Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका प्र. पद १ सू.२३ बीजावस्थानिरूपणम्
३२५ टीका-अथ किं बीजजीव एव मूलादि जीवो भवति, आहोस्वित् तस्मिन् अपगते सति अन्यो जीव उत्पद्यते ? इत्याशङ्कायामाह-'बीए जोणिब्भूए जीवो वक्कमइ सोव अन्नो वा । जोऽवि य मूले सोऽपिय पत्ते पहमाए' ॥९३॥ 'बीए' बीजे 'जोणिभूए'-योनि भूते-योन्यवस्थां प्राप्ते-योनिपरिणाममपरित्यजति अयम्भावः-द्विविधाऽवस्था बीजस्य भवति-योन्यवस्था, अयोन्यवस्था च तत्र यदा बीजं योन्यवस्थां न त्यजति अथ च जन्तुना उज्झितं भवति तदा तद् बीजं योनि भूतमित्यभिधीयते जन्तुना उज्झितञ्च निश्चयेन नावगन्तुं पार्यते तस्मादनतिशायिना साम्प्रतं स चेतनमचेतनं वा अविध्वस्तयोनिभूतमिति, माणो) उगता हुआ (अणंतओ) अनन्तकाय (भणिओ) कहा गया है (सो चेव) वही (विवड्ढंतो) बढता हुआ (होइ) होता है (परित्तो) प्रत्येक जीव (वा) अथवा (अणंतो) अनन्तजीय । ॥२३॥
टीकार्य-क्या बीज का जीव ही मूल आदि का जीय बन जाता है, अथवा उसके चले जाने पर अन्य जीय उत्पन्न होता है ? ऐसी अशंका होने पर कहते हैं
बीज की दो अवस्थाएं होती हैं-योनि-अयस्था और अयोनिअवस्था । जब बीज योनि-अवस्था का परित्याग नहीं करता किन्तु जीव के द्वारा त्याग दिया जाता है, तब यह बीज योनिभूत कहलाता है । बीज जीव के द्वारा त्याग दिया गया है, यह छद्मस्थ के द्वारा निश्चयपूर्वक जाना नहीं जा सकता, अतएव आजकल चेतन या अचेतन, जो अविश्वस्तयोनि है, वह योनिमूत कहा जाता है ।
(सब्वोवि) या (किसलओ) ५३ (खलु) निश्चये (उग्गममाणे) ती मते (अणतओ) मनन्ताय (भणिओ) ४ा छ (सो चेव) ते (विवडूढतो) धान (होइ) मने छ (परित्तो) प्रत्ये४ ०१ (वा) 2424। (अणतो) मनन्त ७१. ॥सू. २३॥
ટીકાર્થ–શું બીજના જીવન મૂલ આદિના જીવ બની જાય છે, અથવા તેના ચાલ્યા ગયાથી અન્ય જીવ ઉત્પન્ન થાય છે ? આવી આશંકા થવાથી કહે છે.
બીજની બે અવસ્થા હોય છે-નિ–અવસ્થા અને અયોનિ અવસ્થા.
જ્યારે બીજ નિ –અવસ્થાને પરિત્યાગ ન કરે પરંતુ જીવદ્વારા ત્યાગ કરી દેવાય છે. ત્યારે તે બીજ નિભૂત કહેવાય છે. બીજ જીવના દ્વારા ત્યાગી દેવાયેલ છે. આ છાસ્થના દ્વારા નિશ્ચય પૂર્વક જાણી નથી શકાતું તેથી જ આજ કાલ સચેતન કે અચેતન જે અવિધ્વસ્ત નિ છે. તે યોનિ ભૂત કહેવાય છે,
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
