________________
वस्तु सामान्य-विशेषात्मकम्, अनुगतविशिष्टाकारप्रतीतिविषयत्वात् 'तत्र अयं गौरयं गौः' इत्याकारा सदृशपरिणामलक्षणसामान्यगोचरा प्रतीतिरनुगता-. कारा प्रतीतिः । शबलोऽयं श्यामलोऽयम्' इत्याकारा गुणरूपविशेषगोचरा प्रतीतिः विशिष्टाकारा प्रतीतिः, इति तिर्यक्सामान्य-गुणाख्यविशेषलक्षणानेकान्तात्मकवस्तुसिद्धौ हेतुः । प्राचीनोत्तराकारपरित्या-गोपादानावस्थानस्वरूपपरिणत्या पूर्वाकारस्य परित्याग-उत्तराकारस्य च स्वीकारः ताभ्यां यद्रव्यस्यावस्थानं तत्स्वरूपा या परिणतिः तया परिणत्या अर्थक्रियासामर्थ्य घटनात् कार्य-करणोपपत्तेः, इत्यूचंतासामान्यपर्यायाख्य-विशेषस्वरूपानेकान्तात्मकवस्तुसिद्धौ हेतुः ॥ २ ॥
ટીકાઈ- આ પાંચમાં પરિચ્છેદમાં પ્રથમ મૂળસૂત્રમાં ગ્રન્થકારશ્રી એ. “વસ્તુ” સામાન્ય વિશેષાત્મક છે એમ જે પ્રર્તિજ્ઞા કરી છે તેની સિદ્ધિ કરવા માટે આ સૂત્રમાં બે હેતુ આપ્યા છે ૧. અનુગત અને વિશિષ્ટ આકારવાળી, પ્રતીતિનો વિષય હોવાથી, એટલે કે ઘટપટાદિ સંસારવતી તમામ પદાર્થો સામાન્યાત્મક અને વિશેષાત્મક એમ ઉભય સ્વરૂપે જણાતા હોવાથી અનેકાંતાત્મક છે. અનુગત આકારવાળી જે પ્રતીતિ એટલે એક વ્યક્તિમાં જે સ્વરૂપ જોયેલું હોય તેજ સ્વરૂપ બીજી વ્યક્તિમાં અનુવર્તે છે એવી અનુવૃત્ત. સ્વભાવવાળી જે પ્રતીતિ થાય છે જેમ કે- આ પણ ગાય છે. તે પણ ગાય છે. ઇત્યાદિ સ્વરૂપે જે સમાન પ્રતીતિ=સંદેશ પરિણામના લક્ષણવાળી સમાનતાના વિષયવાળી પ્રતીતિ તે, અનુગતાકાર પ્રતીતિ કહેવાય છે. કોઈ અનુભવીએ એક ગાય બતાવી, અને જણાવ્યું કે આવા આકારવાળી જે જે વ્યક્તિ હોય તે તે ગાય છે. આવું જાણ્યા બાદ બીજી ત્રીજી ગાય સ્વયં જણાય છે. તેથી એક ગાયમાં અન્યગાયોની સાથેનો જે સમાનાકાર તે જ સામાન્ય છે. .
તથા તે જ વ્યક્તિમાં, જે સ્વરૂપ એક વ્યક્તિમાં છે તે સ્વરૂપ બીજી વ્યક્તિમાં નથી. અને જે સ્વરૂપ બીજી વ્યક્તિમાં છે તે પ્રથમવ્યક્તિમાં નથી. એવી જે વિશિષ્ટ આકારવાળી પ્રતીતિ છે તે વ્યાવૃત્તસ્વભાવવાળી પ્રતીતિ છે જેમ કે આ શબલ (કાબરચિત્રી) ગાય છે. આ શ્યામલ (કાળી) ગાય છે ઇત્યાદિ જે પ્રતીતિ થાય છે તે ગુણાગ (ગુણનામનું) વિશેષ સ્વરૂપ છે ગાય પણું બન્નેમાં સમાન હોવા છતાં પણ શબલ અને શ્યામલપણે વિશેષ છે. આ
૧૯૬
