Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Usicho azAstra _n nure - - - -JAcAra mahApaNa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only nelibrary.org
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIranuM arthazAstra AcArya mahApraza , s anekAnta bhAratI prakAzana amadAvAda-15 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI AvRtti saMpAdakaH muni dhanaMjayakumAra gujarAtI AvRtti : * anuvAdaka - saMpAdaka - rohita zAha saMsthApaka-nirdezaka zubhakaraNa surANA anekAnta bhAratI prakAzana : peTrana I zrI mIThAlAlajI poravAla [siMhala TrAnsaporTa korpo. D zrI caMdanamala bhaMvaralAla surANA [aruNA prosesarsa prA.li.] Jain Educationa International kiMmata : 50 rUpiyA AvRtti : prathama, prajAsattAka dina, 1996 prakAzaka : saMtomAra surANA nirdezaka, anekAnta bhAratI prakAzana i - cArula, sahajAnaMda kaoNleja pAse, DaoN. sarvapallI rAdhAkRSNan mArga, AMbAvADI, amadAvAda-15 phona : 406221, 362523 lesara kaMpojha : zrI grAphiksa zAhIbAga, amadAvAda-4. phonaH 786 80 70 mudrakaH suhAsa prinTeka prA. li. isanapura, amadAvAda For Personal and Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ AzIrvacana I.sa. 1987, amerikAnuM honolUlU zahera. havAI vizvavidyAlaya zAMtisaMsthAna ane De vona jevA bauddha maMdiranA saMyukta upakrame eka saMgoSThinuM Ayojana. saMgoSThino viSaya hato, 'bauddha pariprekSyamAM zAMti.' paMdara dezonA pratinidhionI hAjarI. havAI vizva vidyAlayanA prAdhyApaka zrI DaoN. glena DI. pejanA khAsa AmaMtraNane mAna ApIne amArA pratinidhionuM eka maMDaLa tyAM pahoMcyuM. saMgoSThimAM eka prazna upasthita thayo ke aparigraha viSe bhagavAna buddhe kaMI kahyuM hoya tevo ullekha kyAMya maLato nathI. A saMdarbhamAM zrI mahAvI2 bhagavaMtanI zI avadhAraNA rahI haze ? tyAM upasthita vidvAnomAM moTI saMkhyAmAM bauddha vidvAno hatA. saMbhavataH mahAvIranA darzanathI te pUrA paricita nahotA. AvA samaye amArAmAMthI eka pratinidhi UbhA thaIne bolyA, "bhagavaMta mahAvIre aparigraha viSe ghaNuM badhuM kahyuM che. temano eka STikoNa Avo rahyo che H asaMvibhAgI na hu, tasa mokhkho'- je mANasa artha (nANAM)nuM vibhAjana nathI karato, visarjana nathI karato, te mokSane prApta nathI karato." phakta A eka ja sUtrathI bauddha vidvAno khUba saMtuSTa thayA. saukA vizvavidyAlaya, Tokyo, jApAnanA je pratinidhi tyAM hAjara hatA, teo amArA pratinidhine khAsa Agraha karIne temanI sAthe jApAna lai gayA ane tyAM aneka goSThiomAM mahAvIranA jaina-darzana aMge temanA vicAro sAMbhaLyA. meM jyAre A vAta sAMbhaLI tyAre manamAM thayuM ke parigraha ane aparigraha viSayamAM mahAvIranI mAnyatA upara tulAnatmaka adhyayana thavuM joie. tethI A varSe aNuvrata, prekSAdhyAna, ane jIvanavijJAna para ekavIsa divasIya pravacano pUrNa thayA bAda AcArya mahAprajJajIne kahyuM, "mahAvIranA vicAro para AdhArita arthazAstrIya dRSTikoNathI eka pravacanamALAnuM Ayojana karIe." saMsAramAM aneka arthazAstrIo che. teo potAnA STikoNathI dhAraNAo-mAnyatAo vepArIvarga ane grAhako sudhI pahoMcADe che. artha pratye lokonuM AkarSaNa vadhI rahyuM che. kyAreka kyAreka to ema lAge che ke artha mAnavInI jiMdagI karatAM paNa vadhAre kImatI banI gayuM che. arthanuM arjuna, saMgraha, rakSaNa ane vyaya A catuSTayI saMtApanuM kAraNa banI rahI che. AvI paristhitimAM prabhu mahAvIranI vicAradhArA kaMika aMze paNa mArgadarzaka banaze, to eka moTI siddhi gaNAze, A dRSTie dareka saptAhanAM be-be mujaba cAra saptAhanAM pravacanonI niSpatti che - mahAvIranuM arthazAstra'. graMthanuM nAma kaMIka aTapaTuM jarUra che, paraMtu AmAM carcelA viSayo arthazAstrIya avadhAraNAo (anumAno-maMtavyo)mAM eka mAIlasTona mArgadarzaka anusaMdhAno - jarUrathI banaze, evo AtmavizvAsa che. arthazAstrInI jema ja, rAjanItizAstra, nItizAstra, samAjazAstra vigere bAbatomAM paNa bhagavAna mahAvIranI avadhAraNAono prakAza saMsArane maLe te bAbate paNa zrI mahAprajIe dhyAna ApavAnuM ja che ane potAnA navA ciMtanathI jijJAsu mAnavIne lAbhAnvita karatA rahevAnA che. * gaNAdhipati tulasI 13-sapTembara, 1994. AdhyAtma sAdhanA kendra, chattarapu2oDa, meharolI, navI dilhI - 110030. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja mAya prAmA je manuSya aprAmANika mArge dhana kamAya che te verabhAva sAthe joDANa karI le che. dhanamAM mUcchita mAnavIne dhana saMtoSa nathI ApI zakatuM. dhana pAchaLa aMdha banela mAnavI bhAvasAgara pAra laI janAra mArgane joyA chatAM aNadekhyo karI nAMkhe che. mahAvIranAM A sUtro spaSTa saMketa Ape che. mahAvIra arthazAstrI nathI, adhyAtmapuruSa che. AtmAnA astitvane temaNe potAno AdhAra mAnyo che. arthazAstranA abhyAsano mukhya viSaya che : "vastu'. adhyAtmazAstrano mukhya viSaya che : "AtmA.' AtmAno saMbaMdha aparigraha sAthe che. mahAvIra aparigrahanA mahAna vyAkhyAtA che. aparigrahanI sthApanA karIne teo AkiMca nuM jIvana jIvyA. gRhastha mAnavI aparigrahI na banI zake. jIvana jIvavA mATe bhikSA mAMgIne na calAvI zake. enA mATe mahAvIre 'icchAparimANa' - parigrahanA sImAkaraNanuM vidhAna rajU karyuM. sImAkaraNathI arthazAstranA keTalAka siddhAMto phaLIbhUta thAya che. AkAMkSA ane utpAdananA asIma saMvardhanano siddhAMta Ama khUba game tevo - AkarSaka che, paraMtu svAbhAvika nathI ane tenAM pariNAmo paNa mAnavInA hitamAM nathI. arthazAstra Arthika samRddhinuM zAstra che ane tenA sImAkaraNanuM zAstra eTale - zAMtinuM zAstra. asIma AkAMkSA ane zAMti vacce meLa na hoI zake. mAnavI mATe arthopArjana paNa jarUrI che. zAMtinA AdhAre kadAca jo Arthika vikAsa sadhAya, to pariNAmasvarUpa, azAMta manuSya Arthika samRddhithI sukhanI anubhUti nathI pAmI zakato. vartamAnanI apekSA che. Arthika jarUriyAtonI saMpati ane zAMti. A baMneno samanvaya karavAmAM Ave to ja kaMIka phaLe. bAkI e kAntika dRSTikoNa vizvanI samasyAonuM nirAkaraNa lAvavAmAM sakSama nathI, tethI ja sApekSa daSTikoNane AdhAre AvazyakatAnI saMpUtinuM arthazAstra ane zAMtinuM arthazAstra - baMnene ekabIjAnAM pUraka banAvavAM paDe. saMyama, tyAga, visarjana, sImAkaraNa jevA zabdo Arthika saMpannatAnAM svapno jonArA mAnavIne mAnya nathI. bhoga, vilAsa, suvidhA, A zabdomAM saMmohanazakti che. je priya nathI lAgatA, te ja mAnavInA bhaviSya mATe atyaMta anivArya che. A anivAryatAnuM jJAna ja mahAvIra ane temanA sImAkaraNanA siddhAMtane arthazAstranA saMdarbhamAM samajavAnI preraNA Ape che. - pUjya gurudeve kalpanA karI, prakalpa ane saMkalpa karyo. mahAvIranuM arthazAstranAM keTalAMka sUtro para carcA thAya, je mAnasika tanAva ane paryAvaraNanI samasyA vacce gherAyelA mAnavIne sAMtvana ApI zake, samasyAnuM samAdhAna ApI zake. mahApuruSano saMkalpa koIpaNa jAtanI AzA vagarano, saunA hita mATeno hovAthI caritArtha thaI gayo. cAra saptAha (tArIkha 6 ogaSTathI 28 ogaSTa- 1994) sudhI dareka zani-ravi - be divasa cAlanAro A upakrama vadhatI jijJAsA ane utsAha sAthe saMpanna thayo. vAcaka mATe upalabdha che - "mahAvIranuM arthazAstra'. munizrI dhanaMjayakumAre A mATe satata parizrama karyo che. munizrI mahendrakumAre khUba tatparatAthI eka pariziSTa taiyAra karyuM jemAM keTalAka Adhunika vicAronAM vicArabinduonuM saMkalana che. AmAM mAnavatAnA bhaviSyanuM pratibimba che, je kadAca AkRti potAnI pratikRtine oLakhI zake to. tA. 11-9-1994. AcArya mahAprajJa AdhyAtma sAdhanA kendra, navI dilhI. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdakIya... I aparigrahano pravaktA nigraMtha zuM arthazAstrano racI zake graMtha ? mahAprajJanI kRti "mahAvIranuM arthazAstra kholI de che baMdha jijJAsA-pAtra ubhare che manamAM A prazna zuM aparigrahanuM ciMtana ApI zake parigrahanuM darzana ? || samAdhAna che UMDANamAM, UMcAImAM, avasthita chuM sapATI para, taLeTImAM, acAnaka cetanAnA atala talane cIrIne. nIkaLI paDyuM che eka vidyutakiraNaAyuSmanuM mahAvIranAM dhvani prakaMpana pakaDato hato cetanAno kaNa-kaNa nA kevaLa mAnavA deva ane dAnava pazupakSI ja nahIM vRkSa-vanaspati paNa sAMbhaLatAM samajatAM bhUlIne vera-bhAva choDIne potIko svabhAva. mahAvIrasvAmInuM vacana zAzvata satyanuM nirvacana na vyakti na jAti saunA mATe jemAM adhyAtmazAstra paNa che, rAjanItizAstra, arthazAstra paNa che. prazna che, pakaDanArI daSTino, saMkalpanI sRSTino. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ D vismRtino vilaya smRtimAM graMtha 'bhUvalaya' eka patramAM saMdRdhdha agaNita bhASAthI samRddha jemAM raziyana che, jApAnI che, phreMca ane jarmanI paNa che evI koIpaNa nathI lipi jenI na maLe pratilipi kevaLa joIe te dRSTi je pakaDe A zabdasRSTi ! D mahAprazajInuM prastuta sarjana maulika pratibhAnuM eka viziSTa nidarzana mahAvIranA sUtrAtmAthI mahAprajJanA arthAtmAnuM sAkSAt milana mahAvIranI sAMpradAyikatAnuM mahAprazajInI pratibhA dvArA sajIva citraNa je arpe che navo prakAza prabala AzvAsa navo vizvAsa. D mahAprazajI kahe che, aparigrahanA ciMtanamAMthI ja maLI zake che parigrahanuM pavitra darzana ahiMsA ane zAMtinA arthazAstrano suMdara meLApa jenA para cAlIne meLavI zake che dareka vAcaka zAMtino e divya maNi je bhautikatAnI jhAkajhamALamAM thaI gayo che AMkhothI ojala. 13-9-1994. navI dilhI. Jain Educationa International muni dhanaMjayakumAra For Personal and Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda zabda mahAvIravANInA paDaghA... aDhI hajAra karatAM paNa adhika varSo pUrve bhagavAna mahAvIre sAmAjika, rAjakIya ane AdhyAtmika daSTie arthazAstranI anokhI zailI rajU karI hatI. temanI e zailI anyAya ane atyAcAra dUra karIne amana ane AnaMdanI sthApanA karanArI hatI. arthavyavasthAnAM pAyAnAM mUlyonI vAta bhagavAna mahAvIre karI hatI. bhagavAna mahAvIranI aneka vAtone ApaNe Aje paNa samajI zakyA nathI. AcArya mahAprajJajIe mahAvIranI maryavANIne vividha graMthomAM yugasaMdarbha sahita rajU karI che. "mahAvIranuM arthazAstra' evo ja vismayapreraka graMtha che. jenA sAdhu pAsethI arthazAstra viSaya upara graMtha maLe te svaye vismayanI ghaTanA che. temAMya A to mahAvIranuM arthazAstra ! Aje jyAre vizva samakSa arthanItinI aneka samasyAo vikarALa svarUpa dhAraNa karI rahI che, tyAre A graMtha atyaMta upayogI banaze. mahAvIranI vAtane samajavA mATe anekAnta daSTi joIe. mahAvIranI vAta bIjAone samajAvavA mATe sahaja ane saraLa zailI joIe. AcArya mahAprajJajI evA manISI che ke jemanI pratibhAmAM A banne bAbatono samanvaya pUrNarUpe jovA maLe che. te ja kAraNe temanA ciMtanagraMtho deza-videzamAM Adara pAmI rahyA che. kadAca, mahAprajJajIno sauthI priya viSaya mahAvIra che. temaNe bhagavAna mahAvIrane kendramAM rAkhIne aneka mArmika graMthonuM sarjana karyuM che. temanA pratyeka graMthamAMthI mahAprajJajInuM tathA mahAvIranuM anokhuM vyaktitva pragaTI rahe che. mahAvIrane mAnanArA to ghaNA che, temane jANanArA virala ja haze. prastuta graMtha bhagavAna mahAvIranI sAmAjika arthavyavasthAno saMpUrNa abhigama rajA karIne sAMprata samAjane yathArtha dizAdarzana karAvaze ja tevI zraddhA che. A pUrve Avo graMtha koIe lakhyo nathI. mahAvIranI vANInA paDadhA A pustakamAM ane AcArya mahAprajJajInAM pravacanomAM zabda-zabda avirata saMbhaLAya che. A vismayapreraka ghaTanAne vaMdana, abhinaMdana. . rohita zAha uttarAyaNa, 1996 DI-11, ramaNakalA epArTamenTa, saMghavI hAIskUla relave krosiMga, nAraNapurA, amadAvAda-380013. phonaH 7473207 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama-anukrama 1.kendramAM koNa : mANasa ke artha ? 2. vikAsanI arthazAstrIya avadhAraNA 3. ahiMsA ane zAMtinuM arthazAstra 4. vyaktigata svAmitva upabhoganuM sImAkaraNa temaja 5. paryAvaraNa ane arthazAstra 6. garIbI ane bekArI 7. mahAvIra, mArksa, kenija ane gAMdhI 8. navI arthanItinAM perAmITara 9. dharma dvArA AjIvikA : icchA parimANa 10. jijJAsA : samAdhAna 11. mahAvIra ane arthazAstra 12. pariziSTa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only 21 32 44 55 66 76 87 98 110 126 143
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ kendramAM koNa : mANasa ke artha ? vizvanI navI vyavasthA apekSita che. navo samAja, nUtana arthavyavasthA, navIna rAjanItinI praNAlI, saghaLuM navuM apekSita che. eTalA mATe ke je navuM navuM cAlI rahyuM che, tenAthI saMtoSa nathI. je nUtana karavA icchIe chIe, te prAcIna paNa che. ApaNA A parivartanazIla jagatamAM dhrauvya, utpAda ane vyaya sAthosAtha cAle che. dhruva che, zAzvata che ane sAthosAtha parivartana paNa che. te anekAntano niyama che. parivartana ane zAzvata - banne saMyukta rIte cAlatAM hovAthI navuM kaMIpaNa hotuM nathI. je nUtana hoya che, te paNa prAcIna bane che. je prAcIna che, temAM saMzodhana karavAmAM Ave to ghaNuMbadhuM navuM maLI zake. manuSyanI prakRti bhagavAna mahAvIre manuSyane vyAkhyAbaddha karyo che. manuSya bahArathI to eka viziSTa AkRtipradhAna ane pazuthI alaga dekhAya che, paraMtu teno svabhAva keTalAMka prANIothI bhinna nathI. dareka prANInA aMtaHstalamAM eka svabhAva che- kAma. manuSyanA svabhAvamAM paNa te (kAma) hoya che. mahAvIre kahyuM che -sAmAne - A puruSa kAmakAmI che. kAma tenA svabhAvanuM eka tattva che. tenI prakRtinuM bIjuM tattva che - madhano - te arthalolupa che, arthano AkAMkSI che. mahAvIranuM arthazAstra : 9 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ manuSyanI prakRtinuM trIjuM tattva che - ghammalA - manuSyamAM dharmanI zraddhA che, caritranI zraddhA che, AsthA che. manuSyanI prakRtinuM cothuM tattva che-- saMveTM- manuSya mukta thavA icche che. manuSyanI prakRtinAM A cAra tattvo che - dharma, artha, kAma ane mokSa. bhAratIya vicAradhArAmAM A cAra puruSArthano virala samanvaya che. A cAra puruSArtha vagara ApaNe manuSyanI vyAkhyA karIe to tene saMpUrNapaNe samajI zakAtI nathI. tene samagra rIte samajavA mATe A puruSArtha catuSTayIne samajavI jarUrI che. samanvita dRSTikoNa cANakya bhAratIya rAjanIti ane arthanItinA pratIka puruSa che. temaNe aneka graMtho lakhyA che. kauTilya arthazAstra temano prasiddha graMtha che. potAnA bIjA prasiddha graMtha 'cANakya sUtra'mAM teo lakhe che- sukhasya mUlaM dharmaH / dharmasya mUlaM arthaH / arthasya mUlaM rAjyaM, rAjyasya mUlaM indriya-jayaH / sukhano mUlAdhAra che dharma. dharmano mUlAdhAra che artha. arthanuM mULa che rAjya ane rAjyanuM mULa che, indriyajaya. indriya-jaya vagara rAjya ane arthanI kalpanA cANakya karI zake nahIM. cANakya samrATa caMdraguptanA ziSya hatA ane caMdragupta bhagavAna mahAvIranA ziSya. maurya sAmrAjyamAM caMdragupte navIna vyavasthAo ApI hatI ane te vyavasthAonA sUtradhAra hatA mahAmAtya cANakya. 'cANakya sUtra'mAM temaNe je satyanuM pratipAdana karyuM che, te samanvita dRSTikoNa che. be praNAlio.... vartamAnamAM be mukhya praNAlio pracalita che- kaeNpiTalijhama kamyunijhama eka pUMjIvAdI praNAlI che ane bIjI sAmyavAdI praNAlI. bannenI philaoNsaoNphI che, maTiriyAlijhama-bhautikavAda. pUMjIvAdano abhimata bhautikavAda che ane sAmyavAdano paNa abhimata bhautikavAda che. baMnenA matamAM koI taphAvata nathI. mahAvIranuM arthazAstra H 10 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ vratI samAja mahAvIre eka samAjanI kalpanA karI hatI. te samAjanuM nAma che vratI samAja. tenA mATe temaNe eka AcArasaMhitA ApI, jemAMthI arthavyavasthAnAM aneka sUtro phalita thAya che, arthavyavasthAnA aneka siddhAnto AkAra pAme che. vratI samAjanI je kalpanA che tenA para philaoNsaoNphInI daSTie vicAra karIe. te nathI bhautikavAda ke nathI koI anya vAda. te samanvita vAda che, jemAM bhautikavAda ane adhyAtmavAda baMneno samanvaya hoya che. mahAvIra yathArthavAdI hatA. temaNe bhautikavAdano asvIkAra nathI karyo, paudgalika sukhano asvIkAra nathI karyo, paraMtu temAM prakRtino bheda avazya batAvyo che - eka zAzvata sukha athavA AMtarika sukha che, bIjuM kSaNika athavA bhautika sukha che. jIvanano AdhAra mahAvIre kahyuM che - "vatta sovaravI vAta kuvaraNA-bhautika sukha kSaNika hoya che, pariNAme te duHkhada hoya che. A taphAvatanuM pratipAdana karyuM, paNa e kahyuM nahi ke-je bhautikavAda che athavA bhautikavAdI daSTikoNa che, te saMpUrNa khoTo che. te satya che ke ApaNuM jIvana paulika che, pudgalanA AdhAre cAle che. ApaNe bhautikavAda sivAya phakta adhyAtmavAdanA AdhAre jIvanayAtrA calAvI zakatA nathI. eTalA mATe temaNe "samanvitam daSTikoNane mahattva ApyuM che. phakta bhautikavAda nahi, ekAMgI daSTikoNa nahi, paraMtu "anekAnta'no daSTikoNa, bhautikavAda ane adhyAtmavAda-baMneno samanvaya. kenijano vicAraH Adhunika arthazAstrano bhautikavAdanA AdhAre vikAsa thayo che. tenI muzkelI A ekAMgI dRSTikoNa ja che. A ekAMgI daSTikoNa na hota to vartamAnamAM Arthika aparAdhanI ATalI paristhitio UbhI na thAta, ATalI Arthika spardhAo na thAta, utpAdana ane vitaraNamAM ATalI viSamatA UbhI na thAta. Adhunika arthazAstranA prakhara jJAtA kenija kahe che - "ApaNe ApaNA lakSyane prApta karavAnuM che, saune dhanavAna banAvavA che. A mArgamAM naitika vicAronuM ApaNA mATe koI mUlya nathI." temanuM spaSTa kathana che- "A naitikatAno vicAra mAtra aprAsaMgika ja nathI, paraMtu ApaNA mArgamAM avarodha che." - - - - - - - - na mahAvIranuM arthazAstra : 11 1111 15 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Azcarya kaI bAbatanuM : bhraSTAcAra Ajano jvalaMta prazna che. ghaNAkharA loko bhraSTAcAranI vAta kare che, kahe che - Aje bhraSTAcAra caramasImAe pahoMcyo che. jyAre arthazAstranI muLa dhAraNA e che ke naitikatAno vicAra ApaNA mArgamAM vighnarUpa che to pachI bhraSTAcAra mATe kheda zAno ? emAM Azcarya kaI bAbatanuM ? vartamAna arthazAstrIya avadhAraNAnI vacce jo bhraSTAcAra vikase che, Arthika aparAdha vadhe che, aprAmANikatA ane beImAnI vadhe che to te svAbhAvika che. bhraSTAcAra na vadhe e ja AzcaryanI vAta kahevAya. Adhunika arthazAstrano AdhAra : A samagra pRSThabhUminA saMdarbhamAM vartamAnanA arthazAstra ane bhagavAna mahAvIranA yuganA arthazAstranA thoDAka muddAo para vicAra karIe. Adhunika arthazAstranA mukhya traNa AdhAra che-- D IcchA -AvazyakatA DmAMga icchAne vadhAro, AvazyakatAne vadhAro ane mAMgane vadhAro. tulanAtmaka dRSTithI juo. icchAnuM kSetra vyApaka che. AvazyakatAnuM kSetra tenAthI nAnuM che ane mAMganuM kSetra tenAthI paNa nAnuM che. A traNa para Adhunika arthazAstrano AdhAra che. mahAvIranuM arthazAstra mahAvIranA arthazAstranAM tattvo para vicAra karIe to Adhunika arthazAstramAM cAra bAbato bIjI umeravI joIe- T suvidhA D vAsanA, Asakti athavA mUrchA jJa vilAsitA TpratiSThA suvidhA mATe : kevaLa icchApUrti mATe athavA kevaLa vilAsitA mATe saMpUrNa prayatna hoto nathI. arthano vikAsa jo manuSya kare che, to teno eka dRSTikoNa bane che suvidhA. tene suvidhA joIe che eTalA mATe te arthano saMgraha kare che. mahAvIranuM arthazAstra : 12 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjuM tattva che vAsanA. nathI suvidhAnI jarUra, nathI AvazyakatAnI, phakta vAsanA. AjanI jAherAto evI vAsanA utpanna kare che ke anAvazyakane paNa Avazyaka banAve che. tene joIne evuM lAge che ke enA vinA to ApaNuM jIvana cAlI ja na zake. A vAsanA jAherAtonA kAraNe ja jAgRta thAya che. vilAsitA mATe : manuSya vilAsitAthI AkarSita che. te vilAsitAnI pUrti mATe atyAdhika prayatna kare che. vilAsa mATe puSkaLa dhana joIe. artha manuSyanI A vRttine poSaNa Ape che. pratiSThA mATe H eka hetu che pratiSThA, ahamnuM poSaNa koI AvazyakatA nathI, chatAM ahanA poSaNa mATe ghaNuMbadhuM kharIdavuM paDe che. kendramAM koNa che ? A sUtronA saMdarbhamAM arthanIti para vimarza karIe. kayA arthanI vyavasthAmAM, kayA sUtranI sAthe mAnavI pradhAna bane che ane kyAM artha pradhAna bane che. kyAMka-kyAMka manuSya gauNa banI jAya che ane artha pradhAna athavA mukhya banI jAya che. A gauNa ane mukhyanuM aMtara jeTaluM spaSTa thaze, teTaluM ApaNane te saccAInuM bhAna thaze ke-- arthazAstranA kendramAM manuSya kyAM che ane artha kyAM che. aniyaMtrita icchAH Adhunika arthazAstranuM mukhya sUtra che- aniyaMtrita icchA ja ApaNA mATe kalyANakArI ane vikAsanuM kA2Na che. jyAM icchAnuM niyaMtraNa karIzuM, tyAM vikAsa avarodhAI jaze. jyAM aniyaMtrita icchA che, tyAM manuSya nizcita rUpe paridhimAM cAlyo jAya che ane artha kendramAM AvI jAya che. asIma AvazyakatAH AvazyakatA mATe paNa A ja sUtra kAma kare che. arthazAstranuM sUtra che--AvazyakatAne asIma vistAra Apo, kyAMya roko nahi. tenAthI paNa mAnavI kinArA para AvI jAya che ane artha kendramAM, suvidhAno atireka ApaNe suvidhAno asvIkAra nathI karI zakatA. mahAvIre paNa teno saMpUrNapaNe asvIkAra nathI karyo. eTalA mATe ke manuSyanA bhItaramAM kAmanA che. kAmanA hoya mahAvI2nuM arthazAstra : 13 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ to suvidhA tene mATe anivArya banI jAya che. kAmanA ane suvidhA-A baMnene alaga nathI karI zakAtAM. jo manuSyanI prakRtimAM kAma na hota to ApaNe suvidhAno asvIkAra karI zakata. yathArthavAdI draSTikoNa A ja che- jyAM kAmanA che tyAM suvidhA anivArya che. mahAvIre paNa A yathArthano svIkAra karyo che- suvidhAnI apekSA che, paNa jyAM suvidhAno atireka thaI jAya che, tyAM manuSya gauNa bane che ane artha pradhAna. vilAsitAH vilAsitAmAM manuSyano kyAMya patto ja nathI lAgato. manuSya paridhimAMthI bahAra nIkaLI jAya che. kevaLa artha...... artha.... ane artha rahe che. vilAsitA. nathI ApaNI AvazyakatA ke nathI anivAryatA. nathI suvidhA ke, nathI kevaLa manoraMjana. te mAtra bhogavRttinuM ucchaMkhalArUpa che. samajadAra manuSya temAM koIpaNa sArthaka tattvane nihALI zakato nathI. tyAM phakta arthanI lolupatA ane tenI pUrtinA sAdhana sivAya anya kaMI rahetuM nathI. vilAsitA kevaLa bhoganuM poSaNa che. temAM kAma ane aha-baMne vRttio kAma kare che. mahAvIranuM sUtraH A sUtronA AdhAre arthanItinuM nirdhAraNa thAya che ane mANasa arthAjananI vRttimAM saMlagna rahe che. prazna che-mahAvIre A viSayamAM kayuM navuM sUtra ApyuM? zuM icchAno asvIkAra karyo ? mahAvIre IcchAno asvIkAra nathI karyo. temaNe svayaM kahyuM che-ccha du mAsamA anaMtA- icchA AkAzanI jema anaMta che. zuM AvazyakatAne rokavAnI vAta kahI? emaNe tema paNa nathI kahyuM - AvazyakatAone samApta karI do. teno prayoga na karo. temaNe tenI sAthe "saMyama' zabdano prayoga karyo che-icchAno "saMyama karo, AvazyakatAno saMyama athavA sImAkaraNa karo. mULabhUta AvazyakatAo: AvazyakatA zI che ane anAvazyaktA zI che, tenI samajaNa paNa jarUrI che. ApaNe zarIranI mAMgane pUrI karIe te AvazyakatA che. bhUkha ApaNA zarIranI mAMga che, tarasa ApaNA zarIranI mAMga che. A mAMgane pUrI karIe, te Avazyaka che. vinayavijayajIe AvazyakatAonuM citraNa karyuM che-zarIranI je pahelI mAMga che, te che khorAkanI mAMga. bIjI mAMga che pANInI. trIjI mAMga che kapaDAnI. cothI mAMga che makAna ane vastranI. zarIranI A cAra mULabhUta mAMga - AvazyakatAo cuSS - - - - - - - - - SYST S mahAvIranuM arthazAstra : 14 mahAvIranuM arthazAstra : 14 ' Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. AvazyakatAonuM vargIkaraNa Avazyaka te che, je zarIranI mAMga pUrI kare. Avazyaka te che, je indriyanI mAMga pUrI kare. ApaNA jIvananuM paheluM tattva che zarIra ane bIjuM indriya. alaMka2Na zarIranI mAgaNI nathI. te indriyonI mAgaNI che. saMgIta sAMbhaLavuM, citrapaTa jovuM. svAdayukta bhojana, sukhada sparza--A indriyonI mAgaNI che. mahAvIre, adhyAtmanA AcAryoe A bAbatano asvIkAra nathI karyo. temaNe svIkAryuM--A mAMgaNIo che ane te yathArtha para sAmAjika prANI cAle che, eTalA mATe tene svIkRti ApI. enAthI paNa AgaLa che mananI mAgaNI. te zarIra mATe jarUrI nathI, paraMtu jo mananI cAhata, taraMgane nirasta karI devAya to mAnasika vikRtio paNa pedA thaI zake che. eTalA mATe mananI mAgaNI paNa Avazyaka che. enAthI AgaLa vadhIe to pArivArika ane sAmAjika saMbaMdhonA nirvAhanI paNa AvazyakatA che. parivAra vistAravo ane sAmAjika saMbaMdhonI sthApanA karavI te eka AvazyakatA che. vivAha karavA, saMtAna pedA karavuM, indriya viSayone prApta karavA, A samagra mAgaNInuM, AvazyakatAnuM vargIka2Na vinayavijayajIe ApyuM che. manuSyanuM vyaktitva : mahAvI2nI samagra kalpanA ekasAthe ja AcArye prastuta karI dIdhI. A saMpUrNa bhautikavAdI dRSTikoNa che, paudgalika daSTikoNa che. Adhunika arthazAstrI paNa A samagra AvazyakatAonuM pratipAdana kare che ane tene pUrI karavAnI yojanA banAve che. mahAvIre kahyuM--A mAgaNIo athavA AvazyakatAo che, temano ApaNe asvIkAra na karI zakIe, paraMtu kevaLa teTaluM ja paryApta nathI. manuSyanI prakRtinAM cAra tattvo che. temAM kAma ja saMpUrNa nathI. kAmanI pUrti mATe artha joIe, paraMtu te paNa saMpUrNa nathI. kAma sAdhya che ane artha tenI pUrtinuM sAdhana che. prakRtinAM te be aMga banI jAya che--kAma ane artha, eka sAdhya ane bIjuM sAdhana. mANasa eTalAmAM ja nathI. jo manuSyanuM vyaktitva phakta kAma ane arthanI sImAmAM ja rahetuM hota to naitikatA, caritra vagere para vicAra karavAnI AvazyakatA ja na raheta. pachI bhraSTAcAra, beImAnI ane anaitikatA sAme nAni ka2vAnI, ghRNA karavAnI paNa koI AvazyakatA na raheta. kenije manuSyanI aDadhI prakRtinA AdhAre potAnI arthazAstrIya ghoSaNA karI dIdhI, aDadhI prakRtino asvIkAra karI dIdho. khorAka ane AsthA prasiddha itihAsakAra TAInabIe eka sarasa vAta kahI che. phakta khorAka ane mahAvIranuM arthazAstra : 15 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ phakta AsthA-bane aparyApta che; mANasa kevaLa khorAkanA AdhAre jIvana calAvI zakato nathI ane kevaLa AsthAnA sahAre paNa nahi. AjanI praNAlI to evI che ke khorAka Apo to AsthAne khaMDita karI do. AsthA Apo to khorAkanI samasyA UbhI rahe che. evI praNAlInI AvazyakatA che ke jemAM khorAka paNa hoya ane AsthA paNa. A samanvita praNAlI che. mahAvIre je mArgadarzana ApyuM; je arthazAstranuM darzana ApyuM; temAM nathI khorAkano asvIkAra ke nathI AsthAno asvIkAra. banneno samanvaya che, khorAka paNa maLe ane AsthA paNa maLe. aDadhI prakRtinI upekSA na karo: mahAvIre kahyuM, manuSyanI je aDadhI prakRti che, tene samajavAno prayatna karo. te che dharma ane samavega athavA mumukSA, mukta thavAnI IcchA - tenI bilakula upekSA na karo. jANIjoIne tenI sAthe AMkhamIMcolI na karo, caritrane paNa sthAna Apo. jyAre caritranI mImAMsA karIe chIe ane mukta thavAnI vAta sAme hoya che, tyAre eka zabda phalita thAya che "saMyama". suvidhAnI sImA nakkI karo, tene asIma na banAvo. makAna ane vastra zarIra mATe Avazyaka che, paNa te suvidhAne eTalI badhI na vadhAro ke je potAne mATe paNa hAnikAraka bane. suvidhAnI sImAnuM sUtraH mahAvIranI bhASAmAM suvidhAnI sImAno viveka evo che ke-je suvidhA zArIrika, mAnasika ane bhAvAtmaka svAthyane hAni na pahoMcADe, te suvidhA mAnya che, paraMtu je suvidhA zArIrika mAnasika ane bhAvAtmaka svAthyane hAni pahoMcADe te suvidhA avAMchanIya che. phija eka suvidhA che, paraMtu svAthya mATe hAnikAraka che, paryAvaraNa mATe paNa hAnikAraka che. erakaMDIzanara svAthya mATe hAnikAraka che. vAtAnukUlita makAna suvidhAjanaka to che, paraMtu svAthya mATe hAnikAraka che. A keTalI mUrkhAmI che eka prasiddha udyogapati bImAra thaI gayA. DaoNkTaranI davAthI te svastha thayA nahi. haoNspiTalo ane DaoNkTarothI nirAza thaIne te prAkRtika cikitsakanI pAse gayA. cikitsake emane pUchyuM, tame zuM khAo cho ? kyAM raho cho? temaNe tamAma hakIkata kahI dIdhI. tamAma vAto cikitsakanA dhyAnamAM AvI gaI. temaNe kahyuM-tame eka kAma karo. dararoja traNa kalAka sudhI garama pANImAM snAna karo. temaNe te rIte karyuM. be cAra divasamAM svAthya sudharavA lAgyuM. eka divasa te garama pANInA TabamAM beThA S mahAvIranuM arthazAstra : 16 mahAvIra - - - - - - - - - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatA. manamAM vicAra Avyo, A keTalI mUrkhAmI che- divasamAM ATha-nava kalAka erakaMDIzanDamAM kAma karo, pachI traNa kalAka garama pANImAM snAna karo. potAnA gharamAMthI erakaMDIzanara kADhI naMkhAvyuM. traNa kalAka garama pANImAM besI rahevAnI AvazyakatA je na rahI. te vAMchanIya nathI: je suvidhA ApaNA zArIrika svAthyane hAni pahoMcADe, te vAMchanIya nathI. ghaNAbadhA padArtha evA che ke, je eka vakhata suvidhAjanaka lAge, paraMtu aMtamAM manane vikRta banAve che, mAnasika ciMcaLatA pedA kare che. manoraMjananI jeTalI paNa kalabo. che ane temAM je suvidhAo ApavAmAM Ave che, te eka vakhata to manane khUba sarasa lAge che. paNa samaya jatAM mana vikRtinAM vAdaLothI gherAtuM rahe che. tethI ja mahAvIre kahyuM che-sImA nakkI karo. A prakAranI suvidhAo na bhogavazo. tarkanI bhASA eka vyaktine pUchavAmAM AvyuM, "dArU zA mATe pIo cho?' teNe kahyuM, "mArA mATe Avazyaka che." zA mATe Avazyaka che? tenAthI phAyado zo ?' tene pIvAthI ciMtAo naSTa thaI jAya che." e khoTo tarka che ke dArU ApaNA Tenzanane dUra karavA mATe Avazyaka che. mahAvIre kahyuM, A kAlpanika AvazyakatAne kAbUmAM rAkho. kharI AvazyakatA khorAka ane pANI che. zarAba kevaLa kAlpanika AvazyakatA che, jene tame ciMtAo dUra karavA jarUrI samaje cho. Aje mAdaka vastuonuM je bajAra garama che, te kAlpanika AvazyakatAnA AdhAre che. A viSayamAM mahAvIrane pUchavAmAM Ave ke zuM karIe, to mahAvIra kaheze, "saMyama karo. zarAba tamArA mATe jarUrI nathI. e tamArA mATe kRtrima AvazyakatA che, tame tene AvazyakatA mAnI lIdhI che, paNa te AvazyakatA nathI.' ApaNI kalpanA paNa ghaNI vakhata AvazyakatAo UbhI karI mUke che. A nATaka zA mATe ? relavenA DabbAmAM be musApharo pAse pAse beThA hatA. eka Ubho thayo. teNe AgaLa vadhIne bArI baMdha karI dIdhI. bIjAe UbhA thaIne bArI kholI nAkhI. eka nATaka zarU thaI gayuM. eka khole che, bIjo baMdha kare che. TI.TI. Avyo. bIjA musApharoe te baMnenuM nATaka batAvyuM ane potAnI parezAnI vyakta karI. TI.TI.e mahAvIranuM arthazAstra : 17 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUchyuM, tame baMne Ama zA mATe karo cho? pahelo bolyo, mane khUba garamI lAge che, mUMjhAro thAya che to pachI bArI zA mATe na kholuM? bIjAe kahyuM, mane ThaMDI lAge che to zA mATe baMdha na kare ? TI.TI.e baMnene bArInI pAse bolAvIne kahyuM, ahIM juo. baMnee dhyAnathI joyuM, to bArIne kAca ja nahoto! saccAIne na bhUlazo jyAre bArIne kAca ja nathI to tene baMdha karavAthI ke kholavAthI zo phAyado? ApaNI kAlpanika AvazyakatAo, kRtrima apekSAo eTalI badhI vistRta hoya che ke ApaNe saccAIne bhUlI jaIe chIe. mahAvIra eTalA mATe kahe che ke tame kAlpanika AvazyakatAnI sImA nakkI karo, saMyama karo. suvidhAnI paNa sImA karo, saMyama karo. mahAvIre ema nathI kahyuM- kevaLa AtmA satya che ane jagata mithyA che. temaNe vyavahArane paNa mithyA nathI batAvyo. vyavahAra paNa eka saccAI che. paulika jagata paNa eka saccAI che. apekSA, AvazyakatA ane suvidhA- A paNa eka saccAI che, paraMtu tene uzRMkhala na banAvo, maryAdAnuM atikramaNa na karo, tenI eka sImA nirdhArita karo. sImAnuM paNa eka khUba sarasa sUtra temaNe prastuta karyuM che jyAM mULane hAni na pahoMce, zarIra, mana ane bhAvadhArAne hAni na pahoMce. TI.vI. ApaNI indriyone hAni pahoMcADe che. keTalAM bALako tenAM prabaLa Asakta banI gayAM, keTalAya mANaso AMkhonI jyoti khoI beThA. vartamAnapatramAM vAMcyuM-briTanamAM bALakonA cazamAM sauthI vadhAre kharIdAyA. kAraNa zodhavAmAM AvyuM to jANavA maLyuM -bALako TelivijhananI khUba ja najIka besIne tene jue che, khUba lAMbA samaya sudhI nihALe che, jethI AMkhonI samasyA vadhI rahI che, camA vadhI rahyA che. A uzruMkhala ane atizaya vRtti che. vilAsitA anAvazyaka che mahAvIre kahyuM-vilAsane samApta karo. vilAsitA sarvathA anAvazyaka che. teno saMpUrNa nirodha karo, saMyama karo. A vAta saheja kaDavI lAge che, paraMtu ghaNI sAcI che- savvaM vilaviyaM gIyaM, savyaM narse viDaMviyaM / savve AbharaNA bhArA, savve kAmA duhAvahA / / vAsanAne bhaDakAvanArAM gIta, gIta nathI, vilApa che. vAsanAne vadhAranArAM nRtya ane nATaka viDambanA che, pradarzanane vadhAranAra AbharaNa bhArabhUta che. ' ', ' ' mahAvIranuM arthazAstra : 18 '',531, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ urphebala vAsanA duHkhane vadhAranArI che. jo ItihAsa upalabdha hota mahAvIre "saMyamanuM eka abhiyAna zarU karyuM, prayoga zarU karyo ane e samaye jyAre AbAdI ATalI nahotI, tyAre temaNe pAMca lAkha vyaktiono eka samAja banAvyo. te mahAvIranA siddhAntone mAnanAro samAja hato. pAMca lAkha loko e samayamAM thoDA na kahevAya. licchavI gaNataMtranA pramukha mahArAja ceTaka mahAvIranA vratI samAjanA mukhya sabhya hatA. saMpUrNa jaina itihAsa Aje upalabdha nathI. bhAratIya itihAsamAM jaina tattvonI jeTalI upekSA thaI che, teTalI koInI thaI nathI. aneka rAjAo, gaNataMtranA pramukho, jaina senApatio ane sArthavAhonA itihAsane Adhunika itihAsakAroe adazya karI dIdho che. temano itihAsa Aje ApaNI samakSa upalabdha hota to licchavI, vajI vagere gaNataMtro mahAvIranA arthazAstrIya siddhAnto para cAlatAM hatAM, te tathya svayaM siddha thaI jAta. maulika aMtara mahAvIre evA samAjane ApaNI samakSa prastuta karyo che, je saMyamI ane vratI samAja hato. vrata ane saMyamanA saMdarbhamAM ApaNe Adhunika arthazAstra ane mahAvIranA arthazAstranI tulanA karIe. paheluM aMtara to mULamAM ja darzananuM AvI jaze. Adhunika arthazAstra ekAMgI bhautikavAda para AdhArita che. mahAvIranA arthazAstramAM bhautikavAda temaja adhyAtmavAda-baMneno svIkAra che. Adhunika arthazAstrae eka lakSya banAvI dIdhuM che-manuSyane dhanavAna banAvavAno che. mahAvIranA arthazAstranuM lakSya hatuM-mANasa zAMtithI, sukhathI potAnuM jIvana vitAve. kAraNa ke zAMti vinA sukha nathI maLatuM. sukha zAMtipUrvaka hoya che. gItAmAM kahyuM che na cAbhAvayataH zAntiH azAntasya kutaH sukham / bhAvanA vinA zAMti nathI maLatI ane zAMti vinA sukhanuM svapna paNa joI zakAtuM nathI. prazna - kendra ane paridhinoH eka tarapha dhanathI maLanAruM sukha che, bIjI tarapha zAMtithI maLanAruM sukha che. bhautikavAdanA AdhAre dhana + sukha- A samIkaraNa banaze. mahAvIranA arthazAstranuM samIkaraNa A pramANe banaze-dhananI sImA + zAMti ane sukha. vrata, saMyama ane sImAkaraNanA saMdarbhamAM ApaNe mahAvIranA arthazAstrIya siddhAntonuM mahAvIranuM arthazAstra : 19 - - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlyAMkana karI zakIe. A siddhAntano kendrIya niSkarSa A haze - jyAM vrata che, saMyama ane sImAkaraNa che, tyAM arthazAstranA kendramAM manuSya rahe che, artha bIjA naMbare Ave che. jyAM evuM nathI, vrata, saMyama ane naitikatAno vicAra nathI, tyAM padArtha ane artha kendramAM rahe che, ane manuSya paDadA pAchaLa rahe che. A saMdarbhamAM vartamAnanI samasyAne, Arthika aparAdhone samajavAnI ghaNI badhI suvidhA raheze. ApaNe e saraLatAthI samajI zakIe chIe ke- Aje zA mATe Arthika bhraSTAcAra phUlyophAlyo che? zA mATe Arthika aparAdho vadhI rahyA che? zA mATe sattAnI khurazI para beThelo mANasa Arthika aparAdhomAM aTavAIne rAjInAmuM ApavA mATe vivaza thaI jAya che ? jelamAM javA mATe paNa majabUra thaI jAya che? jyAM sudhI mANasa paridhimAM raheze, artha kendramAM raheze, tyAM sudhI A prakAranI ghaTanAone rokI zakAze nahIM. - - SS mahAvIranuM arthazAstra : 20 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 vikAsanI arthazAstrIya avadhAraNA bhagavAna mahAvIre pratyeka kArya, vikAsa ane paryAyane sApekSa batAvyAM che. ghaNIbadhI zAkhAo che, ghaNAM zAstro che. vidyAnI aneka zAkhAomAM paraspara saMbaddhatA che. jeTalAM paNa zAstro che, temAM paNa paraspara sApekSatA che. jo ke arthazAstra arthanA viSayamAM ja cintana kare che, parantu koIpaNa zAstra nirapekSa bhAve cAlI zakatuM nathI. evuM pratIta thAya che ke--Adhunika arthazAstra nirapekSa bhAve cAlavAno prayatna karyo che. kadAca tenuM ja A pariNAma che ke aneka samasyAo ukelAvAnI jagyAe vadhu guMcavAI gaI che, hiMsAne protsAhana maLyuM che. AkarSaka uddeza: kenije arthazAstrano mukhya uddezya batAvyo--pratyeka nirdhana vyakti dhanavAna bane, mAlAmAla banI jAya. uddezya AkarSaka che. A viSayamAM sAmyavAda ane pUMjIvAdamAM koI vizeSa aMtara dekhAtuM nathI. prakriyA ane pariNAmamAM aMtara hoI zake che, paraMtu mukhya uddezya e che ke koIpaNa vyakti nirdhana na rahe, garIba na rahe, garIbInI rekhA nIce jIvananirvAha na kare. pratyeka vyaktinI prAthamika jarUriyAtonI pUrti thaI zake ane te sukha-zAMtithI potAnuM jIvana vitAvI zake. vikAsanuM A lakSya banAvavAmAM AvyuM. arthazAstrIya dRSTie vikAsanI vyAkhyA paNa A ja che. Arthika vikAsa, praudyogikIno vikAsa, TeknolojIno vikAsa, vyaktidITha Avaka ane jIvanastara--A Adhunika arthazAstranA vikAsano mApadaMDa che. mahAvIranuM arthazAstra : 21 P Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ daridratA priya nathI prAcInakALamAM paNa kahevAmAM AvyuM che - JadhanaM nirvanaM- je nirdhana che, te nirbaLa che. daridra ane garIba kyAreya vAMchanIya nathI rahyA. daridratA haMmezAM tiraskRta rahI che. tene koIpaNa rIte sArI mAnavAmAM AvI nathI. eka brAhmaNa paMDite rAjA bhojane maLavA mATe prasthAna karyuM. te khUba ja daridra hato. rAjAne bheTa ApavAnA hetuthI kapaDAmAM zeraDInA thoDAka TukaDA sAthe lIdhA. thoDIvAra vizrAma karavA mATe te jaMgalamAM sUI gayo. te samaye eka vaTemArgue tene joyo. teNe vicAryuM, A mANasa rAjAnI pAse puraskAra mATe zeraDInA TukaDA laIne jaI rahyo che. teNe kapaDAmAMthI zeraDInA TUDA kADhI lIdhA ane tenI jagyAe lAkaDIo bAMdhI dIdhI, paMDita jAgyo. te kapaDAmAM bAMdhelI lAkaDIo laIne rAjAnA mahela tarapha cAlavA mAMDyo. darabAramAM pahoMcIne bheTa ApavAnI icchAthI jyAre kapaDuM kholyuM to temAM lAkaDIo joIne stabdha thaI gayo. te khUba ja ciMtita thaI gayo. mahAkavi kAlidAsa samajI gayA--A vyakti sAthe koIe kapaTa karyuM che. temaNe tarata ja paristhiti hAthamAM letAM kahyuM, 'mahArAja ! Aje jevI bheTa AvI che, tevI kyAreya koIe ApI nathI. khUba ja adbhuta upahAra che'. rAjAe pUchyuM, 'kevI rIte ?' kAlidAse kahyuM dagdhaM khANDavamarjunena balinA