Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका प्र. पद १ सू. ३४ खेचरपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिका :
४१७
द्वीपसमुद्रेषु भवन्ति, ते विततपक्षिणइति शेषः, तदुपसंहर माह - 'से तं विययपक्खी' एते पूर्वोक्ता विततपक्षिणः प्रज्ञप्ताः, 'ते समासओ दुविहा' ते खेचरपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकाः समासतः - संक्षेपेण द्विविधाः - द्विप्रकारकाः, प्रज्ञप्ताः, 'तं जहा ' तद्यथा - 'संमुच्छिमाय, गव्भवकंतिया य' संमूच्छिमाश्च, गर्मव्युत्क्रान्तिकाथ, 'तत्थ णं जे ते संमुच्छिमा ते सव्वे णपुंसगा' तत्र खलु संमूच्छिमगर्भव्युत्क्रान्तिकेषु खेचरपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकेषु ये ते संमूच्छिमा भवन्ति ते सर्वे नपुंसका एव ज्ञातव्याः, संमूच्छिमानां नपुंसकत्वावश्यंभावात्, 'संभूच्छिमा नपुंसकाः' इति वचनप्रामाण्यात्, 'तत्थ णं जे ते गव्भवक्कंतिया' तत्र खल संमूच्छिमगर्भव्युत्क्रान्तिकखेचरपञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिकेषु ये ते गर्भैव्युत्क्रान्तिका भवन्ति, 'ते णं तिविहा पण्णत्ता' ते खलु त्रिविधाः प्रज्ञप्ताः, 'तं जहा ' - तद्यथा, 'इत्थी पुरिसा, पुंगा' स्त्रियः पुरुषाः, नपुंसकाचेति, 'एएसि णं' एतेषां खलु 'एवमाइयाणं' एवमादिकानाम् - पूर्वप्रदर्शितानाम्, 'खहपरपंचिंदियतिरिक्खजोणियाणं' खेचरपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानाम् 'पजत्तापज्जत्ताणं' पर्याप्तका पर्याप्तकानाम्, वारस
देते ? इस प्रश्न का उत्तर यह है कि उनका भी यहां मनुष्यक्षेत्र में सद्भाव नहीं है । वे अढाई द्वीप के बाहर जो द्वीप और समुद्र हैं, उनमें ही होते हैं । यह विततपक्षियों की प्ररूपणा हुई ।
1
ये खेचर पंचेन्द्रिय तिर्यग्योनिक जीव संक्षेप से दो प्रकार के कहे गए हैं, यथा-संमूर्छिम और गर्भज । इनमें जो संमूर्छिम हैं वे सब नपुंसक वेदी ही होते हैं और जो गर्भज हैं वे तीनों प्रकार के होते हैं - कोई स्त्रीवेदी, कोई पुरुषवेदी और कोई नपुंसकवेदी । इत्यादि इन पूर्वोक्त खेचर पंचेन्द्रिय तिर्यचों के पर्याप्तों और अपर्याप्तों के बारह कुलकोटि योनिप्रवह होते हैं, ऐसा भगवान् तीर्थकर ने कहा है ।
અહીં દેખવામાં કેમ આવતાં નથી ? આ પ્રશ્નના ઉત્તર એ છે કે–તેમને પણ અહીં મનુષ્ય ક્ષેત્રમાં સદ્ભાવ નથી તેએ અઢાઈ દ્વીપની બહાર જે દ્વીપા અને સમુદ્રો છે, તેમાંજ હાય છે. આ રીતે આ વિતતપક્ષીની પ્રરૂપણા થઈ.
આ પ્રેચર પચેન્દ્રિય તિય ચ ચેાનિક જીવ સંક્ષેપેકરી એ પ્રકારના કહ્યા છે જેમકે-સમૂમિ અને ગજ, તેએમાં જે સમુ િમ છે. તેઓ બધાં નપુંસક વેઢવાળા જ હોય છે, અને જે ગર્ભૂજ છે તેએ ત્રણે પ્રકારના વેઢવાળા હોય છે, કોઇ સ્ત્રીવેદી, કેાઈ પુરૂષવેદી, અને કેઇ નપુંસક વેદી છે. વિગેરે આ પૂર્વોક્ત ખેચર પંચેન્દ્રિય તિર્યંચાના પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તાના બાર કુલ કાટિ ચેાનિ પ્રવહુ થાય છે, એવું ભગવાન તીર્થંકરે કહ્યુ છે.
प्र० ५३
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
