________________
सूत्रकृतांग
३८१
न्यक्कारमेवाप्नोति, तस्मादेते मृषावादिन एवासत्ये सत्याभिमानात्, मोक्षजनकतया सत्ये सम्यग्दर्शनादौ सत्यत्वाभिमानात्, तस्माद्युक्तिविकलत्वान्न सम्यग्यथावस्थितधर्मस्यैते परीक्षका इति ॥४२॥
વૈનયિકમતનું નિરાકરણ કરે છે.
સૂત્રાર્થ :- વિનયથી જ મોક્ષ છે. એ વાત બરાબર નથી. કારણ કે સામર્થ્યરહિત હોવાથી.
टीडार्थ :- एव शब्ध्थी सम्यग् दर्शन, ज्ञान, यारित्रनो तिरस्कार अर्यो छे वैनयिझे इत विनयथी ४ ५२सोऽ ऽच्छे छे. विनय हेवोनो, राभनो, साधुनो, ज्ञातिना वृद्ध वडिलनो, माताપિતાનો, મન, વચન, કાયા અને દાન એમ ચાર વડે કરવો જોઈએ એમ કહે છે. સર્વ કલ્યાણનું સ્થાન વિનય છે. (આ પ્રમાણે વિનય કરવો જોઈએ.)
હવે વૈનયિક મતનું નિરાકરણ કરે છે. જ્ઞાન અને ક્રિયા વડે મોક્ષ થાય છે. તે મોક્ષ ફક્ત વિનયથી જ શી રીતે થાય ? સમ્યગ્દર્શન વગેરેથી તેનો સંભવ હોવાથી સામર્થ્યથી એમ કહ્યું છે. દર્શનાદિ વગરનો વિનયયુક્ત બધાના પ્રત્યે નમ્ર હોવા છતાં તિરસ્કારને પામે છે. તેથી આ મૃષાવાદીઓ અસત્યમાં સત્યના અભિમાનથી જ રહેલા છે. મોક્ષની ઉત્પત્તિના કારણપણા સત્ય એવા સમ્યગ્દર્શન આદિમાં સત્યત્વ અભિમાન થાય છે. માટે યુક્તિ રહિત હોવાથી યથાસ્થિત (सभ्यग्) धर्मना या परीक्षो नथी. ॥४२॥
अक्रियावादिमतं निराकरोति
आत्मक्रियानभ्युपगमो न युक्तो विपाकात्कर्मवत्त्वादिसिद्धेः ॥४३॥
आत्मेति, लोकायतिको ह्यात्मा न प्रमाणविषयोऽत एव न तत्क्रिया न वा तज्जनितः कर्मबन्ध:, उपचारेण त्वस्ति बन्धः, तद्यथा 'बद्धा मुक्ताश्च कथ्यन्ते मुष्टिग्रन्थिकपोतकाः । न चान्ये द्रव्यतः सन्ति मुष्टिग्रन्थिकपोतका ः ' ॥ इति वदन्ति, शाक्यानामपि मते सर्वसंस्काराणां क्षणिकत्वात्, अत एव चाक्रियत्वम्, पञ्चस्कन्धाभ्युपगमोऽपि संवृतिमात्रेणैव, न परमार्थत:, अवयविनामवयवेभ्यो भिन्नत्वाभिन्नत्वाभ्यामनुपपत्तेः, अवयवानामपि परमाणुपर्यवसायिनामतिसूक्ष्मतया ज्ञानविषयत्वासम्भवात्, तथा विज्ञानस्यापि न परमार्थतः सत्त्वम्, ज्ञेयाभावेन निराकारत्वात्, आकाररहितस्यावस्तुत्वात्, तस्य सत्त्वेऽपि क्षणिकत्वेनातीतानागतानामभावात्, वर्त्तमानस्यापि क्षणत्वेनाक्रियत्वात्तथा च कथं तज्जनितः कर्मबन्धः स्यात्, सांख्यादयोऽप्यात्मनो विभुत्वादक्रियावादिन: । अत्र दोषमाह विपाकादिति, नानाविधो हि कर्मविपाको दृश्यते सर्वशून्यत्वे हि जातिजरामरणरोगशोकोत्तममध्यमाधमत्वानि न स्युः, अयमेव कर्मविपाको जीवास्तित्वं कर्तृत्वं कर्मवत्त्वञ्चावेदयति, सर्वशून्यत्वे च लोकायतिकाः स्व