ramyadrumairbhUSitaM, dagdhA vAyusutena hemanagarI laMkA punaH svarNabhUH / dagdho lokasukho hareNa madanaH kiM tena yuktaM kRtaM, dAridryaM jana tApakArakamidaM kenApi dagdhaM na hi / / khAMDava vanane arjune bALI nAkhyuM, sonAnI laMkAne hanumAne jalAvI dIdhI. ane kAmadevane zaMkare bhasmIbhUta karyAM, paraMtu A daridratAne, je badhAne bALe che, koI dahana karI zakatuM nathI. A brAhmaNa daridratAne bhasmIbhUta ka2vA mATe iMdhaNa, bheTamAM ApI rahyo che. tene bALavA mATe Apa ja samartha cho. dAridraya kyAreya priya hotuM nathI, garIbI kyAreya vAMchanIya nathI rahI, na prAcInakALamAM ke na arvAcInakALamAM. badhA icche che ke garIba koI na rahe, samAja koIne paNa herAna kare nahIM, parantu A atyaMta duSkara kAma che. Jain Educationa International mahAvIranuM arthazAstra : 22 For Personal and Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthazAstranuM dhyeya Adhunika arthazAstra e tathyanuM pratipAdana karyuM ke manuSyanA svArthanA manovegane uttejanA ApavAmAM Ave. AjanA arthazAstranuM mukhya dhyeya che - jyAM sudhI banI zake, svArthavRttine jAgRta karavAmAM Ave. jeTalI svArthavRtti jAgRti thaze, teTalo ja vikAsa thaze. kenije daDhatApUrvaka A siddhAntanuM pratipAdana karyuM che. A siddhAntamAM saccAI nathI evuM huM nathI mAnato, kAraNa ke vyaktigata preraNA ane vyaktigata svArtha jeTaluM kAma mANasa pAse karAve che teTaluM koI nathI karAvatuM. svArtha ApaNI khUba moTI preraNA che. ane priya paNa che. je siddhAntanuM Adhunika arthazAse pratipAdana karyuM che, te priya che ane AkarSaka paNa che. pratyeka vyakti potAnA svArthane vadhAre ane vyaktigata svAmitva jeTaluM vikasita karI zake, teTaluM kare. jeTaluM sarjana karI zake, kare. sAmyavAde je siddhAnta ApyA, te paNa AkarSaka che. koIpaNa mANasa bhUkhyo nahIM rahe, saune makAnanI sagavaDa maLaze, vasrahIna koI raheze nahIM, koI AjIvikAzUnya raheze nahIM, pratyekanI prAthamika AvazyakatAo pUrI thaze. sAmyavAdanuM A AkarSaka svapna hatuM, ane che. priya ane hita A saMdarbhamAM mahAvIranA darzananI mImAMsA karIe. priya ane hita-A be zabdo para dhyAna Apo. eka vAta priya lAge che, paraMtu hitakara nathI. bIjI vAta hitakara che, paNa priya lAgatI nathI. eka bAbata evI paNa lAge che, je priya paNa che ane hitakara paNa che. pratyeka vyakti dhanavAna bane. svArthanA manovegane gati Ape, jenAthI saMpadAno vikAsa thAya-A priya che, paNa hitakara nathI. vyaktimAM svArtha ati tIvra hoya che. A vaiyaktika svArthe samAjamAM ghaNI samasyAo UbhI karI che. tene haju paNa vadhAre tIvra banAvavAno prayatna karavAmAM Ave to pariNAma kevuM Avaze, te ApaNe vartamAna paristhiti joIne samajI zakIe chIe. Arthika vikAsa kevI rIte thAya? pratyeka vyakti cAhe che ke samAjamAM Arthika vikAsa thAya, paraMtu prazna e che ke kevI rIte ? tenI prakriyA zI ? Arthika vikAsa nirvikalpa che. mahAvIra kahe che-Arthika vikAsanI carcA karatI vakhate A muddAo para vicAra karavo Avazyaka che- - - - - - - - 1,11, 511: mahAvIranuM arthazAstra : 23 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ I ahiMsA ane sAdhanazuddhi mUlyono hrAsa na thAya T svArthanI sImA ahiMsA ane sAdhana zuddhi Arthika vikAsanI sAthosAtha kyAMka hiMsA to nathI vadhI rahI? sAdhana- zuddhinI draSTithI vicAra karo- Arthika vikAsa thAya, paNa te jevI tevI rIte nahi. eka vyakti Aje sAmAnya sthitimAM che. teNe koI sampanna vyaktinuM apaharaNa karyuM. eka karoDanI mAgaNI karI. temAM te saphaLa thayo. roDapati (garIbImAMthI karoDapati banI gayo. Arthika vikAsa to teno thaI gayo kintu tenA mATe je sAdhana apanAvyuM, je prakriyAno upayoga karyo, te zuM vAMchanIya che kharI? prasiddha thavAnA prayogo prAcInakALathI eka vicAra cAle che-prasiddhi mANasane vijaya apAve che. eka vyaktinA manamAM vikalpa jAgyo ke mAre prasiddha thayuM che. tenA mATe zuM karuM? koIe salAha ApI-jAo, bajAramAM jaIne ghaDAo bhegA karI, lAkaDIthI tene phoDo, khUba prasiddhi maLaze. Ama na karI zako to paherelAM badhAM ja vastro utArI do, nagna thaI jAo, ekadama prasiddha thaI jazo. A paNa na karI zako to gadheDAnI savArI karo, prasiddha thaI jazo. prasiddha thavA mATe A sauthI sastA nuA che- dhaTaM bhindyAt paTaM chindyAt, kRtvA rAsabharohaNam / yena kena prakAreNa, prasiddhaH puruSo bhavet / / be sUtra che-eka yenakena prakAranuM ane bIjuM sAdhanazuddhinuM. bhagavAna mahAvIre kahyuM, samAjanA kSetramAM Arthika vikAsamAM koIne Apatti naDatI nathI. paraMtu te game te prakAre na thavI joIe, temAM ahiMsAnI dRSTithI vicAra rajU thayelo hovo joIe, sAdhanazuddhinI daSTithI vicAra thayelo hovo joIe. mUlyono hrAsa na thAya mahAvIra kahyuM athajanamAM mUlyono hrAsa na hoya. mahAvIranI avadhAraNA ane Adhunika arthazAstranI avadhAraNAmAM A daSTie ApaNe vyApaka taphAvata joI zakIe chIe. Arthika vikAsamAM mUlyono hrAsa na thAya, te anivArya zarata che. Aje sthiti UlaTI thaI gaI che. kenine spaSTa kahAM che-"haju te samaya nathI [. mahAvIranuM arthazAstra : 24 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avyo ke ApaNe mUlyo para vicAra karIe athavA naitikatA 52 vicArIe. jyAre badhA dhanavAna banI jaze, tyAre teno vicAra karavAnI jarUra UbhI thaze.' mahAvIranI arthazAstrIya avadhAraNA ane AjanI arthazAstrIya avadhAraNAmAM ghaNuM moTuM aMtara che. karuNAno vikAsa, saMvedanazIlatAno vikAsa Arthika vikAsanI sAthosAtha thavo joIe. kyAMka evuM to nathI banI rahyuM ke samRddha banavAnI sAthe sAthe tenA anupAtamAM ApaNI karuNA, dayAno srota sukAI rahyo hoya. eka vyaktie krUratAthI dhana bheguM karyuM. tenAthI Arthika vikAsa to thaI zake che, paraMtu teno A vikAsa hajAro vyaktio mATe eka khADo khode che. svArthanI sImA svArthavRttithI aLagA rahI zakAtuM nathI. sAdhanA karanAra vyaktimAM paNa potAno svArtha hoya che. te samagrapaNe kharAba ane avAMchanIya paNa nathI hotI, sArI paNa hoya che, parantu tenI sImA hovI joIe. evo svArtha na hovo joIe ke je bIjAnA hitane nukasAna pahoMcADe. vyakti ekalI nathI, duniyA khUba moTI che. arabo mANasa che. eka vyakti potAnA svArthane eTaluM mahattva Ape ke potAno to Arthika vikAsa kare paNa bIjAne nuksAna pahoMcADe. Ama na thavuM joIe. AnaMdanuM nidarzana mahAvIre kahyuM - Arthika vikAsanI sAthe A muddAo para vicAra karo. mahAvIrano zrAvaka Ananda Arthika dRSTie atyaMta saMpanna hato. tenI pAse hajAro hajAro ekara khetI lAyaka jamIna hatI. cAlIsa hajAra gauzALA hatI. karoDonI saMpatti vyApAramAM lAgelI hatI, paraMtu te vratI samAjanA sabhya hovAne lIdhe tenuM A vrata hatuM-- arthojanamAM aprAmANika sAdhanono upayoga nahIM karuM. tenA AdhAre teNe potAno Arthika vikAsa karyo hato. dharma ane Arthika vikAsa Arthika vikAsa karavAmAM koIpaNa dharma vighnakartA nathI. Adhunika arthazAstranA ghaNAbadhA viddhAoe kahyuM--ApaNo dharma kahe che, aMkuza rAkho, Ama na karo, tema na karo. A nirdeza anupayogI che, vikAsamAM bAdhArUpa nIvaDe che. kharekhara ApaNe priyatAnI dRSTithI vicArIe to te bAdhaka lAge che. hitanI dRSTithI vicArIe, to te bAdhaka nahi, sAdhaka che. priya ane hita baMne dRSTithI vicArIe, to te bAdhaka lAge che. hitanI dRSTithI vicArIe, to te bAdhaka nahi, sAdhaka che. mahAvIranuM arthazAstra : 25 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ priya ane hita baMne dRSTithI vicArIe to arthazAstra manuSya mATe khUba ja lAbhadAyI nIvaDI zake che. phakta priyatAnI draSTithI vicAra karIe to-AjanA arthazAstrae manuSya-samAjamAM ghaNI vikRtio UbhI karI che, tene krUra banAvyo che, zoSaNanA mArgamAM agresara karyo che. sAmrAjyavAdI manovRtti vidyamAna che Aje TeknolojIno ghaNo vikAsa thayo che temAM koI saMdeha nathI, paraMtu tenI sAthe karuNA rahe to kadAca mAnavajAta mATe ATalo bhaya Ubho na thAta. TeknolojIno prayoga je sUkSmatAthI saMhAranI dizAmAM thayo che, teTalo lAbhanI dizAmAM thayo nathI. tenuM kAraNa e ja che ke sAmrAjyavAdanI manovRtti manuSyamAM rahelI che. eka samaya hato jyAre bhUkhaMDanuM sAmrAjya cAlatuM hatuM. bhUmi para adhikAra karo, adhikAdhika jamIna haDapI lo, A eka prakArano bhaugolika sAmrAjyavAda hato. Aje mahattva e bAbatanuM nathI ke bhUmi keTalI che, mahattva te vAtanuM che ke ApaNA hAthamAM vikAsa keTalo che. jApAna eka nAno deza che. tenI vastI paNa vadhAre nathI, parantu vizva bajAramAM te sarvAdhika prabhAvI che. svArtha ane pUratA Arthika sAmrAjya kAyama rAkhavAnI spardhA thaI rahI che. amerikA, IMglenDa, jApAna, jarmana A badhA deza ekabIjAthI A spardhAmAM AgaLa nIkaLI javA mAge che. A Arthika sAmrAjyavAdanA vistAramAM TekanolojIno bharapUra prayoga thayo che, paraMtu mAnavakalyANa mATe ocho thayo che. audyogika vikAsanI paNa A ja sthiti che. tarka to evo paNa ApI zakAya ke-audyogika vikAsa jeTalo vadhu thaze, vikAsanI teTalI tako vadhaze, rojagAra vadhaze. karuNAnI vAta tenA pachI Ave che. jyAM svArtha prabaLa che, tyAM karuNA prabaLa nathI hotI. mahAvIrano A nizcita siddhAnta che-svArtha jeTalo vadhaze, krUratA teTalI ja vadhaze. svArtha jeTalo sImita thaze, karuNAno teTalo ja vistAra haze. svArtha paNa zikhara para hoya ane karuNA paNa zikhara para hoya, A sthiti kyAreya saMbhava nathI. rojagArano tarka rojagArano tarka paNa khUba ja aTapaTo che. je yuga AvI rahyo che, te roboTano yuga che, kaoNpyuTarano yuga che. jyAM hajAro majUra kAma kare che, tyAM pAMca majUrothI paNa kAma cAlI jaze. rojagArI kyAM maLI? A yaMtra-yugamAM mANasa vadhu mahAvIranuM arthazAstra : 26 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ berojagAra thaI gayo che, thaI rahRAo che. garIbI ane berojagArI haTAvavAno prayatna che paraMtu jema-jema yAMtrika vikAsa thaI rahyo che, tema tema roboTa manuSyanA hAthamAMthI kAma chInavI rahyo che, garIbI ane berojagArI teTalI ja gatithI vadhI rahI che. A ilekTronika yuge kyAM sudhI pahoMcADI dIdhA che-jApAna jevA dezamAM to dharmagurunuM kAma paNa roboTa dvArA thaI rahyuM che. koInuM mRtyu thAya che tyAre, teno parivAra prArthanAnA hetuthI dharmasthaLamAM jAya che tyAM roboTa temanuM abhivAdana kare che, temane vairya ane sAMtvanA Ape che, dharmano pATha saMbhaLAve che. aMtamAM AzIrvAda ApIne AbhAra sAthe vidAya kare che. A saMpUrNa kAma roboTa kare che. apekSA kyAM che? manuSyanI apekSA ja have kyAM che ? ema lAge che ke A roboTa ane kaoNpyuTaranA yugamAM manuSya mauna dhAraNa karI himAlayanI koI guphAmAM cAlyA javuM joIe. manuSya khUba ja mahenata karI che, have tenA mATe vizrAmano samaya Avyo che. AcAryae ghaNuM sundara kahAM che-sarvAmA taDuttaprathamUnA- mANasanI samagra pravRtti eka zera cokhA mATe che. jo eka sera cokhAnI jarUra na hoya to pachI pravRttinI paNa koI apekSA na rahe. paraMtu A audyogika vikAsa arthanA prabhAvane manuSya para eTalo badho sthApI dIdho che ke tenI AgaLa manuSya pote gauNa banI gayo che. prazra vyakti dITha Avakano arthazAstrano eka uddeza che vyaktidITha Avaka. cokkasapaNe vyaktidITha Avaka e dezomAM vadhI che, je vikasita che. paraMtu Aje lAge che ke-pUMjIvAda (kepiTalijhama) paNa potAnA aMtima zvAsanI gaNatarImAM che. jApAna, amerikA jevA vikasita dezomAM paNa berojagArI vadhavA mAMDI che. AMkaDA batAvI rahyA che ke tyAM paNa garIbInI rekhA nIce jIvana jIvavAnI nobata AvI che. loko raziyAnI (sa) paristhitithI vAkepha che, teo jANe che ke sAmyavAdI zAsanakALamAM paNa hajAro mANasa saDakanA kinAre paDelI pAIpomAM zaraNa letA hatA. koI makAna na hatuM, moTI-moTI pAIpomAM loko nivAsa karatA hatA. Aje to tyAM garIbI ane bhUkhamarAnI bhayaMkara sthiti UbhI thaI rahI che. khAvAnI cIjomAM lAMbI lAIna lAge che. gAMdhIjInuM kathanaH jo vyaktidITha Avaka samAna hota to samasyAnuM samAdhAna thaI zakata, paraMtu - - - - - - mahAvIranuM arthazAstra : 27 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ tema nathI. gAMdhIjIe kahyuM hatuM, "Arthika samAnatAno Adarza mANasa kyAreya prApta karI zakaze nahIM. kAraNa ke vaiyaktika kSamatA bhinna-bhinna che, yogyatA alaga-alaga che. pratyeka vyakti A biMdu sudhI pahoMcI zakatI nathI." svArthane protsAhana ApavAnuM pariNAma e AvyuM ke Aje duniyAnI saMpUrNa saMpatti thoDAghaNA mANasonA hAthamAM kendrita thaI gaI che. teo eTalA moTA dhanavAno banI gayA che ke pratiSThA ane jUThA ahaMkAranA poSaNa sivAya temanI yAdImAM anya kaMI che ja nahIM ! duniyAmAM prathama naMbaranA dhanavAna, dvitIya naMbaranA dhanavAna-basa A temanI yAdI che. eTalA ja mATe vyaktidITha AvakanI vAta jaTila banI rahI che. jIvanastaranI AkAMkSA sTAnDarDa oNpha liviMganI dhAraNAe paNa mANasane muzkelImAM mUkyo che, dimUDha banAvyo che. dareka vyaktinA manamAM lAlasA che ke jIvanastara unnata thavuM joIe. samasyA e che ke tenA mATe tenI pAse sAdhana nathI. pratiSThAno mApadaMDa, vikAsanuM pratIka te mAnI levAmAM AvyuM ke ATalI vAto to hovI ja joIe. jo A prakAranI dhAraNA hota-jIvananI prAthamika AvazyakatAonI pUrti thavI joIe to koI samasyA na hota. A eka svastha cintana che. pazu-pakSI paNa potAnI AvazyakatAonI pUrti kare che to manuSya jevuM buddhizALI prANI na kare, te kevI rIte banI zake? paraMtu A sTAnDarDa oNpha liviMganI dhAraNAe prAthamika AvazyakatAone gauNa karI dIdhI ane anAvazyaka vastuo pratyenI lAlasA manuSyamAM jagADI dIdhI. manuSyanAM traNa vargo mahAvare manuSyanuM adhyayana karyuM, manuSyanI vRttionuM adhyayana karyuM. temaNe jaNAvyuM ke, mANasa alaga-alaga prakRtino hoya che, badhAne eka ja trAjavAthI na tolo. temaNe traNa vargomAM mANasane vibhAjita karyA. 1 maheccha | abheccha TIcchAjalI prathama koTino manuSya te che, je mahA IcchA mahAraMbhavALo che. dvitIya koTino manuSya te che, je abheccha, alpAraMbha che. tRtIya koTino manuSya te che, je icchAjalI, anAraMbha che. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 1111111111111 mahAvIranuM arthazAstra : 28 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahecchA AjanuM arthazAstra kahe che-icchAne vadhAro. icchA vadhaze to mahAraMbha thaze, vizeSa pravRti thaze. bIjuM tattva che alpa icchA, alpAraMbha. icchA paNa alpa ane AraMbha paNa alpa. mahAvIre baMne pravRttionuM vizleSaNa karatAM kahyuM-je mahAraMbha haze-maheccha haze, te adharma dvArA AjIvikA calAvaze, dharmano vicAra nahIM kare. Ama kahIne mahAvIre jANe ke AjanA arthazAstranI bhaviSyavANI karI dIdhI hatI. mahAvIre kahyuM, te puruSa ugra, rudra, zudra, vakra, duHzIla, duSkRtyAnaMda haze. maheccha puruSanI prakRtinuM mahAvIre sajIva citraNa karyuM che. mahAIcchA ane mahAraMbhavALI vyakti koI vicAra nahIM kare. potAnA mATe upayogI che, lAbhadAyaka che to te koIno paNa prANa letAM acakAze nahIM. dhana mATe Aje vilAsitA ane sauMdarya prasAdhanonA nirmANamAM asaMkhya nirIha ane mUka pazu-pakSIonI nirmama hatyA karavAmAM AvI rahI che. mulAyama ane kaThora plAsTika banAvavA mATe UbhAM karavAmAM AvI rahelAM kArakhAnAomAM maraghInAM lAkho baccAMnI avikasita pAMkhone kApIne teno upayoga karavAmAM AvI rahyo che. mAMsanA nikAsa mATe asaMkhya katalakhAnAM zarU karavAmAM AvyAM. ciMtA karavAnI koI jarUra nathI. A badhuM ja dhana mATe thaI rahyuM che. ATalA ugra, raudra thayA vagara aDhaLaka dhananI prApti thaI zake nahIM. mAyA, kUDa-kapaTa, prapaMca-A badhuM, dhamakI, hatyA, apaharaNa- Aje zuM zuM nathI thaI rahyuM! A badhuM te mahAicchAvALA varganuM citraNa che, je satata parigrahamAM DUbelo che. e vicArI paNa na zakAya ke-icchA, parigraha ane AraMbhane vadhArIne tenI dupravRttiothI koI bacI zake. ApaNe priyanI sAthe hitanI vAta vicArIe. icchAne alpa karyA vagara, niyaMtrita karyA sivAya hitanI vAtane joDI zakAya nahi. alpaccha eka manuSya alpaccha hoya che. IcchA che paNa alpa che. Avo mANasa kArakhAnuM zarU karaze, paNa dhana (pUMjI) ne kendrita karI zakaze nahIM. mahAtmA gAMdhIe je vikendrita arthanIti ane vikendrita sattAnI vAta kahI, te mahAvIranA A alpaccha zabdano anuvAda che. alpaccha athavA alpAraMbhanuM tAtparya ja vikendrita arthavyavasthA che. mahAvIre kahAM-dhameLe vitte apekSA- alpa IchAvALo mahAvIranuM arthazAstra : 29 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ mANasa dharmanI sAthe potAnI AjIvikA calAve che. A che karaNA ApaNI samakSa be zabdo che-alpaSNu ane maheccha. eka dharmane mArge AjIvikA calAve che, bIjo adharmane mArge calAve che. dharmane mArge eTalenyAyasaMgata, karuNApurvaka. mahAvIranA parama upAsaka zrAvaka zrImad rAjacandranI carcA karuM. gAMdhIjIne ahiMsAno bIjamaMtra ApanAra ane jemane bodhidIpa maLyo, terApaMthanA caturtha AcArya zrImajjayAcArya pAsethI. zrImad rAjacandrae eka vyApArI sAthe sodo karyo. jhaverAtano vyavasAya hato. bajAramAM ekAeka tejI AvI gaI. sAmevALA vyApArIne pacAsa hajAranuM nukasAna thaI rahyuM hatuM. zrImad rAjacandra tene kahyuM-tame egrImenTano te dastAveja kAgaLa lAvo. vyApArI bolyo, zrImAna, tame cintA na karo. huM tamArI eka-eka pAI cUkavI daIza, paraMtu atyAre mArI sthiti nathI. zrImad rAjacanTe kahyuM, cUkavavAnI ke na cUkavavAnI vAta huM nathI karI rahyo chuM eka vakhata te dastAveja jovA mAMguM chuM. teNe vicAryuM, dastAveja maLatAM ja te korTamAM kesa karaze ane huM phasAI jaIza. tethI te na ApavA mATe Agraha karato rahyo, kintu aMtamAM teNe dastAveja Apavo paDyo. dastAveja hAthamAM laIne tene phADatAM-phADatAM zrImad rAjacandrae kahyuM, "rAjacandra dUdha pI zake che, koInuM lohI nahIM. A sodo huM rada karuM chuM.' AnuM nAma che karuNA. alpa IcchAvALo mANasa dharmane mA potAnI AjIvikA calAve che, te koInI sAthe anyAya nathI karato, krUra vyavahAra nathI karato, zoSaNa nathI karato, herApherI nathI karato, mULa amAnatane chupAvato paNa nathI. icchAthI trIjA prakArano mANasa hoya che aniccha. tene ApaNe sAmAjika prANI nahIM kahIe. te aniccha athavA icchAjalI hoya che. je sAdhu-saMnyAsI banIne samAjathI alaga thaI jAya che, tenI koI pravRtti nathI hotI, koI kArakhAnuM nahIM, koI vyApAra nahIM. phakta sAdhanAnuM jIvana hoya che. bhagavAna mahAvIre kahyuM, trIjA varganI vAta choDI daIe. Ama joIe to te varganI vyaktio paNa ochI nathI. mahAvIranA te vratI samAjamAM alpaccha lokonI saMkhyA pAMca lAkha hatI ane icchAthI lokonI saMkhyA pacAsa hajAra hatI. yuropamAM ApaNAM samaNa-samaNio - - A mahAvIranuM arthazAstra : 30 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAya che to tyAMnA loko A joIne Azcarya pAme che ke-A loko ThaMDI, garamI kevI rIte sahana kare che? paisA nathI rAkhatAM. AjanA yugamAM koI mANasa evo hoI zake, jenI pAse paisA na hoya? tyAMnA loko kalpanA paNa nathI karatA. manuSyanI upekSA Adhunika arthazAstrano daSTikoNa che-potAnuM lAbhArthana, mANasanA svabhAvanI upekSA ane kevaLa lAbhanI upekSA. je vastumAM koI lAbha nathI, te AjanI arthazAstrIya daSTie bilakula vyartha che. mahattva che bajAranuM, vastunuM koI mUlya nathI. mANasanI prakRtinI bilakula upekSA karavAmAM AvI che. vratI samAjamAM mANasanI prakRtine mahattva ApavAmAM AvyuM che. A baMnemAM daSTikoNano ghaNo taphAvata che. arthazAstranuM yogadAna Adhunika arthazAstra samasyAone samAdhAna ApyuM nathI, je ema kahIe to te ekAMgI dRSTikoNa thaze. mahAvIrane samajanAro kyAreya ekAMgI dRSTikoNathI nathI vicArato. temAM koI zaMkA nathI ke Adhunika arthazAstranI thoDI avadhAraNAoe samAjanI thoDIka samasyAone ukelI che ane garIbane paNa rAhata ApI che paraMtu jeTalI rAhata ApI che, teTalI bIjI samasyAo UbhI karI dIdhI che. taTastha ciMtana karIe to e svIkAravAmAM koI muzkelI nahIM paDe ke vartamAna arthazAstrIya avadhAraNAoe hiMsAne protsAhana ApyuM che. ahiMsAnuM arthazAstra - pUjya gurudeva jaina vizvabhAratInA prAMgaNamAM beThA hatA. ajamera vizva vidyAlayanA upakulapati DaoN. AhujA AvyA. vArtAlApanA prasaMgamAM ane kahyuM, ame icchIe chIe ahiMsAnuM arthazAstra. temaNe kahyuM, te kevuM arthazAstra haze ? arthazAstrano to janma ja hiMsAthI thAya che. temAM ahiMsAnI vAta kyAMthI Avaze? ApaNe A saccAIne samajIe-kevaLa garIbIne naSTa karanAruM arthazAstra ja ApaNA mATe upayogI nathI. ApaNA mATe te arthazAstra paNa upayogI che, je garIbIne naSTa kare ane sAthosAtha hiMsAnuM saMvardhana paNa na kare. Arthika samRddhi ane ahiMsAnI samRddhi baMnenI samanvita praNAlInI Aje apekSA che. mahAvIre vratI samAjanI je kalpanA ApI, temAM A praNAlI mATe paryApta tattvo maLe che. te tattvo dvArA A samanvayane pUrNa karI zakAya che. - - - - - - mahAvIranuM arthazAstra : 31 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsA ane zAntinuM arthazAstra Adhunika arthazAstrano uddeza zAMti nathI ane ahiMsA paNa nathI. teno uddeza che Arthika samRddhi. pratyeka manuSya dhanavAna bane, koI garIba rahe nahIM, manuSyanI prAthamika AvazyakatAo pUrI thAya. eTaluM ja nahi, te sAdhanasampanna bane. Arthika samRddhi mATe sAdhananA rUpamAM lobha, IcchA, AvazyakatA ane utpAdana vadhAravAnI vAta paNa svIkArya che. kamyunijhamano uddeza kamyunijhamanano uddeza che sattAne hAthamAM levI. je nimna varga che, nIcalo athavA majUra varga che, tenA hAthamAM sattA Ave. paraMtu kevI rIte Ave, teno koI vicAra nathI rahyo, sAdhana-zuddhinI koI anivAryatA nathI rahI. je sArAM sAdhanathI Ave to sArI vAta, paraMtu sArAM sAdhanathI na Ave to game te rIte paNa sattA para kabaje kare. arthazAstramAM paNa A ja vAta che. Arthika samRddhi vadhavI joIe. tenA mATe lobha ane spardhA anivArya mAnavAmAM AvyAM che. jeTalo lobha vadhaze, anivAryatA vadhaze, teTaluM utpAdana vadhaze. Arthika vikAsa thaze. jeTalI spardhA thaze, teTalo Arthika vikAsa AgaLa vadhaze. A paristhitimAM zAMti ane ahiMsAnI vAta gauNa banI jAya che. arthazAstrano uddeza e svIkAravuM joIe ke arthazAstranI sAme zAMtino prazna mukhya nathI. mahAvIranuM arthazAstra : 32 - - - - - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ naitiktAno prazna paNa mukhya nathI. DaoN. mArzala vagere uttaravartI (pachInA) arthazAstrIoe svIkAryuM che ke, pariNAmamAM naitikatA AvavI joIe, paraMtu naitikatA temAM anivArya nathI. kenije kahyuM, "jyAre ApaNe Arthika draSTie sampanna thaI jaIzuM tyAre naitikatA para vicAra karavAnuM Avaze. atyAre tenA mATe ucita samaya nathI. atyAre je khoTuM che, te paNa ApaNA mATe upayogI che.' arthazAstra upayogitAnA AdhAre cAle che, mATe temAM khoTuM kazuM ja nathI. je upayogI che te sAcuM che, te ApaNA mATe vAMchanIya che. gAMghIno dRSTikoNa A dRSTikoNa AjanA arthazAstrano che. prazna che-mahAvIrano dRSTikoNa kevo rahyo ? mahAvIra pahelAM gAMdhInA dRSTikoNanI carcA karIe. mahAtmA gAMdhIe sAmyavAdanAM thoDAMka pAsAMono virodha karyo. temaNe kahyuM - "sattAnuM kendrIkaraNa ane dhana () nuM kendrIkaraNa hiMsAne vadhAranAruM che. jyAM jyAM sattA kendrita hoya che, dhana kendrita hoya che, tyAM tyAM samasyAo vadhe che." gAMdhInI A vAta akSarazaH satya siddha thaI, jyAM paNa sattA ane dhananuM kendrIkaraNa thayuM, tyAM hiMsA vadhI. gAMdhIe eka anya mArmika vAta kahI- hiMsAnA pAyA upara UbheluM koIpaNa zAsana TakI zake nahIM, sAmyavAda paNa Takaze nahIM. gAMdhIjIe dazakAo pahelAM karelI bhaviSyavANI sAcI TharI. hiMsAnA AdhAre koIpaNa vastu sthAyI nathI thaI zakatI. A AdhAre temaNe udyogavAdano virodha karyo. udyogavAdanuM pariNAma udyogavAda Arthika gulAmInuM ja rUpAMtara che, teno paryAya che. jema-jema udyoga kendrita thaze, tema tema Arthika gulAmInI sthiti avazya UbhI thaze. pariNAme zoSaNa thaze. zoSaNa kevaLa samAjanuM nahi thAya, eka rASTra bIjA rASTranuM paNa zoSaNa karaze. je rASTranI pAse audyogika kSamatA vadhaze, te A kSamatAno upayoga bIjA rASTranA zoSaNamAM karaze. udyogavAdamAM be bAbato sAthe sAthe cAle che-kSamatA ane kSamatA dvArA zoSaNa tathA hiMsA. jyAM udyogavAdane khullI jagyA maLe che, tyAM yuddhanI samasyAo utpanna thAya che. mahAtmA gAMdhIe udyogavAdanA virodhamAM vikendrita udyoganI vAta kahI, kendrIkRta mUDInA pratipakSamAM vikendrita mUDI ane TrasTIzipanI vAta kahI. Ano artha che-gAMdhIjIe ahiMsA ane zAMtine sAme rAkhIne potAnA arthazAstrIya siddhAntonuM pratipAdana karyuM. - - - - - - - - mahAvIranuM arthazAstra : 33 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukhavAdanI avadhAraNA have ApaNe mahAvIra tarapha jaIe. mahAvIranI sAme prazna hato saMyamano, zAMti ane ahiMsAno. jyAM saMyama ane zAMti che, tyAM ahiMsA che. arthazAstramAM mukhya prazna rahe che saMtuSTino. janatAne AvazyakatAonI saMtuSTi maLe. saMtuSTi ane sukha-A arthazAstranAM mukhya dhyeya rahyAM che. sukhavAda dArzanika avadhAraNA rahI che. pazcimamAM sukhavAdI dRSTikoNa para vyApaka vicAra thayo che. bhAratamAM paNa A daSTikoNa rahyo che, paraMtu tenI sAthe eka anya daSTikoNa paNa rahyo che, te che duHkhavAdano. sukha maLe che, paNa jevI-tevI rIte maLatuM nathI. mahAvIrano dRSTikoNa mahAvIranI samakSa saMtuSTi ane sukhano prazna gauNa hato, zAMtino prazna mukhya hato. jyAre zAMtino prazna mukhya hoya che tyAre dRSTikoNa badalAI jAya che. jyAM zAMtino prazna che, tyAM sAdhana-zuddhino vicAra mukhya haze. mahAvIre gRhastha mATe arthajanano niSedha nathI karyo. te pote ja aparigrahI hatA, paraMtu temaNe gRhastha mATe aparigrahanuM vidhAna nathI karyuM. te zakya paNa nahotuM. koI paNa dharmAcArya azakya vAta kevI rIte karI zake ? temaNe anekAntavAdanI daSTithI madhyamamArga batAvyo-gRhastha aparigrahI na thaI zake, chatAM teNe icchAnuM parimANa karavuM joIe, athajanamAM sAdhana-zuddhino vicAra karavo joIe. arthazAstranA traNa ghaTaka arthazAstramAM traNa bAbato para mukhyatve vicAra karavAmAM Ave che| utpAdana || vitaraNa upabhoga mahAvIranA samayamAM utpAdanano mukhya srota hato khetI. te yuga khetIno yuga hato. te vakhate udyoga nahotA. mukhya vyavasAya khetIno hato vyavasAya. khetInA saMdarbhamAM temaNe gRhasthane je mArgadarzana ApyuM, te A che-khetImAM paNa sAdhanazuddhino vicAra karo. - - - - - - - - - - - - - - - - mahAvIranuM arthazAstra : 34 mahAvIranuM atha Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhana zuddhinAM sUtra mahAvIre utpAdanamAM sAdhana-zuddhi mATe pAMca sUtro ApyAM-- ] baMdha na karavo D vadha na karavo I chaviccheda na karavo D atibhAra na lAdavo ] bhaktipAnano viccheda na karavo temaNe je vratI samAjanuM nirmANa karyuM, tenA mATe A pAMca vidhAna karyAM-- I khetIno dhaMdho karo cho to baMdhano prayoga na karazo. bAMdhIne na rAkho, nA pazuone bAMdho, nA manuSyone bAMdho. I vadha karazo nahi. mAra-pITa karazo nahi, koIne satAvazo nahi. I chaviccheda karazo nahi. te yugamAM aMgabhaMga karavAno daMDa paNa vidhAnamAM hato. dAsa prathAno yuga hato. aMgabhaMga karavAnI sajA paNa karavAmAM AvatI hatI. zikSA tarIke hAtha kApI nAkhavAmAM AvatA hatA, paga kApI nAkhatA hatA, zarIranAM bIjA avayavo kApI nAkhavAmAM AvatA hatA. mahAvIre kahyuM, aMga-bhaMga karazo nahi. - atibhAra lAdazo nahi, mANasa para paNa nahi ane pazuo 52 paNa nahi. D AjIvikAno viccheda na karazo, koInuM zoSaNa na karazo. evuM na bane ke mahenata vadhAre karanArane vetana ochuM maLe. zrama ane artha utpAdanano zrama arthanI sAthe cAle che. zramanuM mUlya zuM che ? eka mANasa mahenata kare che, tenA phaLasvarUpe tene zuM maLe che ? mahAvIranA samayathI sAmyavAda ane gAMdhIjInA samaya sudhI tenA para khUba vicAra karavAmAM Avyo che--keTalo zrama ane keTalo artha. A saMdarbhamAM sAmyavAdano siddhAnta che--yogyatAne anurUpa kArya ane kAryane anurUpa AjIvikA athavA dAma. gAMdhIjIe temAM kaMIka saMzodhana karyuM. temaNe kahyuM, AvazyakatAnI koI eka paribhASA na hoI zake jethI tenuM koI eka Jain Educationa International mahAvIranuM arthazAstra : 35 For Personal and Private Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAMtrika rUpa na hovuM joIe. te viveka para nirbhara rahevuM joIe. jeTaluM kAma teTaluM dAma. saMyamane joDo mahAvIre sUtra ApyuM--zrama ane arthanI vacce saMyama joDo. kevaLa zrama ane artha ja nahIM, vacce saMyama paNa rahe. zramanuM paNa zoSaNa na thAya, AjIvikAno paNa viccheda na thAya. kalpanA karo--eka mANasa samartha che, te vadhAre kAma karI le che. eka mANasa kamajora che, je teTaluM kAma nathI karI zakato. paraMtu khorAka to baMnene joIe. jo zramanA AdhAra para ja temane mUlya ApavAmAM Avaze to AjIvikAno viccheda thaI jaze, zoSaNa thaze, je prAthamika anivAryatAo, AvazyakatAo che, tenI pUrti thavI joIe. mahAvIre khUba ja mahattvapUrNa zabdane pasaMda karyo--bhaktapAna viccheda-khorAka-pANInI UNapa na hoya, teno viccheda na thAya. traNa nirdeza utpAdanamAM ghaNIbadhI vastuo samAviSTa che. Adhunika arthazAstrIoe utpAdanamAMthI keTalAka kA2ko dUra karyA che. DaoN. zeTha ane DaoN. mArzale vezyAvRttine utpAdanathI alaga pADI che. tene utpAdaka zrama mAnyo nathI. temaNe enA upara naitikatAnI dRSTithI vicAra karyo. mahAvIra ane gAMdhIjInI dRSTithI vicAra karIe to anya ghaNIbadhI bAbato utpAdanamAMthI dUra thaI jAya. mahAvIre utpAdananA saMdarbhamAM traNa nirdeza ApyA-- [] hiMsakhayALe - hiMsaka zastronuM nirmANa na karavuM. - D basaMnuttAhiro- zastronuM saMyojana nA karavuM. D apAvAmovaveze - pApa-karmanuM, hiMsAnuM prazikSaNa na ApavuM. A traNa nirdeza arthazAstranI dRSTie atimahattvapUrNa che. zastranuM nirmANa na karIe hiMsaka zastronuM nirmANa utpAdananI yAdImAMthI TaLI javuM joIe. vratI samAja mATe to e anivArya hatuM ke te zastrAtpAdana na karI zake. te kevaLa nirmANa ja nahIM, hiMsaka zasrono vikraya paNa karI zakato nahoto. Aje to te khUba moTo vyavasAya banI gayo che. arabo-kharavo DaoNlaranAM astro-zastrono kraya-vikraya thaI rahyo che. tenA nirmANamAM joradAra pratispardhA cAlI rahI che. Adhunika arthazAstramAM Jain Educationa International mahAvIranuM arthazAstra : 36 For Personal and Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zoSaNanI je vAta kahevAmAM AvI che, tenuM eka rUpa che khulluM bajAra. A phrI mArkeTa Aje zoSaNano aDDo banI gayuM che. zastronuM paNa khulluM bajAra che, jyAMthI joIe, tyAMthI zastra kharIdI lo. lAyasansa praNAlI kAragata nathI nIvaDI. keTalAMka rASTromAM to lAyasansanI jarUra paNa nathI. A zastranirmANa ane zastravikraya vratI samAjano sabhya hoya te na karI zake. saMyojana na karo bIjo nirdeza che zastronA vividha bhAgonuM saMyojana karavuM. vratI samAjano sabhya zastronA bhAgonI AyAta-nikAsa na kare, tene joDIne taiyAra paNa na kare. prazikSaNa na Apo trIjo nirdeza che--pApakarmano upadeza na Apavo. hiMsAnuM, yuddhanuM prazikSaNa ApavuM te paNa eka vratI mATe varjita hatuM. AjanI sthiti juo. hiMsAnuM prazikSaNa ApavA mATe evI skUlo kholavAmAM AvI che, jyAM AtaMkavAdanuM prazikSaNa ApavAmAM Ave che, tenI sUkSma tAlIma ApavAmAM Ave che. kevA AtaMka dvArA saMpUrNa samAja ane rASTrane bhayabhIta karI zakAya, tenI tAlIma ApavAmAM Ave che. A saMdarbhamAM mahAvIre vratI samAja mATe je vidhAna karyuM, te ahiMsA ane zAMtinA arthazAstranI dRSTie atimahattvapUrNa che. karmAdAna udyoganA saMdarbhamAM paNa mahAvIre keTalAMka sUtra ApyAM che. gAMdhIjIe moTA udyogono virodha karyo. mahAvIre alpecchA ane alpAraMbha arthAt vikendrita nItinuM sUtra ApyuM. kendrIkaraNanA viSayamAM mahAvIre kahyuM--te hiMsAne vadhAre che. te samaye je udyogo hatA, temanuM vargIkaraNa thayuM. tene vratanI AcAra-saMhitAmAM karmAdAna kahevAmAM AvyuM. paMdara karmAdAno batAvavAmAM AvyAM che. vratI samAjanA sabhya mATe, zrAvaka mATe paMdara karmAdAnano niSedha ka2vAmAM Avyo, sImAkaraNanI vAta kahevAmAM AvI. temanA te samayano eka udyoga hato,-ejJAnajammU-kolasAno udyoga. eka hato--vaLane IMdhaNano udyoga. eka udyoga hato, jaMgalo bALavAM. eka udyoga hato khetInI jamInane vadhAravA mATe taLAva vagerene sukavavAM. te samaye AvA keTalAka udyogo cAlatA hatA. mahAvIre kahyuM, enI paNa sImA rAkho, niraMkuza rIte udyogone vistAro nahi Jain Educationa International mahAvIranuM arthazAstra H 37 : For Personal and Private Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane potAnA hAthamAM tene vadhu paDatA kendrita na karo. mahAvIrano eka zrAvaka hato--uddAlaputra. jAtino kuMbhAra hato. tenI pAMcaso dukAno hatI. tenA seMkaDo seMkaDo cAkaDA cAlatA hatA. kuMbhAranA vyavasAyano te moTo udyogapati hato. uddAlaputre mahAvIranA sImAkaraNa vratano svIkAra karyo hato. sImAkaraNano artha asIma ane sasIma-A be zabda khUba ja mahattvapUrNa che. asImano artha che hiMsA tarapha prayANa karavuM. sImAkaraNano artha che zAnti tarapha prayANa karavuM. eka yogya mANasa jenAmAM vyAvasAyika kSamatA che, bauddhika kSamatA che, te mANasa potAnI vyAvasAyika kSamatA dvArA eTaluM arjita karI le che ke hajAro-lAkhonA mATe eka khADo banI jAya che. tenA mATe sImA kaMI nathI. chevaTe samRddhi vadhe to keTalI vadhe ? A praznanA saMdarbhamAM kahevAmAM AvyuM-paryApta samRddhi hovI joIe kintu paryAptanI koIka sImA to hoya ne ! aparyApta kyAM sudhI haze ? eka mANasa mATe eka nahIM, dasa makAna paNa aparyApta che. kalakattAmAM paNa eka koThI joIe. muMbaI, dilhI, ane madrAsamAM paNa eka eka bhavya koThI joIe. jyAM jAya, tyAM tenA mATe potAnuM eka ghara hoya. kyAM kyAM baMgalAo banAvato raheze ? kyAMka koI sImA to nirdhArita karavI paDaze. arthano saMgraha ATalo asIma banI jaze to pachI tenuM pariNAma zuM Avaze, te vicArI paNa na zakAya. Adhunika arthazAstranI samasyA sAdhana-zuddhino vicAra na karavo te Adhunika arthazAstranI sauthI moTI samasyA che. tenA vagara ApaNe ahiMsA ane zAMtinI vAta vicArI zakIzuM nahIM. vartamAnamAM thaI rahelAM yuddhonI pAchaLa zuM A asImavALI vAta nathI ? kAraNa zodhavAmAM Ave to cokkasa tenI saccAIno khyAla AvI jAya. astro-zastronAM moTAM-moTAM kArakhAnAM che. zastra-udyoge Aje samagra saMsAramAM potAnuM prabhutva sthApI dIdhuM che. jyAre yuddho baMdha thAya che, zAnti sthApita thAya che. zastronAM nirmAtA zaktizALI rASTro vizvanA koI ne koI khUNAmAM yuddhanI cinagArI saLagAvI de che. uddeza che phakta potAnAM hathiyAronuM vecANa. tabAhI UMbhI karanArA A udyogo zAMtikALamAM pote ja tabAha thaI jAya che. zastrano udyoga eka rIte yuddhane zarU karavAno AdhAra che. arabo-kharavo DaoNlarathI cAlI rahelA A udyogo hiMsAnA pAyA para UbhA che. Jain Educationa International mahAvIranuM arthazAstra H 38 For Personal and Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ AkAza-pAtALanuM aMtara ApaNe samagra vizvanI Arthika mImAMsA karIe. samagra jagatamAM zastra-nirmANa para thaI rahelA kharcane joIne daMga thaI javAze. hindustAnanI sauthI anivArya AvazyakatA che zikSaNa, jenAthI vyaktitvanuM, jIvananuM nirmANa thAya che. zikSaNa ane surakSA mATe thaI rahelA kharcanI tulanA karIe to AkAza-pAtALa jeTalo taphAvata jovA maLaze. zikSaNa para mAMDa be-traNa TakA kharca thAya che ane surakSA mATe bhAre-dharakhama bajeTa bane che. saMpUrNa vizvanA saMdarbhamAM joIe to aDadhAthI paNa vadhAre mUDI surakSA mATe kharcAI rahI che. jo A mUDI garIbInA umUlana ane zAntinI sthApanA mATe vaparAya to samAdhAna maLI jAya, paraMtu A pramANe teo thavA deze nahIM, jeo zastra-udyoganA svAmI banIne beThA che. utpAdanano viveka arthazAstrIya dRSTikoNamAM eka virodhAbhAsa AvI gayo. utpAdana zAnuM thavuM joIe, te viveka ja samApta thaI gayo. mAdaka vastuonuM keTaluM utpAdana thAya che ! dArUno keTalo moTo udyoga che ! aphINa, carasa, heroIna vagere DragsanI vAta javA do. pAuca pekamAM upalabdha jardA ane pAnamasAlAono ja karoDono kArobAra thaI rahyo che ! A badhuM zA mATe thaI rahyuM che ? tamAku na hoya to jardA kyAMthI Ave, aphINa na hoya to heroIna kyAMthI Ave ? utpAdananI eka sImA hovI joIe, eka viveka hovo joIe. kaI vastunuM utpAdana vadhAravuM ? je jIvananI prAthamika anivAryatA nathI tenuM utpAdana kAM to vilAsitA tarapha laI jAya che athavA mAdakatA tarapha. Akhare e vastuonuM utpAdana zA mATe karavuM, je mANasa mATe cotaraphathI hAnikAraka che? cetanA para kabajo Aje phakta Arthika lAbha mATe karavAmAM AvI rahelAM hAnikAraka utpAdananoe samagra vizvanI samakSa bhayaMkara saMkaTa UbhuM karyuM che. bhArata sahita duniyAnAM tamAma rASTra mAdaka padArthonI corImAM mUkI rahyAM che. zastronA udyogapatioe jevI rIte bajAra upara potAno kabajo karI rAkhyo che tevI rIte mAdaka vastuonA vikretAoe paNa bajAra para kabajo karI rAkhyo che. kevaLa bajAra para ja nahIM, manuSyanI cetanA para paNa kabajo karI rAkhyo che. mAdaka vastuonI mahAvIranuM arthazAstra : 39 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyasanI vyakti tenA abhAvamAM kevI rIte taraphaDe che, te kevaLa e ja jANI zake che. te e vakhate maraNAMtaka kaSTa veThe che. mahAvIre kahyuM, utpAdananI paNa sImA rAkho. pratyeka vastunuM utpAdana na thAya. mAdaka vastuonuM utpAdana na thAya ane sevana paNa na thAya. je pApa karmopadeza che, pApakarmanuM kAraNa che, tenuM paNa varjana thavuM joIe. Arthika vyavasAyanI dRSTithI je sUtra temaNe ApyuM, te ahiMsA ane zAntinI daSTie ati mahattvapUrNa che. vyavasAyazuddhinAM sUtro mahAvIre vyavasAya mATe sAdhana-zuddhinAM aneka sUtro ApyAM- D khoTuM tola-mApa na karo. vastu batAvo kaMIka ane Apo kaMIka evuM na karo. T koInI dharoharanI uThAMtarI na karo. upAsaka dazA sUtranA TIkAkAra abhayadevasUrie lakhyuM, "te samaye bheLaseLa khUba cAlatI hatI, lAMca-ruzavata paNa khUba ja cAlatI hatI." mAnavano A svabhAva haMmezAM rahyo che, dhana pratyenI tenI lAsA dareka yugamAM daravakhate rahI che. bheLaseLa paNa te samaye vividha prakAre cAlatI hatI ane lAMca paNa khUba cAlatI hatI. cANakyanuM kathana cANakya lakhyuM che-pANImAM taratI mAchalI saMbhava che ke AkAzamAM UDavA lAge, paraMtu rAjyakarmacArI lAMca na le, te saMbhava nathI. manuSyanA svabhAvanuM haMmezAM eka rUpa rahyuM che. artha taraphanI lAlasA, suvidhA ane indriyonuM sukha-A haMmezAM kAmya rahyAM che. ane jyArathI temane bauddhikavAdI samarthana maLyuM che, tyArathI adhikAdhika ucchaMkhalatA AvI gaI che. samAjavAdano AdhAra paNa bhautikavAda che ane mUDIvAdano AdhAra paNa bhautikavAda che. jyAM