________________
आचारांगसूत्र
१४१ દિશા (અગ્નિ ખૂણો) નિશે તે પ્રજ્ઞાપકની પ્રદક્ષિણાથી (જમણી દિશાથી જાણવી અને તે દિશાવિદિશા અંતરાલસ્વરૂપ છે. (વચ્ચે રહેલી છે.) ઉર્ધ્વ અને અધોરૂપ ૧૮ દિશા સમજવી. (અહીં શીલાંકાચાર્યકૃત ટીકાના આધારે ૧૮ દિશાના નામ - પૂર્વ પૂર્વદક્ષિણ, દક્ષિણ, દક્ષિણ પશ્ચિમ, पश्चिम, पश्चिम उत्तर, उत्तर, उत्तरपूर्व, सामुत्था, पिसा, सि, मउिपमा, ५यधि, સાવિત્રિ, પ્રજ્ઞા, વિત્રિ તેમજ ઉર્ધ્વ અને અધો એમ ૧૮ પ્રજ્ઞાપક દિશા છે.) સમૂર્ચ્યુન, કર્મભૂમિ, અકર્મભૂમિ, અંતરદ્વીપમાં થયેલા મનુષ્યો, બેઈન્દ્રિય, તેઈન્દ્રિય, ચઉરિન્દ્રિય, પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ भने पृथ्वी, अ५, G, वायुडाय माहि. A, भूत, २५, पर्वमाली तथा हेव-नाओ मे प्रभारी ૧૮ પ્રકાર વડે હોવાથી તેવા પ્રકારના જીવો ભાવદિશા જાણવી. અહીં પ્રજ્ઞાપકની ભાવદિશા વડે मा अघि।२ वो. मने ते मा प्रमाणे ( छ.) ९ मा हिशा पूर्व, क्षिा, पश्चिम, ઉત્તરમાંથી આવ્યો છું. અથવા પૂર્વજન્મમાં હું શું દેવ હતો? મનુષ્ય, તિર્યંચ કે નારક હતો? અને આ જન્મથી મરીને જન્માંતરમાં હું શું દેવ-મનુષ્ય-તિર્યંચ અથવા નારક થઈશ? એ પ્રમાણે પ્રજ્ઞાપકની ભાવદિશાના આગમન આદિ જ્ઞાનને કેટલાક જ્ઞાનાવરણીય કર્મના પ્રભાવથી જાણતા નથી. જેમ કોઈ મદિરાના અતિપાનથી ચક્કર આવવાથી, બેશુદ્ધ અને ચપલ નેત્રવાળો મનોવિજ્ઞાનને નહીં જાણતો શેરીના માર્ગમાં પડેલો કોઈકે ઘરે લાવેલો મદ ઉતરી જતાં હું ક્યાંથી આવ્યો એ પ્રમાણે જાણતો નથી, તે પ્રમાણે અહીં પણ ભાવાર્થ છે. //પી/
ननु विशिष्टसंज्ञानिषेधस्तदोपपत्स्यते सामान्यसंज्ञावद्धर्मी प्रमाणपथमारूढो यदा भवेत, तत्रैव मानं न पश्यामः, न हि स प्रत्यक्षगम्यः, स्वभावतो विप्रकृष्टत्वेनातीन्द्रियत्वात्, अत एव तदव्यभिचारिकार्यादिहेतुसम्बन्धग्रहणासम्भवान्नानुमानगम्यः, नाप्युपमानगम्यः, तस्यातीन्द्रियत्वेन सामान्यग्रहणासम्भवात्, न वाऽऽगमवेद्यः, तेन सह पदशक्तिग्रहासम्भवात्, नाप्यर्थापत्त्या, तमन्तरेण सकलार्थोपपत्तेः, एवञ्चानुपलब्धिविषयत्वात्तदभाव एव सिद्ध्यतीत्याशङ्कायामाह
अस्त्यात्माऽसाधारणाहम्प्रत्ययात् ॥ ६॥
अस्तीति, तथा चात्मनि प्रमाणं नास्तीति न, किन्तु प्रत्यक्षेणाहम्प्रत्ययेन स विषयीक्रियत इति गावः । न ह्ययमहम्प्रत्ययो लिङ्गजश्शब्दजो वा, तदनुसन्धानमन्तरेणापि जायमानत्वात्, एवञ्चात्मा प्रत्यक्षविषयः, तद्गुणस्य ज्ञानस्य स्वसंवित्सिद्धत्वात्, विषयव्यवस्था हि स्वसंवेदननिष्ठा घटपटादीनामपि रूपादिगुणप्रत्यक्षादेवाध्यक्षविषयत्वमिति तत्सिद्धिरनुमानादपि । ननु शरीरादिविषय एवाहम्प्रत्ययो भवत्वित्याशङ्कायामुक्तमसाधारणेति, यदि ह्यहम्प्रत्ययः पृथिव्यादौ भवेत् तहं पृथिवी अहमाप इत्याद्याकारः प्रत्ययो भवेत्, न चैवम्, न च सामान्यतो मा भूत्, विशेषतस्तु गौरोऽहं कृष्णोऽहमिति भवत्येवेति वाच्यम्, अहङ्कारस्य प्रतिसन्धातृविषयत्वात्, शरीरस्य च भेदेनाप्रतिसन्धातृत्वात् भवति हि प्रतिसन्धानं योऽहं
