________________
'वह्निसत्त्वे एव धूमसत्त्वम्' इत्याकारकसाध्यसद्भावप्रकारेण हेतोरुपपत्तिस्तथोपपत्तिः, "वयभावे धूमाभावः" इत्याकारक साध्याभावप्रकारेण हेतोरनुपपत्तिरन्यथानुपपत्तिः, ताभ्यामन्वय-व्यतिरेकस्वरूपाभ्यां तथोपपत्त्यन्यथानुपपत्तिभ्यां हेतुप्रयोगो द्विभेद इत्यर्थः ॥ २९ ॥ - વહ્નિ હોતે છતે ધૂમનું હોવું ઇત્યાકારક સાધ્યના વિદ્યમાનતાના પ્રકારવડે હેતુનું હોવું તે “તો પપત્તિ છે અને વહ્નિના અભાવમાં ધૂમનો અભાવ' એ પ્રમાણેના સ્વરૂપવાળા સાધ્યના અભાવના પ્રકારવડે હેતુનું ન હોવું તે “અન્યથા અનુપપત્તિ છે. તથોડપત્તિ અને અન્યથા અનુપપત્તિ, તેનું જ બીજું નામ અન્વય અને વ્યતિરેક, એમ હેતુનો પ્રયોગ બે પ્રકારે છે.
अमू एव स्वरूपतो निरूपयन्ति – ... सत्येव साध्ये हेतोरुपपत्तिस्तथोपपत्तिः; असति साध्ये हेतोरनुपपत्तिरेवान्यथानुपपत्तिः ॥ ३-३० प्रयोगतोऽपि प्रकटयन्ति - .. यथा कृशानुमानयं पाकप्रदेश: सत्येव कृशानुमत्त्वे, धूमवत्त्वस्योपपत्तेः, असत्यनुपपत्तेर्वा ॥ ३१ ॥ .
સાધ્ય હોતે છતે હેતુનું હોવું તે ‘તથીપપત્તિ સાધ્ય ન હોતે છતે હેતુનું न डोj ते अन्यथा-अनु५५त्ति छ. . ,
જેમ કે આ રસોડું અગ્નિવાળું છે. અગ્નિ હોતે છતે ધૂમની ઉપપત્તિ છે मने मनि न होते ते धूमनी अनुपपत्ति छ. .
असत्यनुपपत्ते:-असति कृशानुमत्वे धूमवत्त्वस्यानुपपत्तेरित्यर्थं ॥३१॥ અસતિઅનુપપત્તિ અગ્નિ ન હોતે છતે ધૂમનું ન હોવું તે. એ પ્રમાણે અર્થ वो.... अमुयोः प्रयोगौ नियमयन्ति - આ બન્ને પ્રયોગોનું નિયમન કરે છે. अनयोरन्यतरप्रयोगेणैव साध्यप्रतिपत्तौ द्वितीयप्रयोगस्यैकत्रानुपयोगः ॥ ३-३२ ॥
८८