kevaLa bhautikavAda che, tyAM artha, suvidhA ane indriyasukhane ja pradhAnatA maLaze, eTalA mATe A uzRMkhalatAthI ApaNane koI Azcarya nathI. saMyama ane tRptino prazna manuSya samakSa haMmezAM be mArga rahyA che- IndriyasaMyamano IndriyatRptino S mahAvIranuM arthazAstra : 40 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna arthazAstra paNa indriyatRptinI vAtane samarthana ApyuM che, paraMtu e nirdeza paNa Apyo ke IndriyatRpti karo, sAthesAthe IndriyasaMyama paNa karo. cANakye rAjA ane zAsaka mATe kahyuM - rAjAe IndriyajayI hovuM joIe. kAma, krodha, lobha, moha, mada, IrSyA A je cha zatruo che tenAthI rAjAe vijayI banavuM joIe. eka sAmAjika prANI mATe IndriyatRpti Avazyaka che, to Indriyono saMyama paNa Avazyaka che. A sImA-vivekanuM sUtra che. IndriyatRpti karo, kintu eka sImAmAM ja upabhoga karo, kintu eka sImAnI sAthe. te pachI saMyama karo. jo Ama hoya to A saMyamanuM arthazAstra banaze ane je saMyamanuM arthazAstra banaze te ahiMsAnuM arthazAstra banaze, zAntinuM arthazAstra thaze. vartamAna dRSTikoNanuM pariNAma vartamAnano eka dRSTikoNa rahyo- ApaNe naitikatA upara atyAre vicAra nahi karIe, saMyama para vicAra nahi karIe, ahiMsA ane zAMti para vicAra nahi karIe.jyAre samaya Avaze tyAre karIzuM. Ano artha che jyAM sudhI samaya na Ave, tyAM sudhI samAja asaMyamanuM pariNAma bhogavato raheze. Aje pariNAma ApaNI samakSa murita thaI rahyuM che. utpAdananA viSayamAM mahAvIre ApaNane je viveka Apyo, je AcArasaMhitA ApI, tenAthI arthazAstranA paNa mahattvapUrNa siddhAMto phalita thAya che. jo tenuM anuzIlana ka2vAmAM Ave, prayoga karavAmAM Ave to vartamAna samAja aneka vikRtiothI bacI zake. vitaraNano siddhAnta bIjo che vitaraNano siddhAnta. vastI vadhI ane sAdhano ochAM thayAM. sAdhano upara rAjyanuM niyaMtraNa vadhyuM. vitaraNanI samasyA UbhI thaI gaI. e sUra prakhara banyo ke vita2Na sarakhuM hovuM joIe. mahAvIranA samayamAM vitaraNa koI samasyA nahotI. kAraNa ke vastI paNa ochI hatI, prAthamika AvazyakatAonAM sAdhano paNa upalabdha hatAM ane apekSAo paNa ochI hatI. Aje jAherAtoe AvazyakatAone khUba vega Apyo che. te yugamAM AvAgamana ane pravAsanAM eTalAM sAdhano paNa nahotAM. covIsa kosa dUranI vAtane pahoMcavAmAM paNa khUba samaya lAgato hato. AjanAM saMcArasAdhano ane jAherAtoe eTalI kutrima AvazyakatAo utpanna karI dIdhI che ke AjanA samayanI ane te samayanI koI tulanA ja nathI karI zakAtI. te samaye dareka gAma potAnI AvazyakatAonI cIjo utpanna karatuM ane teno upabhoga karatuM. vitaraNanI samasyAno koI prazna ja nahoto. Jain Educationa International mahAvIranuM arthazAstra : 41 : For Personal and Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ svadezIno srota gAMdhIjIe svadezInuM AMdolana calAvyuM ane Aje bahurASTrIya kaMpanIonA Agamana para keTalAka rAjanItika deza pharIthI je svadezInI vAta karI rahyAM che, te svadezIno mULa srota mahAvIra dvArA pradatta vratanI AcArasaMhitAmAM maLe che. eka vrata che divrata - dizAnuM parimANa karo. dilhImAM rahenAro parimANa ka2ze ke dilhInI bahAranI koI vastuno upabhoga nahIM karuM, kapaDAM paherIza to dilhImAM banAvelAM. anAja khAIza to dilhInI sImAmAM utpanna thayeluM anAja khAIza. A divrata che, je svadezIno mULa AdhAra che. mahAtmA gAMdhI zrImad rAjacandranI chatrachAyAmAM ahiMsAnA siddhAntane pallavita karI rahyA hatA. gAMdhIjI upara temano prabhAva hato, eTalA mATe mahAvIranAM sUtrone apanAvavAnuM emanA mATe svAbhAvika hatuM. vikendrita arthanIti, vikendrita udyoga ane svadezI - A traNe mahAvI2nI AcArasaMhitAmAMthI AvirbhUta thayA che, pragaTa thayA che, evuM sAhajika rIte ja mAnI zakAya che. divratano uddeza - divratano eka uddeza hato - sAmrAjyavAdI manovRtti para akuMza lagAvavo. Arthika sAmrAjya hoya ke bhaugolika, eka vizeSa sImAthI AgaLa nahi jAuM. pravAsanI eka sImA hatI - pAMcaso kilomITaranI sImAthI AgaLa nahi jAuM athavA A sImAthI AgaLa nahi jAuM. AmAM paNa dizAno pratibaMdha hato - Urdhva dizA, trAMsI dizA, adhodizA athavA amuka dizAmAM tenI sImAthI AgaLa nahi jAuM. A dizAnI bahAra huM mArI vastuno vikraya nahi karuM. na AyAta karIza ke na nikAsa. pratibaMdha dizAnI sAthe paNa joDAyelo hato. A mahattvapUrNa sUtra sAmrAjyavAdI manovRtti upara aMkuza lagAvavAmAM kAragata nIvaDyuM. zAnti mATe saMkalpa Aje udyogonAM agraNI rASTro, jApAna, briTana, jarmanI vagere te nirNaya laI le ke - ApaNe ApaNI vastuonI nikAsa nahi karIe to Arthika sAmrAjyanuM A bhISaNa yuddha zamI jaze, zAnti ane ahiMsAnA prayatno Avazyaka nahi rahe. kevaLa zAnti ja zAnti haze, yuddhano prazna ja samApta thaI jaze. Aje zastranirmANa karanArA dezo e saMkalpa karI le ke ApaNe ApaNA dvArA nirmita zastrono nikAsa nahi karIe, potAnA dezanI bahAra nahi mokalIe to pachI yuddhano bhaya ApoApa samApta thaI jaze. Jain Educationa International mahAvIranuM arthazAstra :42 For Personal and Private Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvimukhInIti AjanI kUTanItinI A khUba herata ane AzcaryanI vAta che - eka tarapha eka rASTra saMdhi ane samAdhAnanI vAta karI rahyuM che, bIjI bAju te ja rASTra bIjA pakSane zastro paNa mokalI rahyuM che. zAntinuM madhyastha paNa te che ane zastronI pUrti karIne zastronI spardhAne vega ApanAra paNa te che. A dvimukhInIti ja hiMsA ane azAntinI jananI che. garIbI koNa dUra karaze? - dareka vyaktinI AkAMkSA che dhanavAna banavAnI. moTAM-moTAM kArakhAnAM koIne dhanavAna nathI banAvI zakatAM. A lokhaMDanAM mazino duniyAmAMthI garIbIne naSTa nahi karI zake. garIbI dUra thaze svadezInI bhAvanAthI. mANasa zAntinI sAthe jIvanayApana karI zake, basa ATalI ja to AkAMkSA che. tenA mATe kaoNpyuTara, roboTanI sahAyatA zA mATe levI paDe? lAose kyAMka jaI rahyA hatA. jaMgalamAM eka raDatI strI maLI. lAotsa UbhA rahI gayA. pUchyuM, "bahena ! tuM zA mATe raDI rahI che ?' strIe kahyuM "mahArAja, citto mArA chokarAne khAI gayo. chokarAne ja nahi, mArA patine paNa te khAI gayo.' lAotsae kahyuM, "to pachI A jaMgalamAM zA mATe rahe che ?' te bolI. "eTalA mATe ke ahIM koI krUra zAsaka nathI, zAnti che ahIM. jaMgalI jAnavara kyAreka kyAreka hAni pahoMcADI de che, parantu krUra zAsakanA kAyamI atyAcArathI dUra chIe. punarvicAra karIe. mANasa zAnti jhaMkhe che. te ja bhaMga thaI jAya to jIvanamAM sukha, samRddhi ane ullAsanI kalpanA paNa na karI zakAya. AjanI arthazAstrIya avadhAraNA bhale sAdhana upalabdha karAve, te aMtaHkaraNanI saMtuSTi ane AMtarika AnaMda pradAna karI zakaze nahIM. Aje AvazyakatA che - ahiMsA ane zAntinI. vAta sAme rAkhIne arthazAstrIya avadhAraNAonuM punarAvalokana karIe. tenA para punarvicAra karIe. A punarvicAra ja ahiMsA ane zAntinA arthazAstranI AvazyakatA ane upayogitAno bodha karAvI zake che. che. mahAvIranuM arthazAstra : 43 , Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaktigata svAmitva temaja upabhoganuM sImAkaraNa che. ApaNI samakSa samAjanAM be citro che, be prarUpa che. 1 aniyaMtrita icchA, aniyaMtrita AvazyakatA ane aniyaMtrita upabhogavALo samAja. || niyaMtrita IcchA, niyaMtrita AvazyakatA ane niyaMtrita upabhogavALo samAja. A baMnenI samIkSA karIe. je samAjanI icchA aniyaMtrita che, AvazyakatA paNa aniyaMtrita che, upabhoga paNa aniyaMtrita che, te samAja kevo haze ? je samAjanI IcchA, AvazyakatA ane upabhoga niyaMtrita che, te samAja kevo haze? amiTa tRSNA ApaNI duniyAmAM dareka padArtha samAyukta che. IkolojInuM paheluM sUtra che, limiTezana. upabhoktA vadhu ane padArtha ocho. padArtha sImita ane IcchA asIma, baMnemAM saMgati kevI rIte thAya? eka vyaktinI IcchA eTalI adhika hoya che ke tene pUrI karI zakAtI nathI. rAjasthAnInuM eka mArmika padya che tana kI tRSNA alpa hai, tIna pAva yA sera / mana kI tRSNA amiTa hai, gale mera ke mera / / - - - - - - - mahAvIranuM arthazAstra : 44 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarIranI tRSNA to thoDIka che. khAzera-be-pAzera athavA vadhumAM vadhu zera jeTaluM khAI zakAya che, parantu mananI tRSNA eTalI adhika che ke meru parvatane paNa gaLI jaI zake che. aniyaMtrita icchA manuSyane sukha ApavA mATe nathI, tene satAvavA mATe che, duHkha ApavA mATe che. duHkhanuM paheluM pagathiyuM che amiTa tRSNA. te pUrI thaI zakatI nathI, aMdara ne aMdara zalya (paththara)nI mAphaka pIDA ApatI rahe che. aniyaMtrita AvazyakatA bIjuM tattva che AvazyakatA. AvazyakatA paNa aniyaMtrita che. AvazyakatA AgaLa vadhIne kRtrima AvazyakatAnuM rUpa dhAraNa karI le che ane vadhatI cAle che. tene paNa kyAreya pUrI karI zakAtI nathI. aniyaMtrita upabhoga trIjuM tattva che upabhoga. vartamAnanI upabhoktAvAdI saMskRtie upabhogane aniyaMtrita karI dIdho che. upabhoga Avazyaka che, jyArathI upabhoktAvAda Avyo che, tyArathI tenI eTalI adhika vRddhi thaI che ke tenAthI svAsthya, mana ane cetanA traNe prabhAvita thayAM che. navI hiMsAno upakrama - aniyaMtrita samAjanuM pariNAma zuM Avaze ? icchApUrti mATe, AvazyakatAne vadhAravA ane tene pUrI karavA mATe hiMsA anivArya banI jAya che. navo upabhoktAvAda eka prakAre navI hiMsAno upakrama che. hiMsAne tenAthI navI dizA maLI che. dareka vyaktinA manamAM eka lAlasA che ke ATalo upabhoga to Avazyaka che. te pUro na thAya to pachI tene game - te prakAre pUro karavAno prayatna karavAmAM Ave che. apaharaNa, corI ke hatyA karIne paNa tene meLavavAmAM Ave che, kAraNa ke te lakSya banI jAya che. AjanA arthazAstramAM naitika vicAra mATeno avakAza ocho che athavA bilakula nathI. naitika, mAnavIya ane jIvanamUlyonI emAM koI AvazyakatA mAnavAmAM AvatI nathI. A paristhitimAM koIpaNa rIte prApta karavuM e ja ekamAtra lakSya banI jAya che. bIjuM citra samAjanuM bIjuM citra che - niyaMtrita icchA, AvazyakatA ane upabhogavALo samAja. jeNe icchAne sImita karI che, te kyAreya duHkhI nahIM bane. te A saccAIne mahAvIranuM arthazAstra : 45 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ jANe che- icchAne kyAreya pUrI karI zakAtI nathI. eTalA mATe te pahelethI ja tenA para niyaMtraNa lAvI duHkhano daravAjo baMdha karI de che. jIvananI prAthamika AvazyakatA mANasane satAvatI nathI. satAve che te, je kAlpanika ane kutrima rIte pedA karavAmAM Ave che. te padArtha pratye eka AkarSaNa athavA saMmohana pedA kare che. eka divasa AkarSaNa mukhya bane che, AvazyakatA gauNa banI jAya che. bhoganI prakRti AcArya pUjyapAde khUba ja mArmika lakhyuM cheH prAraMbhe tApakAn prAptau atRptipratipAdakAn / aMte sudustyajAn kAmAn, kAmaM kaH sevate sudhIH / / kAmanI traNa paristhiti bane che - tApa, atRpti ane dutyAjyatA - zarUAtano padArtha tApa Ape che. bhogakALamAM tenuM pariNAma Ave che atRpti. A atRptinuM ja nirdazana che vartamAnanAM vikasita rASTro. je vikasita rASTro kahevAya che, temaNe khUba arjita karyuM che ane e vicArIne arjita karyuM che ke mAnasika tRpti thaze. paraMtu Aje tyAM eTalI atRpti vadhI gaI che ke mAnasika zAnti mATe bhAga-doDa zarU thaI gaI che. vikasita dezonA loko Ama-tema doTa mUkI rahyA che ke kyAMkathI mAnasika zAnti maLe. atRpti pharIthI sevana karavA mATe vivaza kare che. pachI te eka Adata banI jAya che. tene choDavI muzkela bane che. mANasa jANe che - AIskrIma khAvo Avazyaka nathI paraMtu tenA pratye AkarSaNa thAya che. vyakti tene mATe prayatna kare che. garIba mANasa paNa paisA bhegA kare che. eka vakhata khAvAthI tRpti nathI thatI, te bIjI vakhata khAya che, trIjI vakhata khAya che ane aMte tene choDavAnuM muzkela banI jAya che. kAkaDA (TAnsila) vadhI jAya, dAMta kharAba thaI jAya ke bIjuM game te thAya paNa tene choDI zakAto nathI. AvI ja vAta zarAbanI che. AraMbhamAM zokha khAtara zarAbanuM sevana karavAmAM Ave che. pachI AvI ja atRpti tene teno gulAma banAvI de che, eka prakAranI snAyavika kuTeva paDI jAya che, pachI tenuM pariNAma bhogavavuM ja paDe che. mahAvIranuM arthazAstra : 4 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adata choDavAnuM agharuM che : - jodhapurathI senAnA eka adhikArIno patra maLyo. teNe lakhyuM hatuM- AcAryavara ! huM senAmAM moTA hoddA upara hato. have huM nivRtta chuM. zarAbanI Adate mArA zarIrane jIrNa karI mUkyuM che. choDavAnA prayatno karavA chatAM huM choDI nathI zakato. Apa kAMIka evuM mArgadarzana Apo ke jethI huM A kuTevamAMthI mukta thaI kharekhara, Adata choDavAnuM agharuM hoya che. je sudharelA che, vidvAna che, ciMtanazIla che teo prAraMbhe ja potAnI AvazyakatAone sImita karI le che. saMtulita bhojana jIvana mATe Avazyaka che paraMtu asaMtulita bhojana athavA vadhAre paDatuM khAvuM jarUrI nathI. dareka padArthanI AvazyakatAnA saMdarbhamAM A ja niyama che. sAMpratanI sthiti evI che ke, niyaMtraNa athavA sImAkaraNane ochuM mahattva ApavAmAM Ave che. bhUkha ane AvazyakatAH pahelAM bhUkha mATe AvazyakatA UbhI thAya che, pachI AvazyakatA bhUkha banI jAya che. bhUkhane mATenI AvazyakatAne to pUrI karI zakAya che, paraMtu AvazyakatAnI bhUkha saMtoSavA mATe A jagatamAM nA to koI sAdhana che nA koI zakti! nA to AjanA arthazAstrIo tene pUrI karI zakaze, nA koI zAsana ke tenuM nANAmaMtrAlaya AvazyakatAnI bhUkha miTAvI zakaze. jene AvazyakatAnI bhUkha jAgI jAya che, te kyAreya duHkhathI mukta thaI zakto nathI. bhUkhyuM koNa? niyaMtrita AvazyakatAovALo samAja kadI duHkhI thato nathI. nA to koI eTalo amIra bane che ke je dhanano Dhagalo karI nAkhe, nA eTalo moTo khADo kare che ke je khAlI paDyo rahe. je samAjamAM AvazyakatA, IcchA ane upabhoganuM sImAkaraNa che, te samAja kadI bhUkhyo nathI rahe to. te bhUkhyo rahe che-jenAmAM icchA, AvazyaktA ane upabhoganuM aniyaMtraNa hoya che. vadhu UMcAI ke nIce paNuM hoya che. maulika manovRttiH bhagavAna mahAvIranA samayanA samAjanI carcA karIe. temaNe je vratI : : : : : mahAvIranuM arthazAstra : 47 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAjanI sthApanA karI hatI, temAM svAmitva ane upabhoga-baMnenuM sImAkaraNa hatuM. svAmitva maulika manovRtti che. manovijJAnanA saMdarbhamAM ApaNe svAmitvanI mImAMsA karI zakIe chIe. meDUgala vagere mAnasazAstrIoe maulika manovRttionuM eka vargIka2Na karyuM. mahAvIre manovRttinuM svarUpa batAvatAM kahyuM ke, mAnavInI eka ja manovRtti che ane te che adhikAranI bhAvanA, parigraha athavA saMgrahanI bhAvanA. badhuM ja adhikAranI bhAvanA dvArA ja thaI rahyuM che. anya manovRttio tenI upajIvI che. adhikAranI A manovRtti mAnavImAM ja nahi, nAnAmAM nAnAM jIvajaMtuo ane vRkSo-choDa vageremAM paNa hoya che. AcArya malayagirie A mamatva ane adhikAranI bhAvanA samajAvavA mATe amaravelanuM udAharaNa ApyuM. amaravela AraMbhamAM koI vRkSano Teko laIne upara caDhe che. pachI te samagra vRkSa upara potAnuM Adhipatya sthApI de che, tenI upara chavAI jAya che ane dhIre dhIre tenuM bhakSaNa karI nAkhe che. adhikAranI bhAvanA madhamAkhImAM paNa hoya che, eka kIDImAM paNa hoya che ane nAnAM-moTAM namAma prANIomAM hoya che. nAnAmAM nAnuM prANI paNa potAnA mATe saMgraha kare che. tenAmAM adhikAranI maulika manovRtti hoya che. vratI samAjanuM sUtra vartamAnamAM sAmyavAda ane mUDIvAdanA saMdarbhamAM svAmitvanAM aneka rUpo banI gayAM che : svayaM svAmitva, sArvajanika svAmitva ane sAmUhika svAmitva. vratI samAjanuM prathama sUtra banyuM - svAmitvanuM sImAka2Na thAya. vyaktigata svAmitva sImita hovuM joIe. vratI samAjanI dasa mukhya vyakti hatI, badhI ja sampanna hatI. te saue vyaktigata svAmitvanuM sImAkaraNa karyuM. arthaprAptinI lAlasA asIma che. mANasa kyAM sudhI jaze ? sImAno viveka to hovo ja joIe. arthanI abhipsAne ApaNe traNa avasthAomAM joIe. * nyUnatama * adhikatama * asIma nyUnatama svAmitva jIvana calAvavA mATe jeTaluM apekSita hoya che, tene nyUnatama AvazyakatA mahAvI2nuM arthazAstra : 48 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahI zakAya che. A nyUnatama svAmitvanI sImA che. khorAka, kapaDAM, makAna - A nyUnatama svAmitvamAM Ave che adhikatama svAmitva adhikatamane sAruM kahI zakAya nahi. chatAM paNa tenI eka sImA che. khAdInI eka dhotI ane sADIthI paNa kAma cAlI zake che. be hajAra, dasa hajAra ane pacAsa hAranI sADIthI paNa kAma cAlI zakatuM nathI. samAcArapatromAM vAMcyuM ke karoDo rUpiyAnA Dresa loko rAkhe che. ochAmAM ochuM khAdIno eka jhabhbho, dhotI ane TopI jIvana ATalAthI cAlI zake che. gAMdhInuM udAharaNa sAme ja che. temaNe to phakta eka dhotIthI ja kAma calAvI lIdhuM. AjanA loko e vAtane nathI samajI rahyA ke A sAdAM ane sImita vastromAM keTalI zAnti ane ArAma che. kImatI vastro paheratAM ja sauthI pahelAM Dara lAgavAno zarU thaI jAya che. zarIra para poSAka savAra thatAM ja bhaya paNa savAra thaI jAya che. gaMdAM thaI javAno bhaya, phATI javAno Dara, karacalI paDI javAno bhaya, camaka-damaka ochI thaI javAno bhaya- AvA aneka bhaya pajAvavA lAge che. bhayane pedA kare che vadhAre paDatuM eka mANasane Dara khUba lAgato hato. te koI mAMtrika pAse gayo, potAnI samasyA batAvI. mAMtrike eka tAvIja banAvIne tene ApatAM kahyuM, "A paherI lo, pachI tamane koIpaNa prakArano bhaya nahi lAge." keTalAka divasa pachI te pharIthI mAMtrika pAse Avyo. mAMtrike pUchyuM, "kema, have to ThIka che ne? Dara to nathI lAgato ?'' teNe kahyuM - "bIjI koI vAtano bhaya lAgato nathI, kintu eka Dara rahe che tAvIja kyAMka khovAI na jAya.' jyAre koI vyakti vadhu paDato upabhoga kare che, tyAre sauthI pahelAM Dara e vAtano rahe che ke kyAMka te kharAba na banI jAya. vadhAre paDatAM ghareNAM paheratAMnI sAthe ja e bhaya savAra thaI jAya che ke bhUlathI kyAMka paDI na jAya, koI corI na le, koI chInavI na le. pratyeka vadhAre paDatA sAthe bhaya barAbara rahe che. adhikatamAM sImAkaraNa A vadhAre paDatAnA bhayane thoDoka ocho karI de che. asIma lAlasA asImamAM kyAMya koI sImA hotI nathI. lAkha, karoDa, araba, kharavanI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - mahAvIranuM arthazAstra : 49 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgaLa paNa kaMIka meLavavAnI lAlasAno kyAMya aMta nathI hoto ane A asIma lAlasA mANasanA manane azAMta banAvI de che, tanAvathI bharI de che. sImAkaraNanuM sUtra mahAvIra dvArA nirmita samAja saMpanna hato. te garIba ane daridra samAja nahoto, paNa sImAkaraNanA vivekathI samRddha hato. te samaye kauTumbika vyavasthAmAM eka parivAramAM seMkaDo mANasa rahetAM hatAM. AnaMdano parivAra paNa Avo ja hato. teNe sImAkaraNa karyuM - cAra karoDa suvarNamudrAo vyAjamAM rahe, cAra karoDa suvarNa mudrAo bhUmigatamAM rahe. tenAthI vadhAre rAkhavAno te tyAga karato hato. ATalI jamIna, ATalAM bhavana, ATalI gauzALAo rAkhIza, enAthI vadhAre kaMIpaNa nahi rAkhuM. saMgrahanI eka nizcita sImA banI gaI. niyaMtraNanAM be sUtro mahAvIre kahyuM - arjana athavA saMgrahano koI niyama nA banAvI zakAya. adhikatamano koI niyama nA banAvI zakya. hoI zake che ke eka vyakti tenAthI vadhu sImA karI le. mahAvIre adhikatamane be bAjuthI niyaMtrita karyuM che. paheluM niyaMtraNa hatuM - saMgrahamAM sAdhanazuddhino vicAra. bIjuM niyaMtraNa hatuM - vyaktigata upabhoganuM sImakaraNa. mahAvIre upabhoganI eka sUci banAvI che. evI yAdI, je Aja sudhImAM koI arthazAstrIe banAvI nahi hoya. upAsadakazA sUtramAM dasa sUtro che, jemAM te samayanA dasa pramukha lokonuM varNana che. temAM saMgrahita upabhoganI yAdInuM jo Aje anupAlana thAya to garIbInI samasyAnuM ApameLe ja samAdhAna thaI jAya. te sUcinAM thoDAMka sUtro A pramANe che. | vastra parimANa 1 daMtavana parimANa dravya parimANa jaLa parimANa | vAhana pariNAma vagere... vagere... mahAvIranuM arthazAstra : 50 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastranuM parimANa ekavratI evo saMkalpa kare che ke AnAthI vadhu vastra huM mArI pAse rAkhIza nahi. eka dhotI ane eka uparI vastra, enAthI vadhAre vastrano ekasAthe upabhoga nahi karuM. zarIranA rakSaNa mATe eka rUmAlathI vadhAre nahi rAkhuM. A sImAkaraNa che te samayanA karoDo suvarNamudrAonA svAmInuM. jaLa pariNAma te pANInuM paNa parimANa kare che - ATalAthI vadhu pANIno upayoga huM nahi karuM. te vakhate paryAvaraNanI samasyA nahotI, tenA mATe koI upakrama paNa nahoto kintu e vAtanuM bhAna hatuM ke paryAvaraNanI samasyA AgaLa vadhIne game tyAre UbhI thaI zake che. Aje to A samasyAe vikaTa rUpa dhAraNa karI lIdhuM che ane bhaviSyamAM vikaTatama rUpa dhAraNa karavAnI saMbhAvanA vyakta karavAmAM AvI rahI che. A samasyAne dUra karavAno koIpaNa upAya vizeSa kAragata nivaDyo nathI. pANIno jeTalo durupayoga Aje thaI rahyo che, teTalo kadAca pahelAM kyAreya thayo nahi hoya. bhaviSyamAM A pANInI samasyA keTalI trAsada siddha thaze, kaMI kahI zakAya nahi. ekavratI vyakti jaLanuM sImAkaraNa kare che, snAna karavA mATe ATalA ghaDAothI vadhu pANIno upayoga nahi karuM. dAtaNa vidhi parimANa dAtaNanA paNa sImita upayoganI vAta kahevAmAM AvI che. Aje sthiti e che - dAtaNa mATe eka nAnI-sarakhI DALakhInI jarUra che to lImaDAnA vRkSanI AkhI DALa kApI nAkhaze. AzramamAM rahetI eka videzI mahilAne gAMdhIjIe kahyuM - lImaDAnI DALakhI lAvo, dAtaNa karavuM che. mahilA gaI ane AkhI DALa toDIne laI AvI. gAMdhIjIe tenI sakhta zabdomAM jhATakaNI kADhI. jANe ke teNe lAkha rUpiyA khoI nAkhyA hoya. tyAM beThelAM loko bolyA - bApu ! ATalI nAnI-sarakhI vAta mATe tame A mahilAnI A rIte jhATakaNI karI nAkhI. lImaDAnAM ATalAM badhAM vRkSa ahIM che, dAtaNa khalAsa to nathI thaI gayAM ? gAMdhIjIe kahyuM, "ekalo gAMdhI ja nahi, AkhI duniyA che dAtaNa karavAvALI. A pramANe badhA karavA lAgaze to lImaDAnA vRkSanuM astitva ja samApta thaI jaze." mahAvIranI sUcinuM eka vrata che - taMtavavidifsenA dAtaNanI vidhinuM parimANa. eka vrata che puvaviTirinA - puSpanI vidhinuM parimANa. eka vrata che mahAvIranuM arthazAstra : 51 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ - Rvihina - phaLanI vidhinuM parimANa . eka vrata - dravyanuM parimANa, padArthonI sImA nakkI karavI. Arthika viSamatAnuM samAdhAna sUtra mahAvIranI sUcimAM A badhI vastuonuM sImAkaraNa che. Ajano saMpanna samAja te samayanA vratI samAjanuM A badhI vastuonA upabhogamAM anukaraNa kare to kadAca ApameLe Arthika viSamatAnI samasyA dUra thaI jAya, ekalA AnaMda zrAvake ja tenuM pAlana nathI karyuM, pAMca lAkha vyaktioe A sUcinuM AjIvana anukaraNa karyuM che. jo Aje pAMca lAkha lokono evo ja eka kamyuna banI jAya to AkhI duniyA mATe te eka anukaraNIya vAta banI jaze. paryAvaraNanI samasyA, garIbInI samasyA, upabhoganI samasyA, ane utpAdananI samasyAne eka sAcuM ane sacoTa samAdhAna maLI jaze. cauda niyama AjIvana anukaraNIya sUci sivAyanI eka sUci vartamAnanI, AjanI banAvavI joIe. dareka vyakti ema vicAre ke Aje huM kaI vastuno upabhoga karuM. pratidinanI yAdI banAve. jaina sAhityamAM cauda niyamo prasiddha che. teno eka niyama che - mAre Aje AkhA divasa daramyiAna pAMca khAdya cIjo athavA tenAthI vadhu khAvI nathI. A pramANenuM eka sImAkaraNa hovuM joIe. A pratidina bhojananI sImA khUba ja Avazyaka che. prAkRtika cikitsaka kahe che - jo svastha rahevuM hoya to bhojanamAM ekathI vadhu anAja nA khAo. ghauM khAvA hoya to ghauM khAo. cokhA khAvA hoya to cokhA khAo. bAjarI khAvI hoya to bAjarI khAo. be anAja nA khAzo. eka anAja khAo. tenAthI pAcana barAbara thaze. A saMyamanI dRSTithI nathI kahevAmAM AvyuM, pAcana ane svAthyanI draSTithI kahevAmAM AvyuM che. DaoN. gAMgulInuM kathana vadhu cIjo paNa ekasAthe khAo nahi. kalakattAnA eka prasiddha cikitsaka che DokTara gAMgulI. te gurudevanAM darzana karavA AvyA. vAtacIta karatI vakhate Do. gAMgulI e kahyuM - je svastha rahevuM hoya to roTalI, thoDIka dALa, ekAda zAkabhAjI, eka phaLa - ATaluM ja bhojana hovuM joIe. AnA sivAya bIjI koI khAdya vastunI e mahAvIranuM arthazAstra : para Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ jarUra rahetI nathI. agAu rAjAnA bhojanane rAjAzAhI kahevAmAM AvatuM hatuM. te vakhatanI bImArIo paNa rAjAzAhI hatI. TI.bI.nI bImArInuM nAma ja rAjayazmA hatuM. A bImArI moTA mANasone ja thatI hatI, garIbonI pAse A bImArI pharakatI paNa nahotI. Aje to dareka vyakti rAjAzAhI thaI gaI che. rAjAzAhI bImArIo paNa sAmAnya banI gaI che. sImAkaraNanAM aneka sUtro che. vAhananuM paNa sImAkaraNa karo - Aje huM ATalAMthI vadhu vAhanano upayoga nahIM karuM. ATalA samayathI vadhAre vAhanano upayoga nahi karuM. pagarakhAMnuM paNa sImAkaraNa karo - huM ATalAMthI vadhAre joDA - cappalano prayoga nahi karuM yAtrAnuM sImAkaraNa karo - Aje huM so kilomITaranI sImAthI bahAra nahi jAuM. jo A viveka jAge to Aje je rIte yAtrAmAM Urja ane IMdhaNano apavyaya thaI rahyo che, tenA upara ghaNuM badhuM niyaMtraNa AvI jAya. vyakti gharathI dasa DagalAM dUra koI kAma mATe jAya che ane AkhA bajaranuM cakkara lagAvIne Ave che. niradeza ane niprayoja yAtrA karato rahe che. Adhunika sAdhanoe to duniyAne eTalI nAnI banAvI mUkI che ke savAre prasthAna karIne vyakti dezanA koIpaNa khUNAmAM jaIne sAMje pAchI ghera AvI zake che. upabhoktAvAdanuM pariNAma samAjanAM A be citro spaSTa che - aniyaMtrita upabhogavALo samAja ane niyaMtrita upabhogavALo samAja. hiMsA ane azAnti tathA ahiMsA ane zAnti - A baMnenA saMdarbhamAM cintana karIe to spaSTa thaze - aniyaMtraNe hiMsA, spardhA, IrSyA ane AtaMkane janma Apyo che. azAnti ane zoSaNane janma Apyo che. jyAM upabhoga adhika che, upabhokatAvAdI dhAraNA che, tyAM zoSaNa anivArya che. niyaMtrita upabhogavALA samAje nA to koInuM zoSaNa karyuM che, nA koIne satAvyA che, te potAnI sImAmAM ja rahyA che, temeNe sImAnuM atikramaNa nathI karyuM. pahelAM ane pachI phAMsIsI vicAraka jyAM bodriyoe Adhunika upabhoktAvAdInI mImAMsA karatAM lakhyuM che - "pahelAM vastu Ave che to te sukha ApanArI lAge che. aMtamAM te duHkha ApIne jatI rahe che. pahelAM te sArI lAgatI hatI. kintu aMtamAM kharAba sAbita thAya che. bhAratIya darzanano vicAra che - eka vastu ApAtabhadra hoya che ane pariNAma mahAvIranuM arthazAstra : 53 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ virasa . bhogavAdI prakRtinuM vizleSaNa karatAM karatAM kahevAmAM AvyuM ___ ikSuvad virasAH prAnte, sevitAH syuH pare rasAH / zeraDInuM sevana khUba ja mIThAza Ape che kintu antamAM tenAM chotarAMomAM koI rasa raheto nathI, te nIrasa jAya che. sukha kyAM che? A ja prakRti upabhoktAvAdanI che. bajAramAM sajAvelI taDaka-bhaDakavALI vastuo upabhokatAvAdane lalacAvI rahI che, potAnI jALamAM phasAvI rahI che, te eka divasa zeraDInI jema nIrasa banI jaze. eka mahilAe Aje pAMcaso rUpiyAnI AkarSaka sADI kharIdI. pADozamAM ja bIjI mahilAe hajAra rUpiyAnI tenAthI paNa vadhAre sArI sADI kharIdI. pAMcaso rUpiyAnI sADIe je sukha ApyuM, te vilIna thaI gayuM. eka vyaktie hajAra rUpiyAmAM ghaDiyALa kharIdI. be divasa pachI tenA mitre be hajAranI ghaDiyALa kharIdIne bAMdhI dIdhI. je vyakti hajAra rUpiyAnI ghaDiyALa kharIdIne sukha ane saMtoSano anubhava karI rahI hatI, te tarata ja duHkhI banI jaze. samaya baMne ghaDiyALo sarakho batAvI rahI che, paraMtu be hajAra rUpiyAvALI ghaDiyALa hajAra rUpiyAnI ghaDiyALavALI vyaktine duHkhI banAvI de che. prazna udbhave che - Ajano upabhogavAdI draSTikoNa mANasane sukhI banAvI rahyo che ke duHkhI banAvI rahyo che ? A saccAInI vAta samajI laIe to sImAkaraNanI vAta ane tenuM aucitya ApaNI samajamAM AvI jaze. mohapAzathI chUTo mahAvIre potAnA vratI samAja mATe vyaktigata svAmitvanuM sImAkaraNa ane upabhoganuM sImAkaraNa A be vicAra ApyA. A baMnenA AdhAre samAjanuM nirmANa karyuM. pariNAme te samAja sukhI, svastha ane zAnta jIvana jIvato hato. Aje apekSA che - ApaNA vartamAnanA arthazAstrI ane vartamAnanA upabhoktAvAdI loko te satyane sAkSAt kare, kevaLa sammohanamAM na Ave. Ajano upabhoktAvAdI dRSTikoNa eka prakAranuM sammohana banI gayo che, hisTIriyAnI bImArI banI gayo che. sammohana karanAro je rIte nacAvaze, upabhoktA te pramANe nAcaze. Ajano upabhoktA bajAra ane jAherAtanA hAthanI kaThapUtaLI che. A mohapAzathI chUTIzuM to samAja adhika sukhI ane zAntipUrNa jIvana jIvanAro samAja banI zakaze. Sii mahAvIranuM arthazAstra : 54 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ - paryAvaraNa ane arthazAstra Adhunika arthazAstra samRddhinuM arthazAstra che. yuropIya Arthika samudAyanA pratinidhi Do. messaholTe kahyuM, "pAchA pharavAno prazna ja nathI. ApaNe haju AgaLa vadhavAnuM che. dhanavAna banyA chIe, ane adhika dhanavAna banavAnuM che. samRddhi prApta karI che, haju tenAthI adhika samRddhivAna banavAnuM che. paryAvaraNanI samasyA che, tenuM samAdhAna ApaNe zodhIzuM. UnI samasyA che, tenuM paNa samAdhAna ApaNe zodhIzuM. jo sAmAnya riekTarathI kAma nahi cAle to phAsTa brIDara riekTarano prayoga karIzuM. koIpaNa samasyA evI nathI, jenuM samAdhAna na hoya. paraMtu ApaNe AgaLa vadhavuM che, ane adhika dhanavAna banavuM che." dhanavAna banavAnuM zAstra samRddhinuM A arthazAstra vadhumAM vadhu dhanavAna banavAnuM arthazAstra che. A avadhAraNA eTalA mATe banI che ke manuSyane mAtra bhautika mAnI lIdho. kahevAmAM AvI rahyuM che- mANasa kevaLa prAthamika AvazyakatAonI pUrti mATe pedA thayo che. jo tenI AvazyakatAo pUrI thaI jAya, tene samRddhi maLI jAya to pachI zuM bAkI rahe? tenAthI AgaLa je kaMI karavAnuM che, te arthazAstrano viSaya nathI banato. kadAca arthazAstrane jIvananA anya pakSomAMthI alaga karI dIdhuM che. kharekhara samAjazAstra hoya ke mAnasazAstra, arthazAstra hoya ke rAjanItizAstra paraspara joDAyeluM che. kevaLa eka ja pAsAno vicAra karIe ane bAkInAM badhAM pAsAMnI mahAvIranuM arthazAstra : 55 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ upekSA karIe to kyAreya sAcuM samAdhAna nahi maLe. svArtha sApekSa sAmAjika temAM koI sandeha nathI ke Adhunika arthazAstranuM mukhya lakSya A rahyuM che ke saune khorAka maLe, kapaDAM maLe, makAna maLe, koI bhUkhyuM na rahe. tenA mATe mUDIvAde eka preraka tattva zodhyuM - manuSya svArthI che. svArthanI preraNA maLaze to te AgaLa vadhaze, sAmyavAde preraka tattva e zodhyuM ke manuSya sAmAjika prANI che. samAja tenA mATe eka preraNA che. A baMne ekAMgI dRSTikoNa che. manuSya svArthI che, te sAcuM che. paraMtu te kevaLa svArthI nathI, sAmAjika paNa che. manuSya samAjaniSTha che. A paNa sAcuM che, kintu te mAtrasamAja niSTha nathI. svArthI paNa che. svArthI ane samAjaniSTa banneno samanvaya hota to navA arthazAstranuM nirmANa thAta. temAM phakta svArthanI preraNA nA hota, phakta sAmAjika preraNA nA hota, parantu baMneno yoga hota to te yoga vartamAna samasyAonuM samAdhAna banata. suvidhA, zAnti ane sukha A eka tathya' che vartamAna arthazAstrIya avadhAraNAe manuSyane artha-sampanna to banAvyo che, parantu sukhI ocho banAvyo che. suvidhA, zAnti ane sukha- A tripuTI che. suvidhA maLe, AvazyaktAonI pUrti thAya, mAnasika zAnti ane sukha paNa maLe. A traNe hoya to vAta pUrI thAya che. A traNeyanI upalabdhi karAvanAra arthazAstra ja Aje apekSita che, evuM arthazAtra je bIjAnA hitane khaMDita na kare. jenAthI aneka suvidhAo maLI jAya, AvazyakatAnI pUrti khUba thaI jAya, parantu mananI zAnti bhagna thAya, te arthazAstra paryApta nathI banatuM. sukha paNa maLe, zAnti paNa maLe, suvidhA paNa maLe to eka paripUrNa vAta bane che ane te anekAnta dRSTikoNathI ja saMbhava che. svarga : naraka Adhunika arthazAstra sampannatAno siddhAnta rAkhyo ane sampannatAnI doDa zarU thaI gaI. vartamAna arthazAstrInI je saMkalpanI sRSTi che tenAM keTalAka saMtAno che- udyoga, yAMtrIkaraNa ane zaherIkaraNa. sRSTino eka putra che, udyoga. jeTalo udyoga vadhaze teTalI sampannatA vadhaze. phaLasvarUpa audyogika doDa zarU thaI gaI, aneka rASTra audyogika rASTra banI gayAM, amIra banI gayAM, khUba ja sampannatA arjita karI lIdhI. udyoganI sAthe yAMtrIkaraNa vadhyuM ane yAMtrIkaraNanI sAthe mahAvIranuM arthazAstra H 56 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaherIkaraNa vadhyuM. udyoganI sAthe AjIvikA joDAI ane gAmaDAMnA mANaso zaheramAM javA lAgyA. zahera vistaratuM gayuM, malTIsTorIDa bilDiMgo banatI gaI. sAthosAtha paripArzvamAM jhUMpaDIonI lAMbI lAIna paNa. svarga ane naraka - baMne ekasAthe che. A dharatI upara svarga jovuM hoya to svarganuM dRzya taiyAra che ane naraka jovuM hoya to jhUMpaDIonA rUpamAM te paNa taiyAra che. udyoga sAthe saMkaLAyelI samasyAo udyogane lIdhe keTalIka samasyAo UbhI thaI, manuSyanuM dhyAna paryAvaraNa tarapha gayuM - paryAvaraNa duSita thaI rahyuM che. jamIna, jaLa ane vAyu - badhuM pradUSita thaI rahyuM che. samasyA tyAM sudhI vadhI gaI che ke te samasyAnA samAdhAna mATe moTAM ane audyogika rASTrono bhAra vikAsazIla rASTro para paDI rahyo che. A samasyA upara vicAra karavA mATe riyo pRthvI zikhara sammelananuM Ayojana karavAmAM AvyuM. te sammelane pradUSaNanI samasyAnI gaMbhIratAne dhyAnamAM lIdhI. parantu samasyA Aje paNa vikaTa banelI che. bhaminuM utkhanana jamInanuM vadhAre paDatuM dohana ane utkhanana thaI rahyuM che. manuSya potAnI suvidhA mATe, AvazyakatAonI pUrti mATe bhUminuM utkhanana kare che. A koI navI vAta nathI parantu A vIsamI zatAbdImAM jamInanuM jeTaluM utkhanana thayuM che teTaluM bhUtakALamAM kyAreya nathI thayuM. jeTaluM dohana padArthonuM Aje thayuM che, teTaluM atItamAM kyAreya nathI thayuM. jeTaluM dohana padArthanuM Aje thayuM che, teTaluM atItamAM kyAreya nathI thayuM. ghaNI vAra vikalpa Ave che ke vartamAna peDhI jamInanuM eTaluM dohana karI leze, eTaluM utkhanana karI leze to zatAbdI pachI AvanArI peDhI A ja kahevAnI ke amArA pUrvaja bilakula nAsamaja hatA. temaNe amane daridra banAvI dIdhA. pote suvidhA bhogavatA rahyA ane amane vipannatAnA vAtAvaraNamAM jIvavA mATe vivaza karI dIdhA. UrjA mATe peTrolanuM, gesanuM, dhAtuo ke kolasAnuM, eTaluM adhika utkhanana thaI rahyuM che ke AvanArAM so-baso varSomAM jamInanuM na jANe zuM thaze ! vaijJAniko kahI rahyA che ke - bhUkaMpa jevI samasyAo vadhI jaze. bIjI paNa ghaNI samasyAo vadhI jaze. jo ke bhUkaMpanuM yogya kAraNa haju paNa maLyuM nathI, chatAM anumAna karavAmAM AvI rahyuM che ke A samasyA atyAdhika utkhanananA kAraNe UbhI thaI che. Jain Educationa International mahAvIranuM arthazAstra : 57 : For Personal and Private Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradUSita jaLa ApaNA paryAvaraNanuM eka mahattvapUrNa kAraka che pANI. te paNa dUSita thaI rahyuM che. pIvAlAyaka pANI paNa ochuM thaI rahyuM che. udyogonA jherIlA rAsAyaNika padArtho, zaheronI gaTara lAIno sIdhI nadIo sAthe joDI devAmAM AvI che. samudrI mArgathI jaI rahelA jahAjomAMthI karoDo Tana tela phelAI rahyuM che. te telano pravAha samudranAM pANIne dUSita banAve che. pariNAme samudrI jaMtuono saMhAra thAya che. havAnuM pradUSaNa havA paNa eTalI dUSita thaI gaI che ke zvAsocchavAsanI kriyA dvArA ApaNA zarIramAM jhera pahoMcADI rahI che. je loko dilhInA aMdaranA bhAgamAM rahe che, AI.TI.o.nI AjubAju rahe che, teo batAve che - A pradUSaNa AMkhamAM baLatarA, nAkamAM baLatarA ane AkhA zarIramAM baLatarA UbhI kare che. dilhImAM lAkho vAhano divasa-rAta doDI rahyAM che. temanAM sAIleMsaramAMthI nIkaLato dhUmADo, jemAM kAcanI mAtrA anya dhAtuonI mAtrA karatA khUba ja vadhAre che- phephasAMmAM pahoMcIne mANasanA samagra zarIrane nukasAna pahoMcADI rahI che. jIvananAM mukhya traNa sAdhana che - jamIna, jaLa ane havA. A traNe pradUSita thaI rahyAM che. A pradUSaNa tarapha dhyAna gayuM che, tenAthI paNa AgaLa dhyAna gayuM che ke ojhonanI chatrImAM chidra thaI rahyuM che. tenAthI garamI vadhaze, samudranuM jaLastara paNa vadhaze, pRthvI upara eTalo badho bhaya vadhI jaze ke tenA upara rahevAnuM ja muzkela banI jaze. chaThTho kALakhaMDa jaina AgamomAM chaThThA ArAnuM varNana maLe che. A eka kALakhaMDa che. atyAre pAMcamo kALakhaMDa cAlI rahyo che. chaThTho Aro pralayakALa haze. te samaye ojhonanI chatrI chidrovALI ja nahi, pUrI dhvasta banI jaze ane parAbeMganI kiraNo sIdhAM pRthvI para Avaze. pRthvI eTalI garama thaI jaze ke tenA upara koI prANInuM jIvita rahevuM saMbhava nahi rahe. prANI ja nahi, vanaspati paNa baLIne khAkha thaI jaze. himAlayanI guphAmAM rahenAra keTalAka loko kadAca bacI jAya ane pANImAM keTalIka mAchalIo. divasa daramiyAna Aga varasaze ane rAtre tApamAna zUnya karatAM paNa ghaNuM nIcuM thaI jaze. chaThThA kALakhaMDanuM je bhayajanaka varNana maLe che ane vaijJAniko - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - s mahAvIranuM arthazAstra : 58 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvArA ojhona chatrI tUTavAnAM je duSpariNAmo batAvavAmAM AvI rahyAM che, temAM ghaNIkharI samAnatAo che. bIjo pakSa bhUlAvI dIdho paryAvaraNanAM A pradUSaNomAM udyogonI bhUmikA mukhya che. udyogonA upayogamAM levAmAM Avela tela ane gesa ojhona chatrIne vikhaMDita karI rahyAM che. A gaMbhIra samasyA tarapha AjanA vaijJAnikonuM dhyAna gayuM che. mainsaholDanI bhaviSyavANI che - ame samAdhAna zodhI laIzuM, paraMtu atyAre to samasyA jaTila banI rahI che. eka samasyAnuM samAdhAna zodhIe chIe ane bIjI navI samasyA UbhI thaI jAya che. ApaNe mAnI paNa laIe ke paryAvaraNanI samasyAnuM samAdhAna karI laIzuM. haju kALakhaMDa bacelo che. kadAca pRthvI paNa teTalI garama nA hoya. mUDIvAdI vicArakoe A UrjA ane paryAvaraNa saMbaMdhI samasyAnuM samAdhAna zodhavAnI vAta kahI dIdhI, paraMtu temaNe manuSyanA bIjA pakSane bhUlAvI dIdho. te pakSa svAsthya pakSa che. mAnasika svAsthya bhAvAtmaka svAsthya ane zArIrika svAsthya paNa samasyAno eka pakSa che. vadhatI jatI hiMsAnI samasyA paNa eka pakSa che. tenA vize saMpUrNa vicAra karavAmAM nathI Avyo.jo tenA 52 ekasAthe samatolapaNe vicAra karavAmAM Avyo hota to kevaLa AgaLa vadhavAnuM che, pAchA nathI pharavAnuM, saMpanna ane adhika saMpanna banavAnuM che - AvA prakAranA udgAro sAme na Avata. vadhato jato mAnasika vikSepa Aje zArIrika svAsthyanI samasyA paNa vikaTa che. jevI