________________
हेतुर्नित्यत्वेन व्याप्त उताऽनित्यत्वेनेति ? तथा चाऽविनाभावस्य संदेहादयं हेतुर्निर्णीतविपक्षवृत्तिकोऽनैकान्तिक इत्यर्थः ॥ ५६ ॥ • ટીકાર્ય-શક્ટ્રિોનિત્ય: પ્રમેયત્વીત્ આ અનુમાનમાં પ્રયત્ન હેતુ વિપક્ષરૂપ નિત્યત્વના અભાવવાળા અધિકરણ એવા અનિત્ય ઘટાદિમાં તેની વૃત્તિ નિણત થાય છે. આથી નિત્ય અને અનિત્ય ઊભયસ્થળે થતી પ્રતીતિ સમાન હોવાથી “પ્રમેયત્વ' નિત્યસાથે અવિનાભૂત છે કે અનિત્ય સાથે અવિનાભૂત છે? એવો સંદેહ થાય છે. એ પ્રમાણે અન્યથાનુપપત્તિમાં સંદેહ થતો હોવાથી આ હેતુ નિણત વિપક્ષવૃત્તિક-અનૈકાન્તિક છે તેમ જાણવું.
अथ द्वितीयभेदमुदाहरन्तिસંદિગ્ધ વિપક્ષવૃત્તિક હેત્વાભાસનું ઉદાહરણ જણાવે છે. संदिग्धविपक्षवृत्तिको यथा-विवादपदाऽपन्नः પુરુષ: સર્વજ્ઞા ન મવતિ, વસ્તૃત્વત્ / ૬-૧૭ |
સૂત્રાર્થ-જેમકે વિવાદાસ્પદ પુરુષ સર્વજ્ઞ નથી કારણ કે વક્તા છે. આ સંદિગ્ધ-વિપક્ષવૃત્તિક અનૈકાન્તિક હેત્વાભાસ છે.
अस्मिन्ननुमानें “वक्तृत्वात्" इति हेतोर्विपक्षे सर्वज्ञे वृत्तिः संदिह्यते, किं : સર્વજ્ઞ વકતૃત્વ વર્તતે સંવા' રૂર્તિ તમારો હેતુઃ સંથિ વિપક્ષવૃત્તિોડનૈત્તિ તિ | પ૭ /
. ટીકાઈ- આ અનુમાનમાં ‘વસ્તૃત્વ' હેતુ વિપક્ષ એવા સર્વજ્ઞપુરુષમાં સંદિગ્ધવૃત્તિ છે. કારણ કે સર્વશવક્તા છે કે વક્તા નથી એમાં સંદેહ છે તેથી આ હેતુ સંદિગ્ધવિપક્ષવૃત્તિક અનૈકાન્તિક હેત્વાભાસ છે. .... अथ दृष्टान्ताऽऽभासान् प्रदर्शयन्ति- દૃષ્ટાન્નાભાસો ને બતાવે છે.
साधर्येण दृष्टान्ताऽऽभासो नवप्रकारः । ६-५८ ॥ સૂત્રાર્થ- સાધર્મ્સથી દષ્ટાન્તાભાસ નવ પ્રકારે છે. साधर्म्य-वैधर्म्य भेदेन दृष्टान्तस्य द्विविधत्वं प्राक् प्रदर्शितम् अतस्तदाभासस्यापि साधर्म्य वैधर्म्यभेदेन द्विविधत्वमर्थादायातम् । तत्र साधर्म्यण दृष्टान्ताऽऽभासो नव प्रकार इत्यर्थः ॥५८ ॥
૨૪૫
