________________
અવિદ્યાનો પ્રચાર કિયાઓ એ કેવળ દુઃખરૂપ જ છે એમ નથી, પરંતુ દુઃખનાં પરમ નિમિત્ત છે.
હિંસા જૂઠ, અનીતિ આદિ દુઃખ છે કે સુખ ? અને તે દુઃખનાં નિમિત્ત છે કે સુખનાં? એ પ્રકારના પ્રશ્નને બુદ્ધિમાને સમક્ષ અવકાશ જ નથી.
જગતનો કોઈ પણ માનવી હિંસા, જૂઠ, અનીતિ આદિ કાર્યો ને દુઃખરૂપ ન માનતે હોય, એવું છે જ નડિ: પરંતુ આસ્તિક અને નાસ્તિમાં અંતર એટલું જ છે કે, નાસ્તિક આત્મા જ્યારે પોતાનો કોઈ પડે, પિતાને કઈ ઠગે, પિતાના પ્રત્યે કેઈ અનીતિભર્યો વર્તાવ રાખે, ત્યારે જ માત્ર સામાને દુઃખ આપનાર અને પાપી માને છે. - આસ્તિક આત્મા તે જેવી રીતે પિતાને દુઃખ આપનાર, છેતરનાર કે વિશ્વાસઘાત કરનારને પાપી અને દુટ માને છે, તેવી જ રીતે પોતે પણ જે જે આત્માઓને પીડે છે, દુઃખ દે છે કે ઠગે છે, તેને પણ પા૫ અને ગુન્હ માને છે, અને તેવા પાપ અને ગુન્હાઓનું માઠું ફળ પિતાને પણ જોગવવું પડશે એમ સ્વીકારે છે,
હિંસા આદિ ઘોર પાપ પોતાના પ્રત્યે કઈ આચરે, ત્યારે તેને પાપ માનવાં, અને પિતે બીજા પ્રત્યે આચરે ત્યારે તેને પાપ ન માનવાં આ પ્રકારને ઘેર અન્યાય કર્મસત્તા જેવી ન્યાયી સત્તા ચલાવી લે, એ શું સંભવિત છે?
