________________
આસ્તિકતાને આદર્શ દુઃખને સુખ માનવું, અસ્થિરને સ્થિર સમજવું, અપવિત્રમાં પવિત્રપણાની બુદ્ધિ પેદા થવી અને અનાત્મ જડ પદાર્થોમાં આત્મત્વને ભ્રમ થે એ બધે અવિદ્યાનો વિસ્તાર છે. જે આજને ભણેલે વર્ગ પણ એવી જ જાતના બુદ્ધિના ભ્રમમાં ઘેરા જ હોય, એને તત્વજ્ઞ પુરૂષ ભણતર કહેવાની ના પાડે, એમાં આશ્ચર્ય જેવું કંઈ જ નથી.
તે ભણતર એ ભણતર જ નથી, કે જે ભણતર પ્રાપ્ત થયા પછી સ્વયં દુઃખસ્વરૂપ અને પરિણામે પણ દુઃખને જ આપનારા કારણેને આત્મા સુખસ્વરૂપ કે સુખને જ આપનારાં સાધનો માને.
હિંસા એ સ્વયં દુઃખ છે કે સુખ? જૂઠ એ સ્વયં દુઃખ છે કે સુખ? ચોરી, અનીતિ કે અન્યાય એ સ્વયં દુઃખ છે કે સુખ મૈથુન પરદારાગમન કે વિધવાગમન એ દુઃખ છે કે સુખ ? પરિગ્રહ, લોભ, અહં ત્વ કે મમત્વ એ દુઃખ છે કે સુખ?
જે ભણતર આટલે પણ વિવેક કરાવી આપવામાં નિષ્ફળ નીવડે છે, તે ભણતરને “ભણતર” કહેવું કે કહેવડાવવું, ઓળખવું કે ઓળખાવવું એ ભણતર શબ્દની ઘોર વિડંબના છે. તત્વજ્ઞાનીઓએ એને વિદ્યાને પ્રચાર નથી મા, કિન્તુ તેઓની દષ્ટિએ એ કેવળ અવિદ્યાને પ્રચાર છે.
દુઃખનાં પરમ કારણ હિંસા, જૂઠ, અનીતિ, વ્યભિચાર કે પરિગ્રડ આદિ