rIte pradUSaNa vadhyuM che ane je pramANe rAsAyaNika dravyono chaMTakAva thaI rahyo che, tenAthI manuSyonuM zArIrika svAsthya atyaMta prabhAvita thayuM che. zArIrika svAsthya karatAM mAnasika svAsthya vadhu prabhAvita thayuM che. jo ApaNe pAMca dazakAo, cha dazakAo pahelAMnI sthitinuM tulanAtmaka adhyayana karIe to ApaNI samakSa A niSkarSa Avaze. Aje mAnasika vikSepa vizeSa vadhyo che, mAnasika rogonI hospiTalo vadhAre khUlI che. AtmahatyAono anupAta vadhyo che, chUTAcheDAnI samasyA vadhI che, sAmAjika aparAdha vadhyA che. aparAdhane rokavA mATe bhAre-dha2khama bajeTa vikasita rASTrane nirdhArita ka2vA paDyAM che. vikasita rASTronuM phakta aparAdha niyaMtraNa pa2nuM jeTaluM moTuM bajeTa che, teTaluM avikasita rASTranuM saMpUrNa bajeTa paNa nathI. saMhA2ka astra-zastronI samasyA paNa vadhI che. 000000 Jain Educationa International mahAvIranuM arthazAstra : 59 For Personal and Private Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjI dizAmAM A samagra samasyAonA saMdarbhamAM ApaNe Adhunika arthazAstranI avadhAraNAone vAMcIe to lAgaze- khorAka, pANI vagere Avazyaka sAdhano bhegAM karavA mATe je saMkalpa lIdho hato, te pUro nathI thaI rahyo, bIjI dizAmAM jaI rahyo che. je saghaLuM dhana mANasanI bhUkha miTAvAmAM vaparAtuM to Aje koI bhUkhyuM na raheta. te svapna, adhUruM rahyuM, kAraNa ke tenI sAthe mAnasika samasyAonuM adhyayana nathI karavAmAM AvyuM. eka rASTra bIjA rASTra upara potAnuM prabhutva sthApita karavA mAge che, potAno adhikAra jALavI rAkhavA icche che. tenA mATe kevI rIte guptacaronI jALa phelAvavAmAM Ave che, kevI rIte pratidvandI rASTranI sAme samasyAo UbhI karavAmAM Ave che ane kevI rIte bIjA upara AkramaNa karavAmAM Ave che ! vikasita rASTra garIba athavA avikasita, vikAsazIla rASTra para kevI rIte Arthika pratibaMdha lagAve che, A badhI mAnasika samasyAo che. jo bhautika samasyAonA samAdhAnanI sAthosAtha mAnasika samasyAone paNa jovAmAM AvI hota, tenA upara dhyAna ApavAmAM AvyuM hota - bhautika saMpadAnI sAthe sAthe mAnasika samasyAo keTalI vadhaze to kadAca arthazAstranuM svarUpa badalAI jAta, tenI avadhAraNAo paNa badalAI jAta. bhAvAtmaka samasyA jaTila che. sauthI vadhu jaTila che bhAvAtmaka samasyA. Arthika saMpadA vadhAravA mATe lobhane khullI chUTa ApavAmAM AvI che. jeTalo lobha vadhAro, AkAMkSA vadhAro, teTaluM ja dhana vadhaze. tenuM pariNAma e AvyuM ke bhAvAtmaka samasyAo UbhI thaI gaI. eka saMpanna mANasa saMpannatara ane saMpannatama banavA mAge che. vadhumAM vadhu saMpanna banavAnI doDa che. saMsAdhana sImita che. jo asIma saMsAdhana hota to kadAca samasyA eTalI UMDI na banata. asIma lAlasA mATe sAdhana paNa sImArahita hovAM joIe, paraMtu te sImArahita nathI. anaMta icchA ane anaMta saMsAdhananuM eka joDANa banI jAya to baMnemAM kyAMya koI saMgharSa na thAta, baMne TakarAta nahi. samasyA e che ke AkAMkSA, icchA athavA lAlasA asIma che ane padArtha sasIma. sUkSma jagatuM ApaNe dhULa jagatamAM jIvI rahyA chIe. ApaNuM sUkSma jagata khUba ja vizALa che. jo tene pakaDI zakatA to kadAca pUrtinAM sAdhano paNa khUba vistRta banI mahAvIranuM arthazAstra : 60 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jatAM. ApaNe je sthitimAM beThA chIe. temAM paNa asIma sUkSma padArtha che. padArthamAM jeTalAM sUkSma tattvo che, tene pakaDI zakyA to dilhI, je lagabhaga eka karoDanI vastIvALuM zahera banI rahyuM che, khAghanI pUrti A sthitimAM te jagyAethI thaI zake che. bahAra kyAMyathI paNa anAja maMgAvavAnI, bIjI cIjo maMgAvavAnI jarUriyAta rahetI nathI. A eka sthiti paryApta raheta. eTaluM virATa che ApaNuM sUkSma jagata ! paraMtu te ApaNA upayogamAM AvI nathI rahyuM. te ApaNI pakaDathI bahAra che. teno upayoga ApaNe nathI karI zakatA. keTalAka evA yogIo thaI gayA che je sUkSmane pakaDavA lAgI gayA hatA. temane vAyubhakSI kahevAmAM AvatA. temane khAvAnI jarUriyAta rahetI nahotI. bhUkha lAgatI to poSaka annanI jarUriyAta na rahetI, thoDIka havA laI letA, pUrti thaI jatI. vAyubhakSIo mAtra havAthI kAma calAvI letA hatA, paraMtu Aje te zakti koInAmAM nathI. upayogitAnI dRSTi ApaNe kevaLa sthULa padArthanA AdhAre jIvI rahyA chIe. jaina darzanano eka pAribhASika zabda che - anantapradezI DhaMdha. skaMdha be prakAranA che anaMta paramANuothI banelo sUkSma skaMdha ane ananta paramANuothI banelo sthULa skaMdha. je anaMta paramANuothI banelo sUkSma skaMdha che, te paNa ApaNA kAmamAM nathI Avato. anaMta paramANuothI banelo sthULa skaMdha ja ApaNA kAmamAM Ave che. ApaNA upayoganI sImA khUba nAnI thaI gaI che. astitvanI sImA A virATa brahmAMDamAM ghaNI vizALa che, paraMtu upayogitAnI dRSTie vicArIe to ApaNA upayogamAM AvI zake, tenI sImA ghaNI TUMkI che. jaina darzanamAM upayogitAnI dRSTie AnA upara khUba sUkSma vicAra raju thayo che. karmazAstramAM kahevAmAM AvyuM che - eka paramANu skaMdha che, je bhASA mATe kAmamAM Ave che. ApaNe bolIe chIe tyAre maudgalika skaMdhone grahaNa karIe chIe. te tenA mATe kAmamAM AvI zake che, khAvA mATe upayogamAM AvI zake che, paraMtu karmabandha mATe kAmamAM nathI AvI zakato. karmabandha mATe tenAthI vadhAre UMDo skaMdha joIe. anaMta - ananta pradeza temAM maLI jAya tyAre te ApaNA kAmamAM AvI zake che. sAdhana sImita che ApaNI duniyA upayogitAnI dRSTithI cAle che. zvAsocchavAsanA skaMdha, bhASAnA skaMdha, manananA skaMdha, zarIranA skaMdha A badhA upayogitAmAM AvanArA mahAvIranuM arthazAstra : 1 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ skaMdha ghaNA sImita che. je sthULa skaMdha uparI dravya bane che, te vadhumAM vadhu sImita che. asIma lAlasAnI pUrti mATe A sImita saMsAdhanonI upasthiti aparyApta che ane te ja saMgharSanuM kAraNa che. pratyeka rASTra adhikAdhika saMsAdhanone prApta karavA mAge che. vikasita rASTra icche che ke potAnA vikAsanI avadhAraNA saphaLa bane. saphaLatAnA zikhara upara pahoMcavA mATe aneka rASTronAM saMsAdhanonuM zoSaNa karavAmAM Ave che. eka zaktisaMpanna rASTra A pramANe karaze, be rASTra tevuM karavA lAgaze, cAra karaze, parantu bAkInAMnuM zuM thaze?teo kevI rIte karI zakaze? temanI pAse to kaMI bacaze ja nahi. samasyA evI ne evI ja UbhI rahevAnI. tethI Aje tenA vize pharIthI vicAra karavAnI jarUra che. be mahattvapUrNa nirdeza bhagavAna mahAvIre potAnA vratI samAja mATe je nirdeza ApyA hatA, temAM be nirdeza A che: vALane - jaMgalonI vADhakApa na thAya. choDIne - bhUminuM utnanana na thAya. A baMne nirdeza paryAvaraNanI daSTie khUba ja mahattvapUrNa che. vaNakarmo ane koDIkame - A be zabdo navA arthazAstrano pAyo banI zake che. chatAM eka samasyA che - te samaye vastI ochI hatI. Aje khUba vadhI gaI che. eka samaya evo hoya che jyAre vastI vadhI jAya che ane eka samaya evo Ave che, jyAre vastI ghaTI jAya che. vastI vadhI che tethI jarUriyAto paNa ghaNI vadhI gaI che. bhUkhanI ciMtA kyAM che? mUDIvAdI arthazAstranuM A to darzana che - vastI vadhavAthI vizALa kArakhAnAM UbhAM karavAmAM na Ave to jarUriyAtone pUrI karI zakAya nahi, ApaNI anivAryatA che ke moTAM moTAM kArakhAnAMnuM nirmANa karavuM. A tarkamAM tathya che. A cintana phakta bakavAsa nathI, paraMtu A tarka tyAre ja sArthaka bane, jyAre moTAM kArakhAnAM, moTA pAyA para kRSi ane rAsAyaNika dravyono upayoga manuSyanI jarUriyAtonI pUrti mATe thAya. hakIkata e che ke moTAM kArakhAnAM ane temanA dvArA prApta thanArI moTI sampattino upayoga te AvazyakatAonI pUrti mATe nathI thaI rahyo. teno upayoga mANasa upara potAno adhikAra ane prabhutva jamAvI rAkhavAnI dizAmAM vadhu thaI rahyo che. mANasanI bhUkhanI ciMtA hota to paramANu bombanI - - - - - - - - - A mahAvIranuM arthazAstra : 2 31 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ dizAmAM prasthAna na karyuM hota. A zA mATe thayuM ? A koI AvazyakatAnI pUrti to nathI ! antarikSa tarapha prasthAna zA mATe thayuM che ? pRSThabhUmimAM lobha che vijJAne satya zodhyuM che, te vAta sAcI che paraMtu adhUrI che. mahAvIre satyanI zodhanI sAthesAthe A nirdeza paNa Apyo - saunI sAthe maitrI karo. jo satyanI zodha sAthe A sUtra paNa joDAyeluM raheta to 52mANu zastra banAvavAnI jarUra na raheta ane duniyAnuM ATaluM moTuM bajeTa zastra-nirmANamAM na lAgata. mitratAnI vAta choDIne, kevaLa sAmAjika garIbI, sAmAjika bhUkha miTAvavA mATe keTalAM moTAM-moTAM kala-kArakhAnAM ane moTA pAyA para kRSi utpAdananA prayatno ane Ayojano cAlI rahyAM che. A tarka potAnAmAM ja zUnya banI rahyo che. vaktavya eka dizAmAM che ane gati bIjI dizAmAM thaI rahI che. jamIna para, pANI upara athavA AkAzamAM potAnuM prabhutva sthApita karavuM, bajAra upara prabhutva sthApita karavuM - badhA prayatno A dizAmAM thaI rahyA che. A badhA upakramonI pAchaLa che lobha. tenAM pariNAmo paNa sAme AvI rahyAM che. eTalA mATe eka navo vicAra sAme Avyo, Aje mUDIvAdI ane sAmyavAdI arthazAstra mAnavajAtinA kalyANa mATe nathI. have navA arthazAstranI kalpanA karavI joIe. anekAntano mArga samasyA A che - yuga eTalo badho AgaLa vadhI gayo che ke have be hajAra varSa, aDhI hajAra varSa pahelAMnA yugamAM tene laI javo asaMbhava che. gAMdhIjI jevuM sAduM jIvana jIvavuM ghaNuM duSkara che. gAMdhIjIe be hajAra varSa pahelAMnuM jIvana jIvyuM hatuM, parantu Aje vizvavidyAlayathI zikSita thayelI vyakti,arthazAstranI Adhunika avadhAraNAomAM ghaDAyelo mAnava tevuM jIvana jIvavA taiyAra thaze, e kalpanA karI zakAtI nathI. eTalA mATe koI madhyama mArganuM nirmANa jarUrI che, jenAthI vartamAnanI samasyAone paNa samAdhAna maLe ane mANasane te bhayAnaka kALakhaMDamAM jIvavA mATe vivaza na thavuM paDe. A mArga anekAntano mArga hoI zake che. dRSTikoNa badalo. ApaNe preraNAne paNa badalIe ane dRSTikoNane paNa badalIe. dRSTikoNanuM nirmANa jIvananI prAthamika jarUriyAtonI pUrti mATe thAya. enA mATe je arthazAstranI kalpanA karavAmAM AvI rahI che, tenuM paheluM sUtra haze - prAthamika ne mahAvIranuM arthazAstra : 63 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ jarUriyAtonI pUrtine prAthamikatA. jyAM sudhI vizvamAM mAnavasamAjano eka paNa varga bhUkhyo che, tyAM sudhI zastranirmANanI dizAmAM ApaNo paga na UpaDe, vilAsitApUrNa padArthonA nirmANa mATe ApaNAM kArakhAnA na cAle. anivAryatA ane vilAsitA ApaNe arthazAstranI daSTithI vicAra karIe. be prakAranI avadhAraNAo ApaNI samakSa Avaze : eka anivAryatA ane bIjI vilAsitA. anivAryatA athavA jarUriyAta te che, jenI prApti thavAthI sukha nathI maLatuM ane aprAptimAM koI duHkha nathI thatuM. roTalI AvazyakatA che, maLI to sukha nahi maLe, kevaLa bhUkha bhAMgaze, ane na maLavAthI duHkha ghaNuM thaze. eka vilAsitAnI sAmagrI che, prasAdhananI sAmagrI che. maLavAthI mANasane ghaNuM sukha maLe che, parantu na maLavAthI koI duHkha thatuM nathI. navA arthazAstranA nirmANamAM jo A avadhAraNA rahe-jyAM sudhI prAthamika AvazyakatAonI pUrti na thAya, tyAM sudhI vilAsitAnI sAdhanasAmagrInuM nirmANa nahi thAya to AjanI bhUkhamarAnI ane berojagArInI samasyAnuM ghaNA aMzomAM samAdhAna thaI jAya. dAtA ane yAcakano bheda Aje sahayoganI vAta cAlI rahI che. vikasita rASTro vikAsazIla dezone sahayoga ApI rahyAM che. vyavahAramAM to te ghaNI sArI vAta lAge che, udArIkaraNanI vAta lAge che, parantu chevaTe to sau jANe che ke dAtA ane yAcakano bheda barAbara banI raheze. saMskRtinA kavie khUba sundara lakhyuM che, vAchUpAvayo. mevaH sthAne sUvitamU lenAra hAtha nIce raheze ane ApanAro hAtha upara raheze. A sthitine asvIkArI zakAya nahi. tenI sAthe keTalA pratibandha, keTalI zarato joDAyelAM hoya che, bilakula Arthika gulAmI jevI sthiti banI jAya che. bauddhika sampadA upara paNa pratibandha lAgI jAya che. eka saMtulana bane A samagra samasyAonA saMdarbhamAM Aje eka madhyama mArganuM anusaraNa khUba jarUrI che. nAnA udyoga, saunI pAse potAnuM kAma. koIpaNa vyakti eTalAM moTI na banI zake ke jyAre Icche tyAre potAnAthI nirbaLane dabAvI zake. eka mANasanA zaktizALI hovAno matalaba che, kamajoro para satata raheto bhaya. eka saMtulana banavuM joIe. AvA prakAranAM sUtro bhagavAna mahAvIranI vANImAM maLe che, kAraNa ke temanA vicAro anekAntathI anuprANita hatA. sauthI moTI vAta che mAnavIya - - - - - - - - A mahAvIranuM arthazAstra : 64 \ \ . Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ astitva ane mAnavIya svAtaMtryatAnI. tenA upara AMca na Ave ane AvazyakatAonI pUrti paNa thaI jAya, AvA arthazAstranI Aje parikalpanA jarUrI che. khorAka ane AjhAdI, khorAka ane AsthA, baMne ekabIjAne vikhaMDita na kare, baMne sAthe-sAthe cAle. pahelAMnA jamAnAmAM kahevAmAM AvatuM, lakSmI ane sarasvatI baMne sAthe nathI rahetI. Aje te dhAraNA badalAI gaI che. baMne ekasAthe cAlI rahI che. pachI AvuM kema na thaI zake ? AvA arthazAstranI Aje tIvra jarUra che. huM kalpanA karuM chuM ke anekAntanuM A mahAna varadAna mAnavajAti mATe kalyANamaya banaze ane mAnavajAti ane kAntanA maMtradAtA bhagavAna mahAvIra tarapha svayaM sahaja zraddhApraNata thaze. - - - . paNa mahAvIranuM arthazAstra : 65 ziva alA No ) Lo For Personal and Private Use Only Jain Educationa International
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ garIbI ane bekArI mahAvIre kahyuM - "kaLe vire vastu, varSa purise' manuSya aneka prakAranA cittavALo che. vividha prakAranI kSamatAvALo che. yogyatAmAM vibheda che. bauddhika kSamatA, vyAvasAyika kSamatA, arthAjananI kSamatA, vyavahAranI kSamatA, sau koImAM eka sarakhI nathI hotI. pratyeka vyakti vibhinna kSamatAvALI che, eTala samAnatA ApaNo eka Adarza banI zake che. maulika stara para samAnatAnI vAta thaI zake che, paraMtu vyAvahArika stara para, paryAyanA stara para samAnatAnI vAta saMbhava nathI. prazna Arthika samAnatAno mahAvIre kahyuM - "je rIje no battei - koI hIna nathI, koI vizeSa nathI. A nizcayanayanI vaktavyatA che, aMtima satyanuM nirUpaNa che. paraMtu jyAM paryAyanuM jagata che- vyavahAranuM jagata che, tyAM eka vyakti hIna paNa che. vizeSa paNa che. yogyatA darekamAM samAna nathI hotI. tethI Arthika samAnatAnI vAta eka yAMtrika rUpamAM ja vicArI zakAya che. vAstavikatAnI bhUmikA para nahi. cAra prazna vartamAna arthavyavasthAnI sAme cAra prazna che- garIbI dUra karavI. vastIvadhAro aTakAvavo. A mahAvIranuM arthazAstra : 6 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastI I paryAvaraNamAM sudhAro lAvavo. I berojagArInuM (bekArInuM) unmUlana karavuM. garIbI ane paryAvaraNanI vacce vastInI vRddhi che. vastI vadhe che to garIbI paNa vadhe che, paryAvaraNa paNa dUSita thAya che. sauthI pahelI vAta che vastI--vadhArA para niyaMtraNa kevI rIte Ave ? tenA mATe aneka prakAranA prayatno karavAmAM AvyA hatA, ka2vAmAM AvI rahyA che. paraMtu tenI para aMkuza nathI Avyo vastI satata vadhatI rahI che. keTalAMka varSa pahelAM hindustAnanI vastI lagabhaga eMzI karoDanI hatI. have nevuM karoDane paNa vaTAvI cUkI che. kahevAmAM Ave che - bhArata ekavIsamI sadInuM svAgata eka araba trIsa karoDanI janasaMkhyA sAthe ka2ze. jyAre vastI vadhe che tyAre padArtha para paNa asara paDe che, garIbI ane abhAvanI samasyA paNa ghe2I bane che. paryAvaraNanI samasyA paNa jaTila bane che. vastI zA mATe vadhe che ? eka moTo prazna che - vastIne vadhatI kevI rIte rokavI ? AjathI aDhI varSa hajAra varSa pUrva vastI ghaNI ochI hatI. vastInA ghaTavA-vadhavAmAM paNa keTalAMka kAraNa hoya che. dareka hAni ane lAbhanI pAchaLa mahAvIre cAra kAraNa batAvyAM. dravya, kSetra, samaya ane bhAva, lAbha ane geralAbhamAM A cAre nimitta bane che. jaina sAhityamAM ullekha che bhagavAna RSabhanA pachI tIrthaMkara ajItano samaya evo Avyo, ke vastI sauthI vadhAre vadhI. janasaMkhyA vRddhimAM kALakhaMDa paNa nimitta bane che. garIbI ane janasaMkhyA ema lAge che garIbI ane janasaMkhyAne paNa koI nikaTano saMbaMdha che. garIbane saMtAna vadhAre hoya che, kAraNa ke kupoSaNamAM vastI vadhu vadhe che. vikasita rASTromAM vastIvadhAro ocho che. avikasita ane nirdhana rASTromAM vastIvadhArAno anupAta vadhAre che. prAcIna saMskRta sAhityamAM eka prasaMga Ave che daridratA duHkhadAyaka che ane tenI sAthe joDAyeluM duHkha che saMtAnanI adhikatA. daridratAnI pIDA ane saMtatinA AdhikyanI pIDA - baMne bAjuthI mANasa piDAya che. janasaMkhyA vRddhinAM aneka kAraNa hoI zake che, paraMtu kALakhaMDano prabhAva ane kupoSaNa - A mahAvIranuM arthazAstra H 67 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMne janasaMkhyA vRddhinAM sauthI pramukha kAraNa bane che. atItaH vartamAna aDhI hajAra varSa pUrve A samasyA nahotI. garIbI hatI, thoDAka aMzomAM berojagArI hatI, paraMtu janasaMkhyA adhika nahotI. vyavasthA gAma upara nirbhara hatI. loko gAmaDAomAM ja kAma calAvI letA hatA, tyAM ja badhuM banAvI letA. gAmanI aMdara ja samagra sAmAnya jarUriyAto pUrI thaI jatI. te samaye bImArI paNa khUba vadhAre nahotI. jaMgalonI jaDI-buoithI ja sAmAnya bImArIono IlAja thaI jato hato. vartamAna kALakhaMDamAM vastI paNa ghaNI vadhI gaI che. tenI pUrtinAM sAdhana paNa nathI. gAma lagabhaga khAlI thatAM jAya che ane moTAM-moTAM zahera banI rahyAM che. mahAnagaranI janasaMkhyA eka karoDathI paNa vadhu che. gAma ane gAmanA paripArzva para badhuM nirbhara che. AvI avasthAmAM berojagArInI samasyA vadhI che. kAma ghaNuM che. paraMtu tene zodhavAnI darekanI vyAvasAyika buddhi sarakhI nathI hotI. eTalA mATe berojagArInI vAta sAme Ave che. bhAgyavAdI avadhAraNA eka dhAraNA jovA maLe che. bhAgyavAdanI. bhArata ane eziyA mahAdvIpamAM to A bhAgyavAdanI dhAraNA ghaNI pragADha rahI che. mANasa e vicArIne hAtha para hAtha dharIne besI jaze ke paramAtmAnI jevI marajI haze, tevuM thaze ke bhAgyamAM jevuM lakhyuM haze, tevuM thaze. zA mATe vyarthamAM hAtha-paga halAvIe? bhAgyavAditAnI A manovRttie garIbI ane berojagArInA vadhArAmAM potAno phALo Apyo che. mahAvIranuM sUtra mahAvIra anekAntavAdI hatA, teo na kevaLa bhAgyavAdI hatA ane na kevaLa puruSArthavAdI. temanA manamAM bhAgya ane puruSArtha - baMneno samanvaya hato. bhAgya paNa kAma kare che, paraMtu puruSArthamAM eTalI zakti che ke te bhAgyane paNa badalI zake che. mahAvIre eka sUtra ApyuM hatuM, jevuM lakhyuM che, tevuM nahi thAya. ghaNAbadhA dArzaniko evuM mAnatA hatA, jevuM bhAgyamAM lakhyuM che, tevuM ja thaze. koI tene badalI zakatuM nathI, ochuM - vatuM karI zakatuM nathI, paraMtu mahAvIre evo siddhAMta pratipAdita karyo nathI. temaNe karmavAdanAM navAM sUtro zodhyAM ane kahyuM, bhAgya ApaNI mahAvIranuM arthazAstra : 68 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravRttione saMcAlita karavAnuM eka kAraNa to che, paraMtu te ekamAtra kAraNa nathI. tene paNa puruSArtha dvArA badalI zakAya che. garIbI ane karma ApaNe evuM mAnIne na besIe ke garIbanA nasIbamAM garIbI lakhelI che ane amIranA nasIbamAM amIrI lakhelI che. vyakti potAnA puruSArthathI, potAnAM bauddhika baLa ane kartutvathI aDhaLaka saMpatti prApta karI zake che. jene dravya, kSetra, samaya ane bhAva anukULa na maLyAM, buddhinI anukULatA na rahI, puruSArtha paNa anukULa na rahyo, te mANasa garIba rahI gayo. teno bhAgya sAthe koI sambandha nathI; ghaNAbadhA loko bhAgyanA AdhAre tenI vyAkhyA kare che, paraMtu mahAvIre e kyAreya mAnya rAkhyuM nathI ke amIrI athavA garIbI karmathI thAya che. vAstavamAM padArthano yoga thavo bAhya nimitto para vadhu nirbhara che, te potAnAM karmo para nirbhara nathI. jyAM garIbI hatI, amIrI che. jaina darzanamAM A prazna para ghaNI gaMbhIratAthI cintana thayuM che ane Aje paNa keTalAka vidvAno A prazna para vimarza karI rahyA che. dhana maLe che te karmathI maLe che ke bIjA koI kAraNathI maLe che? jyAM sudhI ame vicAryuM che, bhAgyano, karmano, dhananI prApti sAthe koI sambandha nathI. teno sambandha dravya, kSetra, samaya ane bhAva sAthe che. madhya eziyA athavA araba dezonAM udAharaNa lo. jyAM sudhI peTrola na nIkaLyuM tyAM sudhI tyAMnuM vAtAvaraNa garIbImAM rahyuM. peTrola nIkaLyA pachI temanI sthiti ekadama badalAI gaI. Aje duniyAnA amIra dezomAM temanI gaNanA thAya che. rAjasthAnano eka jillo che - udayapura - rAjasamanda. jyAM sudhI tyAM ArasapahANa nahoto nIkaLyo tyAM sudhI tyAM khAsa saMpannatA nahotI. ArasapahANa udyoga pachI Aje tyAM saMpannatA vadhI gaI che. vastutaH karma sAthe teno eTalo sambandha nathI, jeTalo paristhiti ane vAtAvaraNa sAthe che. eTalA mATe mahAvIranI vyavasthAmAM garIbI ane amIrIne karma athavA bhAgya sAthe joDI zakAtI nathI. A badhuM vyAvasAyika kuzaLatA ane kartRtvanI kuzaLatA para nirbhara che. duSkALanI samasyA te samayanI eka muzkelI hatI duSkALa. duSkALanA samaye vipatti AvI jatI hatI. vIsamI sadImAM ApaNe duSkALanI bhaMyakaratAnI kalpanA karI zakIe nahi. vIsamI sadImAM eTalAM sAdhano upalabdha che ke duniyAnA koIpaNa bhU-bhAgamAM mahAvIranuM arthazAstra : 9 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ duSkALa Ave, akALanI sthiti UbhI thAya, to koIpaNa jagyAethI anAja mokalI zakAya che. Apa-le ane saMcAranAM sAdhano eTalAM sulabha che ke have te koI samasyA rahI nathI. te samayamAM to duSkALanI bhaMyakara sthiti UbhI jaI jatI hatI. pAse dhana hovA chatAM paNa maravA mATe vivaza thaI javuM paDatuM hatuM. vIsamI sadImAM mANase eTalI kSamatA UbhI karI lIdhI che ke te eka sthAnathI koI vastune bIjA sthAna upara sahelAIthI pahoMcADI zake che. saMsAdhana kaI dizAmAM vizvanI samagra saMpatti samagra saMsAdhana garIbIne naSTa karavAnA upayogamAM A tyAM hota to Aje sthiti ghaNI bhinna hota. parantu vacce vyavadhAna AvI gayAM. je sammadA che, te mANasane sukhI athavA saMpanna banAvavAnI dizAmAM nathI lAgI, saMhAraka zastronA nirmANamAM lAgI che. eka rASTra bIjA rASTrathI bhayabhIta thaI gayuM. zastronI jANe ke spardhA yojAI rahI che. hamaNAM ja yu.ena.DI.pI. no riporTa Avyo che, tenA AMkaDAo joIe to jANavA maLaze ke arthazakti ane saMsAdhana kaI dizAmAM lAgI rahyAM che. prativarSa AThaso miliyana Dolara surakSA para vyaya thaI rahyA che. jo rUpiyAmAM hisAba karIe to cAlIsa lAkha eMzI hajAra karoDa athavA baso aDatALIsa abaja rUpiyA surakSA mATe kharcAI rahyA che. mANasanI surakSA mATe nahi, potAnI bhaugolika surakSA mATe ATalo vyaya karavAmAM AvI rahyo che. dhanavAna deza vikAsazIla dezone mAtra pacIsa miliyananI sahAyatA ApI rahyA che. arthAta eka lAkha paMcAvana hajAra karoDa rUpiyA sahayoganA rUpamAM ApI rahyA che. have baMnenI tulanA karavI sahelI che. sahAyatAnI rakama keTalI ochI che ane surakSA para vyaya karavAmAM AvanArI rakama keTalI vadhu che. Arthika vikAsaH aparAdha manuSya Imozanala prANI che. tenI aMdara krodha, ahaMkAra, lobha, bhaya A badhAM Imozansa kAma karI rahyAM che. garIbI miTAvavAnI bhAvanA paNa kyAreka kyAreka jAge che, paraMtu tenAthI paNa vadhu prabaLa je Imozansa che, te che bhaya ane vAsanAnA, adhikAra ane lobhanA. te eTalAM prabaLa che ke karuNAnI bhAvanA, saMvedanazIlatAnI bhAvanA utpanna ja nathI thavA detAM. jo te utpanna thaI paNa jAya to tene maMda karI de che. yUna.ena.o.nA riporTamAM jaNAvyuM che ke ekaso tora rASTronA Ikonomika grothamAM amerikAno AThamo naMbara che. paraMtu aparAdha, baLAtkAra, hatyA, na mahAvIranuM arthazAstra : 70 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ apaharaNa vageremAM amerikA eka naMbara para che. keTalAMka rASTra che, jemAM baLAtkAra, hatyAo vadhu thAya che. jarmanImAM pAgalapaNuM vyApaka che. A sthiti vikasita rASTronI che. baMne upara dhyAna Apo ApaNe jyAM sudhI Antarika athavA bhAvAtmaka sthitine sAthe nahi joDIe, tyAM sudhI garIbI, berojagArI ane vastIvadhArAnI samasyAne ukelI zakAze nahi. kevaLa nimitta ane paristhiti para cAlIe to ekAMgI dRSTikoNa thaze ane kevaLa AntarikatA para cAlIzuM to paNa ekAMgI dRSTikoNa thaze. anekAntanI daSTie banneno samanvaya karIne cAlIe - mANasa aMdaranA jagatamAM zuM che ane bahAranA jagatamAM zuM che. AMtarika jagatane paNa badalavAnuM che ane bAhya jagatane paNa badalavAnuM che. sAmyavAdI dhAraNA samAjavAdI dhAraNAe eka moTuM kAma karyuM hatuM - padArtha tarapha anAsaktino prayoga. ghaNI sArI ane sArthaka kalpanA hatI - saMpatti mArI nathI, saMpatti samAjanI che. mAro tenA para koI adhikAra nathI. A eka ghaNo moTo mahattvapUrNa mata hato ane che. sAmyavAdanuM rUpa game te banI rahe, paraMtu sAmyavAdanI pAchaLa je eka cintana hatuM, dhAraNA hatI, tenuM mahattva kyAreya ochuM nahi hoya. vyApaka darzana mahAvIrano mata ane sAmyavAdanI dhAraNA baMnenI tulanA karIe. mahAvIra kahe che vA. ra che piyA, na mA - mA mArI nathI, pitA mArA nathI. bhAI mAro nathI. dhana mAruM nathI. makAna mAruM nathI. patnI mArI nathI. dIkarI mArI nathI. sAmyavAde prayoga karyo. eka bALaka janmya ane parivArathI alaga karI devAmAM AvyuM. zarUAtathI ja e saMskAra AvI jAya che ke A mAruM nathI. jyAM sudhI A mArApaNuM raheze, tyAM sudhI vyakti nyAya nahi karI zake, samAja pratye prAmANika nahi banI zake. dhana mArI saMpatti nathI, badhuM samAjanuM che, A eka vyApaka darzana ApyuM hatuM sAmyavAde. jo AvuM hota....... mahAvIrano mata AtmA sudhI sImita rahyo, potAnI AMtarika bAbata sudhI sImita rahyo ane samAjavAdano mata kevaLa bahAra sudhI sImita rahyo, sAmAjika - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 11. mahAvIranuM arthazAstra : 71 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAtAvaraNa sudhI sImita rahyo. baMne mata maLI zakyA nahi jethI vAta pUrNa thaI zakI nahi. jo baMne maLI gayA hota, to aMdaranuM paNa parivartana thaI jAta, zarIra mAruM nathI ane bahAranuM paNa parivartana thaI jAta. vyavasthAgata parivartana paNa zakya banata. dhana, sammadA vagere mArAM nathI to kadAca eka navuM ja vizva banata. paraMtu AvuM banyuM nahi, baMneno meLApa thayo nahi. jyAM samAjavAde "A mAruM nathI." e siddhAntane darpazaktinA AdhAre sthApita karyo tyAM mahAvIrano siddhAMta hRdayaparivartananA AdhAre svIkRti pAmyo, paraMtu te eka dhArmika bhUmikA para svIkRti pAmyo, sAmAjika vyavasthAnI bhUmikA para svIkRta thayo nahi. jo A banne parivartano saMyukta rUpe lAgu paDyAM hota to eka nUtana vizvavyavasthAno prAdurbhAva thAta. mukhya kAraNa A che. garIbI ane berojagArI dUra na thavAnuM kAraNa mukhya rUpathI A che - tenI sAthe kevaLa samAjavyavasthA che, rAjyavyavasthA che, daMDazakti che, paraMtu AMtarika parivartana nathI. jo AMtarika parivartana paNa hota to kadAca garIbInI samasyA UkalI jatI. mahAvIre saMvedanazIlatA ane karuNAne khUba ja mahattva ApyuM hatuM. sAmAjika prANI te ja hoya che je saMvedanazIla hoya che. jemAM potAnI anubhUti ane bIjAnI anubhUtinuM joDANa hoya che. te bIjAone paNa potAnI samakakSa samaje che. jo saMvedanazIlatAnuM A sUtra saphaLa nivaDyuM hota to ATalI vizALa dhana-saMpatti saMhAraka astro-zAstromAM lagAvavAne badale mANasanI bhalAImAM lAgata. yu. ena. jI. pI.no riporTa vartamAna sthiti juo. yu. ena. jI. pI.nA riporTa pramANe vizvamAM pAMca araba trIsa karoDa loko che. temAM eka araba trIsa karoDa dhanavAna che athavA amIra dezomAM che ane cAra araba mANaso nirdhana athavA vikAsazIla dezomAM che. A khUba moTo taphAvata che. teno artha che - sityotera TakA loko garIba che. vizvanI kula AvakanA mAtra ogaNIsa TakA nidhanone maLe che. ekyAsI TakA amIronAM khissAmAM jAya taphAvata che. ATalI moTI asamAnatAnI sthitimAM garIbIne dUra karavAnI vAta hAsyAspada lAge che. garIbI miTAvavAnI cAvI amIra dezonA hAthamAM che. teo Icche to garIbIne miTAvI de, icche to vadhArI paNa de. teo AvuM zA mATe icche? s mahAvIranuM arthazAstra : 72 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhuttvanI vRtti manuSyanI eka bhAvAtmaka pravRtti hoya che prabhuttvanI, svAmitva ane adhikAranI. rAvaNe Indra pAse potAno dUta mokalIne kahevaDAvyuM, mAre tamArA rAjyanI koI jarUra nathI. huM mAtra eTaluM ja IcchuM chuM ke tame mArA svAmitvano. svIkAra karI lo, mArA AdhIna banI jAo. pachI tame iccho te karo. akabara paNa rANA pratApa pAsethI A ja cAhato hato - eka vakhata mahArANA tene samrATanA rUpamAM svIkAra karI le. A prabhutvanI bhAvanA khUba ja vyApaka che. jemanI pAse Arthika sAmrAjya che, prabhusattA che, te bIjAo upara potAnuM svAmitva sthApita karavA mAge che. je dhanavAna banI gayA che temAM ekabIjAmAM spardhA che, bIjAonA svAmI banavAnI. mAnavIya saMvedanA jAgRta hota to A aparAdhika sthitio vizvavyApI na banata. garIbInI rekhA je dhanavAna banyA che, temanI sthiti paNa ochI duHkhada nathI. amIrIthI UbhI thanArI bImArIoe te dezone potAnI lapeTamAM laI lIdhA che. amIrI vadhu hoya, bImArIo ochI hoya, tevuM kyAreya saMbhava nathI. saMpattinA vikAsanI sAthe-sAthe bImArInI samasyAo paNa vadhe che. tenI sAthe bhAvAtmaka ruNatA paNa Ave che. amIrI ane garIbI - A bannene kyAreya alaga karI zakAtAM nathI. eka bAju amIro bImArI bhogavI rahyA che, to bIjI bAju garIbo paNa bImArI bhogavI rahyA che. apoSaNa ane kupoSaNa temanA svAthyane bagADI rahyAM che. garIba dezomAM garIbInI rekhA nIce jIvanArA lokono anupAta ghaNo moTo che. eka nirdhAraNa karI lIdhuM - gAmaDAMmAM lokone covIsaso kelerI maLe ane zaherI mANasone ekavIsaso kelerI maLe to saMtulana jaLavAI raheze. AnAthI ochI kelerI maLe to te garIbInI rekhA nIce jIvana jIvanArI sthiti banaze. Aje garIbInI rekhA nIce jIvana jIvanArAonI saMkhyA garIba dezomAM, vikAsazIla dezomAM ghaNI vadhAre che. gAmaDAMonI sthiti ghaNAM varSo pahelAMnI vAta che. pUjya gurudeva dilhImAM birAjI rahyA hatA. Do. rAmamanohara lohiyA AvyA. lohiyAjIe vAtacIta daramiyAna kahyuM, mahArAja ! ApaNA dezamAM Aje paccIsa - trIsa karoDa loko evA che, jemane be vakhatanuM jamavAnuM maLatuM nathI. tamAre sAcI sthiti jANavI hoya to muni nathamalajI (AcArya mahAvIranuM arthazAstra : 73 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAprajJa)ne mArI sAthe gAmamAM mokalo. te tyAM AvIne svayaM potAnI AMkho dvArA gAmaDAMonI sthiti nihALaze. vAstavamAM sthiti A che - karoDo lokone peTa bharIne khAvAnuM maLatuM nathI. eka aMtara avazya che ane te A che - prAcIna samayamAM mANasa garIbI athavA bhUkhathI marI jato hato. Aje tene maravA devAmAM Avato nathI, duHkha bhogavavA. mATe jIvato rAkhavAmAM Ave che. koI mRtyu pAme che to sarakAra mATe bhaya Ubho thaI jAya che, niMdA - AlocanA thAya che. te maravA mATe svataMtra nathI ane garIbI bhogavatAM - bhogavatAM jIvato rahevA mATe abhizapta thayelo che. A sthiti che AjanA mANasanI. A sthitine tyAM sudhI nahi badalI zakAya, jyAM sudhI mahAvIranA A siddhAnta "svAmitvanuM sImAkaraNa karo' no svIkAra karavAmAM nahi Ave. saMgrahanuM pariNAma AjanA arthazAstrIoe paNa saMgrahanAM be pariNAma batAvyAM che - bhUkha ane yuddha mahAvIre kahyuM "saMgraha na karo" je saMgrahanuM sImAkaraNa thAya che to garIbInI samasyA sahelAIthI ukelI zakAya che, berojagArInI samasyA paNa ukelI zakAya che. bAkI rahe che janasaMkhyAnI samasyA. garIbI ochI thaze. poSaNa ThIka maLaze to janasaMkhyAnI samasyA paNa nahi rahe. mULa kAraNa che garIbI ane ane garIbInuM pratiphaLa che janasaMkhyAnI vRddhi. vikasita rASTronI sthiti juo. tyAM janasaMkhyA vadhAravAnA prayatno thaI rahyA che. raziyA (rusa)mAM te mAtAone puraskRta karavAmAM AvI, je adhika saMtAna pedA kare che. jyAre cIna ane bhAratamAM parivAra niyojananA prayatno thaI rahyA che, tyAM jarmanI ane vikasita rASTromAM parivAra vadhAravAnA upakramo cAlI rahyA che. anupAta vadhI rahyo che. A vAta upara gaMbhIratAthI dhyAna Apo. ApaNe sAmAjika, rAjanaitika ane Arthika vyavasthAnAM parivartana bAhya stara para karavA mAgIe chIe jyAre mANasa jIve che AMtarika stara para. jyAM sudhI AMtarika starano sparza nahIM thAya, antarjagatane nahi aDIe, tyAM sudhI samasyAnuM samAdhAna nahi thAya. jyAM sudhI saMgraha, lobha ane svArthanI vRttine vadhAravAnI vAta raheze, tyAM sudhI garIbI rahevAnI. AMkaDAo batAve che- vikasita rASTromAM, amIra rASTromAM garIbIno. A mahAvIranuM arthazAstra : 74 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ anupAta vadhI rahyo che. amerikAmAM sattara TakA loko garIbInI rekhA nIce jIvanArA che. A anupAta vadhato jaI rahyo che. kAraNa ke tyAM saMpatti para eTalo kabajo thaI gayo che ke bIjAo mATe ghaNuM ochuM vadhe che. jyAM sudhI A kabajo karavAnI vAta, jhUMTavI levAnI vAta raheze, tyAM sudhI samasyAnuM samAdhAna nahi thAya. navA mANasanuM sarjana jo ApaNe kaMIka thavA mAgIe chIe, kaMIka meLavavA IcchIe chIe athavA kaMIka banavA mAgIe chIe to rasto bIje haze. je saMgraha karavA icchIe chIe to mArga bIjo haze. A baMne alaga rastA che. eTalA mATe ApaNe pharIthI vicAra karIe. arthazAstrane dharmazAstra athavA adhyAtmazAstranA paripAmAM mUkIe. A eTalA mATe Avazyaka che ke jenAthI arthazAstra potAnI rIte saMcAlita bane, paraMtu dharmazAstra ane adhyAtmazAstranI chatrachAyAmAM saMcAlita rahe. arthazAstra, mAnasazAstra, adhyAtmazAstra, A badhAne eka bAjuethI alaga karIne na jovA joIe. ekabIjA upara ekabIjAno je prabhAva che, tene juo, tenuM adhyayana karo, A saccAIne jANo ke kayuM zAstra kayA zAstrane prabhAvita karI rahyuM che. AvuM thaze to kharekhara eka navA arthazAstranI parikalpanA phalita thaze. tene kriyAtmaka rUpa ApavA mATe navA mANasanuM sarjana karavuM paDaze. navo mANasa ja AjanI samasyAonuM samAdhAna zodhI zakaze. - - - - - - - - mahAvIranuM arthazAstra : 75 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ - mahAvIra, mArksa, kenija ane gAMdhI siddhAnta ane vyaktitva, maMtradAtA ane maMtra, sUtradAtA ane sUtra - A baMneno paraspara UMDo sambandha che. siddhAMtanI carcA karIe to siddhAMtanA prarUpakanI carcA karavAnuM anivArya che. siddhAntaprarUpakanI carcA karIe to siddhAntanI carcA karavI paNa Avazyaka che. siddhAntanI carcA karavI saraLa che, paraMtu siddhAntanA pratipAdananI carcA karavI kaThina che. siddhAntane adhyayana dvArA jANI zakAya che, paraMtu vyaktine adhyayana dvArA jANI zakAya che, tevuM saMpUrNapaNe kahevuM kaThina che. vyakti jeTalI durgama hoya che, siddhAnta teTalo durgama ane durbodha nathI hoto. Aja sudhI je lokoe vyaktine oLakhavAno prayatna karyo che, temano nirNaya keTalo sAco rahyo che, te huM nathI kahI zakato. moTI bhUla thAya che vyaktitvane oLakhavAmAM. bhAva jagata eTaluM gUDha che ke vyavahAranA AdhAre ApaNe tenuM yogya mUlyAMkana karI zakatA nathI. chatAM manovaijJAnikoe, vyavahAra manovijJAnanA adhyetAoe vyavahAra dvArA vyaktine oLakhavAno prayatna karyo che, paraMtu te paNa keTalo sArthaka nivaDyo che, te eka prazna che. vAstavamAM kaThina kAma che siddhAntanA AdhAre vyaktinI carcA karavI. chatAM vyavahAranI bhUmikA para carcA karavI paDe che. cAra vyaktitva cAra vyaktitva ApaNI samakSa che- |bhagavAna mahAvIra - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - S \ \ \ \ \ mahAvIranuM arthazAstra : 76 S Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ | mahAtmA gAMdhI 1 kenija D kArla mArksa temane be koTimAM vibhakta karI zakAya. mahAvIra ane gAMdhI - e eka koTinI vyakti che. mArksa ane kenija - e bIjI koTinI vyakti che. AdhyAtmika vyaktitva mahAvIra zuddha AdhyAtmika vyaktitva che. bahAra ane aMdara, vyavahAra ane nizcaya baMnemAM AdhyAtmika vyaktitva che. gAMdhI bhItaramAM AdhyAtmika vyaktitva che ane bahArathI rAjanItika vyaktitva. gAMdhIe A sthitine spaSTa karavA mATe ghaNI vakhata kahyuM - zuddha arthamAM huM AdhyAtmika ane dhArmika vyakti chuM. meM rAjanItine mAdhyama banAvyuM che, janatAnI sAthe AtmIyatA sthApavA karavA mATe. tenA mATe A sauthI moTuM sAdhana che, eTalA mATe tene meM pasaMda karyuM. paraMtu mArI koI paNa rAjanIti, samAjanIti, arthanIti adhyAtmathI pRthaka hoI zake nahi. je adhyAtmathI alaga hoya, to te mArA mATe kacaro che, dhULa che. koIpaNa bhoge te mArA mATe upayogI nathI, ane mAnya nathI. bhautika vyaktitva mArksa ane kenija AdhyAtmika vyaktitva nathI. te zuddha rUpamAM Arthika vyaktitva che, bhautika vyaktitva che. na AtmA, na dharma, na mokSa. koI apekSA nahi. kevaLa padArthavAdI vyaktitva che. teoe phakta tenI ja carcA karI che, tenI ja cintA karI che. bIjo abhigama A cAreyane vyaktitvanA bIjA abhigamathI joIe to Avo niSkarma Avaze mahAvIra ahiMsaka krAMtinA purodhA (traNetA) che. gAMdhI ahiMsA samanvita sarvodayI Arthika vyavasthAnA purAdhA che. mArksa sAmyavAdI Arthika krAntinA purodhA che. kenija mUDIvAdI Arthika krAntinA purAdhA che. A cAreyanA sthULa vyaktitvanI oLakhANa ApaNe A zabdomAM karI zakIe. - - - - - - - - - - - - - - - - - - paNa mahAvIranuM arthazAstra : 77 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha perAmITara koI vyaktine jANavA mATe ApaNe perAmITarano upayoga karIe chIe. A cAra vyaktitvanI tulanA ApaNe nIcenA mApadaMDonA AdhAre karI zakIe. I abhimukhatA preraNA sAdhya T sAdhana prayojana svataMtratA abhimukhatA kayo mANasa kaI dizAmAM jaI rahyo che, tenuM mukha kaI bAju che, tenA AdhAre tenA vize ghaNuMbadhuM jANI zakAya che. mahAvIra AtmAbhimukha che. temanuM mukha, temanI dizA adhyAtma tarapha che. gAMdhI IzvarAbhimukhI che. vaiSNava saMskAromAM pAlana-poSaNa thayeluM hovAthI teoe Izvarane ja sarvasya mAnyo che. temanuM eka sUtra hatuM - "Izvara ja satya che." paraMtu jema-jema daSTikoNa vyApaka banyo, saMparka vyApaka banyo. zrImad rAjacandra jevA lokonA saMparkanA kAraNe jaina dharmano prabhAva paNa tenA para ghaNo rahyo. vyApaka saMparka ane prabhAvonA kAraNe gAMdhIe Izvara satya che, A sUtrane ulaTAvI dIdhuM. uttarakALamAM temanuM sUtra banI gayuM - "satya ja Izvara che.' IzvarAbhimukhI kaho athavA satyAbhimukhI eka ja vAta che. padArthAbhimukhI mArksa ane kenija - A baMne zuddha rUpamAM arthazAstrI che, baMne padAryAbhimukhI che. mArksa paNa padAryAbhimukhI che ane kenija paNa padAthabhimukhI che. temanuM mukha padArtha tarapha che, artha ane saMpatti tarapha che. A abhimukhatAnA kAraNe ApaNe temanA