Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
५७६
प्रज्ञापनास्त्रे
"
प्रज्ञप्तानि ? - प्ररूपितानि सन्ति ? भगवानाह 'गोयमा' हे गौतम ! 'सहाणेणं'स्वस्थानेन - स्वस्थानमाश्रित्य स्वस्थानापेक्षयेत्यर्थः, 'अंतोमणस्स खेते' - अन्तोमनुष्यक्षेत्रे - मनुष्यक्षेत्रमध्ये इत्यर्थः, 'अड्डाइज्जेस' अर्धवतीयेषु द्वीपसमुद्रेषु, अर्ध तृतीयं येषां ते अर्धतृतीयाः द्वीपा इत्यर्थः तेषु मनुष्यक्षेत्रमध्ये अर्ध तृतीयं समुद्राणां न सम्भवति, अतो द्वीपानामेवेदं विशेषणं द्रष्टव्यम्, 'निव्वाघाएणं पन्नरससु कम्मभूमिसु' निर्व्याघातेन, व्याघातस्याभावो निर्व्याघातं तेन निर्व्याघातेन व्याघाताभावेनेत्यर्थः, पञ्चदशसु कर्मभूमिषु पञ्चभरत पञ्चैवत पञ्चमहाविदेहरूपासु 'वाघायं पच्च' - व्याघातं प्रतीत्य, व्याघाते सतितु 'पंचसु महाविदेहेसु' - पञ्चसु महाविदेहेषु, अयम्भावः - व्याघातस्तावत् अतिस्निग्धोऽतिरूक्षोवा कालविशेषः, तस्मिन् सति अग्निव्यवच्छेदात् एवञ्च यदा पञ्चसु ऐवतेषु सुषमसुषमासुषमा सुषमदुष्पमा वा वर्तते तदाऽतिस्निग्धः कालो भवति, दुष्पम दुष्षमायाच अति रूक्षः कालो भवति इत्यस्ति व्यवच्छेदस्तस्मिन् सति पञ्चसु महाविदेहेषु शेषकालं पञ्चदशसु अपि कर्मभूमिषु इति, 'एत्थ णं, अत्र खल- उपर्युक्तेषु स्था
-
क्षेत्र के अन्दर हैं अर्थात् अढाई द्वीप में हैं । विना व्याघात के पांच भरत, पांच ऐरवत और पांच महाविदेह इन पन्द्रह कर्मभूमियों में हैं। अगर व्याघात हो तो पांच महाविदेहों में होते हैं । आशय यह है कि अत्यन्त स्निग्ध या अत्यन्त रूक्ष काल व्याघात कहलाता है । इस व्याघात के होने पर अग्नि का विच्छेद हो जाता है। पांच भरत और पांच ऐरवत क्षेत्रों में जब सुषम सुषमा, सुषमा और सुषम दुधम आरा होता है तब वह काल अतिस्निग्ध कहलाता है । उधर दुष्षमदुष्षम आरा अतिरूक्ष काल है । उसमें भी अग्नि का विच्छेद हो जाता है । यह व्याघात हो तो पांच महाविदेह क्षेत्रों में ही बादर तेजस्कायिक जीव होते हैं और शेष समय में पन्द्रह कर्मभूमियों में
અંદર છે અર્થાત્ અઢાઇ દ્વીપમાં છે. વિના વ્યાઘાતના પાંચ ભરત, પાંચ અરવત અને પાંચ મહાવિદેહ આ પંદર ક ભૂમિયામાં છે. અગર વ્યાઘાત હોય તે પાંચ મહા વિદેહેામાં થાય છે. આશય એ છે કે અત્યન્ત સ્નિગ્ધ અથવા અત્યંત રૂક્ષ કાલ વ્યાઘાત કહેવાય છે. એ વ્યાઘાતના થવાથી અગ્નિના વિચ્છેદ્ય થઈ જાય છે. પાંચ ભરત અને પાંચ અરવત ક્ષેત્રમાં જ્યારે સુષમ સુષમા, સુષમા અને સુષમ દુષ્ટમ આરાએ હાય છે (થાય છે) ત્યારે તે કાલ અતિ સ્નિગ્ધ કહેવાય છે. આ બાજુ દુખ, દુખમ આરા અતિ સૂક્ષ્મ કહેવાય છે. તેમાં પણ અગ્નિના વિચ્છેદ થઇ જાય છે. આ વ્યાઘાત થાય તે પાંચ મહાવિદેહ ક્ષેત્રામાં જ માદર તેજસ્કાયિક જીવ થાય છે અને શેષ સમયમા પંદર ક`ભૂમિયામાં ખાદર તેજસ્કાયિક પર્યાપ્ત જીવ થાય છે.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
