________________
પ્રમાણે પ્રત્યેક પદાર્થો અનુગત અને વિશિષ્ટ આકારની પ્રતીતિના વિષય હોવાથી, તિર્યક્-સામાન્યાત્મક અને ગુણ (નામના વિશેષ સ્વરૂપવાળી) વિશેષાત્મક હોવાથી અનેકાન્તાત્મક જ વસ્તુ છે એટલે કે સર્વ વસ્તુઓ ઉભયાકારની પ્રતીતિનો વિષયહોવાથી અનેકાન્તાત્મક છે. [અહીં સામાન્યના બે ભેદ છે ૧. તિર્યક્=સામાન્ય ૨. ઉર્ધ્વતા સામાન્ય તથા વિશેષના પણ બે ભેદ છે ૧. ગુણ ૨. પર્યાય એમ કુલ બે બે ભેદોમાંથી તિર્યક્-સામાન્ય અને ગુણાત્મક વિશે, આવી પ્રતીતિથી સિદ્ધ થાય છે તેના માટે પ્રથમ હેતુ કહ્યો. હવે ઉર્ધ્વતા-સામાન્ય અને પર્યાવિશેષ કેવી પ્રતીતિથી સિદ્ધ થાય છે તે સમજાવવા બીજો હેતુ કહે છે]
જ
પ્રાચીન આકારનો પરિત્યાગ અને ઉત્તર આકારનો સ્વીકાર તથા તે બન્નેની સાથે દ્રવ્યપણે જે અવસ્થાન (ધ્રુવપણે રહેવું) તેવા પ્રકારનું ત્રિપદીમય વસ્તુનું સ્વરૂપ માનીએ તો જ કાર્ય કરવાપણું ઘટી શક્યું હોવાથી પદાર્થ ત્રણ સ્વરૂપવાળો છે. આ પ્રમાણે ઉર્ધ્વતાસામાન્ય અને પર્યાય નામના વિશેષ સ્વરૂપવાળી એમ અનેકાન્તાત્મક જ વસ્તુ છે. તેની સિદ્ધિમાં પ્રાચીનાકારનો પરિત્યાગ ઉત્તરાકારનો સ્વીકાર અને દ્રવ્યપણે અવસ્થાન આવા પ્રકારની ત્રિપદીમય પ્રતીતિના વિષયપણું એ જ હેતુ છે.
ઉપર સમજાવાયેલી ચર્ચાનો સાર એ છે કે પ્રથમ સૂત્રમાં વસ્તુને સામાન્ય અને વિશેષ એમ ઉભયરૂપે અનેકાત્મક કહેવામાં આવી છે તેમાં સામાન્ય તિર્થંગ્-અને ઉર્ધ્વતા એમ બે પ્રકારનું છે તથા વિશેષ ગુણ અને પર્યાય એમ બે પ્રકારનું છે જ્યારે અનુગતાકારે પ્રતીતિ થાય છે ત્યારે તિર્યક્-સામાન્યરૂપે વસ્તુ ભાસે છે. અને જ્યારે વિશિષ્ટાકારે પ્રતીતિ થાય છે. ત્યારે ગુણ નામના વિશેષરૂપે વસ્તુ ભાસે છે તેવી જ રીતે પ્રાચીનાકારના પરિત્યાગ રૂપે અને ઉત્તરાકારના સ્વીકારરૂપે વસ્તુ વિચારીએ ત્યારે પર્યાયનામના વિશેષ રૂપે વસ્તુ ભાસે છે અને પૂર્વ પર્યાયોમાં વસ્તુ તેની તે જ અવસ્થાન રૂપે છે એમ વિચારીએ ત્યારે વસ્તુ ઉર્ધ્વતા સામાન્ય રૂપે ભાસે છે એમ આ બન્ને હેતુઓથી વસ્તુ સામાન્ય અને વિશેષ એમ ઉભયરૂપે અનેકાન્તાત્મક સિદ્ધ થાય છે. इदानीं सामान्यं प्रकारतः प्ररूपयन्ति - સામાન્યના પ્રકારો જણાવે છે.
૧૯૭
