Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
१७२
प्रज्ञापनासूत्रे
न्यस्तमवसे यम् ‘से कि तं अणंतरसिद्ध असंसार समावण्ण जीव पण्णवणा१' 'से अथ 'किं तं' का सा-कतिविधा 'अणंतरसिद्ध असंसारसमावण्णजीवपण्णवणा ?' अनन्तरसिद्धासंसारसमापन्नजीवप्रज्ञापना ? भगवानाह- 'अणंतरसिद्ध असंसारसमा. वण्णजीवपण्णवणा पण्णरसविहा पण्णत्ता' अनन्तरसिद्धासंसारसमापन्नजीवप्रज्ञापना पञ्चदशविधा प्रज्ञप्ता-प्ररूपिता, अनन्तरसिद्धानामुपाधि भेदेन पञ्चदशविधस्वात्, तदेव पञ्चदश विधत्वं तेषां प्ररूपयितुमाह-'तं जहा-तित्थसिद्धा१, अतित्थसिद्धार, तित्थगरसिद्धा३, अतित्थगरसिद्धा४, सयंबुद्धसिद्धा५, पत्तेयबुद्धसिद्धा६, बुद्धबोधिर्यासद्धा७, इथिलिंगसिद्धा८, पुरिसलिंगसिद्धा९, नपुंसगलिंगसिद्धा१०, सलिंगसिद्धा११, अन्नलिंगसिद्धा१२ गिहिलिंगसिद्धा१३, एगसिद्धा१४, अणेगसिद्धा१५' 'तं जहा' तद्यथा-तित्यसिद्धा'-तीर्थसिद्धाः तीर्यते संसारार्णवोऽनेनेति तीर्थ-यथावस्थित सकलजीवाजीवादिपदार्थप्ररूपकं परमगुरुप्रतिपादितं प्रवचनरूपम्, तच्चतीर्थं निराश्रयकं न भवतीति चतुर्विधः सङ्घः इत्यर्थः प्रथमगणप्ररूपणा परम्परसिद्ध-असंसार समापन्नजीव प्रज्ञापना है । दोनों जगह 'य' (च) का प्रयोग करके यह सूचित किया गया है कि इन दोनों प्रज्ञापनाओं के भी अवान्तर भेद अनेक-अनेक हैं। __ अनन्तरसिद्ध जीय उपाधि के भेद से पन्द्रह प्रकार के हैं, अतएव उनकी प्ररूपणा भी इन्द्रह प्रकार की है । यह पन्द्रह भेद इस प्रकार हैं___ (१) तीर्थसिद्ध जिसके सहारे से संसार-सागर को तिराजाय, वह तीर्थ कहलाता है । ऐसा तीर्थ यह प्रवचन है जा जीव अजीय आदि तत्त्वों की वास्तविक प्ररूपणा करने वाला और परमगुरु-सर्वज्ञ द्वारा प्रतिपादित है । यह तीर्थ निराधार नहीं रह सकता, अतः चतुबिंध संघ अथवा प्रथम गणधर को भी तीर्थ कहते हैं। कहा भी हैસિદ્ધ-અસંસાર સમાપન્ન જીવ પ્રજ્ઞાપના છે. બંને જગ્યાએ () અને પ્રયોગ કરીને આવું સૂચિત કર્યુ છે કે આ બંને પ્રજ્ઞાપનાઓના પણ અવાન્તર ભેદ–અનેકાનેક છે.
અનન્તર સિદ્ધ જીવ ઉપાધિના ભેદ વડે પંદર પ્રકારના છે, તેથી તેમની પ્રરૂપણ પણ પંદર પ્રકારની છે. તે પંદર ભેટ આ રીતે કહ્યા છે
' (૧) તીર્થસિદ્ધ-જેના આશ્રયથી સંસાર સાગરને તરી જવાય તે તીર્થ કહેવાય છે, એવું તીર્થ તે પ્રવચન છે કે જે જીવ અજીવ આદિ તત્વેની વાસ્તવિક પ્રરૂપણ કરવાવાળું અને પરમગુરૂ-સર્વજ્ઞદ્વારા પ્રતિપાદિત છે.
આ તીર્થ નિરાધાર હોતું નથી, તેથી ચતુર્વિધ સંઘ અથવા પ્રથમ ગણ ધરને તીર્થ કહે છે. કહ્યું પણ છે કે
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