vyaktitvane jANI zakIe chIe. vyaktimAMthI je siddhAnta maLe che, temAM tenI prakRti ane abhimukhatA mukhya kAraNarUpa hoya che. kaI vyakti kayA siddhAntanuM pratipAdana kare che, te tenI prakRti svabhAva ane abhimukhatA para nirbhara kare che. SSENTEN mahAvIranuM arthazAstra : 08 ' ' S T Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ preraNA bIjuM perAmITara che - preraNA. preraNA zuM che? vyakti koI preraNAthI prerita thaIne ja kAma kare che. jevI preraNA hoya che, tevuM te kAma karatI hoya che. mahAvIranI preraNA paramArtha hatI. arthanI sAthe traNa avasthAo bane che - svArtha, parArtha ane paramArtha. mahAvIranI preraNA paramArthanI che. parama arthane prApta karavo. parama arthano bhAratIya ciMtanamAM artha che - mokSa, baMdhanamukti. baMdhanamukta thavuM arthAt parama arthane prApta karavo. mahAtmA gAMdhInI preraNA paNa A ja che. gAMdhIjI paNa potAnuM aMtima lakSya mokSa mAne che. karuNA mArksanI pAchaLa karuNAnI preraNA che. mArksa eka arthazAstrI hovAnI sAthosAtha atyaMta karuNAzIla ane saMvedanazIla vyakti che. bhAratamAM sarvodayanA vicArakoe temane RSitulya mAnyA che. teo garIbInI pIDA ane yAtanA bhogavI cUkyA hatA. temanA manamAM karuNA hatI ane tenAthI prerAIne temaNe sAmyavAdI arthazAstranuM pratipAdana karyuM. temaNe kahyuM - garIbIne miyavI zakAya che. garIbI ane amIrI A baMne manuSyakta che, eTalA mATe manuSya A baMnene samApta karI zake che. garIbI manuSyaracita che jethI te tene miTAvI zake che. te ja pramANe amIrI paNa manuSyaracita che. garIbI ane amIrInuM kAraNa A vicAramAM mArksa mahAvIranI najIka AvI jAya che. mahAvIrano paNa A arthamAM e siddhAnta rahyo - amIrI ane garIbI manuSyaracita che athavA dravya, kSetra, samaya ane bhAvakRta che. A baMne koI IzvaranI dena paNa nathI ane koI karmakRta paNa nathI. ghaNA badhA dArzaniko tene karmakRta mAnatA hatA.ghaNAkharA jaina loko paNa Ane karmakRta mAnI letA hatA, paraMtu vAstavamAM jainonuM je karmazAstra che, teno abhimata che - amIrI ane garIbI, dhana maLavuM ane tenuM cAlyA javuM, A koI karmanuM pariNAma nathI. A kALakRta, paristhiti kRta, kSetrakRta pariNAma nathI. A kALakRta, paristhitikRta, kSetrakRta athavA vizeSa avasthAkRta eka paryAya che, jenAthI mANasa garIba banI jAya che athavA to amIra banI jAya che. A koI zAzvata tattva nathI ke garIba garIba rahe ane amIra amIra rahe. A mAnavIya che, mAnavakRta che tethI tene badalI zakAya che, temAM parivartana mahAvIranuM arthazAstra : 79 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ karI zakAya che. tene AdhAre karuNAnI preraNA meLavIne mArksa sAmyavAdI arthavyavasthAnuM pratipAdana karyuM ane temAM batAvyuM ke manuSya Arthika sthitithI AgaLa jaI zake che. te bhUkhyo rahe te koI karmanuM vidhAna nathI. kapaDAM na maLe, khorAka na maLe, A koI karmanuM phaLa nathI. tene eka vyavasthA dvArA parivartita karI zakAya che. na svArthanI preraNA kenijanI pAchaLa svArthanI preraNA che. saMpannatAno vikAsa ane sau koIne saMpanna banAvavAnI preraNAthI te prabhAvita hato. pratyeka vyakti saMpanna banI jAya. temAM svArthanI preraNA rahI. temanuM pratipAdana rahyuM - svArtha sauthI moTI preraNA che. tene jeTalI prabaLa karavAmAM Avaze, teTalo ja vikAsa thaze. kenijano samagra siddhAnta ja svArthane vadhAravAno che. lobha vadhAro, spardhA karo, Arthika vikAsa thaze. sAdhya trIjuM perAmITara che sAdhya. sAdhya zuM hoya ? mANasa koIpaNa kArya kare che, temAM sAdhyanuM nirdhAraNa pahelAM kare che pachI sAdhananI pasaMdagI kare che. mahAvIranuM sAdhya hatuM - AdhyAtmika vikAsa, gAMdhIjInuM sAdhya hatuM AdhyAtmika vikAsa ane sAthesAthe sarvodayI athavA grAmyavyavasthA, vikendrita arthavyavasthAno vikAsa. paraMtu temanuM mULa sAdhya AdhyAtmika vikAsanuM hatuM. mArksanuM sAdhya 2hyuM Arthika vikAsa. temano samagra mata tenA para kendrita che ke arthano vikAsa kevI rIte thAya. temanA mATe bAkInuM badhuM gauNa banI gayuM paNa badhAne badhuM maLe A temano prayatna hato. kenijanuM lakSya paNa Arthika vikAsanuM rahyuM. A arthamAM mahAvIra ane gAMdhI baMne eka koTimAM tathA mArksa ane kenija bIjI koTimAM AvI jAya che. sAdhananI pasaMdagI cothuM perAmITara che sAdhananI pasaMdagI. A khUbamahattvapUrNa che. sAdhya kyAreka kyAreka eka paNa thaI zake che, parantu sAdhanamAM ghaNo taphAvata rahe che. mahAvIre potAnA sAdhyanI saMpUrti mATe sAdhananI pasaMdagI karI ahiMsA, aparigraha ane saMyama. mahAtmA gAMdhIe satya ane ahiMsAnA rUpamAM sAdhananI pasaMdagI karI. mArksa sAdhananI pasaMdagInA saMdarbhamAM potAnI nIti spaSTa karatAM kahyuM, ApaNuM sAdhya che Arthika vikAsa, garIbIne miTAvavI ane garIbInI pIDAne dUra karavI. mahAvIranuM arthazAstra H 80 00000 3 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsAthI tenI saMpUrti thAya to sArI vAta che, parantu nathI thatI to hiMsAnuM AlaMbana levAmAM acakAvAnuM nathI, saMkoca karavAno nathI. temano spaSTa mata hato - vaDIla varga kyAreya potAnA adhikArane choDavA nahi mAge. varga saMgharSa anivArya che ane temAM hathiyArono upayoga paNa avazyabhAvI che. sAdhanazuddhinI vicAradhArA mahAvIra ane gAMdhIjI baMne sAdhanazuddhi para bhAra mUke che. mahAvIre bhAratIya ciMtanamAM sauthI vadhu bhAra sAdhanazuddhi para Apyo che. sAdhanazuddhi nathI to temanA mATe kaMI paNa kAmya nathI. manathI, vacanathI, karmathI ApaNuM sAdhana zuddha hovuM joIe. itihAsakALamAM mahAvIra pachI AcArya bhikSu, je terApaMthanA pravartaka che-- temaNe sAdhanazuddhinA viSayamAM vistArathI carcA karI che. temaNe kahyuM - jyAM sAdhana zuddha nathI, hRdaya-parivartana nathI, tyAM sArAM sAdhana kyAreya prApta nathI thaI zakatAM. mahAtmA gAMdhIe paNa sAdhanazuddhine vyApaka mahattva ApyuM che. A baMnenA vicArono saMbaMdha joDAya che. gujarAtanA eka lekhaka che gokuLabhAI nAnajI. temaNe potAnA eka pustakamAM lakhyuM - AcArya bhikSunA cothA paTTadhara jayAcArya dvArA sAdhanazuddhinuM je sUtra hatuM, bIja hatuM, te zrImad rAjacandranI pAse pahoMcyuM ane zrImad rAjacandra dvArA te sUtra mahAtmA gAMdhI sudhI pahoMcyuM. gAMdhIjInuM maMtavya A pramANe sAdhanazuddhinI eka saMpUrNa zrRMkhalA ane tAdAtmyanI kaDI prApta thAya che. zrImad rAjacandra ane mahAtmA gAMdhI sAdhanazuddhi para aTala vizvAsa karatA hatA. paraMtu mArksa zuddha Arthika vyakti hatA. jyAM zuddha Arthika ciMtana hoya che, tyAM sAdhanazuddhino vicAra gauNa banI jAya che. evuM nathI ke te hiMsAnA himAyatI hatA athavA yuddhanA samarthaka hatA, paraMtu temanI sAme A prazna nahoto ke kevaLa sAdhanazuddhi para ja cAlavAnuM che. gAMdhIe kahyuM, 'zuddha sAdhanathI svataMtratA maLatI hoya to mane mAnya che. jo yuddha athavA hiMsAthI maLatI hoya to Aje ja huM mArA saMgharSone tyAgavA mATe taiyAra chuM. evI svataMtratA mAre nathI joItI. huM AjhAdI icchuM chuM ahiMsA dvArA, bhale te so varSa pachI maLe.' mArksa ane kenijano sAdhanazuddhi para ATalo aTala vizvAsa nahoto kAraNa ke baMne AdhyAtmika nahi, Arthika vyaktitva hatAM. kenijanA vicAra mArksa sAdhanazuddhinA vicArane gauNa karI dIdho. kenije kahyuM - 'haju ApaNe mahAvIranuM arthazAstra : 81 : Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpannatAno vikAsa karavAno che, jethI haju ApaNA mATe ahiMsA, naitika mUlya vagereno vicAra karavAno samaya nathI." temaNe kahyuM - "arthazAstra ja vijJAna che.' A vijJAnanA saMdarbhamAM naitikatA - anaitikatAno temanI samakSa koI prazna nahoto. tenA para vicAra karavAnuM ethiksanuM kAma che, nItizAstranuM kAma che. nItizAstranA viSayane arthazAstrano viSaya na banAvavo joIe. eTalA mATe teo naitikatA, ahiMsA, sAdhanazuddhi, caritra vagere koIpaNa viSayane mahattva ApavA mATe taiyAra thayA nahi. prayojana pAMcamuM perAmITara che prayojana. sAme koI prayojana hovuM joIe. mahAvIre eka prayojananuM pratipAdana karyuM - avyAbAdha sukha - ApaNe evuM kAma karavAnuM che, jenI pAchaLa koI avarodha na hoya, koI duHkha na hoya. eka duHkhAnugata sukha che ane eka kevaLa sukha. eka sukha hoya che, jenI pAchaLa pAchaLa duHkha cAle che. jemAM divasanI pAchaLa rAtrI cAle che. te duHkhAnugata sukha hoya che. te avyAbAdha sukha nathI hotuM, AbAdha sukha hoya che. mahAvIre kahyuM, evuM sukha meLavI zakAya che, jenI pAchaLa koI bAdhA na hoya, je zAzvata che. te sukhane meLavavAnuM ApaNuM prayojana che. gAMdhIjInuM eka sthULa lakSya hatuM - svarAja athavA svataMtratAnI prApti. A rAjanItika lakSya hatuM, kintu mULa lakSya nahotuM. temanuM mukhya lakSya hatuM - IzvarIya sAkSAtkAra athavA satyane meLavavuM, satya sudhI pahoMcI javuM. mArksa ane kenijanuM lakSya mArksa ane kenija - A baMnenuM eka lakSya hatuM sukha - saMtuSTi. samAjane sukha athavA seTiphekzana maLe. eTaluM dhana maLI jAya ke garIbI dUra thAya. sukha maLe. paraMtu sukhanI pAchaLa je AvI rahyuM che tenA para vicAra na karyo. bhUkhyAne bhojana maLyuM, sukha maLyuM, koI vastrahInane vastra maLyuM, sukha maLyuM. khullA AkAza nIce sUnArane chata maLI to sukha maLyuM. koI bImArane davA maLI, sukha maLyuM. jyAM Arthika prayojana hoya, tyAM AnAthI AgaLa vadhI zakAya nahi. jo adhyAtmanuM darzana temanI samakSa hota to sukhanI kalpanA kaMIka judI hota. paraMtu Arthika jagatamAM A ja carama sImA che. arthazAstranI sImAne pAra karIne teo thoDA UMDA ciMtanamAM UtaryA hota to kadAca temanI sukhanI dhAraNA paNa badalAI jAta. mahAvIranuM arthazAstra : 82 - - - - - - - - - - - - - - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ suvidhA ane sukha eka bhrama Ubho thaI gayo - sukha ane suvidhAne ApaNe eka mAnI lIdhAM. A bhramane na mArksa toDI zakyA, na kenija toDI zakyA. je temano vicAra A hota ke ApaNe potAnI arthazAstrIya avadhAraNAo ane arthavyavasthAnA vikAsa dvArA manuSyane suvidhA upalabdha karAvI zakIe chIe, sukha mATe temane haju AgaLa zodha karavAnI bAkI che to AjanI sthiti kaMIka judI hota. na ATalI hiMsA hota, na ATalA aparAdha thatA, na ATalI mAnasika vikSiptatA hota. temaNe suvidhA ane sukhane eka ja mAnI lIdhAM. jemane khorAka nahoto maLato, temane khorAka maLyo to suvidhA thaI gaI. paraMtu temane sukha maLyuM, te kahevuM muzkela che, kAraNa ke sukha saMvedanA sAthe joDAyeluM hoya che ane khorAka bhUkha sAthe joDAyela hoya che. bhUkha maTI to samajo eka vyathA dUra thaI, paraMtu sukha maLyuM, te to kahI zakAya nahi. eka karoDapati athavA arabapati mANasa roTalI khAI rahyo che ane sAthe duHkha paNa bhogavI rahyo che. duHkha paNa khAI rahyo che te roTalInI sAthe. roTalI khAtI vakhate phona Avyo. amuka jagyAe ATaluM nukasAna thaI rahyuM che, durghaTanAmAM ATaluM nukasAna thaI gayuM. basa, A sAMbhaLatAMnI sAthe ja te duHkhI banI jaze. khorAka sukhanuM sAdhana hota to te duHkhI na banata. ApaNe e mAnIne cAlIe ke roTalI bhUkha zAnta karavAnuM sAdhana che, sukhanuM sAdhana nathI. mArksa ane kenija jo A ciMtanamAM spaSTa hota to kharekhara Aje sthiti alaga hota. sukha-duHkhano saMbaMdha eka khUba ja saMpanna vyakti hoTalamAM beThI hatI. chokaro doDato - doDato Avyo. teNe kahyuM, pitAjI ! ApaNI sauthI moTI bilDiMgamAM Aga lAgI gaI, makAna baLIne bhasma thaI gayuM. A sAMbhaLIne te duHkhamAM DUbI gayo. eTalAmAM bIjo dIkaro Avyo. bolyo - makAna to baLI gayuM, paraMtu saMtoSanI vAta e che ke te makAnane pahelAM ja vecI dIdhuM hatuM. tenI pUrI kiMmata ApaNane prApta thaI gaI che. tarata ja tenuM samagra duHkha dUra thaI gayuM. sukha-duHkha konI sAthe joDAyelAM che? saMvedanA sAthe joDAyelAM che. makAna baLI rahyuM che ke bacI rahyuM che, teno koI artha nathI. padArtha gauNa che, mukhya che ApaNuM saMvedana. mahAvIre sukha ane suvidhA baMnene alaga batAvyAM. sukha alaga che, suvidhA alaga che. temaNe kahyuM - jene sukha mAno cho, te paNa kSaNika che. kSaNabhara sukha maLyuM, paraMtu pariNAma samaye te lAMbuM duHkha banI zake che. mahAvIranuM arthazAstra : 83 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ svataMtratAno prazna ApaNe eka vAta upara bIjo vicAra karIe. svataMtratA ane sukha - A baMne lAMbA samaya sudhI abhipreta rahyAM che. mANasa Icchato rahyo che - svataMtra rahuM ane sukhI rahyuM. jyAM mahAvIra ane gAMdhIno prazna che, tyAM nitAtta svataMtratAno prazna che. vyakti svataMtratA sarvaprathama mAnya che. jyAM vyaktinI svataMtratA bAdhita hoya, te sthiti na mahAvIrane mAnya che ke na gAMdhIne. mArse paNa A arthamAM ochI doDa nathI lagAvI. temaNe paNa eka svapna joyuM ane te ghaNuM mahattvapUrNa che. "sTeTalesa sosAyaTI' rAjyavihIna samAja - A keTaluM moTuM svapna che. evI svataMtratA, jyAM koI zAsana ja nahi. kenija AvuM svapna na joI zakyA. mUDIvAdI arthavyavasthAmAM svataMtratA to mAnya che paraMtu teo "sTeTalesa sosAyaTI'nI kalpanA ane tenuM pratipAdana karI zakyA nahi. mArze evuM karyuM, paraMtu jyAM kendrita arthavyavasthA hoya, tyAM rAjyavihIna zAsananuM svapna kevI rIte joI zakAya ? tyAM to hiMsA ane daMDano sahAro levo ja paDe. tyAM tAnAzAhI na cAlI zake. svataMtratAnI vAta na thaI zake. lenine mArksanA sapanAne sAkAra karavAno prayatna karyo, paraMtu sTAlinanA hAthamAM jevI sattA AvI ke tAnAzAhInuM rUpa eTaluM vikarALa banI gayuM, ke svataMtratA mATe avakAza ja na rahyo. samagra sthiti badalAI gaI, mArksanuM te sapanuM adhUruM rahI gayuM. padArtha ane svataMtratA svataMtratA padArthanI sAthe nathI joDAI zakatI. jyAM-jyAM padArthano vikAsa thAya che tyAM-tyAM mAnavI parataMtra banI jAya che. pahelAM padArtha koI vyaktino gulAma banI jAya che. pachI vyakti padArthano gulAma banI jAya che. jema kahevAya che - pahelAM mANasa dArU pIe che, pachI dArU mANasane pIvA lAge che. ThIka tevI ja rIte A paNa kahevAya che ke - pahelAM mANasa padArthane potAnA AdhIna banAvavAno prayatna kare che, pachI padArtha tene potAne AdhIna banAvI le che. eTalo AdhIna banAvI le che ke vyakti mRtyuparyata padArthane choDI zakatI nathI. eka vyakti mRtyuzadhyA para hatI, chellI ghaDIo gaNI rahI hatI. samagra prANazaktine ekaThI karIne moTA dIkarAne bolAvyo. moTo dIkaro bolyo, mahAvIranuM arthazAstra H 84 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ pitAjI ! huM ahIM beTho chuM.'' pachI kramazaH bIjAne, trIjAne ane cothAne bolAvyo. badhAe kahyuM, pitAjI ! ame ahIM chIe !'' temaNe UMcA avAje kahyuM mUrkhAo! badhA ahIM cho, to dukAne koNa che?'' svataMtratAnI bhASA pahelAM padArtha sAme rahe che pachI vyakti padArthane AdhIna banI jAya che, to svataMtratA ApameLe ja chinavAI jAya che. mahAvIra svataMtratAnI je paribhASA ApI, te e che - IcchA - parimANano jeTalo vadhAre vikAsa thaze, teTalA ja tame svataMtra rahI zakazo. gAMdhInI bhASA paNa lagabhaga A ja che. paraMtu mArksanI bhASAmAM eka bAju che zAsanavihIna samAja, bIjI bAju che padArthano pracuratama vikAsa. A baMnemAM paraspara eTalo virodha che ke baMne vAto ekasAthe nathI cAlI zakatI. kenijano arthArjanamAM vyaktigata svataMtratAno siddhAnta paNa sthAyI nathI thaI zakato. svataMtratAnI sAthe parokSa rUpe parataMtratAnAM na jANe keTalAM baMdhana Ave che. mUDIvAdI vyavasthAmAM pratyakSataH arthArjanamAM koI pratibaMdha nathI paraMtu prakArAntarathI keTalAM baMdhana lAgI jAya che, te apaharaNa ane corI karanArA jANe che. Aje to tenA eTalA badhA upAyo vikasita thaI gayA che ke eka vyakti dvArA arjita dhanamAM bhAgIdArI kevI rIte vaheMcI zakAya? A bhASAmAM vicArAya che- te saMvibhAga karavAnuM nathI jANatA to ame saMvibhAga karavAnuM jANIe chIe. A arthamAM vicArIe to parataMtratAnI vAta atyaMta sApekSa banI jAya che, svataMtratA ane parataMtratAnuM biMdu khUba icantIya banI jAya che. navI dizA khUle A samagra mApadaMDothI ApaNe mahAvIra, gAMdhI, mArksa ane kenijanA vicArone, temanI prakRtine samajavAno thoDoka prayatna karIe to temanA dvArA maLelI vyavasthAne ApaNe samajI zakIe. mahAvIra pratyakSataH koI arthazAstrI nahotA. teo to aparigrahI hatA. paraMtu temanA aparigrahamAMthI arthazAstranAM tamAma sUtra phalita thAya che. gAMdhI paNa pratyakSa rIte eka sAdhaka hatA. temaNe rAjanItinuM mAdhyama lIdhuM eTalA mATe arthavyavasthAnuM paNa keTaluMka pratipAdana karyuM. mArksa ane kenija - A baMne vizuddha arthazAstrIya vyaktitva hatAM. eTalA mATe arthazAstrane samajavA mATe A baMnene samajavA paDaze, paraMtu kevaLa arthazAstrane samajIne ApaNe samAjane 1111 : : : ' .' ' 1 ' ' ' mahAvIranuM arthazAstra : 85 S Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAro nahi banAvI zakIe. mAtra artha vadhArIne samAjane svastha ane saMtulita nahi rAkhI zakIe. mahAvIra ane gAMdhIne samajyA vinA mArksa ane kenijane samajavAmAM Avaze to samAjanI vyavasthA vyavasthita nahIM rahe. A cAreyanuM tulanAtmaka adhyayana arthazAstrIya daSTithI khUba ja Avazyaka che. A tulanAtmaka adhyayana ApaNI samakSa kaMIka navI dizAo kholI zake che. - - 13 T IN mahAvIranuM arthazAstra : 86 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ rA navI arthanItinAM perAmITara arthazAstranA saMdarbhamAM ApaNe mahAvIra, gAMdhI, mArksa ane kenijanuM eka tulanAtmaka adhyayana prastuta karyuM. ApaNI samakSa e prazna nathI ke kayo vicAra satya che ane kayo mithyA. ekAntavAdIo sAme A prazna hoI zake che ke amuka praNAlI mithyA che, paraMtu anekAntamAM satyAMzono samAhAra ane samanvaya hoya che. anekAnta anusAra koIpaNa vicAra evo nathI, jemAM satyAMza na hoya ane koI paNa vicAra evo nathI je saMpUrNa satya hoya. je paNa vicAra che, te satyano eka aMza che ane je kaMI ApaNI abhivyakti che, te satyAMzanI eka abhivyakti che. samagra satyane kahevA mATe na to ApaNI pAse zabda che ane na vicAravA mATenuM mastiSka. eTalA mATe satyAMzonuM grahaNa, svIkRti ane abhivyakti - A satyanI dizAmAM prasthAnano rAjamArga bane che. A mAgaNI zA mATe che? Aje navA vizvanI vyavasthAnI mAgaNI che. navI samAjavyavasthA ane navI arthavyavasthAnI mAMga che. A mAgaNI zA mATe che ? eTalA mATe che ke ApaNe satyAMzane sarvAMzataH samagrapaNe satya mAnIne vyavahAra zarU karI dIdho. AjanI je arthavyavasthA che, te mukhya rUpe mAIkroIkonomiksa ane meTro Ikonomiksa A te benA AdhAre cAlI rahI che. mAikro IkonomiksanI vyavasthA cAlI rahI hatI, paraMtu kenije jyAre meTro IkonomiksanuM pratipAdana karyuM, tyAre Arthika krAntino mahAvIranuM arthazAstra H 87 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ svara prakhara banyo. aneka rASTra tenAthI prabhAvita thayAM. meTro Ikonomiksano mULa uddeza che - vizALa pAyA para udyoga calAvavo, utpAdana karavuM. A badhuM moTA pAyA para karo, jenAthI AjanI vadhatI jatI janasaMkhyAnI bhUkhane miTAvI zakAya. koI nahi kahe ke A uddeza sAco nathI. e ja uddeza sAme rAkhyo - bhUkhI ane pIDita prajAnI pIDAne dUra karI zakAya, temane khorAka, makAna, kapaDAM maLI zake, temanI prAthamika jarUriyAtonI pUrti thaI zake. udyogonI jALa bichAvyA vinA Ama karavuM saMbhava nathI. Indriya cetanAnuM stara vartamAnamAM A be arthanItio pratye vizeSa AkarSaNa rahyuM che. gAMdhInI arthanIti pratye ATaluM AkarSaNa nathI ane bIjI koI arthanIti pratye paNa ATaluM AkarSaNa nathI. Aje AkarSaNa che kevaLa A be praNAlIo pratye ane temAM paNa te rASTrIya nIti pratye, je meTro arthanItinA AdhAre cAlI rahI che. rASTra potAnAM saMsAdhano eTalAM vadhAre, jenAthI badhuM ja saMpanna banI jAya ane sAdhanono pracuratama upayoga thaI zake. tenA pratye AkarSaNa che. vartamAna samAjanI cetanA Indriya staranI cetanA che. Indriya staranI cetanAnuM Arthika pracuratAmAM AkarSaNa thAya te svAbhAvika che. eTalA mATe A praNAlIoe prajAne, rASTrane khUba AkarSita karyo che. artha vyavasthAmAM traTi che. prazna che pharI navI arthavyavasthAnI mAgaNI zA mATe? pratyeka mAgaNInI pAchaLa koI kAraNa hoya che. niSyayojana koI mAgaNI UbhI nathI thatI. teno prazna uttara sIdho che. hiMsA ghaNI vadhI che, tanAva vadhyo che, mAnasika azAMti vadhI che ane vizva-zAnti mATe paNa bhaya vadhyo che. mANasa bhayanA vAtAvaraNamAM ja jIvI rahyo che. vaiyaktika ane pArivArika jIvanamAM samasyAo vadhI che. hatyA, AtmahatyA, chUTAcheDA vagere have sAmAnya vAta thaI gaI che. AvI sthitimAM mANasane vicAravA mATe vivaza thavuM paDe che -- kyAMka ne kyAMka ApaNI Arthika nItimAM, arthavyavasthAmAM koI truTi avazya che. jenAthI A choDa pAMgarI radho che. pAchA pharIne jovAno moko maLyo che. svara UThI rahyo che - have eka arthavyavasthA lAgu paDavI joIe. have mATro vaDe paNa kAma nahi cAle. eka globala IkonomI athavA jAgRta arthavyavasathA hovI joIe. vaizvika arthanIti hovI joIe. je \ \ \ \ \ \ \ \ 1111111111111 S mahAvIranuM arthazAstra : 88 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryAvaraNanI samasyA sAme na Avata to globala IkonomInI vAta paNa bahAra na Avata. vikasita rASTroe saMsAdhano para ghaNo kanno karyo che. moTA moTA udyogo sthApita karyA che ane eTaluM pradUSaNa UbhuM karyuM che ke paryAvaraNa mATe bhaya Ubho thayo. che. jaMgalo kapAyAM ane jamInanuM atizaya dhovANa thayuM, prakRtinuM samagra saMtulana ja asaMtulita thaI gayuM. e vAta upara have dhyAna gayuM che ke zaktizALI rASTra bIjAo mATe ochAM kalyANakArI banI rahyAM che, khataro vadhAre banI rahyo che. teo zoSaNa karavAmAM lAgI rahyAM che. sahAyatA ochI kare che, zoSaNa adhika kare che. Arthika sAmrAjya UbhuM karavAnI ane tene majabUta banAvavAnI spardhA maMDAyelI che. gulAmInI sthiti prAcIna yugamAM yuddha dvArA sattAno vistAra thato hato ane sAmrAjyavAdI manovRttinuM poSaNa thatuM hatuM. have te vAta rahI nathI. Aje prabhusattA tenI che, jeno bAra upara adhikAra che. vikasita rASTromAM e hoDa lAgI che ke koNa AkhI duniyA para potAno ekAdhikAra jamAvI zake che. vikasita rASTronI A AMdhaLI doDathI nAnAM ane avikasita rASTra bhayabhIta che. temanuM zoSaNa paNa thaI rahyuM che ane temanA adhikAronuM sImAkaraNa paNa thaI rahyuM che. vikasita rASTronA adhikAro vyApaka banI rahyA che ane nAnAM rASTronA adhikAra sImita banI rahyA che. teo eka prakAre satata temanA kabajAmAM AvI rahyAM che. svataMtratAnuM bhaugolika ane rAjanaitika apaharaNa thayA vagara ja teo gulAma banI rahyAM che. svAbhAvika vicAra A samagra samasyAnA saMdarbhamAM e vicAra - svAbhAvika hato ke koI jAgatika arthavyavasthA hovI joIe, jenAthI zaktizALI rASTra nAnAM rASTronuM zoSaNa na karI zake, temanI svataMtratAne chInavI na zake, temanA para potAnuM prabhutva sthApita na karI zake ane paryAvaraNane pradUSita paNa na kare. A samasyAe eka navo prazna upasthita karI dIdho. Ajano mANasa vicAravA mATe vivaza che. pazcimanA aneka vicArako A viSayamAM ghaNuM ciMtana karI rahyA che. Tu heva ane Tu bI'nA lekhake A viSayamAM ghaNuM ciMtana karyuM che. "tharDaveva dha nyU onarsa", "artha Ina beleMsa vagere vagerenA lekhaka e vAtathI cintita che ke jo jAgatika arthanItino vikAsa karavAmAM nahi Ave to bhaviSyanI bhayAnaka sthitinI kalpanA paNa nahi karI zakAya. sAmyavAdI arthavyavasthA DagamagI gaI, mUDIvAdI arthavyavasthA DagamagavAnI mahAvIranuM arthazAstra : 89 - - - - - - - - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthitimAM che. kenije je vAta kahI, te sArI lAgI paNa temAM e tathya para vicAra na ka2vAmAM Avyo - saMsAdhana to sImita che, teno asIma upayoga kevI rIte thaze ? kadAca saMsAdhana asIma hota, kAcI sAmagrI asIma hota to kadAca udyogo moTA pAyA para cAlI zakyA hota. saMsAdhanonI sImA che, jethI A saMbhava nathI. A ja kAraNa che ke mUDIvAdI paNa have DagamagI rahyA che ane navI arthavyavasthAnI apekSA sAme AvI rahI che. samasyA e che Aje jo ApaNe kevaLa grAma vyavasthA, grAmodyoga jevI praNAlIo para cAlIe, to e saMbhava nathI lAgatuM. kenije ThIka ja kahyuM hatuM, 'have eTalA AgaLa vadhI gayA chIe ke pAchA pharavAnuM zakya nathI.' ane jevI rIte vastI vadhI rahI che, temAM to bilakula saMbhava nathI lAgatuM. Aje to anekAntanI dRSTithI kaMIka satyAMza maLI jAya, e dizAmAM vicArIe ane e joIe - teno samanvaya kevI rIte thAya ? ApaNe kevI rIte eka maMca upara mahAvIra, gAMdhI, mArksa ane kenijane lAvI zakIe ? e dizAmAM navo vicAra ane navuM ciMtana Avazyaka lAge che. kendrIkaraNa: vikendrIkaraNa = kendrIkaraNa AjanI arthanItino mukhya AdhAra che. jo ApaNe mahAvIra ane gAMdhIne te maMca para lAvIe to eka samanvaya karavo paDaze ke kendrIka2NanI sAthesAthe vikendrIkaraNanI vyavasthA paNa cAle. kendrIkaraNa ane vikendrIkaraNa - baMneno yoga thaze tyAre vAta banaze. phakta kendrIkaraNe berojagArImAM ghaNo umero karyo che, samasyAo UbhI karI che. kendrIkaraNanI sAthe vikendrIkaraNa paNa hovuM joIe. jo evuM thAya to temAM mahAvI2 paNa UbhA che, gAMdhI paNa UbhA che. kendrIkaraNane paNa samagrapaNe miTAvI zakAya nahi. teno paNa eka saMtulita upayoga Avazyaka che. saMyukta rASTra saMghanI bhUmikA Aje saMsAdhano 52 niyaMtraNa pota-potAnA rASTranuM che. jo peTrola araba dezo pAse che to tenA para temanuM niyaMtraNa che. jo ghaNI badhI khanijo amerikAmAM che to tenA para temanuM niyaMtraNa che. saMyukta rASTrasaMghanI Aja sudhInI je bhUmikA rahI che, te kevaLa zAMti ane sAmaMjasya rAkhavAnI bhUmikA rahI che. jo saMyukta rASTra saMgha jevI saMsthAne jAgatika arthanItinI bhUmikA nibhAvavA mATe protsAhita karavAmAM Ave to ane te e sthitimAM Ave ke arthanItinuM nirdhAraNa karI zake ane saMsAdhano 52 niyaMtraNa karI zake to vartamAnanI samasyAnuM koI samAdhAna maLI zake. mahAvIranuM arthazAstra : 90 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaizvika arthanItinAM sUtra eriksone vartamAna vyavasthAne ThIka karavA mATe, temAM parivartana lAvavA mATe keTalAMka sUtro sUcavyAM che, je vaizvika arthanIti mATe ghaNAM upayogI banI zake che. temanuM eka sUtra che - krodha, lobha, dhRNA ane mohane ochAM karavAmAM Ave. A vAta AdhyAtmika ane upadezAtmaka vAta jevI lAge che paraMtu teTalI nAnI vAta nathI. AmAM eka ghaNA moTA satyanuM udghATana che. saMtulita arthavyavasthA A Avegone saMtulita karyA vinA kyAreya zakya nahi bane. lobhano saMvega athavA Imozana prabaLa haze. to koIpaNa arthavyavasthA saMtulita nahIM banI zake, cAhe game teTalI nItio nirdhArita karavAmAM Ave. dhRNA, hIna bhAvanA vagereno saMvega prakhara haze to koIpaNa arthanIti kAragata nahi nivaDI zake. saMveganI samasyA bhagavAna mahAvIre je satyonuM pratipAdana karyuM, temAMnuM eka satya e che ke je samaye manuSya jAtimAM krodha, ahaMkAra, mAyA, chaLa ane lobha - e badhuM zAnta thAya che te vakhate samAjavyavasthA sArI cAle che, arthavyavasthA ane rAjyavyavasthA sArI rIte cAle che. jyAre te saMvega prabaLa bane che tyAre badhI vyavasthAo veravikhera thaI jAya che. eka vyakti-jenA hAthamAM sattA che, teno saMvega prabaLa banI jAya to dareka hiTalara banI zake che, sTAlina banI zake che ane potAnA sAmrAjyavistAra mATe bhayaMkaramAM bhayaMkara saMhAraka zastrono prayoga karI zake che. eTalA mATe je ApaNe saMtulita arthavyavasthA ane jAgatika arthavyavasthAnI vAta karIe to ApaNe baMne pAsAM tarapha cAlavuM paDaze - bahArathI vyavasthAnuM samIkaraNa ane bhItarathI saMvegonuM samIkaraNa athavA saMtulana. ApaNe kevaLa bAhya vyavasthAne ThIka karavA mAgIe ane ApaNA AMtarika saMvega prabaLa rahe to e kyAreya zakya nathI. Aje eka vyavasthA banaze, pAMca-dasa varSa pachI koI zaktizALI vyakti Avaze to tene dhvasta karI nAkhaze. aMdarathI paNa parivartana lAvo mArksa ane kenije arthavyavasthAnAM je parivartana para dhyAna ApyuM che, te kevaLa saMsAdhana, utpAdana ane vinimayanI vyavasthA hatI. vyaktine badalavAnI vyavasthA para dhyAna nathI ApyuM eTalA mATe mArksanI vyavasthAnuM pariNAma e AvyuM ke adhinAyakavAdI vyavasthAe samagra vyavasthAne dhvasta karI dIdhI. kenisanI - - - - - - mahAvIranuM arthazAstra : 91 11 1:311311 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavasthAnuM pariNAma e AvI rahyuM che ke utpAdana zAnti mATe, bhUkha miTAvavA mATe ochuM thaI rahyuM che, saMhAra mATe vadhu thaI rahyuM che. jo saMhAramAM ATalI zakti na lAgatI to Aje garIbI ane berojagArInI samasyA jaTila na rahetI. paraMtu e kevI rIte saMbhava che ? jyAre manuSyanI aMdara bhaya ane lobhano saMga che, prabhutvanA vistAra ane dhRNAno saMvega che, potAne UMcA ane bIjAne hana mAnavAno saMvega che, tyAre te bhUkha miTAvavAnI cintA zA mATe karaze? tenI cintA haze zaktinA nirmANanI. jyAM zaktinuM nirmANa haze tyAM zastranirmANa eka anivArya zarata che. bhayaMkara bhUla je ApaNe navI arthavyavasthAnA viSayamAM vicArIe to e bhUlano pariSkAra karIe, je atItamAM ApaNAthI thatI rahI che ane te che padArthavyavasthA ane bAhya vyavasthA para samagra dhyAna kendrita karavuM. Antarika vyavasthA para ApaNe kyAreya dhyAna ja nathI gayuM. mANasa aMdarathI nahi badalAya to phakta vyavasthA badalAvAthI zuM thaze? vyakti game teTalI sArI moTara ke kAra banAvI le, DrAIvara kuzaLa nahIM hoya to te vizvasanIya nathI, tenAthI bhaya Ubho raheze. ApaNe je duniyAmAM jIvI rahyA chIe, tyAM ApaNI samagra pravRtti, samagra vyavahAra dvandrathI zarU thAya che. jyAM nhAtmaka sthiti che tyAM koI ekalo kAma nahIM karI zake. nA ekalo aMdaranuM kAma karI zake che nA ekalo ja bahAranuM kAma karI zake che. AMtarika sthiti paNa badalo ane bAhya sthiti paNa badalo. vartamAnanI arthavyavasthAne badalavAnI ane navI arthavyavasthAnA nirmANanI ApaNI koI manovRtti hoya to e bhUlane sudhAravI paDaze. mArI daSTimAM e bhayaMkara bhUla che ane tene sudhAryA vinA kaMI paNa nahi thAya. keTalAka mApadaMDa navI arthavyavasthAnA pravartana mATe ApaNe keTalAka perAmITara paNa sAme rAkhavA paDaze. navI arthavyavasthA te che, je vizvazAnti mATe jokhama na bane. I aparAdhamAM ghaTADo lAvIe. hiMsAne protsAhana na Ape. I padArthamAM atrANanI anubhUti jagAve. - - - - - - - - mahAvIranuM arthazAstra : 92 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahelI zarata pahelI zarata che ke evI arthavyavasthA hoya, je vizvazAnti mATe jokhamarUpa na bane. ekalo je paNa AgaLa vadhavA mAgaze, te vyakti hoya, samAja athavA rASTra hoya, khataro Ubho thaze. A saMdarbhamAM mahAvIranuM mahattvapUrNa sUtra che. je loyaM abbhAikkhaI se attANaM abhAikakhaI / je attANaM abhAikkhaI se loyaM abbhAikkhaI / / je lokano, jagatano asvIkAra kare che, te potAnA astitvano asvIkAra kare che ane je potAnA astitvano asvIkAra kare che, te jagatanA astitvano asvIkAra kare che. mahAvIre kahyuM, "jagatanA astitvano asvIkAra na karo ane potAnA astitvano paNa asvIkAra na karo. paryAvaraNanuM e sauthI moTuM sUtra che. tame ekalA nathI. tame tamArA ekalA mATe kaMIka karo to vicAro ke mArA A kAryano, mArA A vyavahArano samagra vizva upara zo prabhAva paDaze? prazna thaI zake che - eka nAno mANasa zuM vicAre? tenA koI kAryano duniyA para zuM prabhAva paDaze? paraMtu te ApaNI bhUla che. bhinna paNa, abhinna paNa. mahAvIre anekAntanI daSTithI kahyuM - eka AMgaLI hale che to tenAthI samagra vizva prakaMpita thAya che, AMgaLInA paramANuothI joDAyelA tamAma paramANu prabhAvita thAya che. AkhI zrRMkhalA joDAyelI che. jaina AcAryoe batAvyuM ke kapaDAno eka tAra alaga karo, temAMthI nIkaLelo eka paramANu samudramAM jaIne AkhA samudrane prakaMpita karaze, taLAvamAM jaIne samagra taLAvane prakaMpita karaze. ApaNe ekalA nathI. samagra saMsArathI joDAyelA chIe. eTalA mATe anekAntanuM sUtra banyuM - na ekAntataH bhinna ane na ekAntataH abhinna, paraMtu bhinnabhinna. eka vyakti A lokathI sarvathA bhinna nathI ane sarvathA abhinna paNa nathI. AkhA vizva sAthe ApaNuM astitva joDAyeluM che, jethI eka vyakti sarvathA abhinna nathI. te bhinna paNa che ane abhinna paNa che. jyAre te abhinna che tyAre teno prabhAva samagra vizva para kema nahi paDe ? eTalA mATe kahevAmAM AvyuM ke je lokanuM abhyAkhyAna kare che, te potAnuM abhyAkhyAna kare che ane je potAnuM abhyAkhyAna kare che, te AkhA lokanuM abhyAkhyAna kare che. vyakti ane vizva A mahAvIranuM arthazAstra : 93 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApaNe vyakti ane loka - baMnenA saMdarbhamAM cintana karIe. ApaNuM koIpaNa cinhana vizvane choDIne kevaLa vyaktinA saMdarbhamAM na hoya ane vyaktine choDIne kevaLa vizvanA saMdarbhamAM na hoya. vyakti ane vizva baMnenA saMdarbhamAM ApaNuM cintana, vicAra ane nItinuM nirdhAraNa thAya. globala IkonomInI nItinuM nirdhA2Na karIe to ApaNe sauthI pahelAM A vAtanuM dhyAna rAkhavuM paDaze - A arthanIti vizvazAnti mATe jokhamarUpa na bane, vyaktinI zAntine jokhamarUpa nA bane. je vyaktinI zAMti mo jokhama banaze, tene khaMDita karaze, te vizvanI zAntine khaMDita karaze, te vyaktinI zAntine khaMDita karaze. vyakti ane vizva - baMnenI zAnti mATe khataro na bane, te navI arthanItinuM paheluM perAmITara che. hiMsAne protsAhana na maLe. M bIjuM perAmITara che - arthanIti hiMsA ane hatyAne protsAhana na Ape. hiMsA jIvana sAthe joDAyelI che. prAcIna AcAryoe kahyuM - 'jIvo jIvasya jIvanam' jIva jIvanuM jIvana che. A paNa satyAMza che. Ane paNa samagratAthI ghaTita ka2vAmAM Ave to te yogya nathI. paraMtu temAM koI matabheda nathI ke jIvana-nirvAha mATe hiMsA anivArya che. hiMsAne badhI rIte to na choDI zakAya eTalA mATe mahAvIre eka vizeSaNa joDI dIdhuM. Avazyaka hiMsA na thAya, Akramaka hiMsA nA thAya. te arthanIti bane je anAvazyaka Akramaka hiMsAne protsAhana na Ape. manuSyanI ja nahIM, pANInI paNa anAvazyaka hiMsA na thAya, teno paNa apavyaya na thAya. vanaspati jagatanI paNa anAvazyaka hiMsA na thAya. nAnAmAM nAnA prANInI paNa anAvazyaka hiMsA na thAya. A khUba ja apekSita che. zreSTha paNa, khoTuM paNa Aje vicAranA kSetramAM eka bhrAnti kAma karI rahI che. mahAbhAratamAM vedavyAse lakhyuM che. 