________________
शिवाऽऽख्यस्य राजधैर्यदसंख्यातद्वीपसमुद्रेषु सप्तद्वीपसमुद्रज्ञानं प्रादुर्बभूव तद्विभङ्गापरपर्यायमवध्याभासमित्यर्थः । मनःपर्याय-केवलज्ञानयोस्तु विपर्ययः कदाचिदपि न भवति, मनःपर्यायस्य संयमविशुद्धिनिबन्धनत्वात्, केवलज्ञानस्य च समस्ताऽऽवरणक्षयसमुत्थत्वादिति भावः ॥ ३० ॥
ટીકાર્થ- શિવ નામના રાજર્ષિને અસંખ્યાત દ્વીપ અને સમુદ્ર હોવા છતાં પણ સાત દ્વીપ અને સમુદ્રનું જ્ઞાન પ્રગટ થયું તે વિભંગજ્ઞાન જેનું બીજુ નામ છે તે અવધિ-આભાસ કહેવાય છે
મનઃ પર્યવ અને કેવલજ્ઞાનમાં ક્યારે પણ વિપર્યય ઘટતું નથી કારણ કે મનપર્યાયજ્ઞાન સંયમ વિશુદ્ધિનું કારણ છે અને કેવળજ્ઞાન સમસ્ત આવરણના ક્ષયથી ઉત્પન્ન થાય છે.
| વિશેષાર્થ- બાહ્ય ઇન્દ્રિયોથી નિરપેક્ષ આત્મમાત્રના જ સાન્નિધ્યથી અવધિજ્ઞાન, મનપર્યજ્ઞાન અને કેવલજ્ઞાન પ્રગટ થાય છે તે પારમાર્થિક પ્રત્યક્ષ કહેવાય છે તેમાં અવધિજ્ઞાન સમ્યગ્દષ્ટિને હોય તો તે પારમાર્થિક કહેવાય અને મિથ્યાષ્ટિને હોય તો તે તદાભાસ (અવધિ-આભાસ) કહેવાય કારણ કે પારમાર્થિક પ્રત્યક્ષ નથી, છતાં તેના જેવું જ્ઞાન થાય છે માટે તદાભાસ છે.
મનપર્યવજ્ઞાન તથા કેવલજ્ઞાન સમ્યગ્દષ્ટિને જ હોય છે મનપર્યવજ્ઞાન 'સંયમશુદ્ધિના કારણે થાય છે અને કેવલજ્ઞાન સમસ્ત- આવરણના ક્ષય વડે જ થાય છે. તેમાં વિપર્યાયપણું ઘટતું નથી માટે આ બંનેના આભાસ ઘટશે નહીં.
अथ परोक्षाभासं विवक्षवः स्मरणाभासमाहुःદૃષ્ટાન્ત સહિત સ્મરણાભાસ જણાવે છે.
अननुभूते वस्तुनि तदिति ज्ञानं स्मरणाभासम् ॥६-३१ ॥ * ડાહસ્તિ–
अननुभूते मुनिमण्डले तन्मुनिमण्डलमिति यथा ॥६-३२॥
સૂત્રાર્થ- નહીં અનુભવેલી વસ્તુમાં અનુભવેલી વસ્તુનું જ્ઞાન તે સ્મરણાભાસ છે. નહિં અનુભવેલા મુનિમંડલમાં તે અનુભવેલા મુનિમંડલનું જ્ઞાન તે સ્મરણાભાસ છે.
૨૨૫
