Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 03

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 418

१०४४
0 देवसेनमते नैगमभेदाऽसङ्ग्रहः ।
૮/૧૮ તથા પ્રસ્થાદિ દષ્ટાંતઈ નૈગમાદિકના અશુદ્ધ, અશુદ્ધતર, અશુદ્ધતમ, શુદ્ધ, શુદ્ધતર, શુદ્ધતમાદિ ભેદ (કહો) કિહાં (અંતર્ભાવઈ=) સંગ્રહિયા જાઈ ? “ઉપચાર માટઇ તે ઉપનય કહિઈ” - તો અપસિદ્ધાંત થાઈ. અનુયોગદ્વારઈ તે ન ભેદ દેખાડયા છઇ. I૮/૧૮ प रूपता सम्भवति, न्यूनतापत्तेः ।
किञ्च, प्रस्थक-वसतिप्रमुखदृष्टान्तैः नैगमादेः अशुद्धाऽशुद्धतराऽशुद्धतम-शुद्ध-शुद्धतर-शुद्धतमादिभेदाः नवविधमूलनयानामष्टाविंशतिभेदेषु मध्ये कुत्राऽन्तर्भावनीयाः? न चोपचारभावेन प्रवर्तनात्
ते उपनयाः, अपसिद्धान्तापातात् । अनुयोगद्वारसूत्रे नयभेदत्वेन तेषामुपदर्शनात् । तदुक्तं तत्र “से किं श तं नयप्पमाणे ?, नयप्पमाणे तिविहे पण्णत्ते, तं जहा - पत्थगदिटुंतेणं, वसहिदिटुंतेणं, पएसदिटुंतेणं । से किं छ तं पत्थगदिटुंतेणं ?, पत्थगदिÉतेणं से जहानामए केई पुरिसे परसुं गहाय अडवीहुत्ते गच्छेज्जा, तं पासित्ता
केई वएज्जा - कहिं भवं गच्छसि ? अविसुद्धो नेगमो भणइ - पत्थगस्स गच्छामि। तं च केई छिंदमाणं पासित्ता वएज्जा - किं भवं छिंदसि ? विसुद्धो नेगमो भणइ - पत्थयं छिंदामि । तं च केई तच्छमाणं पासित्ता કરીને જુદા-જુદા નયને બતાવવામાં આવે તો નયના અનંતા ભેદો માનવાની આપત્તિ દેવસેનજીને લાગુ પડશે. તેથી દશ વિશેષ ગુણધર્મોને શોધીને દ્રવ્યાર્થિકનયના દશભેદ બતાવવાની દેવસેનજીની વાત વ્યાજબી નથી. તેથી દ્રવ્યાર્થિકનયના દશભેદ, પર્યાયાર્થિકના છ ભેદ... એમ કુલ ૨૮ પ્રકારે અવાન્તરનયના ભેદોને દર્શાવનાર વાક્ય મૂલનયના અવાન્તરનો સંબંધી વિભાગવાક્ય બની શકતું નથી. તેને અવાન્તરનયવિભાગવાક્ય માનવામાં ઉપરોક્ત ભેદોનો સમાવેશ ન થવાથી પૂર્વવત્ ન્યૂનતાદોષ લાગુ પડે છે.
/ પ્રસ્થક ઉદાહરણમાં નૈગમનયના વિવિધ અભિપ્રાયો ગ (ગ્નિ.) વળી, હજુ એક અગત્યની વાત એ છે કે પ્રસ્થક, વસતિ વગેરે દૃષ્ટાંતથી નૈગમ વગેરે
નયના જે અશુદ્ધ, અશુદ્ધતર, અશુદ્ધતમ, શુદ્ધ, શુદ્ધતર, શુદ્ધતમ આદિ ભેદો દર્શાવેલ છે, તે ભેદોનો ( દેવસેનજી નવ પ્રકારના મૂલનયના અઠ્ઠાવીસ ભેદોમાંથી કયા ભેદમાં = પ્રકારમાં સમાવેશ કરશે? નયના
એક પણ પ્રભેદમાં તેનો અંતર્ભાવ થઈ શકતો નથી. ‘ઉપચારભાવથી = ઔપચારિકરૂપે પ્રવર્તતા હોવાથી છે તે પ્રસ્થક દષ્ટાંતાદિના પ્રતિપાદક વચનો ઉપનય સ્વરૂપ છે, નયરૂપ નહિ - આવી દલીલ ન કરવી.
કારણ કે તેવું માનવામાં અપસિદ્ધાન્ત દોષ આવી પડશે. અપસિદ્ધાન્ત દોષ લાગુ પડવાનું કારણ એ છે કે અનુયોગદ્વારસૂત્રમાં પ્રસ્થકાદિદષ્ટાંતદર્શક વચનોને જુદા-જુદા નયસ્વરૂપે દર્શાવેલ છે.
અનુયોગદ્વારસૂત્રમાં જણાવેલ છે કે “તે નયપ્રમાણ શું છે ? નયપ્રમાણ ત્રણ પ્રકારે છે. તે આ રીતે (૧) પ્રસ્થક દૃષ્ટાંતથી, (૨) વસતિ દષ્ટાંતથી અને (૩) પ્રદેશ દષ્ટાંતથી. પ્રસ્થક દૃષ્ટાંતથી નય નામના પ્રમાણનું સ્વરૂપ શું છે? પ્રસ્થક દષ્ટાંતથી તેનું સ્વરૂપ આ મુજબ છે. જેમ કે અમુક નામવાળો કોઈ પુરુષ કુહાડી લઈને જંગલ તરફ પ્રસ્થાન કરતો હોય, તેને જોઈને કોઈ પૂછે કે “તમે ક્યાં જાવ છો ?' ૨ P(૨)માં “પ્રકારાદિ પાઠ. 1, અ વિ તત્વ નથDમામ ? નવમા ત્રિવિર્ષ પ્રાતક. ૪ ચા - પ્રસ્થ वसतिदष्टान्तेन, प्रदेशदृष्टान्तेन। अथ किं तत प्रस्थकदृष्टान्तेन ? प्रस्थकदष्टान्तेन तद यथानाम कश्चित पुरुषः परशं गृहीत्वा अटवीमुखः गच्छेत, तं दृष्ट्वा कश्चिद् वदेत् - क्व भवान् गच्छति ? अविशुद्धो नैगमो भणति - प्रस्थकाय गच्छामि। तं च कश्चिद् छिन्दन्तं दृष्ट्वा वदेत् - किं भवान छिनत्ति? विशुद्धो नैगमो भणति - प्रस्थकं छिनद्मि। तं च कश्चित् तक्षन्तं दृष्ट्वा