'na mAnuSAt zreSThatAM hiiivat / ' manuSyathI zreSTha koI nathI. mahAvIre paNa kahyuM che - 'mALusasa vighnahe vahu dukhahe / ' paraMtu jyAM A kahevuM ThIka che ke, manuSyathI zreSTha koI nathI ke tyAM e paNa kahI zakAya. manuSya karatAM khoTuM paNa koI nathI. baMnene meLavIzuM to pUrNa satya banaze. manuSyathI zreSTha koI nathI, e kahevAno artha hato - vikAsanI dRSTie manuSya karatAM zreSTha koI nathI. ame prekSAdhyAnanA saMdarbhamAM tenI vyAkhyA A pramANe karI che - manuSyanuM nADItaMtra, graMthitantra eTaluM vikasita che, tenuM rIjaniMga mAInDa eTaluM sakriya che, tenI viveka mahAvIranuM arthazAstra : 94 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ cetanA eTalI jAgRta che ke tenAthI zreSTha anya koI prANI nathI. A eka satyAMza che. enA AdhAre ja mAnI levAmAM AvyuM ke manuSya mATe badhuM ja khAdya che. te koI pazune mAre ke pakSIne. mAMsabhakSaNa hetuthI Aje karoDo pazu - pakSIonI te nirmama hatyA karI rahyo che. chatAMpaNa te zreSTha prANI che zreSThatAno A je durupayoga thayo che ane A dhAraNAe manuSyane jeTalo bhaTakAvyo che, jeTalo nirakuza banAvyo che ke kadAca eTalo te kyAreya nahoto ! ema lAge che ke te mUka pazuonI hatyAo tenAthI eno pratizodha paNa laI rahI che. zArIrika ane mAnasika daSTithI manuSya nirantara asvastha thato rahyo che. ghaNAM badhAM sAdhanone meLavIne paNa te nirAzraya ane zaraNavihIna banI rahyo che, hIna-dIna banI rahyo che. padArtha zaraNa nathI erikone eka sUtra ApyuM, jene huM mahAvIranA sUtrano anuvAda mAnuM chuM ane te A che -navI arthanItimAM e bhAvanA jAgRta karavI joIe ke padArtha ApaNA mATe trANa nathI. eka anuprekSA che azaraNa anuprekSA. koI paNa padArtha ApaNA mATe zaraNa nathI. vyavahAramAM to te zaraNa bane che, paraMtu mULarUpe koI paNa padArtha aMtima zaraNa nathI. ThIka A ja bhASAmAM erikaTrAne kahyuM, padArtha koI trANa nathI, e bhAvanAno vikAsa karavo joIe. jyAre anitya azaraNa vagere-vagere anuprekSAono vikAsa thaze tyAre ApaNuM Antarika parivartana thaze, saMvego para niyaMtraNa karavAnI ApaNI kSamatA vadhaze. enAthI anusmRta jAgatika arthanItinuM nirdhAraNa thaze to rASTrIya ahaM ane prabhusattAno ahaM ocho thaze, tenuM saMtulana banaze. aparAdhamAM ghaTADo lAvIe navI arthanItinuM eka perAmITara e hovuM joIe - arthavyavasthA aparAdhamAM ochApaNuM lAve. e na mAnI zakAya ke Aje je aparAdha vadhI rahyA che, te ahetuka che. AjanI Arthika avadhAraNAe vyaktimAM eTalI lAlasA UbhI karI dIdhI che ke ATalo vikAsa thavo joIe. eka Adhunika vyakti, potAnA jIvananuM eka sTAnDarDa banAve che, Adhunika kahevAya che. A sTAnDarDa opha liviMga'nAM sAdhana jene sulabha che, teo moTA aparAdhamAM jAya che, nAnAmAM nahi. teo zoSaNa ane vyAvasAyika aparAdha kare che athavA rAjanItika aparAdha kare che. paraMtu je garIba mANaso che, jene jIvananAM sAdhana upalabdha nathI, teo nAnA aparAdhamAM jAya che. mahAvIranuM arthazAstra : 95 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavasthAno doSa be vidyArthI sAthe bhaNyA. ekanA gharamAM badhAM Adhunika sAdhano che - reDiyo, TI.vI. phrija vagere. bIjA vidyArthIne sAyakala jevuM mAmUlI vAhana paNa upalabdha nathI. sAdhanahIna vidyArthInA manamAM sampanna vidyArthIne joIne e bhAvanA jAge che - ame garIba chIe. pachI tenA manamAM yena-kena prakAreNa te sAdhanone prApta karavAnI bhAvanA jAge che. AvI manovRtti eTalA mATe udbhavI che ke sAdhanazuddhi ane naitika mUlyo aMge arthanItimAM koI vicAra nathI thayo. AmAM vyavasthAno doSa manAya che. aparAdha vadhyA che, emAM vyaktino koI doSa nathI. jo kevaLa madhyama varga hota to kadAca ATalA aparAdha na thAta. Aje A traNa varga banyA che - ucca, madhyama, ane nimna. enAthI aparAdha ane hiMsAne protsAhana maLyuM che. garIbInI rekhA nIce jIvana jIvanArA varganA manamAM AkAMkSA jAgI, paraMtu prAptinAM sAdhanothI te vaMcita rahyo. AvI sthitimAM naitikatA prAmANikatA, adhyAtma, A badhI tenA mATe bekAranI vAto sAbita thAya che, tene te mAtra phogaTanA rUpamAM mAne che. tene te vaDIla varga dvArA potAnA svArtha mATe banAvelI DhAla mAne che. badhAno asvIkAra karIne te aparAdhanI duniyAmAM praveza kare che. A arthavyavasthAnI sAthe samAjanI manovRtti para dhyAna nahi ApIe to saMpUrNa Arthika vikAsa thavA chatAM samAdhAna nahi maLe. baMne svara saMbhaLAya arthavyasthA evI hoya, jemAM eka rASTra bIjA rASTranuM zoSaNa na karI zake ane koInI para potAnI vyAvasAyika athavA vaicArika prabhusattA sthApita na karI zake. jo A prakAranI arthavyavasthA bane to AjanI mAgaNIne kaMIka samAdhAna maLe. e nathI kahI zakAtuM ke koI vyavasthA zAzvata banI jaze. zAzvata to kaMI che ja nahi, paraMtu je manuSyakRta che, tene avazya samAdhAna maLI zake che. je ApaNe e vyavasthAone samanvita karI zakIe, je mahAvIra, gAMdhI, mArksa ane kenijane eka rUpa karI zake. jyAM kenija kahe che - khUba vikAsa karo, khUba utpAdana karo, saMsAdhanono vikAsa karo tyAM mahAvIrano A svara paNa saMbhaLAya che - "yA karuM pU vA varlDa vA pAduM vraphamAmi te divasa dhanya haze, jyAre huM alpa athavA bahu parigrahano parityAga karIza. eka bAju parigrahanA parityAganI mahAvIranuM arthazAstra : 96 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanA, visarjananI bhAvanA che, bIjI bAju saMgrahanI bhAvanA che. A baMne ApaNI baMne bAjue navI arthavyavasthA navuM samAdhAna ApanArI banaze, kAragata banaze, sArthaka banaze. jyAM mAtra eka ja svara sAMbhaLavA maLaze, tyAM samAdhAna nahi maLe. eTalA mATe ApaNe baMne satyAMzIne milAvIe, baMne eka sAthe ApaNA kAnomAM barAbara gUMjatA rahe to na saMpadA sAthe unmAda vadhaze ane na garIbI-bhUkhamaro raheze. eka navI vyavasthAmAM mANasa sukhano zvAsa laI zakaze. mahAvIranuM arthazAstra : 97 ST Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma dvArA AjIvikA : A icchA parimANa bhagavAna mahAvIre kahyuM - "icchA AkAzanI mAphaka anaMta che." A dhArmika daSTithI jeTaluM satya che teTaluM ja arthazAstrIya daSTithI satya che. arthazAstra pramANe mAgaNI karatAM AvazyakatAnuM kSetra moTuM hoya che. AvazyakatA manuSyanI e icchAne kahe che, jene pUrI karavA mATe tenI pAse paryApta dhana hoya ane sAthosAtha te manuSya te dhanano kharca karavA mATe paNa taiyAra hoya. mAgaNI te AvazyaktAne kahe che, jenI saMtuSTi thaI gaI che. icchAnuM kSetra AvazyakatA karatAM moTuM hoya che. badhI IcchAo AvazyakatA na hoI zake, jyAre badhI AvazyakatAo IcchA avazya hoya che. icchAthI AvazyakatAnuM kSetra saMkucita ane mAgaNInuM kSetra tenAthI paNa saMkucita hoya ** mAgaNI che vanathakatAno icachAo - - - - - - - - - mahAvIranuM arthazAstra : 98 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ IcchA naisargika hoya che. AvazyakatAo bhaugolika paristhiti, sAmAjika rItirivAja, zArIrika apekSA, paristhiti ane dhArmika bhAvanA dvArA nirdhArita hoya che. Arthika paristhiti dvArA AvazyakatAnuM nirdhAraNa garIba vyaktinI jarUriyAto sImita hoya che. te phakta jIvana-rakSaka jarUriyAtone ja pUrNa karI zake che. dhanavAna vyaktinI AvazyakatAo tenAthI ghaNI vadhAre hoya che. te kevaLa jIvana-rakSaka AvazyakatAone ja pUrNa nathI karato, vilAsitAyukta AvazyakatAone paNa pUrNa kare che.' dhArmika bhAvanA dvArA AvazyakatAnuM nirdhAraNa dhArmika vyaktinI AvazyakatAo naitika daSTithI prabhAvita hoya che. te je naitika Adarzone mAne che, tenA AdhAre potAnI AvazyakatAonuM nirmANa kare che. tenI AvazyakatAo ghaNI ochI ane saMtulita hoya che, paraMtu bhautika manovRtti rAkhanArI vyaktinI AvazyakatAo tenI tulanAmAM ghaNI adhika ane aneka prakAranI hoya che. lAbha : lobha AvazyakatAno ghaDo eTalo UMDo che ke tene kyAreya bharI zakAya nahi. A satyanI svIkRti dharmazAstra ane arthazAstra - baMnee karI che. bhagavAna mahAvIre kahyuM "lAbhathI lobha vadhe che. jema-jema lAbha thAya che tema tema lobha vadhato jAya che.' eka jarUriyAta pUrI thAya che to bIjI navI jarUriyAta janma le che. jarUriyAtanI A vizeSatAnA AdhAre azAMtino niyama nizcita karavAmAM Avyo che. jarUriyAtanI asImitatAne lIdhe manuSyanI zAnti bhaMga thAya che. DaoN. mArzalanuM kathana arthazAstramAM paNa jarUriyAtanI apUraNIyatAnuM pratipAdana che. Do. mArzala lakhyuM che - "manuSyanI jarUriyAto ane IcchAo asaMkhya ane aneka prakAranI hoya che." * je mANasa eka jarUriyAtane pUrI kare che to bIjI navI jarUriyAta sAme UbhI thaI jAya che. te jIvanaparyata potAnI tamAma jarUriyAtonI pUrti nathI karI. zakato. arthazAstrIoe jarUriyAtanI A vizeSatAnA AdhAre "pragatino niyama (Law of progress) sthApita karyo che. temano mata che ke asImita jarUriyAtonA *. Principles of Economics p.73 -- - - - - - - - - - - mahAvIranuM arthazAstra : 99 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA2Ne ja navA navA AviSkAra thAya che. pariNAma svarUpa samAjanI Arthika pragati thAya che. Arthikapragatino dRSTikoNa manuSya sAmAjika prANI che ane sAmAjika jIvanano mukhya AdhAra artha che. A rdaSTikoNamujaba Arthika pragati khUba Avazyaka che. AvazyakatAo sImitathavAthI Arthika pragatine protsAhana maLatuM nathI. eTalA mATe Arthika vikAsanI dRSTie jarUriyAtono vistAra jarUrI che. A vastu-satyane dhyAnamAM rAkhIne eka prAcIna arthazAstrIe kahyuM hatuM, ''asaMtuSTa saMnyAsI naSTa thaI jAya che ane saMtuSTa rAjA naSTa thaI jAya che.' saMnyAsI mATe jarUriyAtone ochI karavI te guNa che ane teno vistAra karavo e doSa che. sAmAjika vyakti mATe jarUriyAtone ochI ka2vI doSa che ane teno vistAra karavo e guNa che. mAnavIya temaja AdhyAtmika dRSTikoNa manuSya sAmAjika prANI che - A vAstavikatAnA saMdarbhamAM jarUriyAtone sImita karavAno arthazAstrano dRSTikoNa khoTo nathI, paraMtu mANasa zuM phakta sAmAjika prANI che ? zuM te vyakti nathI ? zuM tenAmAM sukha-du:khanuM saMvedana nathI ? zuM asImita jarUriyAtonuM dabANa tenAmAM zArIrika ane mAnasika tanAva pedA nathI karatuM ? zuM AvazyakatAonA vistAranI pAchaLa Ubhelo IcchAno rAkSasa zArIrika granthionA srAvane asta-vyasta ane mAnasika vikSobha utpanna nathI karato ? A samasyAo pratye dhyAna na ApIne ja ApaNe AvazyakatAonA vistAranuM ekAntika samarthana karI zakIe, paraMtu jyAre manuSyane mAnavIya dRSTie joIe chIe tyAre ApaNe icchAonI asImitatAnuM samarthana nathI karI zakatA. A mAnavIya ane AdhyAtmika dRSTikoNathI icchAone sImita karavI jarUrI che. madhyavartIsiddhAnta arthazAstrIya ane dhArmika - A baMne dRSTikoNa pota-potAnA viSayakSetranI dRSTimAM ja satya che. dharmazAtra kahe che - 'AvazyakatAne ochI karo.' tyAre ApaNe e satya taraphathI AMkha na pheravI levI joIe ke e pratipAdana mAnasika azAntinI samasyAne sAme rAkhIne kahevAmAM AvyuM hatuM. arthazAstra kahe che - 'AvazyakatAono vistAra karo' tyAre ApaNe e vAstavikatAthI AMkha na pheravI levI joIe ke A siddhAntanuM pratipAdana manuSyanA sukha-suvidhAnA vikAsane na mahAvIranuM arthazAstra : 100 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnamAM rAkhIne karavAmAM AvyuM hatuM. mahAvIre sAmAjika vyakti mATe aparigrahanI vAta nathI kahI. te muni mATe saMbhava che. sAmAjika prANI mATe temaNe icchA-parimANanA siddhAntanuM pratipAdana karyuM che. sAmAjika mANasa icchAo ane AvazyakatAone samApta karIne jIvana nathI calAvI zakato ane teno vistAra karIne zAMtipUrNa jIvana nathI jIvI zakato. eTalA mATe temaNe baMneno madhyavartI siddhAnta - icchA parimANanuM pratipAdana karyuM. maulika bhinnatA jIvana pratye dharmazAstrano je dRSTikoNa che, tenAthI arthazAstrano daSTikoNa maulika rUpe bhinna che. dharmazAstra jIvananI vyAkhyA AMtarika cetanAnA vikAsanI daSTie kare che. arthazAstra jIvananI vyAkhyA Arthika kriyAonA mAdhyamathI kare che. baMne vyAkhyAonI pRSThabhUmi ane dRSTikoNa eka nathI. eTalA mATe dharmazAstra arthazAstranuM ane arthazAstra dharmazAstranuM samarthana nathI karatuM. parantu dharma ane dhana baMneno sAmAjika jIvana sAthe saMbaMdha hoya che, jethI jIvananAM keTalAMka binduo para temano saMgama thAya che. te ekabIjAne prabhAvita paNa kare che. bhagavAna mahAvIre kahyuM, - "icchAone saMtoSathI jIto.' agnimAM IdhaNa mUkIne tene bujhAvI nathI. zakAtI, tevI ja rIte icchAnI pUrti dvArA icchAone saMtuSTa nathI karI zakAtI. AvazyakatAonI vRddhi, vastuonI vRddhi, utpAdana ane zramanI vRddhimAM phALo Ape che. parantu sukha ane zAMtimAM phALo Ape che - A mAnyatA bhrAMtipUrNa che. AvazyakatAonI vRddhithI jIvananuM stara unnata thAya che, paraMtu sukha ane zAntinuM stara unnata thAya che - ema na mAnI zakAya. IcchA-parimANanI sImArekhA dhArmika manuSya, paNa sAmAjika prANI hoya che. sAmAjika hovAne lIdhe te anivAryatA ane suvidhAnI AvazyakatAone nathI choDI zakato. mahAvIre gRhasthane tenA tyAgano nirdeza nathI Apyo. vilAsitA jevI AvazyakatAone dhArmika choDavI joIe - A AdhAra para "icchA-parimANa'nI sImA-rekhA dorI zakAya. anivAryatA ane suvidhA jevI AvazyakatAonI pUrti karatAM karatAM vilAsitA jevI AvazyakatAo ane icchAono saMyama karavo Avazyaka che. temAM Arthika vikAsa ane unnata jIvana staranI saMbhAvanAonAM dvAra baMdha paNa nathI tathA mahAvIranuM arthazAstra : 101 ; Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ vilAsitAnA AdhAre thanArI Arthika pragati ane unnata jIvanastaranAM dvAra khullAM paNa nathI. anivAryatAnI paribhASA arthazAstra pramANe anivAryatA, suvidhA, ane vilAsitAnI sImA A rIte che - "sukha duHkhanA AdhAra pramANe AvazyakatAonuM vargIkaraNa e vAtathI nirdhArita thAya che ke koI vastunA upabhogathI upabhokatAne sukha maLe che athavA upabhoga na karavAthI tene duHkha maLe che. jo koI vastunA upabhogathI manuSyane thoDuMka sukha maLe che ane upabhoga na karavAthI ghaNA duHkhano anubhava thAya che tyAre evI vastune ApaNe anivAryatA kahIzuM. jo koI vastunA upabhogathI manuSyane anivAryatAnI apekSA adhika sukha maLe che, paraMtu teno upabhoga na karavAthI atyaMta sukhano anubhava thAya che tathA teno upabhoga na karavAthI duHkha nathI thatuM (sivAya ke jyAre manuSya te vastunA upabhogano vyasanI hoya che, tyAre tene vilAsitAnI vastu kahe che. jo koI vastunA upabhogathI alpasamaya sukha maLe che tathA upabhoga na karavAthI ghaNuM kaSTa thAya che tyAre tene dhanotsargika vastu kahe che. sukha - duHkhanA AdhAre AvazyaktAonuM vargIkaraNa nIce pramANe spaSTa karI zakAya cheH manuSya para sukhaduHkhano prabhAva vastuo | vastuno upabhoga karavAthI te vastuno upabhoga na karavAthI. anivAryatAo | thoDuMka sukha maLe che. ghaNuM duHkha thAya che. sukhadAyaka vastuo kaMIka vadhAre sukha maLe che. | thoDuMka duHkha thAya che. (suvidhAo) vilAsitAo ghaNuM sukha maLe che. duHkha nathI thatuM. dharmanI dRSTi arthazAstranI daSTie naitikatA ane zakti A badhuM gauNa che. tenI samakSa mukhya prazna Arthika pragati dvArA mAnavIya kalyANano che. tenA AdhAre te mahAvIranuM arthazAstra : 102 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ vilAsitAnuM samarthana kare che ane Arthika pragati mATe tene Avazyaka mAne che. dharma-gurunI dRSTie Arthika pragatino prazna gauNa hoya che. naitikatA ane zAntino prazna mukhya hoya che. dharmaguru sAmAjika vyaktine dharmathI dIkSita kare che, eTalA mATe te tenI Arthika apekSAonI sarvathA upekSA karIne tenA mATe aparigrahanA niyamonI saMracanA nathI karI zakato. A AdhAra para "icchA-parimANa vratanA paripArthamAM mahAvIre A naitika niyamono nirdeza Apyo. 1. khoTuM tola-mApa na karavuM. 2. bheLaseLa na karavI. 3. asalI vastu batAvIne nakalI vastu na vecavI. IcchA-parimANa niyAmaka tattva samAjanA saMdarbhamAM icchA-parimANanA niyAmakanAM tattva e che - prAmANikatA ane karuNA. vyaktinA saMdarbhamAM tenuM niyAmaka tattva che - saMyama. khoTuM tola-mApa vagere na karavAnI pAchaLa prAmANikatA ane karuNAnI preraNA che. vyaktigata upabhoga ocho karavA pAchaLa saMyamanI preraNA che. mahAvIranA vatI zrAvaka atharjanamAM aprAmANika sAdhanono prayoga nahotA karatA ane vyaktigata jIvananI sImA rAkhatA hatA. dhananA saMgrahamAM aprAmANika sAdhanono upayoga na karavo, saMgrahanI nizcita sImA karavI ane vyaktigata upabhogamAM saMyama karavo - A traNe maLIne "icchA - parimANa vratanuM nirmANa kare che. dharma ane garIbIno prazna A Arthika vipannatAnuM vrata nathI. dharma ane garIbI vacce koI sambandha nathI. garIba mANasa ja dhArmika hoI zake che athavA dhArmika mANasa garIba hovo joIe - A cintana mahAvIranI draSTithI truTipUrNa che. dharmanI ArAdhanA na garIba karI zake che ane na amIra karI zake che. jenA manamAM zAntinI bhAvanA jAgRta thAya che, te dharmanI ArAdhanA karI zake che, pachI te garIba hoya ke amIra. dhArmika vyakti garIbI ane amIrI - baMnethI alaga thaIne tyAgI bane che. janmathI: karmathI ApaNe dharmane jAtinuM eka rUpa ApI dIdhuM che. ApaNA yugamAM dhArmika mahAvIranuM arthazAstra : 103 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ janmathI dhArmika che. je vyakti je paraMparAmAM janma le che, te vaMza-paraMparAno dharma teno dharma banI jAya che. janmathI dhArmikanA mATe icchA-parimANanuM vrata arthavAnuM nathI. te e loko mATe arthavAnuM che, je karmathI dhArmika che. AvA dhArmika sAdhu-saMnyAsIo jeTalA virala nathI, chatAMpaNa janasaMkhyAnI apekSAe virala ja hoya che. eTalA mATe temanA AdhAra para nA Arthika mAnyatAo sthApita thAya che ane na teo Arthika pragatimAM avarodha bane che. adhikAMza dhArmika loko janmathI dharmanA anuyAyI hoya che. teo AvazyakatAono ghaTADo, artha-saMgrahano ghaTADo, vilAsitAmAM saMyama ane naitika niyamomAM vizvAsa nathI karatA. temano dharma naitikatA-zUnya dharma hoya che. teo dhArmika hovAnI sAthosAtha naitika hovuM Avazyaka nathI mAnatA. teo dharma pratye ruci pradarzita kare che, paNa tenuM AcaraNa nathI karatA. AvA dhArmikono dharma Arthika pragatine prabhAvita nathI karato. AvazyakatAvRddhinuM samarthana arthazAstramAM Arthika pragati mATe AvazyakatA vadhAravAno siddhAnta che. keTalAka arthazAstrIo tenuM mukta samarthana kare che, to keTalAka arthazAstrIo tenA mukta samarthananA pakSamAM nathI. AvazyakatAone vadhAravAnA pakSamAM nIcenI dalIlo vyakta karavAmAM AvI che 1. AvazyakatAonI vRddhithI mANasane adhikatama sukha ane saMtoSa prApta thAya che. 2. AvazyakatAonI vRddhi sabhyatAnA vikAsa ane jIvanastaranI unnatimAM sahAyaka thAya che. 3. AvazyaktAonI vRddhithI dhananA utpAdanamAM vRddhi thAya che. 4. AvazyakatAonI vRddhithI rAjyanI Arthika sthiti sudaDha thAya che pariNAme te rAjya sainika daSTikoNathI sazakta ane potAnI rakSAmAM Atmanirbhara bane che. vipakSamAM dalIla AvazyakatAone vadhAravAnA vipakSamAM nIcenI dalIlo vyakta karavAmAM AvI cheH 1. AvazyakatAonI vRddhithI mANasa duHkha - kalezano anubhava kare che. N mahAvIranuM arthazAstra : 104 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -N Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. AvazyakatAonI vRddhi ane pachI tenI saMtuSTi mATeno satata prayatna manuSyane bhautikavAdI banAve che. 3. AvazyakatAonI vRddhithI samAjamAM varga-saMgharSa (Class struggle) thaI jAya che. 4. AvazyakatAonI vRddhithI mANasa svArthI banI jAya che ane te adhika dhana kamAvA mATe aprAmANika sAdhanono prayoga kare che. AvazyakatA ane saMtuSTi anekAntanI daSTie mImAMsA karavAthI evo niSkarSa nIkaLe che ke satyAMza baMnenI madhyamAM che. AvazyakatAonA ekadama ochApaNAmAM sAmAjika unnati nathI thatI. A arthazAstrIya daSTikoNa mithyA nathI to AvazyakatAonI atyaMta vRddhi thavAthI duHkha ane kaleza vadhe che e dRSTikoNa paNa mithyA nathI. A bIjA dRSTikoNane dharmanuM samarthana paNa prApta che. arthazAstranuM samarthana eTalA mATe maLe che ke mArzalanI rIte arthazAstra mAnavIya kalyANanuM zAstra che ane teno mukhya uddeza mAnavIya kalyANamAM vRddhi karavAno che. sImita sAdhano vaDe asImita AvazyakatAonI saMtuSTino mArga pradarzita karavAnuM arthazAstranuM kArya che. paraMtu je anupAtamAM AvazyakatAonI vRddhi karavAmAM Ave che te anupAtamAM temanI saMtuSTi na karI zakAya. moTA bhAganA loko potAnI tIvra AvazyakatAo (anivAryatAo)nI saMtuSTi karI zake che. madhyama AvazyakatAo (suvidhAo)nI saMtuSTi apekSAkRta ochA loko karI zake che. manda AvazyakatAo (vilAsitAo)nI saMtuSTi keTalAka ja loko karI zake che. AvazyakatAvRddhi sAthe joDAyelI samasyAo A kramanI sAthe mahAvIrano dRSTikoNa - "lAbhathI lobha vadhe che'nuM adhyayana karavAthI e phalita thAya che ke AvazyakatAonI vRddhinA kramamAM keTalIka AvazyakatAonI saMtuSTi thaI zake che, paraMtu temanI vRddhi sAthe udbhavanArAM mAnasika asaMtoSa ane azAntinI cikitsA na thaI zake. arthazAstra dvArA prastuta mAnavanI bhautika kalyANanI vedI para manuSyanI mAnasika zAntinI Ahuti na ApI zakAya. eTalA mATe bhautika kalyANa ane AdhyAtmika kalyANanI vacce 1. alleDa mArzala, Principles of Economics, P. 1 je mahAvIranuM arthazAstra : 105 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmaMjasya sthApavuM anivArya che. jo manavasamAjane mAnasika tanAva, pAgalapaNuM, krUratA, zoSaNa, AkramaNa ane uzruMkhala pravRttiothI bacavuM game che to A anivAryatA vadhumAM vadhu tIvra bane che. A anivAryatAnI anubhUti karIne ja mahAvIre samAjanI sAme "icchA-parimANano siddhAnta prastuta karyo. A AdarzamAM anivAryatAo ane suvidhAone choDavAnI zarata nathI ane vilAsitApUrNa AvazyaktAonI paramparAne cAlu rAkhavAnI svIkRti paNa nathI. upabhoganuM samarthana icchA-parimANa'nA siddhAntanI arthazAstrIya AvazyakatA-vRddhinA siddhAnta karatAM maulika bhinnatA be bAbatomAM che. pahelI bhinnatA A che- arthazAstra vilAsitAonA upabhoganuM samarthana kare che. tenA samarthanamAM nIcenI dalIlo prastuta karavAmAM AvI che. 1. vilAsitAnA upabhogathI sAmAjika tathA Arthika unnati thAya che. 2. karmazIlatAne protsAhana maLe che. 3. jIvana-stara UMcuM jAya che. 4. dhana saMgraha thAya che. saMkaTanA samaye te (AbhUSaNa vagere ) sahAyaka siddha thAya che. 5. kalA-kauzala, kArIgarI tathA udyoga-dhaMdhAne protsAhana maLe che. upabhogano virodha tamAma arthazAstrIo A vilAsitAonA upabhoganuM samarthana nathI karatA. temano daSTikoNa e che ke vilAsitAonA upabhogathI 1. varga-viSamatA (class inequality) vadhe che. 2. utpAdanakAryo mATe mUDI ochI thaI jAya che. 3. nirdhana varga para pratikULa prabhAva paDe che. dveSa tathA dhRNAnI vRddhi thAya che. vilAsitA taraphano A daSTikoNa dharmanA draSTikoNathI bhinna nathI, paraMtu vilAsitAnA samarthanano arthazAstrIya daSTikoNa tenAthI sarvathA bhinna che. naitikatAno prazna bIjI bhinnatA e che ke, arthazAstranA naitika niyamonI anivAryatA mahAvIranuM arthazAstra : 106 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ svIkRta nadhI. naitika niyamonI avahelanA teno uddeza nathI, paraMtu te tenI prakRtino prazna che. tenI prakRti upayogitA che. upayogitAno artha che- AvazyakatAne saMtuSTa karavAnI kSamatA. naitika niyama pramANe dArU mANasa mATe lAbhadAyI nathI, jethI te upayogI paNa nathI. te vastu upayogI hoI zake che, je lAbhadAyI hoya, je pravRttikALa ane pariNAma-kALa -baMnemAM sukhada na hoya, te lAbhadAyaka na hoI zake ane je lAbhadAyaka na hoI zake, te upayogI na hoI zake. arthazAstrano mata arthazAstramAM upayogitAnI paribhASA naitikatAnI paribhASAthI bhinna che. temAM upayogitAnI sAthe lAbhadAyikatAno anubandha nathI. AvazyakatAne saMtuSTa ka2nA2I vastu lAbhadAyI na hovA chatAM te upayogI hoI zake che. madyapAna nizcitarUpe hAnikAraka che, paraMtu madyamAM madyapa mATe eka upayogitA che. madyapa madyanI AvazyakatAno anubhava kare che ane madya tenI AvazyakatAne saMtuSTa kare che. pro. robinsano mata che ke arthazAstramAM AvA aneka viSayonuM adhyayana ka2vAmAM Ave che,jeno mAnavIya kalyANathI dUrano paNa sambandha nathI hoto. dArU pIvAthI manuSyanA kalyANa athavA sukhamAM koIpaNa prakAranI vRddhi nathI thatI, UlaTAnuM dhaTADo thavAnI saMbhAvanA che. chatAM madha-udyoganuM arthazAstramAM adhyayana thAya che, kAraNa ke madya-nimArNa eka Arthika kArya che ane aneka vyakti A udyogathI potAnI AjIvikA kamAya che. prakRtinuM aMtara che dharmazAstra ane arthazAstranA daSTikoNanuM A aMtara prakRtinuM aMtara che. baMnenI prakRtinuM tulanAtmaka adhyayana karavAthI e spaSTa thAya che-- 1. naitika niyama mANasanI sAme jIvanano Adarza prastuta kare che. Arthika niyamo mAnavIya AcaraNanAM Arthika pAsAMnuM adhyayana kare che. 2. naitika niyamonI avahelanA karavAthI manuSyane AtmaglAni thAya che. Arthika niyamonuM atikramaNa karavAthI AtmaglAni nathI thatI. 3. naitika niyamonuM pAlana karavAthI manuSyanI AdhyAtmika unnati thAya che. Arthika niyamonuM pAlana karavAthI Arthika unnati thAya che. nItizAstrano arthazAstra para prabhAva arthazAstramAM naitikatA mATe sarvathA avakAza nathI evI vAta nathI. mahAvIranuM arthazAstra H 107 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ ImAnadArI, niSkapaTatA vagere guNone kArya-kuzaLatAnuM nirdhAraNa karanAra tattvonA rUpamAM svIkAra karanArA arthazAstrIo naitikatAnI sarvathA upekSA na karI zake. arthazAstra ane nItizAstra-A baMne samAjazAstranAM ja aMga che. A baMnemAM mAnavIya vyavahAranuM adhyayana karavAmAM Ave che. arthazAstramAM mAnavIya vyavahAranA Arthika pAsAnuM ane nItizAstramAM tenA AdarzAtmaka pAsAnuM adhyayana karavAmAM Ave che. nItizAstra Adarza prastuta kare che. te ApaNane batAve che ke ApaNuM AcaraNa kevuM hovuM joIe. nItizAstra ucita ane anucitamAM bheda karavAno Adeza Ape che ane ApaNane batAve che ke zuM karavuM joIe ane zuM na karavuM joIe. arthazAstrI Arthika nirNaya saMbhaLAvatI vakhate tathA vyavasthA ApatI vakhate nItizAstranA nirdezonI upekSA na karI zake. udAharaNArthe Do. mArzala sadAcAranA AdhAre potAnI "utpAdaka zrama"nI dhAraNAthI vezyAvRttine bahAra kADhI nAkhI. jema ke pro. sailigamene (Saligman) kahyuM- "sAcI Arthika kriyA pariNAmataH sadAcArika hovI joIe." A pramANe arthazAstrI Arthika nItinA nirmANamAM nItizAstranI upekSA nathI karI zakatA. arthazAstrano nItizAstra para prabhAva A rIte arthazAstrano nItizAstra para paNa ghaNo UMDo prabhAva paDe che. Arthika paristhitio mANasanA caritra tathA AcAra-vicAra para UMDo prabhAva pADe che. amuka vyaktino AcAra kevo haze, te e vAtathI nakkI thAya che ke te potAnI AjIvikA kevI rIte kamAya che Ama arthazAstra ane nItizAstrane ghaniSTha sambandha che. mahAvIre kahyuM- "icchAnuM parimANa na karanAro manuSya adharmathI AjIvikA kamAya che ane IcchAnuM parimANa karanAro manuSya dharmathI AjIvikA kamAya che. adharma athavA ImathI AjIvikA kamAvAmAM Arthika paristhitio nimitta bane che, paraMtu tenuM utpAdana kAraNa anAsakita tathA dharmazraddhAnuM tAratamya che. icchAparimANanAniSkarSo icchA-parimANa'nA niSkarSa saMkSepamAM A rIte rajU karI zakAya cheH 1. na garIba ane na vilAsitAnuM jIvana. 2. dhana AvazyakatA-pUrtinuM sAdhana che, sAdhya nathI. dhana manuSya mATe che, manuSya dhana mATe nathI. 3. AvazyakatAnI saMtuSTi mATe dhanano saMgraha paraMtu bIjAne hAni mahAvIranuM arthazAstra : 108 RSS Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahoMcADIne potAnI AvazyakatAonI saMtuSTi na thAya, teno jAgarUka prayatna. 4.AvazyakatAo, sukha-suvidhAo ane tenI saMtuSTinA sAdhanabhUta dhana-saMgrahanI sImAnuM nirdhAraNa. 5. dhana pratye upayogitAnA dRSTikoNanuM nirmANa karI saMgrahIta dhanamAM anAsaktino vikAsa . 6. dhananA saMtuSTi-guNano svIkAra karIne AdhyAtmika vikAsanI dRSTithI tenI asAratAnuM anucintana. 7. visarjananI kSamatAno vikAsa. Jain Educationa International mahAvIranuM arthazAstra : 109 For Personal and Private Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. jijJAsA : samAdhAne ke prazna- mahAvIre utpAdana viSayamAM kevA vicAra ApyA che? uttara- mahAvIre utpAdana viSayamAM koI vicAra nathI Apyo, paraMtu utpAdananI samasyAnA viSayamAM vicAra jarUra Apyo che. Aje utpAdanavRddhi garIbI miTAvavA mATe nathI, te bajArabhAvo sthira karavA mATe che. je vadhu utpAdana thAya che to tene samudramAM pheMkI devAmAM Ave che jethI bajAra sthira rahe. utpAdananuM lakSya garIbI miTAvavAnuM nathI, bajArane sthira banAvI rAkhavAnuM che. jo utpAdananuM lakSya garIbI miTAvavAnuM hota to lAkho Tana anAja samudramAM pheMkI devAmAM na Avata ! mahAvIre kahyuM che- krUratApUrNa kArya na karo, mAnavIya saMvedanAne gauNa na karo. jo mAnavIya saMvedanA raheze to garIbI ane bhUkhamarAnI sthitimAM hajAro-lAkho Tana khAdya-padArtha naSTa karavAmAM nahi Ave. prazna- be mANasa sarakho ja zrama kare che. chatAM ekane sArI upaja thAya che, bIjAne phAMphAM paDI jAya che. zuM A pUrvajanmanAM karmonuM phaLa nathI? uttara -temAM pUrvajanmanAM karmonuM ja phaLa zA mATe mAnIe? vartamAnanuM ja mAnI lo. karmano saMbaMdha nathI, evuM na kahI zakAya. koI ghaTanAmAM hoI paNa zake che paraMtu temAM eka kAraNa pavitra bhAvanA paNa che. eka mANase sArA vicArathI khetI karI, pavitra manathI khetI karI. bIjAe zuddha manathI na karI, kharAba kalpanA AvI mahAvIranuM arthazAstra : 110 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaI. AvA samaye pariNAma badalAI jaze. eka nAnI vArtA che- be kheDUta potAnA khetara tarapha jaI rahyA hatA. rastAmAM sAdhu maLyA. temanuM mastaka mUDeluM hatuM. eke joyuM ane vicAryuM mastaka muMDa pAga sira nAhIM / kar3apa husI para siTTA nAhIM / AnuM mAthuM muMDeluM che. tethI (juvArano) sAMTho to haze, paNa teMDuM nahi hoya. bIjA mANase sAdhune joyA. tenA manamAM vicAra jAgyo: oka dekha nai huyo khuzI, iNare mAthe jisA siTTA husI. te khuza thaI gayo. ATaluM moTuM mAthuM che to tenAM kUMDAM paNa barAbara (bharapUra) ja haze. thayuM paNa ema ja ! ekanA khetaramAM bAjarInAM khUba moTAM moTAM DUDAM thayAM, bIjA khetaranA mAlikane mAtra sAMThAomAM ja saMtoSa mAnavo paDyo. vaijJAnikoe A viSaya upara moTuM saMzodhana karyuM, aneka prayogo karyA. eka choDane khUba pavitra bhAva dvArA sIMcavAmAM Avyo ane bIjA choDane apavitra bhAva dvArA. pahelo choDa thoDA divasomAM ja laherAI UThyo jyAre bIjo choDa murajhAIne sukAI gayo. karma paNa eka kAraNa hoI zake che, paNa dareka jagAe e ja kAraNa hoya evI vAta nathI. ema vicAravuM e paNa ekAMtika vAta ja gaNAze. prazna- bhArata moTo deza che, chatAM pAkistAna jevA nAnA dezathI zA mATe Dare che? uttara- baMne ekabIjAthI DarI rahyA che. bhAratane e Dara che ke pAkistAna potAne Adhunika zAstrothI sajja karI rahyuM che ane hamaNAM tyAMnA pUrva pradhAnamaMtrIe paramANu hathiyAra hovAnI vAta paNa svIkArI che. Dara e che ke jyAre paNa teno upayoga thaze, bhAratanI viruddha thaze. ThIka Avo ja Dara pAkistAnane paNa che. baMne dezomAM atyaMta garIbI che. zikSaNa, cikitsA, khAdyAnna jevI samasyAo sAme baMne laDI rahyA che. paraMtu avizvAsa ane Dara baMnene surakSA mATe ghaNo vyaya karAvI rahyA che. jo avizvAsanAM vAdaLAM vikharAI jAya, saMdehanuM vAtAvaraNa na rahe to bhaya paNa vilIna thaI jAya. paNa mahAvIranuM arthazAstra : 111 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazna-saMgraha ane prabhutvanI mAnasikatAmAM kevI rIte parivartana AvI zake? uttara-vaSa purANI vAta che. pUjya gurudeva gaMgAzaheramAM birAjI rahyA hatA. zrI rAjIva gAMdhI tyAM AvyA. gurudeve temane kahyuM- 'tame IndirAjIne mAro eka saMdeza Apajo ke Aje kevaLa vyavasthA parivartananI vAta thaI rahI che ane te paNa daMDazakti dvArA. A daMDazakti eka sImA sudhI Avazyaka hoI zake che, paraMtu jo hRdaya--parivartana na thAya to daMDazakti dvArA karavAmAM AvI raheluM A vyavasthAnuM parirvatana kAragata nahi nivaDe, sthAyI nahi bane. eka sImA sudhI daMDazakti ane tenI sAthe hRdaya-parivartananuM prazikSaNa-baMne sAthosAtha cAle, tyAre vyavasthAmAM AmUla parivaMtana thaI zakaze, prabhutvanI mAnasikatAmAM parivartana Avaze. parivartananuM sUtra che- vyavasthA paNa badalo, vyaktinuM hRdaya paNa badalo. baMne saMyukta rIte cAle, tyAre parivartananI parikalpanA sAkAra thaI zakaze. prazna- manuSyanuM kartavya zreSThatAmAM parilakSita thAya che to pachI zreSThatAnI pragatimAM avarodha zA mATe ? tenI sImA zA mATe karavAmAM Ave? uttara- zreSThatAnI pragatimAM koI avarodha Ubho na karavo joIe ane te vAMchanIya paNa nathI, paraMtu zreSThatAnuM AvaraNa paherIne azreSThatA Ave, to eno avarodha avazya karavo joIe. Aje bhaya e bAbatano che ke te sAdhana ane sAmagrIo manuSyanI aMdara azreSThatA pedA karI rahI che. teno avarodha karavo joIe. koI deze kensara athavA ebasanI saphaLa davAno AviSkAra karyo. tenI AyAta na thAya, te kyAreya vAMchanIya na hoI zake. pratyeka vastuno vivekanI sAthe saMyama hoya che. ema na thavuM joIe ke gaumAMsanI paNa nikAsa karIe DaoNlara athavA koI anya AntararASTrIya mudrA mATe. A yogya nathI. Aje evuM thaI rahyuM che ke, kImatI vastuonI to vikAsa thAya che. jyAM pedA thAya che, tyAMnA lokone to te jovA paNa nathI maLatI, bIjA dezomAM mokalI ApavAmAM Ave che ane AyAta thAya che, vilAsitAnI vastuonI. khorAkanI ja samasyAno paNa jyAM ukela na Avato hoya, tyAM vilAsitAnI vastuonI AyAta mAtra mUrkhatA sivAya bIjuM kaMI nathI. koipaNa samajadAra zAsaka athavA daLa sarvaprathama e joze ke rASTranI prAthamika mahAvIranuM arthazAstra : 112 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ jarUriyAto pUrI thaI rahI che ke nahi. A dizAmAM na vicArIne vilAsa-sAmagrInI AyAta karavIe zuM azreSThatAno praveza nathI? tene rokavI avazya joIe. prazna- sAmyavAdI zAsanamAM niyaMtraNa hatuM paNa azAnti nahotI. jevuM khullApaNuM AvyuM che, samasyAo gaMbhIra banI rahI che. A saMdarbhamAM Apa zuM vicAro cho? uttara- sAmyavAdI zAsananA sAta dazakAomAM eTaluM niyaMtraNa hatuM ke mANasane e vicAravAnI paNa svataMtratA nahotI ke huM zAntimAM chuM ke azAntimAM. mAnavI tyAre yaMtravat sAdhana jevo banelo hato. have niyaMtraNa dUra thayuM che, kaMIka vicAravAnI, bolavA ane lakhavAnI svataMtratA maLI che, tyAre te potAnI samasyAo para vicAra karI rahyo che. Aje te AbhAsa maLe che, kadAca prAthamika AvazyakatAonI jeTalI UNapa tyAM che, teTalI bIje kyAMya nathI. vimAna, topa ane prakSepAstra banAvanArA, aMtarikSamAM upagraha choDanArA ane prayogazALA sthApita karanArA te sAmyavAdI dezamAM DabalaroTI mATe paNa lAMbI lAIna lAge che. A badhI viparIta phalazruti maLI. zastranirmANa ane aMtarikSa yAnanA nirmANa pAchaLa to aDhaLaka saMpatti kharcavAmAM aparimita rAzI kharca karavAmAM AvI ane prAthamika AvazyakatAo tarapha dhyAna ja na ApyuM. have AvaraNa dUra thavAthI badhuM ja cokhkhuM dekhAvA lAgyuM ke tyAM na to kyAreya zAnti hatI ke na ahiMsA hatI. tenI vAta have teo karavA lAgyA che. A zAntinI ane ahiMsAnI vAta prAthamika AvazyakatAonI pUrti thayA pachI ja samajamAM Ave che. prazna-saMyukta parivAranI paraMparA tUTI rahI che. parivAra vera-vikhera thaI rahyAM che. AnuM mULa kAraNa zuM che? uttara- parivArano mukhI jeTalo sahiSNu ane saMtulita hovo joIe teTalo Aje nathI hoto. A pahelI khAmI dekhAI rahI che. pUjya gurudeve parivAra athavA samAjanA mukhIyA mATe eka sUtra ApyuM hatuM- samatA, kSamatA ane mamatAnuM. A traNa bAbato haze to parivAra vera-vikhera nahi thAya. mukhImAM samatA hovI joIe, teno daSTikoNa samAna hoya hovo joIe. cAra putra hoya to cAreya putro pratye samAna daSTikoNa rAkhavo. kSamatA-sahiSNutA paNa hovI joIe. parivAramAM nimna ruci, nimna svabhAvanA loko paNa hoya che. jyAM sudhI zakya banI zake, temanI vAtone sahana karavI joIe. saukoI tarapha mamatA- potApaNAno bhAva rahe. parivArane eka rAkhavAnuM A khUba moTuM sAdhana che. mahAvIranuM arthazAstra : 113 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka samasyA A che- vartamAnamAM AkarSaNa ghaNAM UbhAM thaI gayAM che ane aneka khoTI dhAraNAo paNa pedA thaI che. temAM svataMtratAnI mithyA dhAraNA mukhya che. cAra bhAI che, temAM traNa kamajora che. pahelAM cintana A pramANe rahetuM- eka bhAI te traNe bhAIone sAthe rAkhIne cAlato hato, temane sahAro Apato hato. Aje cintana A thaI gayuM che ke ApaNe tenI sAthe rahIne pAchaLa zA mATe rahIe? vikAsa karIe, AgaLa vadhIe. ApaNe enI sAthe zI levA-devA che ? A svArthavRttinA vikAse paNa parivArone toDyAM che. vartamAnanuM eka anya cintana paNa enA mATe uttaradAyI che- saukoI svataMtra rahevA mAge che. koI koInA AdhIna rahevA ke pAchaLa cAlavA nathI mAgatuM. A badhAM evAM kAraNe che, jenAthI veravikheranI sthiti bane che. A prazna - naitikatA sArI che. dareka vyakti naitika banavA icche che, paraMtu moko maLatAM anaitika banI jAya che, zA mATe ? uttara - tame A vAtane samajI lo ke naitikatA sArI che. mANasa naitika banavA mAge che, phakata ATalAthI te naitika nathI banI zakato. tenA mATe sAdhanA ane abhyAsa jarUrI che. jIvanavijJAna A to kahe che ke sArI vAto vAMcavAthI mANasa sAro nahi bane. sArI vAtono abhyAsa karavAthI mANasa sAro banaze. kaI vyakti evI che je sAruM ane kharAba zuM che, te nathI jANatI ? paraMtu te sAruM zIkhavAno abhyAsa nathI karato. tame phakta eka sUtrane yAda karI lo - sArI vAta vAMcavA-sAMbhaLavAthI mANasa sAro nathI banato. sArI vAtano abhyAsa karavAthI mANasa sAro bane che. prazna - vikAsanI vartamAna avadhAraNAthI caritra-vikAsa nathI thaI rahyo. zuM enA mATe vikAsanuM vartamAna mAnasa javAbadAra che? caritra-vikAsa mATe zuM karavuM joIe? uttara - proDakzana ane kaMjaMphazana - e vikAsanA mApadaMDa banI gayA. tame jANatA ja hazo - je rASTromAM vikAsanI A avadhAraNA banI, Aje tyAM Antarka zarU thaI gayAM che. vikAsanI A avadhAraNA ThIka nathI, enA para tyAM paNa vAdavivAda zarU thayo che. vikAsanI avadhAraNAo badalavI paDaze. vikAsanI avadhAraNAmAM caritranI avadhAraNAne paNa joDavI paDaze. padArtha maLe ane tenI sAthe caritra paNa vikasita thAya to te vikAsanI eka pUrNa avadhAraNA banaze. A mahAvIranuM arthazAstra : 114 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ AjanA A ardhasatya, adhUrI avadhAraNAe caritrane bhraSTa karyuM che, mAnavIya mUlyono hrAsa karyo che ane eTalI azAnti ApI che ke kAla sudhI je vikAsanI paribhASA karatA hatA, Aje temanAmAM paNa eka navuM cintana zarU thayuM che. mArksavAdI ciMtakomAM paNa vikAsanI A avadhAraNAne lIdhe be vibhAga banI gayA che. eTalA mATe vikAsanA viSayamAM navA abhigamathI vicAravuM paDaze. arthazAstrIya avadhAraNA cAritrika mUlyothI anubhUta ane anuprANita bane tyAre tenA vikAsanI saMbhAvanA karI zakAya. prazna- mahAvIranI arthanItinAM je sUtro che, te mUDIvAdI tarapha vadhu jhUkyAM che ke sAmyavAda tarapha ? uttara - mahAvIrano daSTikoNa sApekSavAdI daSTikoNa che. jo ApaNe temanA siddhAntone vAMcIe to temane soziyAlijhamanI apekSAe vikendrita kahIe to vadhu ThIka lAgaze. jema sAmyavAda ane mUDIvAda kendrita arthanItimAM che, mahAvIranA matamAM A baMne nathI. baMnethI AgaLa trIjI vikendrita arthanIti para mahAvIranA sUtro vadhu phalita thAya che. prazna- eka bAju ApaNe prakRtinI vAta karIe chIe, kahevAya che- jIva jIvanuM jIvana che, bIjI bAju ApaNe ahiMsAnI vAta karIe chIe. A virodhAbhAsa zA mATe ? uttara - ApaNI muzkelI e che ke ApaNe koI vAtane sApekSa daSTithI nathI jotA. jIva jIvanuM jIvana che - A sApekSa vAta che. jIva jIvanuM jIvana che, e samudramAM mAchalI mATe lAgu paDe che. tyAM eka jIva bIjA jIvanuM bhojana che. A niyama jaMgalI jAnavaro, hiMsaka pazuo para lAgu paDe che, manuSyo para nahi. manuSyo mATe to kahevAmAM AvyuM che- mAsyanyAya na hovo joIe, moTI mAchalI nAnI mAchalIne khAI jAya che, A mAsyanyAya che. A siddhAnta manuSya mATe nathI, temanA mATe che-jemanI pAse bIjo koI vikalpa nathI. manuSyanuM graMthitaMtra ane nADItaMtra eTaluM vikasita che ke te ghaNuM moTuM parivartana karI zake che. temanA mATe A niyama lAgu nathI paDato. prazna - deza kALanI sthitio Aje badalAI rahI che. AvA samaye kayo rasto apanAvavo? AvazyakatAnI sImA kaI? uttara- paMkho Avazyaka banI zake che. temAM koI khAsa vAta nathI. paraMtu paNa mahAvIranuM arthazAstra : 115 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ suvidhAnA nAma para anAvazyakane Avazyaka na banAvo. hoTha 12 lipasTika lagAvavI, pazuone mArIne tenI khAla ane vALa paheravAM, oDhavAM-A zA mATe Avazyaka che? ghaNI badhI anAvazyaka bAbato che, jene A jAherAtonI duniyAe Avazyaka banAvI dIdhI che. ApaNI vAsanAone protsAhita karI che, A kRtrima AvazyakatAoe. ApaNe yathArthanA AdhAre cAlIe to ApaNA jIvananI jeTalI maulika AvazyakatAo che, tene eka Avazyaka sImA sudhI to svIkArI laIe, bAkInAno asvIkAra karIe to te vadhu hitakara raheze. eka samaya hato jyAre mANasa khullA AMgaNAmAM raheto hato. khullI havA, khullo prakAza. Aje te badhuM keTaluM badalAI gayuM che. vIjaLIno prakAza, paMkhAnI havA. prakRtithI jANe ke dUra thaI gayA. Aje A anAvazyaka cIjo Avazyaka jevI banI gaI che, paraMtu cintana svayaM karo ke enAthI ApaNane lAbha thayo che ke nukasAna ? svAthya tenAthI sudharyuM che ke bagaDyuM che ? bImArIo A sAdhanoe dUra karI ke vadhArI? jo ApaNe A daSTithI vicArIzuM to kharekhara jIvananI kRtrima AvazyakatAothI muktinI bAbata samajamAM AvI jaze. prazna- zuM vikendrita arthanIti mATe sattAnuM vikendrIkaraNa jarUrI che? sattA kendrita hoya ane arthavyavasthA vikendrita-A saMbhava che? uttara- vikendrita arthavyavasthA haze to zAsana paNa vikendrita haze, samAjanI vyavasthA paNa vikendrita haze. e kyAreya na hoI zake ke sattA kendrita hoya ane arthavyavasthA vikendrita thaI jAya. sattA vikendrita hoya ane arthavyavasthA kendrita hoya, evuM paNa saMbhava nathI. vikendrIkaraNa thaze to sattAmAM, artha vyavasthAmAM, jIvananI praNAlImAM-badhAmAM thaze. samAjavyavasthA ane artha vyavasthA- baMne sAthe-sAthe cAle che. sattA-kendrita arthavyavasthA banI to sAmyavAdamAM adhinAyakavAda janmyo. joke sAmyavAdano saMkalpa hato, sTeTalesa sosAyaTIno. jyAM arthavyavasthA kendrita thAya che tyAM adhinAyakavAdanI anivAryatA thaI jAya che. A pramANita thaI gayuM che eTalA mATe e mAnIne cAlIe ke samAja-vyavasthA ane arthavyavasthA, baMne sAthe-sAthe badalAze. kevaLa ekane na badalI zakAya. prazna - navA arthazAstramAM janasaMkhyA para niyaMtraNa kevI rIte thAya? tenuM prAvadhAna che? A mahAvIranuM arthazAstra : 116 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara- amAruM