Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रज्ञापनासूत्रे
यथा-भ्रमरकाकपिक कज्जलाञ्जनादिषु तरतमभावात् कृष्ण कृष्णतर कृष्णतमेत्यादिरूपतया अनेके कृष्णमेदाः, एवं नीलादिष्वपि योज्यम्, तथा गन्धरसस्पर्शेवपि एतमेव वर्णानां परस्परं संयोगेन धूसर कबु रखादयोऽनेकसंख्यका भेदाः, तथैव गन्धादीनामपि परस्परं गन्धादिभिः समानयोगात्, अतो भवन्ति वर्णाद्या देशैः सहस्राग्रशः भेदा इत्याशयः, 'संखेज्जाई जोणिप्पमुहसयस हस्ताई' संख्येपानि योनिप्रमुखानि-योनिद्वाराणि, शतसहस्राणि भवन्ति, तथाहि एकैकस्मिन् वर्णे गन्धे रसे स्पर्शे च पृथिवीकायिकानां योनिः संवृतावर्तते सा पुन यौनि विधासचित्ता, अचित्ता, मिश्रा च पुनरेकैका त्रिधा शीता, उष्णा, शीतोष्णा च, के हिसाब से अनेक-अनेक भेद होते हैं । जैसे भ्रमर, काक, कोयल, कज्जल आदि में कालेपन की न्यूनाधिकता होती है । अतः कृष्ण, कृष्णतर, कृष्णतम आदि अनेक कृष्ण वर्ण होते हैं । नील आदि के विषय में यही बात समझनी चाहिए। गन्ध, रस और स्पर्श में भी ऐसे ही भेद होते हैं । इसी प्रकार रंगों की आपस में मिलावट करने से धूसर वर्ण, करंबु वर्ण आदि न जाने कितने वर्ण उत्पन्न हो जाते हैं। इसी प्रकार एक गंध में दूसरी गंध के मिलने से तीसरी तरह की गंध उत्पन्न हो जाती है । अतएव वर्ण आदि की अपेक्षा से हजारों भेद होते हैं, यह सूत्रकार का आशय है ।
इन जीवों की लाखों योनियां होती हैं । जैसे-एक-एक वर्ण, गंध, रस और स्पर्श में पृथिवीकायिकों की योनि संवृत होती है। वह तीन प्रकार की है - सचित्त, अचित्त और मिश्र । इनमें से भी प्रत्येक के અને છે. જેમ ભમરા, કાગડા, કોયલ, કાજળ વિગેરેમાં કાળાપણાની ન્યૂનાધિકતા હાય છે. તેથી કૃષ્ણ, કૃષ્ણતર, કૃષ્ણતમ આદિ અનેક કૃષ્ણવર્ણ અને છે. નીલ વિગેરેના વિષયમાં પણ એવાજ ભેદ પડે છે. ગન્ધ, રસ અને સ્પર્શ'માં પણ એવાજ ભેદ અને છે.
એ રીતે રંગોની અંદરો અંદર મેળવણી કરવાથી ધૂસરવણુ કરબ વ વિગેરે જાણે કે કેટલાય વર્ણ ઉત્પન્ન થઇ જાય છે. એ પ્રમાણે એક ગંધમાં બીજો ગંધ મળવાથી ત્રીજી જાતને ગંધ ઉત્પન્ન થઇ જાય છે. તેથી વધુ વિગેરેની અપેક્ષાએ હારા ભે બને છે. આવેા સૂત્રકારને આશય છે.
આ જીવાની લાખા યાનિએ થાય છે. જેમ એક એક વણુ, ગંધ, રસ, અને સ્પર્શીમા પૃથ્વી કાયિકાની ચેનિ સવૃત્ત થાય છે, તે ત્રણ પ્રકારની છે— सचित्त, अत्ति भने मिश्र
તેમાંથી પણ પ્રત્યેકના ત્રણ ત્રણ ભેદ છે—શીત, ઉષ્ણ, શીતેષ્ણુ, એ
२२०
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