cintana che- mArA bhUkhyo ane garIba nahi hoya to vastI nahi vadhe. garIbI sAthe janasaMkhyAno nikaTano sambandha che. garIbI jeTalI vadhaze, janasaMkhyA paNa teTalI ja vadhaze. je divase bhUkha maTaze, poSaNa ThIka maLaze, te divasathI vastIno dara ghaTI jaze. kupoSaNa ane janasaMkhyAnI vRddhine UMDo saMbadha che. koI paNa tenuM vizleSaNa karI zake che. garIba mANasanAM jeTalAM saMtAna hoya che, sAmAnya mANasanAM teTalAM nathI hotAM. prana-chaThTho kALakhaMDa kyAre Avaze? zuM e samaye AvanArI sthitione TALI zakAze? uttara- chaThThA kALakhaMDane ApavAmAM haju hajAro varSa bAkI che. hoI zake ke A pramANe audyogIkaraNa cAlatuM rahe, ojhonanI chatrIno cheda vadhato jAya to saMbhava che ke hajAro varSa pachI AvanAro kALakhaDa pahelAM ja AvI jAya. AvanArI muzkelIone, kALakhaMDane TALI zakAya, e to ghaNuM kaparuM, kAma che. Aje paNa yathArtha cintana karanArA loko ghaNA ochA che ane sukha-suvidhA vize ciMtana karanArA ghaNA vadhAre che. ame evA lokone paNa sAMbhaLyA che, je kahe che dArU pItAM-pItAM marI jaIe to cittAnI zI vAta che. chevaTe eka divase to maravAnuM che ! AjanA mANasanI manovRtti ja kaMIka AvI thaI gaI che. A sthitimAM bhaviSyavANI karI zakAya? prazna- mastiSkIya parivartana mATe zuM karavuM joIe? teno sarvottama upAya zo che? uttara- jo mastiSkIya prazikSaNanI paddhati zikSaNa sAthe joDAya to vyApaka parivartananI saMbhAvanA karI zakAya. aMdarathI badalavuM hoya, mastiSkanuM parivartana karavAnuM hoya to A kAma zikSaNathI ja zarU karavuM paDaze. prazna- prakaMpanano zo siddhAnta che? A viSayamAM jANakArI khUba ochI che. zuM A vijJAna bhAratIya darzananI upaja che? uttara - prakaMpanano Akho eka siddhAnta che, paraMtu jANakArI eTalA mATe nathI ke AjanuM vijJAna sahaja cAraso varSa purANuM che. bhAratanA vijJAnathI tame paricita nathI. saMpUrNa vijJAna pazcima pAsethI AveluM che. AjanuM samagra zikSaNa pachI te TekanolojInuM hoya ke sAyaMsanuM hoya, pazcimathI lIdheluM che. prAcIna bhAratIya - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - A mahAvIranuM arthazAstra : 117 --- - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyA sAthe ApaNo koI saMparka nathI kAraNa ke te samagra vidyA saMskRta, prAkRtamAM che ane Aje e bhASAo upakSita che. samagra zikSaNa mukhyatve aMgrejI mAdhyamathI thAya che. aMgrejInA mAdhyamathI to je pAzcAtya dezomAM thayuM ke thaI rahyuM che, te ja cintana sAme Avaze. eTalA mATe pUjya gurudeva kahe che ke zikSaNanuM bhAratIyakaraNa thavuM joIe. bhAratIya vidyAonuM paNa AjanA zikSaNamAM bhAratIyakaraNa thavuM joIe. bhAratIya vidyAono paNa AjanA zikSaNamAM samAveza thavo joIe. sAMbhaLyuM che- ilAhAbAda yunivarsiTImAM eka evo DipArTamenTa banyo che, je prAcIna bhAratIya vijJAna para saMzodhano karaze. A saMdarbhamAM keTaluMka sAhitya tyAMthI pragaTa thavAnuM zarU thayuM che. tyAMnA keTalAka vidvAno amane maLyA hatA ane temaNe batAvyuM ke AvuM kAma ame tyAM karI rahyA chIe. A saMdarbhamAM teo amAro sahayoga mAgatA hatA. vAstavamAM prakaMpanano siddhAnta bhAratIya darzane hajAro varSa pUrva rajU karyo che. jo ApaNe bhAratanA AtmA sAthe joDAIe to AvA aneka satyono sAkSAtkAra thAya. vijJAna je kahI rahyuM che, te satyane bhAratIya vaijJAniko hajAro varSa pahelAM udghATita karI cUkyA hatA. ApaNe ApaNI saMpattine oLakhIe to A saMdarbhamAM ghaNA samRddha banI zakIe. prazra- AcArazAstrIya daSTie sArA mANasanuM prArUpa zuM hoI zake? uttara - AcArazAstrIya daSTithI samAjavyavasthA, arthavyavasthA vagerenA saMdarbhamAM ApaNe joIe to aNuvratanI AcAra-saMhitA sAme Ave che, te sArA mANasanuM eka prArUpa ApaNI samakSa prastuta kare che. prazna- phAIva sTAra haoNTalamAM rahevAnuM pasaMda karanArI vyakti AMtarika parivartananI sAdhanA karI zakaze? uttara- AMtarika parirvatana para ApaNuM dhyAna nathI gayuM eTalA mATe vyakti phAIva sTAra haoNTalamAM rahevA mAgaze. jo saMnyAsI che ane te AMtarika parivartananI sAdhanA kare che to tenuM jIvana, bhinna prakAranuM haze. tame jozo ke ame loko jyAM besIe chIe, tyAM paMkho paNa nathI cAlato, erakaMDIzanaranI vAta to dUra rahI. AMtarika saMvegonuM jyAM sudhI parivartana nahi karIe, tyAM sudhI phAIva sTAra haoNTala manuSyanA magajamAM ghUmatI raheze. kharekhara vyakti phAIva sTAra hoTalamAM nathI rahetI, tenA magajamAM phAIva sTAra haoNTala rahe che. rAjAe saMnyAsIne kahyuM, 'tame paNa mahelamAM rahyA ane huM paNa mahelamAM rahyo - - - - - - - - - - - - - - N mahAvIranuM arthazAstra : 118 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ pachI taphAvata zo rahyo ?' saMnyAe kahyuM, 'koI khAsa taphAvata nathI rahyo. taphAvata basa eTalo ja rahyo ke huM tamArA mahelamAM rahyo ane mahela tamArA manamAM rahyo.' magajamAMthI A mahela kevI rIte nIkaLe, tenA mATe sAdhanAnI paddhati hatI. Avo abhyAsa karIe to parivartana Avaze. Aje pharIthI A saccAInI jarUra che. A pramANe thavAthI AMtarika parirvatananI sAdhanA pratye AkarSaNa vadhaze. prazna sarjana ane visarjananA saMdarbhamAM mahAvIra, gAMdhI, mArksa ane kenijanA vicAra zA che ? visarjanane kayA rUpamAM levuM joIe ? uttara - mahAvIranuM samagra cintana visarjana upara cAle che. saMgrahanI koI paddhati mahAvIra nathI batAvatA. teo visarjanathI potAnI vAta zarU kare che. saMgraha to mANasano svabhAva che, AvazyakatA che, vivazatA che, te to manuSya karaze ja, paraMtu saMgraha pachI visarjana kevI rIte karavuM, mahAvIra tyAMthI potAnI vAta zarU kare che. gAMdhIjI AdhyAtmikanI sAthe rAjanItika vyaktitva paNa hatA. te visarjananI vAta kare che TrasTIzipanA rUpamAM ane sarjananI vAta kare che sarvodayI vyavasthAnA rUpamAM, temanAM A baMne rUpa che. je mArksanuM cintana che te saMpUrNa visarjananuM che. saMgraha tyAM che ja nahi, badhI saMpatti rAjyanI che. saMgrahanI koI vAta ja nathI. A arthamAM mahAvIrajI sAthe temanI samAnatA dekhAya che. kenijanI dRSTimAM visarjananI koI vAta nathI, kevaLa ...saMgraha ane saMgraha ja temanuM sUtra che. saMgrahane eTalo vadhAro jyAM koI sImA ja na hoya, ApaNe visarjanane sahayoganA rUpamAM laIe. saMgraha thAya, pachI tenA anupAtamAM visarjana thAya. prazna- Arthika vikAsanI yojanAnA abhAvamAM zuM koI naitika AMdolana ApaNA dezamAM saphaLa thaI zake kharuM ? uttara - jo ke naitikatA zukra AdhyAtmika prazna che chatAMpaNa ene sAmAjika paristhitio, khArthika vyavasthAothI kyAreya alaga na karI zakAya. jyAM Arthika vikAsa thAya che, tyAM anaitikatA nathI hotI, evuM nathI, chatAMpaNa Arthika abhAvanI sthitimAM anaitikatAno avakAza adhika rahe che, saMbhAvanAo adhika 2he che. garIba mANasa adhika anaitika hoI zake che. ApaNe mULa kAraNane badalavA mAgIe chIe. tenI sAthe sAthe nimittone badalavAnI vAtane gauNa na karI zakIe. baMne bAbato sAthesAthe cAle. Arthika vyavasthA sudhare ane sAthosAtha naitika vikAsa na ... mahAvIranuM arthazAstra : 119 gs-'gg-g-gs- Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ thAya to baMnemAM ghaNuM sAruM saMtulana banI zake ane sthiti ThIka thaI zake. eTalA mATe e apekSA che ke rAjataMtra ane dharmataMtra baMnemAM yoga hovo joIe, baMnnemAM samanvaya hovo joIe. Aje muzkelI e ja che ke te bannemAM samanvaya nathI. Arthika vyavasthA sudhAravAnI kSamatA rAjataMtra pAse che, paraMtu Arthika vyavasthA sudhAravA chatAM paNa naitikatAno vikAsa karI zake evI kSamatA tenI pAse nathI. e taMtramAM arhatA paNa nathI ke tenA dvArA naitikatAno vikAsa thaI zake. dharma-taMtra pAse naitikatAnA vikAsanI kSamatA che, paraMtu Arthika vyavasthA sudhAravAnI tenI pAse zakti nathI. eTalA mATe baMne adhUrA che. je rAjataMtra vyavasthAne badalI zake che, tenI pAse daMDanI zakti che. je hRdayane badalI zake che, AtmAnuzAsana vikasita karI zake che, tenI pAse daMDanI zakti nathI. eTalA mATe naitikatAnuM kAma sarvasAmAnya thaI zake, ema na kahI zakAya ane daMDazaktinuM kAma virodha sAthe mAnya hovA chatAMpaNa te hRdayane badalI zake, evuM paNa na kahI zakAya. mane lAge che ke A samasyAnuM saraLa samAdhAna e hoI zake ke rAjya-zAsana ane dharma-zAsana- baMnemAM samanvaya sAdhI zakAya. samanvayanI apekSA baMne anubhavI zake to eka bAju Arthika vyavasthAne sudhAravAnI prakriyA cAle ane bIjI bAju Arthika vikAsanI sAthosAtha AvanArI vikRtio, arthanA abhAvamAM AvanA2I vikRtio je che, te vikRtio tarapha lokonuM dhyAna barAbara AkarSita karavAmAM Ave. jo Avo samanvaya thAya to samasyAnuM samAdhAna thAya che, nahitara A prazna evo ne evo Ubho raheze. prazna- parigraha para sauthI vadhu bhAra mUkanArA jaina loko dhanADhya kahevAya che. aparigrahamAMthI saMgrahano dharma kevI rIte prApta thaI zake ? uttara - prakAzamAMthI aMdhakAra kevI rIte nIkaLe che. A prazna jyAre sAme Ave che to pachI vicAravA mATe kaMI bAkI rahetuM nathI. prakAza ane aMdhakArane koI sambandha ja nathI. paraMtu kyAreka-kyAreka bhrama thaI jAya che ane A bhramane lIdhe A prazna paNa pUchI levAmAM Ave che. aparigrahamAMthI parigraha kyAreya nathI nIkaLato. jaina dharma aparigrahapradhAna paNa che, ahiMsApradhAna paNa che, anekAntapradhAna paNa che, badhuM ja che, te to siddhAnta che. anekAnta eka siddhAnta che. aparigraha eka siddhAnta che. ahiMsA eka siddhAnta che. siddhAnta hovo e eka bAbata che, tenuM pAlana thavuM e bIjI bAbata che. siddhAnta potAnI ucca bhUmikAmAM pratiSThita hoya che. tyAM sudhI pahoMcavA mahAvIranuM arthazAstra : 120 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ mATe keTalI lAMbI yAtrA karavI paDe che, te paNa ame jANIe chIe. eka vyakti hamaNAM cAlI. cAlI zake che, pahoMcI zake che. A ja kSaNe cAlI ane A ja kSaNe te maMjhIla sudhI pahoMcI jaze, ema mAnI levuM e bhrama moTo bhrama che. koI Aje dharmanuM AcaraNa zarU kare che. jaina bane che ane jaina banatAMnI sAthe ja te aparigraha sudhI pahoMcI jaze, A to ghaNA AzcaryanI vAta che. jo AvuM hoya, capaTImAM ja badhuM maLI jAya, jaina banatAM ja aparigrahI banI javAya, tyAre to dharma to yAtrA eTalI nAnI che, sAdhanAnI yAtrA eTalI nAnI che ke jyAre vyakti Icche, tyAre sAdhanAnuM sapanuM joI zake ane siddhi sudhI pahoMcI zake. kaMI karavAnI jarUra nathI. mane Azcarya che ke A bhramanuM poSaNa thAya che ane kevI rIte cAle che? jaina samAja eka siddhAntane mAnIne cAle che ke aparigraha temano eka Adarza che ane temanuM eka lakSya che. tyAM sudhI temane pahoMcavAnuM che. muni mATe paNa ThIka bAbata che. te aparigrahI hoya che, badhuM ja choDI de che. paraMtu samAja mATe aparigraha eka siddhAnta che, tenA mATe koI maMjhIla nathI. samAja aparigrahanA Adarzane sAme rAkhIne icchA-parimANanA aNuvrata svIkAra kare che. te icchA para thoDuM-thoDuM niyamana zarU kare che. je mukta icchA che, tene ochI karavAmAM Ave, enAthI vadhu ochI karavAmAM Ave, enAthI paNa vadhu ochI karavAmAM Ave to te, icchAparimANanI dizAmAM prasthAna kare che. te dizAmAM gati hoya che ane gatimAM ne gatimAM je loko aMta sudhI pahoMcI jAya che, pachI teo aparigraha sudhI paNa pahoMcI zake che. paraMtu Akho jaina samAja aparigraha sudhI pahoMcI jaze, eno artha to e thaI gayo ke Akho samAja muni banI jaze, saMnyAsI banI jaze. bhagavAna mahAvIre muni mATe aparigrahanuM vidhAna karyuM che. gRhastha mATe temaNe aparigraha jevA zabdano prayoga nathI karyo. temaNe IcchA-parimANanI vAta kahI. zrAvake IcchA-parimANa karavuM joIe. je ananta icchA che, tenI koI ne koI sImA nakkI karavI joIe. sImA mATe temaNe be bAbato batAvI. pahelI vAta AvakanAM sAdhano azuddha na hovAM joIe, apramANika na hovAM joIe. gRhastha mATe mahAvIranI pUrI AcArasaMhitA che. temAM aprANikatAnA jeTalA vyavahAra che, te badhAno virodha karyo che. bheLaseLa, asalI vastu batAvIne nakalI vastu ApI devI, dagAbAjI karavI, paraMparA haDapavI vagere vagere aprAmANikatAnAM jeTalAM sUtro che, sAdhano che, A mahAvIranuM arthazAstra : 121 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ te badhAM nakAmAM che. bIjI vAta che... arjita dhanano upayoga potAnA vilAsa mATe na karavAmAM Ave. vyaktigata saMyama karavAmAM Ave. A baMne bAbato hoya to pachI game teTaluM kamAo, enA upara koI niyaMtraNa nathI hotuM. eka vyakti zuddha sAdhana dvArA kamAya che. zakya che ke lAkha rUpiyA paNa maLe, karoDa rUpiyA paNa maLI jAya. kamAI lIdhA pachI teno upayoga te potAnA mATe nathI karato, potAnA mATe pUro saMyama rAkhe che. jevuM Ananda zrAvakanuM jIvana hatuM. karoDonI saMpatti, karoDono vyApAra, paraMtu potAnA mATe atyaMta saMyamI. eTaluM sIdhuM-sAduM jIvana ke je eka sAmAnya mANasa paNa na rAkhI zake. A be zarato che gRhastha mATe aparigrahanI prAraMbhika bhUmikAnI, A baMne mahattvapUrNa che. jaina samAja A baMne bAbatono svIkAra kare to ghaNo moTo bhrama dUra zake che. dharmano paNa mane lAge che ke koIpaNa samAja dharmano anuyAyI hoI zake che, sahayAtrI nathI hoto. dareka dharmanI A ja sthiti che. loko dharmanI pAchaLa cAle che. dharmanI sAthe nathI cAlatA, have te anuyAyIo pAse evI apekSA rAkhavI ke aparigrahano siddhAnta phalita thAya, e mane saMbhava nathI lAgatuM. prazna- mAMsAhArano niSedha karanArA mohammada sAheba vyAjane harAma batAve che ane ahiMsAmAM vizvAsa ka2nA2A jaina loko vyAjano dhaMdho kare che. AvuM kema ? uttara- vyAjanA viSayamAM jaina sAhityamAM baMne prakAranI vAto maLe che. jaina zrAvaka vyAjano vyavasAya karatA hatA, AvuM paNa maLe che ane vyAjane mahAhiMsA mAnanArA vyakti paNa maLe che.AcArya jinasene vyAjane mahAhiMsAnI zarUAta batAvI che ane tene zrAvaka mATe sarvathA tyAjya batAvI che. baMne prakAranI vAto jovA maLe che. vyAja eka gUMjavAyelo prazna che. tenAM be pAsAMo che- eka sahayoganuM pAsuM, bIjuM zoSaNanuM pAsuM. jema asamartha lokone saMpatti na maLe to ghaNI muzkelI UbhI thAya che. eka upAya hato ke asamartha lokone saMpatti upalabdha karI ApavAmAM Ave ane badalAmAM thoDuM-ghaNuM laI levAmAM Ave. A preraNAthI loko bIjAne saMpatti ApatA ane asamartha loko potAnuM kAma calAvatA. A ja prAraMbhika preraNA vyAjanI rahI haze. A sahayoganuM pAsuM che. Ano asvIkAra na karI zakAya, paraMtu pravRttino jyAre vikAsa thAya che, tyAre prAraMbhika preraNA badalAi na mahAvIranuM arthazAstra : 122 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAya che ane navI-navI preraNAo jAge che. vyAja ApatAM-ApatAM eTaluM zoSaNa zarU thaI gayuM ke te bicArA asamarthanI asamarthatAno durupayoga thavA lAgyo. vivazatAno mahAna dulupayoga thayo . A daSTithI vyAja khUba ja nindanIya banI gayuM. mohabda sAhebe vyAjano niSedha karyo te bhUmikAmAM temaNe bilakula ThIka kahyuM. kAraNa ke te samayamAM, madhyayugamAM, vyApAra sahayoganI preraNA samAja bhUlAvI cUkyo hato. vyAjano samagra vyavasAya zoSaNa para pratiSThita thaI gayo hato. sthitine temaNe joI ane teno niSedha karyo. Aje paNa beMkiMgano dhaMdho cAle che. eTalA mATe zoSaNanI vAta temAM nathI. pariskRta rUpa che. jethI tenA tarapha koInuM dhyAna nathI jatuM. je loko vyAjano niSedha kare che, te paNa teno upayoga to kare che. A baMne dRSTie huM vicAruM chuM to mane lAge che ke vyAja sarvathA parihArya ja che, evuM paNa na kahI zakAya ane sarvathA vAMchanIya che, evuM paNa na kahI zakAya. jo. paddhatino sudhAro thAya, sahayoganI preraNAne pharIthI koI jagAvI zake to tenI upayogitAno paNa asvIkAra na karI zakAya. enI sAthe je zoSaNanI vAta joDAI gaI che, te cAlatI rahe to vyAjanI varjanIyatAno paNa asvIkAra na karI zakAya. ame joyuM che, jyAM eTalI badhI vivazatA ane varSanA thaI jAya che ke tyAM ghaNuM vyApaka zoSaNa thAya che. majabUra thaIne temaNe badhuM cUkavavuM paNa paDe che. A sthiti bilakula avAMchanIya che. ApaNe baMne pAsAMono vicAra karIne enA para cintana karavuM joIe ane vartamAna samasyAnA saMdarbhamAM A praznane khullo karavo joIe ke vyAjanI sAthe je vaiyaktika svArtha ane zoSaNa joDAyelAM che, te dUra thaI jAya. jo A nIkaLI jAya ane kevaLa sahayoga jevo sUtra-saMbaMdha rahe jema ke Aje bekiMgamAM thaI rahyuM che-to mane lAge che ke Ane sarvathA tyAjya mAnavA jevI vAta paNa vyavahAranI bhUmikA para nathI AvatI. kadAca eTalA mATe bhagavAna mahAvIre jyAM aprAmANikatAnA badhA sroto niSedha karyo, tyAM vyAjano koI ullekha nathI karyo. ema lAge che ke te samaye A pAsuM eTaluM spaSTa nahotuM ane phakta sahayoga nA AdhAre kAma cAlatuM hatuM. madhyakALanI paristhitie A praznane te rUpa ApyuM ane te daSTithI mohammada sAhebanA kAryane ghaNuM aucityapUrNa mAnI zakAya. temaNe eka zoSaNapUrNa kArya pratye cetanA jagAvI. jaina samAja mATe pUrvakAlIna prazna che, madhyakAlIna prazna che ane Ajano prazna che. AjanA yuganA saMdarbhamAM jaina mahAvIranuM arthazAstra : 123 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAjanI sAme prazna che e che ke tenI upayogitAne samApta karavAnI dizAmAM nahi kintu tenI sAthe je zoSaNa joDAI gayuM che te zoSaNane samApta karavAnI dizAmAM koI kadama UThe. prazna- ahiMsAthI aparigraha phalita thAya che ke aparigrahathI ahiMsA phalita thAya che? . uttara- ahiMsA paramo dharmaHnI ghoSaNA jaina dharmanI mahAna ghoSaNA manAya che. AmAM koI saccAI nathI, e huM kevI rIte kahuM, paNa huM e saccAIne ulaTAvIne jouM chuM. 'aparigraha'vamo dharma e pahelI saccAI che ane ahiMsA paramo dharma : enA pachInI saccAI che. e sarvathA manovaijJAnika satya che ke manuSya hiMsA mATe parigrahano saMyama nathI karato, paraMtu parigrahanI surakSA mATe hiMsA kare che. jema-jema aparigrahano vikAsa thAya che, tema-tema ahiMsAno vikAsa thAya che. parigrahanuM kendrabiMdu manuSyanuM potAnuM zarIra che. tyAMthI parigrahanI cetanA phelAya che. dhArmika vyakti dharmanI sAdhanAno kAyotsarga athavA dehAdhyAsamuktithI prAraMbha kare che. zarIranuM mamatva jema-jema ochuM thAya che, tema-tema parigrahanI mUrchA ochI thAya che. zarIranI mUrchA tyAganAro ja alpavastra athavA avastra hoI zake che. manuSya cetanAvAna prANI che. cetanA yAMtrika nathI hotI, tethI tamAma manuSyo samAna nathI hotA. temAM ruci, vicAra, cintana ane saMskAranI bhinnatA hoya che, jethI acetana jagatanI jema cetana jagata mATe koI sArvabhauma niyama na banAvI zakAya. aparigraha-pradhAna-dharmane mAnanArA badhA aparigrahI banI jAya che- A saMbhAvanAmAM saccAI nathI lAgatI. aparigraha siddhAntane mAnIne cAlanArAomAMthI keTalAka loko aparigrahI hoI zake che, paraMtu badhA ja aparigrahI thaI jAya- e saMbhava nathI. ApaNuM cintana eTalA mATe aTavAya che ke ApaNe dharmanA anuyAyI ane dhArmikane eka ja trAjaLe tolIe chIe. dharmano anuyAyI e hoya che, je dharmane sAro mAnIne cAle che, kintu tenuM AcaraNa karavAmAM sakSama nathI hoto. dhArmika te hoya che, je dharmanA siddhAntone sArA paNa mAne che ane tenuM AcaraNa karavAmAM paNa sakSama hoya che. jaina dharmanA saghaLA anuyAyI aparigrahI haze, evI kalpanA atikalpanA kahevAze. loko dharmanI prabhAvanA karanArI pravRttiomAM rasa laI zake che, dharmanA Aca2NamAM teTalo rasa nathI laI zakatA. teo dharmanI vyAvahArika bhUmikA para 8. mahAvI2nuM arthazAstra : 124 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArya kare che, paraMtu dharmanA AtmAno sparza nathI karI zakatA. A be dhruvonuM aMtara be manuSyanI AMtarika kSamatAthI utpanna aMtara che. temanI vacce siddhAntanuM sUtra joDAyeluM che. jethI anuyAyI varga paNa thoDo-thoDo saMyamano abhyAsa kare che, paNa te vratI jIvana nathI jIvI zakato, vAstavikatAno ApaNe asvIkAra na karIe. dharmanA anuyAyIo, dharma pratye samyak daSTi rAkhanArAo ane dhArmika athavA vratI jIvana jIvanArAo pAsethI eka prakAranI apekSA na rAkhIe. "mahAvI2nuM arthazAstra : 125 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 mahAvIranuM arthazAstra pravacana mALA pUjya gurudeva zrI tulasInA sAMnidhyamAM saMpanna thaI. pravacanamALAnuM samApana aNuvrataanuzAstAnA maMgaLa udbodhanathI thayuM hatuM. temanAM udbodhano eka navI draSTi sAthe thayAM hatAM. prastuta adhyAyamAM aNuvrataanuzAstAnA te mahattvapUrNa vicAronuM aMkana che. mahAvIra ane arthazAstra Aje je kahevAmAM AvI rahyuM che, te pacAsa varSa pahelAM kahevAmAM AvyuM hota to loko sAMbhaLavA mATe taiyAra na thayA hota. AvuM eTalA mATe ke Aje loko eTalI duvidhAmAM phasAyA che ke kyAMya zAnti nathI. teo zodhI rahyA che ke kyAMkathI zAntino mArga maLe. kavie kahyuM che- nIkI pe phIkI lage, binA samaya kI bAta, jaise yoddhA yuddha meM nahi siMgAra suhAta. yoddhAnA siMgAranI vAta sArI che, paNa te yogya samaye thavI joIe. yuddhamAM zastra dhAraNa karIne jatI vakhate zrRMgAra-prasAdhana karavuM samayocita nathI. mATe AjanI ApaNI A vAta sAmayika che ane cokkasa saukoIne sArI lAgaze. saMgati kevI rIte thAya ? prazna Udbhave che - mahAvIra ane arthazAstra - Ano meLa kevI rIte besaze ? mahAvIra vItarAga che, tIrthaMkara che, rAgathI vimukta che, teo arthazAstranI mahAvIranuM arthazAstra : 127 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAta kevI rIte karaze ? ApaNe siddha mahAvIranI vAta nathI karI rahyA, sAdhaka mahAvIranI vAta karI rahyA chIe. siddha mahAvIra arthanI vAta nahi kare. mahAvIra tIrthakara che chatAM te sAdhanAmAM che. te samaye mahAvIra dareka vAta kahevAnA adhikArI che. AcArya hemacandra lakhyuM che- etacca sarvaM sAvadyamapi lokAnukampayA / / svAmI pravartayAmAsa, jAnan kartavyamAtmanaH // tIrthakara RSabhadeve yogAnukUla mArgadarzana ApyuM- khetI kevI rIte karavI joIe, talavAra hAthamAM kevI rIte levI joIe, zrama kevI rIte karavo joIe, upArjana kevI rIte karavuM joIe, vivAha kevI rIte karavo joIe- A badhI bAbato samajAvI. teo jANatA hatA ke A sAvadya che, paraMtu temaNe A badhAne sAvadya mAnIne paNa potAnuM kartavya samajIne lokAnukampAthI tenuM pratipAdana karyuM mahAvIre paNa Ama ja karyuM. temaNe kahyuM- badhA sAdhu nathI, sAdhaka nathI, saMsArI che. temanuM pathapradarzana jo ApaNe nahIM karIe to koNa karaze? mahAvIre gRhastha mATe mahAvratanI vAta nathI kahI, aNuvratanI vAta kahI che. tyAganI vAta nathI kahI, sImita bhoganI vAta kahI che. A temanI anukaMpA che. A daSTie mahAvIranuM arthazAstra -A kathanamAM saMgati che. zAzvatanA pravaktA vaijJAnika paNa ciMtaka che ane mahAvIra paNa ciMtaka che. kyAreka kyAreka e joIne Azcarya thAya che ke vaijJAniko kyAMthI kyAM pahoMcI jAya che. Azcaryacakita karanArI che vaijJAnikonI zodho. antara eka ja che- vaijJAnikonuM ciMtana khUba ja UMDuM hovA chatAM tAtkAlika che, saikAlika nathI. mahAvIranuM ciMtana vaikAlika che. vaijJAnikonuM ciMtana saikAlika hota to kijanI vAta na Avata. jyAre icchIe tyAre vastuone ThaMDI athavA garama rAkhavAnAM mazInano AviSkAra na thayo hota. Aje tenI vyarthatA sAme AvI gaI che. kAraNa ke te tAtkAlika che, saikAlika nathI. jeTalI paNa vastuo vaijJAnikoe AviSkata karI che, mane lAge che ke te tAtkAlika che. thoDAka samaya pachI tenI nirarthakatA ApaNI samakSa AvI jAya che. mahAvIre hajAro varSa pahelAM je vAta kahI, te Aje paNa ApaNA mATe khUba kAmanI che, AgaLa paNa raheze. temaNe yaMtronA AdhAre zodha nathI karI, AtmAnA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ''11111111115155 mahAvIranuM arthazAstra H 127. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdhAre karI che, anubhUtinA AdhAre karI che. yaMtra bhautika che, anubhUti Atmika che. Atmika anubhUti saikAlika haze, tAtkAlika nahi hoya. kahevAmAM AvyuM- IcchAonuM niyaMtraNa karo. A vAtane loko kyAreka bakavAsa mAnatA hatA. kalpanA karavAnI choDI do, ema kahevuM keTalI mUrkhatAnI vAta che ! AnAthI to dezano vikAsa ja raMdhAI jaze. loko kahe che... tame tamArA zrAvakone preraNA nathI ApatA, e badhA evA ja rahI jaze. Aje cAre bAjuthI kahevAmAM Ave che ke sImA hovI joIe. adhyAtma ane bhautikavAdano samanvaya mahAvIre adhyAtma ane bhautikavAdano samanvaya karyo. prAcInakALamAM eka prazna udbhavato hato- "brahma satya jagat mithyA' brahma satya che, jagata mithyA che. zuM A jagatane mithyA mAnIe, je sAme dekhAya che? je cIja sAme dekhAya che te kevI rIte mithyA hoI zake? mahAvIre kahyuM - bhautikavAda satya che ane AtmA paNa satya che. zuM pudgala satya nathI? jIvana satya che to zuM mRtyu satya nathI? baMne satya che. mahAvIre je kaMI kahyuM, te anubhUtinA AdhAre kahyuM. temaNe kahyuM, tame koIne eka sAthe AdhyAtmika banAvavA mAgazo, to asaphaLa thaI jazo. tene e dizAmAM dhIme-dhIme AgaLa vadhAro, tenI bhUkhane vadhAro, jJAna-pipAsAne teja karo, ApameLe kAma thaI jaze. kharekhara AjanA bhaTakI gayelA mANasane mArga batAvavAnI khUba apekSA che. Aje samagra saMsAra Arthika banI rahyo che. artha ja pradhAna che. A manovRttine kevI rIte badalAvI? A dizAmAM satata prayatna thavo joIe. vikAsanI avadhAraNA artha-vikAsa paNa eka vikAsa che. vikAsanI pota-potAnI avadhAraNAo che. ApaNe koI niyama koInA upara lAdI na zakIe. kahevAmAM AvI rahyuM che- koI vyakti garIba na rahevI joIe, paNa dhanakubera zA mATe bane? eka garIba mANasa koI rAjAnI pAse gayo. jaIne bolyo, "rAjA ! huM siddha thaI gayo chuM. huM badhAne jouM chuM. mArI tarapha koI joI zakatuM nathI.' re dAridrya ! namastubhyaM, siddhohaM tvatprasAdataH / sarvAnahaM ca pazyAmi, mAM na pazyati kazcana / / garIbI tane namaskAra. tArI kRpAthI huM siddha thaI gayo chuM. huM badhAne joI S mahAvIranuM arthazAstra : 128 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ zake che, paraMtu mane koI joI zakatuM nathI. AvI garIbI ApaNe nathI IcchatA ane garIba mANasa dhArmika paNa kadAca nahi banI zake. khAvA anna nathI, to dharma zuM karaze ? ApaNuM cintana na to Arthika dAriyanuM che ane na dhanane vadhAravAnuM che. AvazyakatApUrti saukoInI thavI joIe, paNa jyAM bIjAnA svArthanI bali caDAvAya, evI Arthika sampannatA kyAreya paNa kAmya nahi thAya ane na thavI joIe. samaya-samayanI avadhAraNAo bhinna bhinna hoya che ane bhinna bhinna avadhAraNAo sAmayika hoya che. tAtkAlika vAtanuM AkarSaNa vadhu hoya che. artha zA mATe? artha chevaTe konA mATe che? te sukhI jIvana mATe to che. te svayaMne, parivArane, samAjane ane rASTrane sukhI banAve. cintana to A ja che, paraMtu te vadhu duHkhI banato jaI rahyo che. AvI sthitimAM punarvicAra karavo paDaze. ApaNe arthazAstranA vidyArthI nathI, dharmazAstranA vidyArthI chIe. paraMtu dareka zAstra bIjA zAstra sAthe joDAyeluM che, tethI koI anya viSaya para vicAra karatI vakhate arthanA saMdarbhamAM paNa ApaNe vicAra karIe chIe. mAtra arthathI koI sukhI banI zakatuM nathI. bhagavAna mahAvIra pAse be vyakti AvI. eka samATa zreNika ane bIjo zrAvaka puNiyo. samrATa zreNika e samayano sauthI moTo mANasa hato. tenI saMpattino koI pAra nahoto. puNiyo zrAvaka pUNI kAMtIne jIvananirvAha karanAro mANasa hato. mahAvIrane pUchavAmAM AvyuMtamArI daSTie mahattva samrATa zreNikanuM che ke puNiyAnuM? mahAvIre kahyuM - "baMnenuM. samrATa zreNikanA lIdhe hajAro- hajAro vyakti mArI pAse Avaze, bIjI tarapha puNiyo jeTalo saMtoSI ane sukhI che teTaluM sukha ane saMtoSa samrATa svapnamAM paNa prApta nahi karI zake.' sukhI jIvananAM sUtro ApaNe icchIe chIe ke manuSyanuM jIvana puNiyAnI mAphaka zAnta, saMtuSTa ane sukhI hoya. A daSTithI mahAvIre kahyuM, dareka vyakti atharjana karatI vakhate pAMca bAbatonuM dhyAna rAkhe- koInuM bandhana na thAya. - - - - - - - - - - - - - - - - - mahAvIranuM arthazAstra : 129 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ koIno vadha na thAya. koIno aMga-bhaMga na karavAmAM Ave. koInI upara atibhAra na lAdavAmAM Ave. koInI AjIvikAno viccheda na karavAmAM Ave. A nirdeza sukhI jIvana mATe che. enA vinA koI mANasa sukhI nathI banI zakato. ciMtana badalo arthazAstranI ApaNI avadhAraNA e che ke artha vinA mANasa jIvI nathI zakato. atizaya atharjana paNa mANasane sukhathI nathI jIvavA detuM. A saMdarbhamAM alpecchA, alpAraMbha, alpa parigrahano siddhAnta ja sAcI daSTi ApanAro che. gAMdhIjI eno prayoga haMmezAM karatA hatA. teo prayoktA hatA. mAtra upadekhA nahotA. amerikI patrakAra luI phizara gAMdhIjI pAse AvyA. sevAgrAmamAM thoDAka divasa rahevAnI IcchA vyakta karI. gAMdhIjInI svIkRti maLI gaI. tyAMnI garamImAM rahIne luI phizaranI hAlata kharAba thaI gaI.gAMdhIjI teno cahero joIne samajI gayA- tamAre erakaMDIzananI jarUra che, hamaNAM ja lAvuM chuM. pANInuM eka moTuM Taba maMgAvyuM, tenI pAse be skUla mUkI dIdhAM. luI phizara skUla para besI gayo, teNe anubhava karyo- garamI zAnta thaI gaI che. te prasanna thaI gayo. ciMtana samayocita hovuM joIe. ApaNe mAnIe chIe, dareka vyakti arthathI alaga nathI thaI zakatI, paraMtu arthanA viSayamAM Aje je ciMtana cAlI rahyuM che, tene badalavuM paDaze. tyAre te saukoI mATe sArthaka banI zakaze. hiMsA ane artha eka prazna che- ahiMsA ane artha- Ano ekabIjA sAthe zo saMbaMdha che? jyAM artha che tyAM hiMsA anivArya che. kahevAmAM paNa AvI rahyuM che- "artha anarthanuM mULa che." jeTalI hiMsA thAya che, te artha mATe thAya che. hiMsA mATe artha nathI hoto. bhArata-pAkistAnanA yuddha vakhate ame dilhImAM ja hatA. te samaye dilhI vizvavidyAlayanA keTalAka prophesara AvyA. temaNe kahyuM, AcArya zrI ! ApanI samakSa to moTI parezAnI UbhI thaI gaI haze. A samaye bhArata-pAkistAna yuddha cAlI rahyuM che ane Apa hiMsAne mAnatA nathI. meM kahyuM, tame zuM kahI rahyA cho? jaino mahAvIranuM arthazAstra : 130 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ rASTrathI alaga che zuM? rASTranI je sthiti che, te ja jainonI paNa che. jaina loko zuM badhA ja saMnyAsI che? zuM jaina gRhastha nathI? zuM temane surakSAnI jarUra nathI? artha che to hiMsA paNa rahevAnI ja. jaina samrATa paNa thayA che, jaina senApati paNa thayA che. temaNe aneka yuddha paNa laDyAM che. mArI vAtathI temane saMtoSa maLyo. jyAM artha che tyAM hiMsA ane azAnti rahevAnI. mahAvIre sImA ane saMyamano nirdeza Apyo. enAthI evI breka lAgI jAya che ke pharIthI vadhavAnI saMbhAvanA rahetI nathI. pacAsa varSa pahelAM A vAta samajamAM nahotI AvatI, Aje AvI rahI che kAraNa ke hiMsA ane azAnti ghaNAM vadhI gayAM che. enA mATe sauthI moTo upacAra che sImAkaraNa. upayogitAno prazna e daSTikoNa na hovo joIe - je upayogI che, teno ja ApaNe svIkAra karIe.' upayogIne svIkArI zakAya che. paraMtu badhI upayogI bAbatono svIkAra karavAmAM Ave, e paNa ThIka nathI. je Aje upayogI che. te kAle na paNa hoI zake. teno tAtkAlika upayoga che, saikAlika nathI. ApaNe tAtkAlika cIjo upara vadhu dhyAna ApIe chIe, saikAlika para dhyAna nathI ApatA. jeTalA paNa arthazAstrI thayA che, temaNe tAtkAlika para vadhu dhyAna ApyuM. mahAvIre saikAlika para vadhu dhyAna ApyuM . saMbhava che ke te vAta, je Aje ThIka nathI, paNa AgaLa jatAM ThIka lAge, eTalA mATe ApaNe saikAlikanI vAtane na bhulAvIe, tenuM mUlyAMkana karIe. arthanuM yuddha prAcInakALamAM traNa bAbatone kAraNe yuddha thatAM hatAM- jara, joruM, ane jamIna. Aje sthiti badalAI gaI che. Aje yuddha kevaLa arthanuM thaI rahyuM che, vyApAranuM thaI rahyuM che. AjanA arthazAstra upara ApaNe aMkuza nahi lagAvIe to cirasamaya sudhI zAnti nahi meLavI zakIe. zAntinI jeTalI vAto Aje thaI rahI che, teTalI kayAre thatI hatI? cAre bAju eno svara saMbhaLAI rahyo che, paraMtu enA mATe je prayatna thavo joIe, te nathI thaI rahyo. enA mATe utpAdananuM sImAkaraNa karavuM paDaze, AyAta-nikAsanuM sImAkaraNa karavuM paDaze, e vastuonuM utpAdana baMdha karavuM ja paDaze, je dezane khADAmAM dhakelI rahyuM che. mArI samajamAM nathI AvatuM ke AvI cIjonuM utpAdana zA mATe karavAmAM AvI rahyuM che ? e eka asaMdigdha saccAI che. Ane rokyA vinA zAnti-vyavasthA kAyama nahi thaI zake. khoTA kAmane rokayA vinA sAcuM kAma nahi thaI zake. A mahAvIranuM arthazAstra : 131 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ traNa prazna traNa prazno ApaNI samakSa che : zAnti apekSita che ke nahi ? / svataMtratA priya che ke nahi ? I pavitratA ane AnaMda joIe ke nahi ? ema koI nahi kahe ke A traNe amAre nathI joItAM. jo joItAM hoya to sAdhano ekaThAM karavAM paDaze. saMyama vinA zAnti nahi maLe. saMtoSa sivAya svataMtratA nahi maLe. pavitratA mATe sAdhananI zuddhi karavI paDaze. AnaMda joIe to svastha rahevuM paDaze. svastha kevaLa zArIrika rUpathI nahi, mAnasika ane bhAvAtmaka rUpathI paNa rahevuM paDaze. mahAvIre potAnA arthazAstranI sImAmAM kahyuM, koI vyakti corI na kare, corane corI karavAmAM sahayoga paNa na kare. coranI corelI vastune na kharIdo. te samaye ATalI luccAIo nahotI, paraMtu trikAlajJa mahAvIra pAMca hajAra varSa pachInI bUrAIone joI zakyA hatA. eTalA mATe mahAvIre bhaviSyamAM paNa mANasane sukhI rahevAnA guNa batAvyA. Aje jo sukha - zAntinI apekSA che to temanAM batAvelAM sUtronuM mUlya AMko. sImAkaraNano viveka be prakAranA samAja ApaNI samakSa che--aniyaMtrita samAja ane niyaMtrita samAja, have nirNaya tamAre ka2vAno che ke tame kevo samAja iccho cho ? A saMdarbhamAM koIne kAMI paNa na pUcho, potAnA manane pUcho. jo tame duHkhI samAja iccho cho to aniyaMtrita samAja taiyA2 che. sukha ane zAnta samAja iccho cho to niyaMtrita samAjanI apekSA che. prAcInakALamAM manuSya mATe samAja zabdano prayoga thayo che ane pazuo mATe samAja zabdano vyavahAra thayo che 'samajastu pazUnAM syAt samAjastvanya tehinAmuM ApaNe cittanazIla mANasa chIe, paraMtu e kahevuM khoTuM nathI ke mANasa jeTalo aniyaMtrita che, teTaluM kadAca koI nathI. prAcIna RSioe kahyuM- AgamAM game teTaluM IMdhaNa nAkho, te tRpta nahi thAya. samudramAM game teTalI nadIo AvIne ThalavAya, te bharAze nahi. te rIte mahAvIranuM arthazAstra : 132 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ padArthothI ApaNI AMkAkSA kevI rIte bharAze? samasyA e che ke ApaNe bIjAone sImAmAM jovA mAgIe chIe, paNa potAnI sImA nathI karatA. samaya ane vivekano e takAjo che ke vyakti svayaM potAnI sImA kare. paryAvaraNa ane arthazAstra paryAvaraNanI samasyA na udbhavI hota to manuSya kaMIpaNa ciMtana karavA mATe phurasada nA phALavI hota, AMdhaLI doTamAM kayAMya rokAta ja nahi. have e vicAravuM paDe che ke A pradUSaNa nahi rokAya to mRtyu sivAya bIjo koI vikalpa nathI. eTalA mATe samasyAnuM AvavuM paNa eka daSTie to ThIka che. Aje paryAvaraNanI samasyA gaMbhIra rUpa dhAraNa karI rahI che. enA viSayamAM haju hajAro varSa sudhI vicAravuM paNa na paData. AgamomAM ApaNe vAMcIe chIe chaThTho kALa Avaze tyAre evuM thaI jaze, paNa cintA koIne nathI.AjanA manuSyane to cokhkhuM dekhAI rahyuM che- cho kALa bilakula sAme Ubho che. paryAvaraNanI samasyA sAme che ane manuSya arthazAstramAM aTavAyelo che. te satata saMpannatAnAM sapanAM joI rahyo che, jyAre vipannatA paryAvaraNanA rUpe tenI ThIka sAme UbhI che. samyaka daSTikoNa ApaNo daSTikoNa ekAMgI che ane e ekAMgI daSTikoNa ja badhI samasyAonuM mULa che. anekAntanI daSTie vicAratA hota to samasyAomAM ATalo vadhAro na thato. huM je vicAruM chuM, te sAcuM che ane tame je vicAro cho te paNa sAcuM hoI zake che, Avo daSTikoNa jyAM sudhI nahi bane, tyAM sudhI ApaNI samasyAonuM samAdhAna nahIM thAya. mahAvIre kahyuM - badhA dharmonuM mULa che samyapha darzana ane badhA pAponuM mULa che mithyA darzana. hiMsA, asatya, abrahmacarya, krodha, ahaMkAra pApa che. paraMtu sauthI moTuM pApa che mithyA darzana. hiMsA karanAro svayaM DUbe che. bIjAne DUbADe ke nahi, paraMtu mithyA daSTikoNavALI vyakti lAkhone DUbADe che. eTalA mATe A daSTikoNane dUra karo. AyAromAM kahevAmAM AvyuM che. samavaMsI ra vaDuM parva - samyaphadarzI pApa nathI karato. vyaktino ekAMgI daSTikoNa ja paryAvaraNanI samasyAnuM mukhya kAraNa che. - - - - - - mahAvIranuM arthazAstra : 133 - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ vilAsitA ane krUratA loka AkAza para TakeluM che, AkAza vAyu para ane vAyu para jaLa TakeluM che. jaLa para pRthvI TakI rahI che ane pRthvI para ApaNe prANI sthita chIe. ATalAM UMDAM mULa che enAM, enAM mULane nukasAna thavAno koI prazna ja nahoto, paraMtu manuSya eTalo nirmama banI gayo che ke te mULane ja khodavA lAgyo. dharatIne ja nahi te AkAzane paNa khodavAno prayatna karavA lAgyo. eTaluM dhana mANasa pAse hatuM ke sAta peDhI khAya to paNa khUTavAnuM nahotuM. evAM ghara ApaNe joyAM che, jenI dIvAlomAM paNa sonuM maDheluM hatuM. parantu te barabAda thaI gayuM. badhuM ja potAnA hAthothI temanAM saMtAnoe khoI nAkhyuM. ApaNe vipannatAnA upAsaka nathI, dAridrayanA upAsaka nathI, paraMtu ekAMgI sampannatAnA upAsaka paNa nathI. saMpannatA vilAsitA vadhAre che ane vipannatA krUratA vadhAre che. vilAsitA ane krUratA baMne pApa che. ApaNe madhyama mArganA upAsaka chIe. gAMdhIjIe ghaNuM UMcuM zikSaNa meLavyuM hatuM, teo berisTara hatA, badhuM meLavI zakya hota, paraMtu temaNe ema na karyuM. te pAkA samAjavAdI hatA. kahetA hatA ke, samAjane jyAM sudhI na maLe, tyAM sudhI huM ekalo kema khAuM ? eka bALake temanekahyuM- tame A mAtra laMgoTI zA mATe pahero cho ? mArI mAtA tamArA mATe sAro pozAka taiyAra karI zake che. gAMdhI bolyA- 'eka pozAkathI kAma nahi cAle, trIsa karoDa pozAka hoya, to huM paherIza.' tAdAtmyanI anubhUti mArI vAta kahuM. meM saMtono eka saMghADo lokopakAra mATe saurASTra mokalyo. tyAM vAtAva2Na kaMIka evuM banyuM, temane jagyA ane khorAka baMne maLavAM muzkela thaI gayA. mane sUcanA maLI, tyAM saMtone AhAra-pANI maLavAM paNa muzkela thaI gayAM che. manamAM vicAra Avyo, temane tyAM mokalIne meM yogya nathI karyuM ane te ja samaye saMkalpa karyo ke jyAM sudhI temane pUro AhAra nahi maLe, tyAM sudhI huM paNa pUro AhAra nahi lauM. A saMkalpa meM koInI sAme vyakta nahoto karyo. eka mahinA pachI sUcanA AvI- saMtone have AhAra-pANInI saMpUrNa suvidhA maLI rahI che. te sUcanA maLavAthI meM mAro saMkalpa pUro karyo. jyAM vyakti bIjAnA sukha-duHkhano anubhava kare che, tyAM svArthanI vRtti Jain Educationa International mahAvI2nuM arthazAstra : 134 For Personal and Private Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyApaka bane che. "huM ekalo nathI' A bhAvanA jeTalI prakhara thaze, teTaluM ja paryAvaraNanI samasyAnuM samAdhAna maLaze. garIba koNa? eka prazna che- garIbInI paribhASA zI che? kone garIba kahIe? amIra koNa che ane garIba koNa che? A jANavAnI ApaNI daSTi che. eka saMskRta kavie lakhyuM - nIce tarapha juo, badhA garIba lAgaze. upara tarapha juo, potAnI dArIvratA jhaLakaze. adho'dho pazyataH kasya mahimA no garIyasI / uparyupari pazyataH sarvameva daridrati / / potAnAthI uparavALAne juo to lAgaze potAnA karatAM vadhu te garIba che. lAkhavALo karoDavALA sAme garIba che, karoDavALo abajavALA sAme garIba che, arajapati kharavapati sAme garIba che. ThIka ja kahyuM che, UMcethI UMcAne juo to nIcevALo daridra che. tame tamArIthI nIce jozo to lAgaze ApaNe badhAthI UMcA chIe. ekanA hAthamAM eka che ane bIjAnA hAthamAM so che. AnI koI nizcita paribhASA nathI karI zakAtI ke koNa amIra che ane koNa garIba che. mane pUchavAmAM Ave to huM kahIza- garIba te che, jenuM mana garIba che, jenI vRttio garIba che. eka majUrane juo, be roTalI khAya che, pANI pIe che ane mastInI UMgha le che. bIjI bAju dasa lAkhanI moTaramAM besIne pharanAro mAlika, erakaMDIzanDa baMgalAmAM sUe che, chatAM paNa UMgha nathI AvatI. antara zuM che? udyogapati DAlamiyAjInI koThImAM rahyA, ame joyuM- jamatI vakhate paNa hAtha vaDe phonanA rIsivarane kAnamAM goThavI rahyA hatA. manamAM vicAra Avyo- jIvana ATaluM vyasta ane azAnta, pachI A dhana zA kAmamAM Avaze ? temane daridra mAnuM ke saMpanna? berojagArIno prazna eka prazna che berojagArIno. berojagArI kyAMthI AvI che? enuM kAraNa che ApaNI zikSaNa paddhati. huM spaSTa kahuM chuM, bhAratanI berojagArI tenI zikSaNapaddhatinI dena che. pahelAM pratyeka varga pota-potAnA kAmamAM masta hato. kheDUtano dIkaro khetI karato. kuMbhArano dIkaro mATInAM vAsaNa banAvato, luhArano dIkaro mahAvIranuM arthazAstra : 135 ) Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ luhArInuM kAma zIkhato. badhA pota-potAnA kAmamAM lAgelA hatA. zikSaNanuM stara vadhyuM tenI sAtho-sAtha sAmAjika parivezamAM paNa parivartana AvavA lAgyuM. bhaNIgaNIne loko potAnA pUrvajonA vyavasAyathI dUra thatA gayA. pachI paramparAgata vyavasAyamAM joDAvA mATe saMkoca thavA lAgyo. gAma zahera tarapha bhAgavA lAgyuM. A badhuM vartamAna zikSaNanI dena che. surakSA ane sahayoga eka prazna che surakSA ane sahayogano. surakSA koNa konI kare che? A saMsAramAM koI koInI surakSA nathI karatuM. saunI pota-potAnA svArthanI surakSA che. svArtha vinA bApa beTAnI surakSA nathI karato, beTo bApanI sevA nathI karato. A svArthavRtti kyAre maTaze? A saMsAramAM jyAM sudhI kAma, krodha, lobha, moha raheze, A bAbato rahevAnI. abajonI saMpatti jenI pAse che te maravAnI avasthAmAM AvavAthI khoLe lIdhelo dIkaro kahe che- bolAvI to rahyA che; zuM zeThajI kharekhara maravAnI sthitimAM che, maraNAsana sthitimAM hoya to AvuM, nahi to mane phurasada nathI. maraNAsana zeThajI pAse koI mAkhI uDADavAvALuM paNa nathI. koNa konI surakSA kare che? dhanya che ApaNA gurudevo, jemaNe ApaNane surakSA pratye nizcitta banAvyA che. nAnAmAM nAnA ane nakAmA sAdhunI paNa sevA karavAmAM Ave che. zA mATe karavAmAM Ave che? gurune prasanna karavA mATe nahi, nirjarA mATe. duSkALanI sthitimAM jyAre pazudhana samApta thavA lAge che tyAre cAre bAjuthI temanI surakSA ane ghAsacArAnA prabandha mATe avAja UThe che. konA mATe? pazuo mATe nahi, potAne mATe. pazuo marI jaze to dUdha-dahIM, mAkhaNa kyAMthI maLaze? khetI konAthI thaze? badho svArthano mAmalo che. akALa-duSkALa to kyAreka-kyAreka paDe che. mANasono duSkALa to dararoja cAlI rahyo che. pratidina lAkho karoDo loko khorAka-pANI mATe talasI rahyA che. emanA mATe kharekharI koI cintA nathI thaI rahI, kRtrima cintA avazya thaI rahI che. samAdhAna sUtra A samasyAnAM be ja samAdhAna che. paheluM samAdhAna e che ke svayaM potAnA vicArothI garIba ane daridra na bano. bIjuM samAdhAna e che ke e vAtanuM zikSaNa ApavAmAM Ave ke ekalA AgaLa vadhavAnI koziza karazo to te svArthavRttithI tamane ghaNuM nukasAna thaze tethI tema na karo. mahAvIranuM arthazAstra : 136 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ dakSiNa yAtrAmAM ame joyuM- samagra dakSiNamAM jaina dharmano khUba prabhAva che. uttara bhAratamAM mahAjane vyApArI ja jaina che, jyAre dakSiNamAM dareka koma jaina che. enuM kAraNa zuM che? tapAsa karI to khabara paDI tyAMnA jaina lokoe khUba duradaSTithI kAma lIdhuM. temaNe e saMkalpa karyo je jaina haze, tene zikSaNa, cikitsA ane rojagAra barAbara maLaze. koI bhUkhyuM nahi mare. AnuM pariNAma e AvyuM ke samagra dakSiNa jaina dharma pratye AkRSTa thayuM. jaina loko A daSTi dareka jagAe apanAvI le to ! IsAI loko AvuM to kare che. teo abhAvagrasta lokone pUrI madada kare che. pariNAma svarUpa temaNe potAnI saMkhyA vadhArI lIdhI. bIjI bAju hindu evI Apatti UbhI kare che ke dharmAntaraNa karavAmAM AvI rahyuM che, paraMtu kevaLa evuM karavAthI zuM thaze? jIvananI prAthamika AvazyakatAo paNa jemanI pUrI nathI thatI, khorAka ane kapaDAM mATe paNa je talase che, teo madada mATe koI ne koIno to hAtha pakaDaze ja. hamaNAM eka phAunDezana banyuM che, teno uddeza che- ApaNe dareka mANasane zikSaNa, cikitsA ane AvAsa ApavAno prayatna karIzuM. A kAma AbhAra prApta karavAnI daSTithI nahi, sevAbhAvanA ane sAdharmika vAtsalyanI daSTithI thaze. jaina samAjamAM eka zabda che sAdharmikatA. A zabdane jo ApaNe mahattva ApIe to ghaNuM moTuM kAma thaI zake che, berojagArI ane garIbI dUra karavAmAM ghaNI sahAyatA maLI zake che. aNuvrata gAma yojanA eka kalpanA karavAmAM AvI rahI che aNuvrata gAma yojanAnI. evAM aNuvrata gAmo taiyAra karavAmAM Ave, jyAM koI paNa mANasa berojagAra na rahe, bhUkhyo na rahe, korTa-kacerImAM na jAya. badhA ja prAmANika ane ImAnadArInuM jIvana jIve. A yojanA thoDI ghaNI paNa saphaLa thaI gaI to A kevaLa dharmanI saphaLatA nahi hoya. samAjanI paNa khUba moTI saphaLatA haze. dharmanA lokoe kahyuM, garIbone anna khavaDAvo, puNya maLaze. garIbone bhojana karAvIne puNya kamAvAnI A IcchA para AcArya bhikSue sakhta prahAra karatAM kahyuM- koIne bhikhArI mAnIne tene anna khavaDAvavuM e pApa che. tene bhAI mAnIne, kartavya mAnIne, sahAyatA karavAnI daSTithI e kAma karavAmAM Ave ane vasudhaiva kuTumbakamnI bhAvanAthI kAma karavAmAM Ave to enA para niyaMtraNa lAvI zakAya che. mahAvIranuM arthazAstra : 137 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahelAM jIvo ApaNe na mahAvIrane joyA, na gAMdhI, mArksa ane kenijane joyA. jemane joyA na hoya, temanA viSayamAM vivecana phakta vaicArika daSTithI, sAhityika daSTithI karI zakAya che. ApaNe sauthI vadhu paricita ane najIka mahAvIranA chIe, kAraNake temanuM jIvana jIvIe chIe, temano mata vAMcIe chIe, temanI vAta karIe chIe. teo nathI, paNa temanuM jIvana-darzana ApaNI samakSa che. mahAvIra kevaLa drA ane darzaka nahotA, teo je bolatA hatA tene pahelAM jIvI batAvatA hatA. A temanI vizeSatA hatI. AyAro vAMco, temanuM AkhuM jIvana-darzana maLaze. ApaNe mahAvIranA anuyAyI chIe eTalA mATe ApaNo prayAsa raheze ke ApaNe je kaMI bolIe, tene pahelAM jIvI batAvIe. svayaM satya zodho mahAvIranI kakSAmAM ApaNe koI bIjAne kevI rIte lAvIe? jo na lAvIe to pakSapAta thaI jaze. mahAvIre e kayAreka nathI kahyuM - pote ja sarvajJa che. je kaMI pote kahI rahyA che, te ja satya che. temaNe kahyuM che- "kaqLa savvalentha -svayaM satya zodho. mahAvIranuM zodheluM satya have vAsI che, jUnuM che. svayaM satya zodho, A koNa kahe che ? A mahAvIra kahe che. enAthI eka daSTi maLe che. temanA tarapha AkRSTa thavAnI apekSAe ApaNe temanA vicArothI AkRSTa chIe. temaNe kahyuM- tame mArA zabdo pratye AkRSTa na bano. vicAro, manana karo ane ThIka lAge tyAre svIkAra karo. kevaLa zraddhAne kAraNe ApaNe mahAvIrane nathI mAnatA, dveSanA kAraNe koInA pratye ApaNane aruci nathI thatI. ApaNe AptatvanI parIkSA karI che. ApaNane mahAvIramAM Aptatva lAgyuM, eTalA mATe ApaNuM AkarSaNa mahAvIra pratye che. temaNe kahyuM, mahAvIra nAmanI vyakti pratye tame AkRSTa na bano. bhUlI jAo ke mahAvIra nAmanI koI vyakti hatI. te vyaktipUjAnA samarthaka nahotA. A daSTithI ApaNe mArksa, kenija ane gAMdhIne paNa joIe. gAMdhImAM paNa ochuM mahApuruSatva nathI maLatuM. kyAreka-kyAreka manamAM vicAra Ave che-zuM eka gRhastha mAnavI Avo hoI zake? evo mANasa, je kahe che te ja kare che ane je kare che, te ja kahe che. duHkha sukhane koI mahattva ja nathI Apato. viziSTa vyaktitva hatuM te. ApaNe khUba sanmAnathI temanA siddhAnto pratye potAnI saMmati vyakta karIe chIe. NS mahAvIranuM arthazAstra : 138 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArksanuM avadAna mArksa paNa ghaNuM kArya karyuM che. mArksa na hota to saMsAranI aMdhazraddhA tUTata nahi, garIba potAnAM karmothI garIbI bhogavI rahyo che, temAM koI zuM karI zake ? tenA bhAgyamAM ja evuM lakhyuM che- A mAnyatAne toDavI koI nAnI vAta nathI. mahAvIre evuM nahotuM kahyuM paNa temanA anugAmI jaina loko paNa evuM mAnavA lAgyA hatA ke badhA karmonA khela che, emAM koI kaMI karI zake nahi, mArksa A mAnyatAne toDI. karmonI gati mAnIne mUDha na bano. karma ApaNe karI rahyA chIe, karma ApaNane nathI karI rahyuM. karmone karanArA ApaNe chIe to toDanArA paNa ApaNe ja hoIe. mAnavuM paDaze ke Avo vicAra ApIne mArksa mAnavajAtinuM khUba kalyANa karyuM, zoSito ane garIbono uddhAra karI dIdho. ApaNe bhUlone choDI daIe, guNagrAhI banIe, e ApaNo dRSTikoNa che. mArksanI vicAraNAmAM eka bhUla rahI gaI, jenAthI te asaphaLa thaI gayA. te bhUla e ke- temanA vicAro sAthe adhyAtma na joDAyuM. ahiMsA ane adhyAtma joDAI jAta to mArksa yuganA mahAna vicAraka siddha thAta. temaNe ahiMsAne bhulAvI dIdhI. jema-tema paNa lakSyane prApta karo, A vRtti mana 52 savA2 thaI gaI ane eTalA mATe sAmyavAdano prayoga asaphaLa thaI gayo. sukha ane sampannatA kenijanA vicArane paNa sarvathA asatya na kahI zakAya. temaNe suvidhA ane saMpannatAnuM darzana karyuM- paraMtu A tathyane bhulAvI dIdhuM. sAdhana ane suvidhA maLI javAthI sukha maLI ja jAya, te jarUrI nathI. moTI saMpanna vyaktione paNa duHkha bhogavatI ApaNe joI che. badhA ja saMpanna thaI jAya to paNa vipannatA to rahevAnI, te maTaze nahi. svargalokamAMthI UtarIne Indra ane IndrANI eka nAnakaDA gAmamAM AvyAM. gAma ghaNuM daridra hatuM. tyAMnA loko cIMtharehAla ane garIba hatA. IndrANIne dayA AvI gaI. temaNe Indrane kahyuM- mahArAja ! Apa A garIbonuM saMkaTa dUra karo. khUba duHkha bhogavI rahyA che. Indra bolyA, tuM samajatI nathI. koI sukhI banAvavAthI nathI banatuM. IndrANIe potAnI haTha choDI nahi. strIhaTha AgaLa chevaTe Indrane paNa namatuM jokhavuM paDyuM. Indrae gAmanAM ghara ane galIo sonA-cAMdIthI bharI dIdhAM. savAre lokoe jAgIne joyuM to cAre bAju dhana hatuM. lokoe akhUTa dhana potAnI mahAvIranuM arthazAstra 139 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAse ekaThuM karI lIdhuM. thoDIka ja vAramAM badhA saMpanna thaI gayA hatA. keTalAka divaso pachI Indra ane IndrANI pharIthI tyAM gayAM. gAmane saMpanna joyuM. IndrANI ghaNAM prasanna thayAM. paraMtu gAmanA lokone IndrANIe duHkhI joyA. InTe pUchyuM- duHkhI zA mATe cho? eka vyaktie khUba nirAzAthI javAba Apyo, na jANe konI kudaSTi paDI gaI A gAma upara. ahIM badhAnI pAse badhuM ja che. badhA mAlika thaI gayA, koI nokara nathI maLato. potAnuM dhana ame kone batAvIe? ahIM to badhAne tyAM ratnono bhaMDAra che. ame kone batAvIe? ame ATaluM dhana meLavIne sukhI nathI, duHkhI chIe. Indra IndrANI tarapha joyuM. vAta IndrANInI samajamAM AvI gaI hatI. A khUba ja mArmika kathA che. saMpannatAthI koIne sukha prApta nathI thaI zakatuM. sukha alaga cIja che, saMpannatA alaga cIja che. ApaNe A vAtane samajI laIe to arthazAstrano krama badalAI jaze. mahAvIra, mArksa, kenija ane gAMdhI mahAvIra, mArksa, kenija ane gAMdhI-e badhA dUradarzI hatA. potAnI daSTithI dUranI vAta vicAratA hatA. dUradarzI hovuM te paNa ghaNI moTI upalabdhi che, ghaNo moTo guNa che. upaniSadamAM kahyuM che- "varSa patha mAM sarva, pa thatu HISTm ? kAle zuM thaze? e zuM jovAnuM. jovuM hoyato so varSa pachI zuM thaze, e jovAno prayatna karo. moTI vAtane juo. A daSTie jeTalA paNa mahApuruSo thaI gayA teo kharekhara dUradarzI hatA. teo Aje paNa preraNA ApI rahyA che ke tame paNa dUradarzI bano. A saMdarbhamAM ApaNe e vAtane bhUlI jaIe chIe- jyAM sudhI kaSAya che, nava kaSAya vidyamAna che, dUradarzana kAma nahi kare, e paNa dUradraSTithI jovuM joIe ke manuSyanI sthitio kevI rIte badalI zakAya? manuSyanA kaSAya kevI rIte badalI zakAya? tenI manovRttione kevI rIte badalI zakAya, manuSyane ThIka kevI rIte karI zakAya? mahAvIre enA vize khUba cintana karyuM. gAMdhIe paNa karyuM. mahAvIre cittana karyuM to thayuM kema nahi? thayuM hoya ke na thayuM hoya, paNa ciMtana temaNe karyuM. temaNe kAragata upacAra batAvyA, paNa auSadhinuM sevana karAvavuM e to temanA hAthanI vAta nahotI. mahAvIre kahyuM- artha tamArA mATe jarUrI che, paraMtu teno tyAga paNa jarUrI na mahAvIranuM arthazAstra H 140 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. hiMsA tamArA mATe anivArya che, paraMtu ahiMsA paNa teTalI ja anivArya che. parigraha Avazyaka che to aparigraha paNa jarUrI che. A bAbato temaNe batAvI. A daSTie kahevAya che- jeTalA paNa mahApuruSo thaI gayA, temaNe pota-potAnI dRSTithI je te yuganI samasyAone samajI che ane tenuM samAdhAna ApyuM che. kaSAyanuM alpIkaraNa karo. kaSAyane ochA karavA te sAdhuonuM ja kAma nathI. prAcIna dhAraNA hatI ke yogI yoga-sAdhanA jaMgalamAM ja kare, zaheromAM temanuM zuM kAma che? ApaNe e daSTine mahattva ApyuM- yoga-sAdhanA jaMgalamAM ja nahi, zaheramAM paNa Avazyaka che. vaijJAnika loko prayogazALAmAM beThA beThA antarikSamAM ghUmatA upagrahanuM saMcAlana kare che. yoga sAdhanA badhA mATe dareka samaye Avazyaka che. rASTranetA, samAjanetA, saMsthAonA netA emanA mATe to kaSAyone ochA karavA kharekhara jarUrI che. eTalA mATe kahevAmAM AvyuM che ke AcArya banAvatAM pahelAM khUba bArIkAIthI nirIkSaNa-parIkSaNa karI levuM joIe. nirdhArita kasoTIomAM saphaLa thAya to banAvo, nahi to nahi. arthazAstrInI dRSTie vicArIe to niyattA vyakti alpakaSAyI to hovo ja joIe. mANasa sAro bane eka vAta nizcita jANI lo - jyAM sudhI mANasa nahi badalAya, tyAM sudhI kaMI nahi badalAya. koInA hAthamAM nathI mANasane badalavAnuM. Rtune badalI zakAya, prakRtine badalI zakAya, paraMtu mANasane badalavo sahaja nathI. mANasane badalavo hoya to badalavAnI prakriyA apanAvavI paDe, dIrghakALa sudhI prayoga ane prayatna karavA paDe. badalavAnuM asaMbhava che evuM to na kahI zakAya, paraMtu te sahaja ane saraLa paNa nathI. barnADa zaoNe eka janasabhAmAM IslAmanI ghaNI prazaMsA karI. loko maMtramugdha thaIne sAMbhaLI rahyA. bhASaNanI samApti pachI eka mANasa bolyo, lAge che tame IslAma dharma svIkAra karavA jaI rahyA che barnADa zaoN bolyA- svIkArI to jarUra leta, paNa zuM karuM, musalamAna sAro nathI. huM paNa kahuM chuM- badhA dharma sArA che, paraMtu temanA tamAma anuyAyIo sArA nathI. amAro prayatna e che ke game te rIte mANaso sArA banI jAya. aNuvrata, prekSAdhyAna, jIvanavijJAna ane A vyAkhyAnamALAo- badhA e ja dizAmAM karavAmAM AvI rahelA prayatno che. mahAvIranuM arthazAstra : 141 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa mahAvIranuM arthazAstra : 143 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. mahAvIra vANI : mUla srota tae NaM se ANaMde gAhAvaI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie tappaDhamayAe thUlayaM pANAivAyaM paccakkhAi jAvajjIvAe / tayANaMtaraM ca NaM icchAparimANaM karamANe (1) hiraNNa-suvaNNavihiparimANaM karei-nannattha cauhiM hiraNNakoDIhiM nihANapauttAhiM, cauhiM vaDDhiuttAhiM, cauhiM pavittharapauttAhiM, avasesaM savvaM hiraNNa-suvaNNavihiM paJcakkhAi / (2) tayANaMtaraM ca NaM cauppayavihiparimANaM karei-nannattha cauhiM vaehiM dasagosAhassieNaM vaeNaM, avasesaM savvaM cauppayavihiM paccakkhAi / (3) tayANaMtaraM ca NaM khettavatthuvihiparimANaM karei-nannattha paMcahiM halasaehiM niyattaNasatieNaM haleNaM/avasesaM savvaM khettavatthuvihiM paccakkhAi / (4) tayANaMtaraM ca NaM sagaDavihiparimANaM karei-nanattha sagaDasaehiM disAyattiehiM, paMcahiM sagaDasaehiM saMvahaNiehiM avasesaM savvaM sagaDavihiM paccakkhAi / (5) tayANaMtaraM ca NaM vAhaNAvihiparimANaM karei-nannattha cauhiM vAhaNehiM disAyattiehiM ca cauhiM vAhaNehiM saMvahaNiehiM, avasesaM savvaM vAhaNavihiM paccakkhAi // tayANaMtaraM ca NaM uvabhoga-paribhogavihiM paccakkhAyamANe (1) ullaNiyAvihiparimANaM karei-nannattha 'egAha gaMdhakAsAIe', avasesaM savvaM ullaNiyAvihiM paccakkhAi / (2) tayANaMtaraM ca NaM daMtavaNavihiparimANaM karei-nannattha egeNaM ullalaTThImahueNaM, avasesaM savvaM daMtavaNavihiM paccakkhAi / (3) tayANaMtaraM ca NaM phalavihiparimANaM karei-nannattha egeNaM khIrAmalaeNaM, avasesaM savvaM phalavihiM paccakkhAi / (4) tayANaMtaraM ca NaM abbhaMgaNavihiparimANaM karei-nannattha sayapAgasahassapAgehiM tellehiM, avasesaM savvaM abbhaMgaNavihiM paccakkhAi / (5) tayANaMtaraM ca NaM uvvaTTaNAvihiparimANaM karei-nannattha egeNaM surabhiNA - - - - - - - - - - ITE ra mahAvIranuM arthazAstra : 145 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaMdhaTTaeNaM, avasesaM savvaM uvvaTTaNAvihiM paccakkhAi / (6) tayANaMtaraM ca NaM majaNavihiparimANaM karei-nannattha aTThahiM aTTiehiM . 'udagassa ghaDehiM, avasesaM savvaM majaNavihiM paccakkhAi / (7) tayANaMtaraM ca NaM vatthavihiparimANaM karei-nannatya egeNaM khomajuyaleNaM, avasesaM savvaM vatthavihiM paccakkhAi / (8) tayANaMtaraM ca NaM vilevaNavihiparimANaM karei-nannattha agarukuMkumacaMdaNamAdiehiM, avasesaM savvaM vilevaNavihiM paccakkhAi / (9) tayANaMtaraM ca NaM pupphavihiparimANaM karei-nannattha egeNaM suddhapaumeNaM mAlaikusumadAmeNa vA, avasesaM savvaM puSphavihiM paccakhAi / (10) tayANaMtaraM ca NaM AbharaNAvihiparimANaM karei-nannattha maTThakaNNejjaehiM nAmamuddae ya, avasesaM savvaM AbharaNavihiM paccakkhAi / (11) tayANaMtaraM ca NaM dhuvaNavihiparimANaM karei-nannattha agaru-turukka dhUvamAdiehiM, avasesaM savvaM dhUvaNavihiM paccakkhAi / (12) tayANaMtaraM ca NaM bhoyaNavihiparimANaM karemANe (ka) peja-vihiparimANaM karei-nannattha egAe kaTTapejjAe, avasesaM savvaM pejavihiM paccakkhAi / (kha) tayANaMtaraM ca NaM bhakkhavihiparimANaM karei-nannatya egehiM ghayapuNNehiM khaMDakhajaehiM vA, avasesaM savvaM bhakkhavihiM paccakkhAi / (ga) tayANaMtaraM ca NaM odaNavihiparimANaM karei-nannatya kalamasAliodaNeNaM, avasesaM savvaM odaNavihiM paccakkhAi / (gha) tayANaMtaraM ca sUvavihiparimANaM karei-nannattha kalAyasUveNa vA muggasUveNa vA mAsasUveNa vA, avasesaM savvaM sUvavihiM paccakkhAi / (Da) tayANaMtaraM ca NaM ghayavihiparimANaM karei-nannattha sAradieNaM goghayamaMDeNaM, avasesaM savvaM ghayavihiM paccakkhAi / (ca) tayANaMtaraM ca NaM sAgAvihiparimANaM karei-nannattha vatthusAeNa vA taMbusAeNa vA sutthiyasAeNa vA maMDukiyasAeNa vA, avasesaM savvaM sAgavihiM paccakkhAi / (cha) tayANaMtaraM ca NaM mAhurayavihiparimANaM karei-nannattha egeNaM pAlaMkAmAhuraeNaM, avasesaM savvaM mAhurayavihiM paccakkhAi / mahAvIranuM arthazAstra : 146 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ (ja) tayANaMtaraM ca NaM temaNavihiparimANaM kare - nannattha sehaMbadAliyaMbehiM, avasesaM savvaM temaNavihiM paJcakkhAi / (jha) tayANaMtaraM ca NaM pANiyavihiparimANaM karei- nannattha egeNaM aMtalikkhodaNaM, avasesaM savvaM pANiyavihiM paccakkhAi / (Ja) tayANaMtaraM ca NaM muhavAsavihiparimANaM karei- nannattha paMcasogaMdhieNaM taMboleNaM, avasesaM savvaM muhavAsavihiM paJccakkhAi / tayANaMtaraM ca NaM cauvvihaM aNaTThAdaMDaM paccakkhAi, taM jahA - 1. avajjhANAcaritaM 2. pamAyAcaritaM 3. hiMsappayANaM 4. pAvakammovadese / tayANaMtaraM ca NaM thUlayassa pANAivAyaveramaNassa samaNovAsaeNaM paMca atiyArA peyAlA jANiyavvA, na samAyariyavvA, taM jahA 1. baMdhe 2. bahe 3. chaviccede 4. atibhAre 5. bhattapANavocchede / tayANaMtaraM ca NaM dhUlayasya adiNNAdANaveramaNassa samaNovAsaeNaM paMca atiyArA jANiyavvA, na samAyariyavvA, taM jahA 1. teNAhaDe 2. takkrappaoge 3. viruddharajjAtiko 4. kUDatula- kUDamANe 5. tappaDiruvagavavahAre / tayANaMtaraM ca NaM icchAparimANassa samaNovAsaeNaM paMca atiyArA jANiyavvA, na samAyariyavvA, taM jahA 1. khettavatthupamANAtikme 2. hiraNNasuvaNNapamANAtikme 3. dhaNadhaNNapAmANAtikkame 4. dupayacauppayapamANAtikkame Jain Educationa International mahAvIranu | arthazAstra : 147 For Personal and Private Use Only ADVANDANANDNI
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. kuviyapamANAtiko / tayANaMtaraM ca NaM disivayassa samaNovAsaeNaM paMca atiyArA jANiyavvA, na samAyariyavvA, taM jahA 1. uDDhadisipamANAtiko 2. ahodisipamANAtiko 3. tiriyadisipamANAtiko 4. khettavuDDhI 5. satiaMtaraddhA / kammao NaM samaNovAsaeNaM paNNarasa kammAdANAI jANiyavvAI, na samAyariyavvAiM, taM jahA-1. iMgAlakamme 2. vaNakamme 3. sADIkamme. 4. bhADIkamme 5. phoDIkamme 6. daMtavANijje 7. lakkhavANijje 8. rasavANijje 9. visavANijje 10. kesavANijje, 11. jaMtapIlaNakamme 12. nillaMchaNakamme 13. davaggidAvaNayA 14. saradahatalAgaparisosaNayA 15. asatIjaNaposaNayA // ' __ iha khalu pAINaM vA paDINaM vA udINaM vA dAhiNaM vA saMtegaiyA maNussA bhavaMti, taM jahA-mahicchA mahAraMbhA mahApariggahA adhammiyA adhammANuyA adhammiTThA adhammakkhAI adhammapAyajIviNo adhammabaloiNo adhammapalajjaNA adhammasIlasamudAcArA adhammeNa ceva vittiM kApemANa viharaMti, haNa chiMda bhiMda vigattagA lohiyapANI caMDA ruddA khuddA sAhassiyA ukaMcaNa-vaMcaNa-mAyA-NiyaDikUDakavaDa-sAi-saMpaogabahulA dussIlA duvvayA duppaDiyANaMdA asAhU savvAo pANAivAyAo appaDivirayA jAvajjIvAe, savvAo musAvAyAo appaDivirayA jAvajIvAe, savvAo adiNNAdANAo appaDivirayA jAvajjIvAe, savvAo mehuNAo appaDivirayA jAvajjIvAe, savvAo pariggahAo appaDivirayA jAvajjIvAe / iha khalu pAINaM vA paDINaM vA udINaM vA dAhiNaM vA saMtegaiyA maNussA bhavaMti, taM jahA-aNAraMbhA apariggahA dhammiyA dhammAguNA dhammiTThA dhammakkhAI dhammappaloI dhammapalajjaNA dhammasamudAyArA dhammeNaM ceva vittiM kappemANA viharaMti, susIlA subbayA suppaDiyANaMdA susAhU savvAo pANAivAyAo paDivirayA jAvajIvAe, savvAo musAvAyAo paDivirayA jAvajjIvAe, savvAo adiNNAdANAo paDivirayA jAvajjIvAe, savvAo mehuNAo paDivirayA 1. uvAsagadasAo 1/24, 28-30, 32, 34, 36, 38 mahAvIranu arthazAstra : 148 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAvajIvAe, savvAo pariggahAo paDivirayA jAvajjIvAe / iha khalu pAINaM vA paDINaM vA udINaM vA dAhiNaM vA saMtegaiyA maNussA bhavaMti, taM jahA-apicchA appAraMbhA appapariggahA dhammiyA dhammANuyA dhammiTThA dhammakkhAI dhammappaloI dhammapalajjaNA dhammasamudAyAraH dhammeNaM ceva vittiM kappemANA viharaMti susIlA suvvayA suppaDiyANaMdA susAhU, egaccAo pANAivAyAo paDivirayA jAvajjIvAe, egaccAo appaDivirayA / egaccAo mustavAyAo paDivirayA jAvajjIvAe, egaccAo appaDivirayA / egaccAo adiNNAdANAo paDivirayA jAvajIvAe, egaccAo appaDivirayA / egaccAo mehuNAo paDivirayA jAvajIvAe, egaccAo appaDivirayA / agaccAo pariggahAo paDivirayA jAvajIvAe, egaccAo appaDivirayA / ' 1. sUyama 2/2-58, 53, 71. TTIT - - - - - - - mahAvIranuM arthazAstra : 149 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. vrata-dIkSA zrAvakanI pahelI bhUmikA che samyakatva dIkSA. samyaktvanI puSTi pachI zrAvakanI bIjI bhUmikA- vrata dIkSA svIkAravAmAM AvI che. vrata dIkSAno artha chesaMyama tarapha prasthAna karavuM. eka gRhastha zrAvaka saMpUrNa rIte saMyamI na rahI zake paNa te asaMyamanI sImAmAM rahI zake che. A daSTithI bhagavAna mahAvIre tenA mATe bAra vrata rUpI saMyamadharmanuM nirUpaNa karyuM. aNuvrata, guNavrata ane zikSaNavrata rUpa bAra vrata temaja teramuM mAraNAntika saMlekhanA - A javatadIkSA che. tenuM svarUpa A pramANe che - 1.ahiMsA-aNuvrata huM dhULa prANAtipAtanuM pratyAkhyAna karuM chuM. AjIvana niraparAdha trasa prANInI mana, vacana ane zarIrathI saMkalpapUrvaka hatyA svayaM nahi karuM ane bIjAo dvArA paNa nahi karAvuM. is vizeSa rUpe manuSyane baLapUrvaka anuzAsita karavAno, AkramaNa karavAno, tene parAdhIna banAvavAno, aspRzya mAnavAno, zoSita ane visthApita karavAno parityAga karuM chuM. In huM A ahiMsA aNuvratanI surakSA mATe vadha, bandhana, aMga-bhaMga atibhAra-AropaNa, khAdya-peya-viccheda ane damana jevAM krUra karmothI bacato rahIza. 1. hiMsA be prakAranI hoya che- (1) ArahmA (2) saMkalpajA. ahiMsA aNuvratamAM phakta saMkalpajA hiMsAno tyAga karavAmAM Ave che. jethI A sthaLa prANAtipAtanuM pratyAkhyAna che. 2. krUratApUrvaka mAravuM. 3. krUratA pUrvaka bAMdhavuM. 2. satya aNuvrata : huM dhULa mRSAvAdanuM pratyAkhyAna karuM chuM. - vaivAhika sambandha, pazu-vikraya, bhUmi-vikraya, amAnata ane sAkSI jevA 1. khoTA dastAveja, khoTA hastAkSara vagere T mahAvIranuM arthazAstra : 150 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAromAM huM mana, vacana ane zarIrathI svayaM asatya nahi boluM ane bIjAo dvArA paNa nahi bolAvaDAvuM. huM A satyanI surakSA mATe koInA para doSAropaNa, SaDayaMtrano Aropa, marmanuM prakAzana, khoTuM mArgadarzana ane jUThA dastAveja jevA kapaTapUrNa vyavahArothI dUra rahIza. 3. acaurya aNuvrata huM dhULa adattAdAna (corI)nuM pratyAkhyAna karuM chuM. paNa huM AjIvana - tALAM toDavAM, khissA kApavAM, ghUsa mAravI, dhADa pADavI corI karavI, lUMTaphATa karavI ane bIjAnA svAmitvanuM apaharaNa karavA jevA krUra vyavahAra manathI, vacanathI ane zarIrathI svayaM nahi karuM ane bIjAo dvArA paNa nahi karAvuM. i huM A acaurya aNuvratanI surakSA mATe corInI vastu levI, rAjaniSiddha vastunI AyAta-nikAsa karavI, asalInA badale nakalI mAla vecavo, bheLaseLa karavI, khoTuM tola-mApa karavuM ane lAMca levA jevA viMcanApUrNa vyavahArothI dUra rahIza. 4.brahmacaryaaNuvrata huM dhULa maithunanuM pratyAkhyAna karuM chuM- 1 huM AjIvana potAnAM patnI/pati sivAya bAkInAM koI strIo, puruSo sAthe saMbhoga nahi karuM. = huM A brahmacarya aNuvratanI surakSA mATe parastrI ane vezyAgamana, aprAkRtika maithuna, tIvra kAmukatA ane kumeLa vivAha jevAM AcaraNothI dUra rahIza. 5.aparigraha aNuvrata | huM skULa parigrahanuM pratyAkhyAna karuM chuM- icchAnuM parimANa karuM chuM. mArA svAmitvamAM je parigraha che ane have pachI thaze, tenI sImA nIcenA prakAre karuM chuM, tenAthI vadhu parigrahano AjIvana parityAga karuM chuM- 1. kSetra, vAstu (ghara) nuM parimANa. - 1, maithuna be prakAranuM che- sUkSma ane sthaLa, mana, vANI ane IndriyamAM alpavikAra utpanna thAya che, te sUkSma maithuna che ane zArIrika kAma ceSTA karavI sthaLa maithuna che. mahAvIranuM arthazAstra : 151 S Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. sonuM, cAMdI, ratna vagerenuM parimANa. 3. dhana, dhAnyanuM parimANa. 4, pazu, pakSI vagerenuM parimANa. 5. kukhyapramANa- tAMbu, pittaLa, dhAtu tathA anya gRhasAmagrI, kAna, vAhana vagerenuM parimANa. u huM saMtAnanI sagAI, vivAhanA saMdarbhamAM rUpiyA vagere levAno TharAva nahi karuM. huM mArI parizuddha (neTa) Avakano ochAmAM ocho eka Tako prativarSa visarjana karIza. jo mArI parizuddha (neTa) vArSika Avaka pacAsa hajAra rUpiyAthI vadhu haze to ochAmAM ochA potAnI AvakanA traNa TakA visarjana karIza. visarjita rakama para potAnuM koIpaNa prakAranuM svAmitva nahi rAkhuM. huM aparigraha aNuvratanI surakSA mATe uparokta sImAo ane niyamonA atikramaNathI bacato rahIza. 6. digU parimANa vrata huM UMcI, nIcI, trAMsI dizAomAM svIkRta sImAothI bahAra javAnA tathA hiMsA vagerenA AcaraNanuM pratyAkhyAna karuM chuM. . huM digdatanI surakSA mATe nIce jaNAvelAM atikramaNothI dUra rahIza- 1. UMcI, nIcI, trAMsI dizAnA parimANanuM atikramaNa karavuM. 2. eka dizAnA parimANane ghaTADIne bIjI dizAnA parimANanuM atikramaNa karavuM. 3. dizAnA parimANanI vismRti thavI. i huM mArA rASTrathI bahAra jaIne rAjanItimAM hastakSepa ane jAsUsI nahi karuM. sthAnika prajAnAM hitone kacaDI nAkhanArA vyavasAyano vistAra nahi karuM ane TikiTa ke pArapatra vinA yAtrA nahi karuM. 7.bhogopabhoga-parimANavrata i huM upabhoga- paribhoga vidhinuM pratyAkhyAna karuM chuM- nIce jaNAvelI vastuonuM parimANa karuM chuM- 1. ullaNiyA vidhi-aMgochAnuM parimANa. mahAvIranuM arthazAstra : 15ra Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. dattavana vidhi- dAtaNanuM parimANa. 3. phaLa vidhi- snAna mATe upayogamAM levAmAM AvanArA rUmAla vagerenuM parimANa. 4. abhyagaNa vidhi-tela-mardananuM parimANa. 5. udvartana vidhi- ubaTana (piTTI)nuM parimANa. ka. majjana vidhi- snAna jaLanuM parimANa. 7. vastra vidhi- vastranuM parimANa. 8. vilepana vidhi-caMdana vagerenA vilepananuM parimANa. 9. puSpa vidhi- puSpa ke puSpamALAnuM parimANa. 10. AbharaNa vidhi-AbhUSaNanuM parimANa. 11.dhUpana vidhi- agarabattI vagere pragaTAvavAnuM parimANa. 12.bhojana vidhi- khAdya padArthonuM parimANa. jema ke peya vidhi- pIvAlAyaka dravyonuM parimANa. bhakSya vidhi-mIThAI temaja namakIna vagerenuM parimANa. odana vidhi-cokhA vagere annanuM parimANa. sUpa vidhi- dALanuM parimANa. dhRtavidhi- dhRta, tela vagere snehanuM parimANa. paNa zAkavidhi-pAlaka vagere zAkanuM parimANa. madhuravidhi- kerI vagere phaLo tathA mevAnuM parimANa. temana vidhi-dahIMvaDAM vagerenuM parimANa. v pAnIya vidhi- jaLa prakAro, (bhauma, antarikSa)nuM parimANa. mukhavAsa vidhi- tAbUla vagerenuM parimANa. 13. vAhana vidhi- palaMga, vAhananuM parimANa. 14. zayana vidhi- palaMga, pAtharaNuM vagerenuM parimANa. 15. upAna vidhi- jUtAM, caMpala vagerenuM parimANa. - - - - - 1 - - A mahAvIranuM arthazAstra : 153 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16. sacitta vidhi- sajIva dravyonuM parimANa. 17. dravya vidhi- khAdya, pIvAlAyaka padArthonI saMkhyAnuM parimANa. bhojana saMbaMdhI upabhoga-paribhoga vratanI surakSA mATe huM A atikramaNothI dUra rahIza- 1. sacittAhAra- pratyAkhyAna uparAnta sacitta vastuno AhAra karavo 2. sacitta pratibaddhAhAra-sacitta saMyukta AhAra karavo. 3. apakva dhAnyano AhAra karavo. 4. ardhamAna dhAnyano AhAra karavo. 5. asAra phaLa vagere khAvAM. karma (vyavasAya)nI daSTie paMdara karmAdAna zramaNopasAka mATe maryAdA uparAnta anAcaraNIya che 1, aMgArakarma- agnikAyanA mahAraMbhavALuM kArya. 2. vanakarma-jaMgalane kApavAno vyavasAya. 3. zAkaTakarma- vAhana calAvavAno vyavasAya. 4. bhATaka karma- bhADAno vyavasAya. 5. sphoTakarma--khadAna, paththara vagere phoDavAno vyApAra. 6. daMtavANijya- hAthIdAMta, motI, ziMgaDAM, cAmaDAM, asthi vagereno vyApAra. 7. lAlAvANijya- lAkha, mINa vagereno vyApAra. 8. rasavANijya- ghI, dUdha, dahIM tathA madha, mAMsa vagereno vyApAra. 9. viSavANijya- kAcI dhAtu, saMkhiyA, aphINa vagere jherI vastu tathA astra-zastra vagereno vyApAra. 10. kezavANijya- camacI gAya, ghoDA, hAthI tathA Una temaja rezama vagereno vyApAra. 11. yaMtra pIlanakarma- Ikha, tala vagerene ghANImAM palavAno dhaMdho. mahAvIranuM arthazAstra : 154 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. nilaMchanakarma- baLada vagerene napuMsaka karavAno dhaMdho. 13. dAvAnaLakarma- khetara tathA jamInane sApha karavA mATe Aga lagAvavI tathA jaMgalamAM Aga lagAvavI. 14. saradratataDAgazoSaNa- jharaNAM, nadI, taLAva vagerene sukavavAM. 15. asatIjanapoSaNadAsa, dAsI, pazu-pakSI vagerenuM vyApArArtha poSaNa karavuM. 8. anarthadaMDa viramaNa vrata huM anarthadaMDanuM pratyAkhyAna karuM chuM. enA cAra prakAra che- 1. apadhyAnAcarita-Arta, raudra dhyAnanI vRddhi karanAruM AcaraNa. 2. pramAdAcarita- prasAdanI vRddhi karanAruM AcaraNa. 3. hiMpradAna- hiMsAkArI astra-zastra ApavAM. 4. pApakarmopadeza- hatyA, corI, ghUsaNacArI, dhUta vagerenuM prazikSaNa ApavuM. A anarthadaMDa viramaNa vratanI surakSA mATe huM nIcenAM atikramaNothI bacato. rahIza 1. kandarpa- kAmoddIpaka kriyAo. 2. kautakucya- kAyika capaLatA. 3. maukharya- vAcALatA 4. saMyuktAdhikaraNa- astra-zastronI sajAvaTa. 5. upabhoga-paribhogatireka- upabhoga-paribhoganI vastuono AvazyakatA karatAM adhika saMgraha. 9. sAmAyika vrata sAmAyikano artha che, sAvadha yogathI virata thavuM tathA niravagha yogamAM pravRtta thavuM. enA pAMca aticAra che- 1. mana duSmaNidhAna- mananI asat pravRtti. 2. vacana dukmaNidhAna- vacananI asat pravRtti. 3. kAca duSmaNidhAna kAcanI asat pravRtti. 4. sAmAyikanI vismRtti. mahAvIranuM arthazAstra : 155 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. niyata samaya pahelAM sAmAyikanI samApti. 10. dezAvakAlika vrata meM cha e dizAomAM javAnuM parimANa karyuM che, teno tathA anya vratonI sImAno pratidina ke alpakAlIna saMkoca karIza. 11.poSadhopavAsa vrata huM dareka varSe ochAmAM ochuM eka pauSadha karIza. divasa-rAta upavAsapUrvaka samatAnI vizeSa sAdhanA karIza. huM pauSadha vratanI surakSA mATe nIce jaNAvela atikramaNothI bacato rahIza. 1. vatI mATe dararoja ochAmAM ochuM eka sAmayika karavuM Avazyaka che. e zakya na hoya to dareka saptAhamAM ochAmAM ochuM eka sAmAyika avazya karavuM- eka muhUrta (48 miniTa) sudhI samatAnI vidhivat sAdhanA karavI. 2. sthAna, vastra, pAtharaNuM vagerene joyA vagara ke asAvadhAnIthI kAmamAM levuM. 3. sthAna, vastra, pAtharaNuM vagerene rAtrinA samaye pUjA karyA vinA ke asAvadhAnIthI pUjIne kAmamAM levAM. 4. divase jamIna upara joyA vagara athavA asAvadhAnIthI maLa-mUtranuM visarjana karavuM. 5. jamIna upara rAtre pramArjana karyA vagara ke asAvadhAnIthI maLa-mUtranuM visarjana karavuM. 6. pauSadhopavAsa vratanuM vidhipUrvaka pAlana karavuM. 12. yathAsaMvibhAga vrata . huM mArA prAsuka ane eSaNIya bhojana, vastra vagereno yathAsaMbhava). saMvibhAga ApIne saMyamI vyaktionA saMyamI-jIvanamAM sahayogI banIza. 1 huM yathAsaMvibhAga vatanI anupAlanA mATe nIce jaNAvelAM atikramaNothI bacato rahIza. 1. eSaNIya vastune sacitta vastunI upara mUkavI. 2. eSaNIya vastune sacitta vastuthI DhAMkavI. 3. kALanuM atikramaNa karavuM. mahAvIranuM arthazAstra : 156 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. potAnI vastune bIjAnI batAvavI. 5. matsara bhAvathI dAna ApavuM. che. aprAsuka ane anaiSaNIya vastunuM dAna ApavuM, jema ke- sAdhune nimitta banAvIne, kharIdIne, payane AgaLa-pAchaLa karIne vagere upAyothI dAna ApavuM. saMkhanA huM A saMkhanA vratanI ArAdhanA karavA mATe nIce nirdiSTa atikramaNothI bacato rahIza. 1. A loka sambandhI sukhonI abhilASA. 2. paraloka sambandhI sukhonI abhilASA. 3. jIvavAnI abhilASA. 4. maravAnI abhilASA. 5. kAmabhoganI abhilASA. na mahAvIranuM arthazAstra : 157 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. cauda niyama zrAvakanI dararojanI vyAvahArika pravRttionA sImAkaraNano eka krama prAcIna kALathI cAlato Avyo che, jemAM mukhyatve cauda binduono sparza che. e cauda bindu cauda niyamanI saMjJAthI paricita che 1. sacitta--ana, pANI, phaLa vagere sacitta vastuonI sImA karavI. 2. dravya- khAvA-pIvA saMbaMdhI vastuonI sImA karavI. 3. vigaya- dUdha, dahIM, ghI, tela, goLa, mIThuM- A cha vigayanA paribhoganI sImA karavI. 4. patnI-jUtAM, mojAM, khaDAU, caMpala vagerenI sImA karavI. 5. tAlUla- pAna, sopArI, IlAyacI, cUrNa vagere mukhavAsanAM dravyonI sImA karavI. che. vastra paheravAnAM vastronI sImA karavI. 7. kusuma- phUla, attara tathA anya sugaMdhita vastuonI sImA karavI. 8. vAhana- moTara, rela, skUTara, rikSA vagere vAhanonI sImA karavI. 9. zayana-pathArInI sImA karavI. 10. vilepana - kesara, tela vagere lepa karanArA padArthonI sImA karavI. 11. abrahmacaryamAM-maithuna sevananI sImA karavI. 12. dizA- cha e dizAomAM pravAsa tathA anya je paNa pravRttio karavAmAM Ave che, tenI sImA karavI. 13. snAna- snAna temaja pANInI mAtrAnI sImA karavI. 14. bhakta-azana, pAna, khAdima, svAdimanI sImA karavI. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - mahAvIranuM arthazAstra : 158 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. AcAra saMhitA 1. huM koI paNa niraparAdha prANIno saMkalpapUrvaka vadha nahi karuM. // AtmahatyA nahi karuM. bhRNahatyA nahi karuM. 2. huM AkramaNa nahi karuM. Akramaka nItinuM samarthana nahi karuM. # vizva-zAnti tathA niHzastrIkaraNa mATe prayatna karIza. 3. huM hiMsAtmaka temaja toDaphoDa pravRttiomAM bhAga nahi lauM. 4. huM mAnavIya ekatAmAM vizvAsa karIza. jAti, raMga vagerenA AdhAre koIne UMca-nIca nahi mAnuM. # aspRzya nahi mAnuM. 5. huM dhArmika sahiSNutA rAkhIza. sAmpradAyika uttejanA nahi phelAvuM. 6. huM vyavasAya ane vyavahAramAM prAmANika rahIza. # potAnA lAbha mATe bIjAne nukasAna nahi karuM. - kapaTapUrNa vyavahAra nahi karuM. 7. huM brahmacaryanI sAdhanA ane saMgrahanI sImAnuM nirdhA2Na karIza. 8. huM cuMTaNInA saMbaMdhamAM anaitika AcaraNa nahi karuM. 9. huM sAmAjika kuruDhione Azraya nahi ApuM. 10. huM vyasanamukta jIvana jIvIza. mAdaka tathA nazIlA padArtho jevA ke dArU, gAMjo, carasa, heroIna, bhAMga, tamAku vagerenuM sevana nahi karuM. 11. huM paryAvaraNanI samasyA pratye jAgRta rahIza. lIlAMchama vRkSo nahi kApuM. pANIno apavyaya nahi karuM. Jain Educationa International - mahAvIranuM arthazAstra : 159 For Personal and Private Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya mahAprajJajI dvArA likhita bhagavAna mahAvIra viSayaka mUlyavAna graMtho 1. RSabha ane mahAvIra 2. mahAvIranI sAdhanAno marma 3. zramaNa mahAvIra 4. mahAvIrano punarjanma 5. mahAvIranuM arthazAstra - - - - - - - - - - - - - - - - - - tamAM mahAvIranuM arthazAstra : 10 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only