________________
इह यथैवान्तबहिर्वा भावराशिः स्वरूपामबिभर्ति तथैव तं शब्देन प्रकाशयतां प्रयोक्तृणां प्रावीण्यमुपजातने । तं च तथाभूतं सप्तभङ्गीसमनुगत एव शब्दः प्रतिपादयितुं पटीयानित्याहुः
તે શબ્દના સાત પ્રકારો છે અર્થાત્ સપ્તભંગી છે તે બતાવે છે...... सर्वत्रायध्वनि-विधि-प्रतिषेधाभ्यां स्वार्थमभिदधानः સપ્તમી -અનુચ્છતિ / ૪-રૂ II
સર્વ સ્થાને આ શબ્દ વિધિ અને પ્રતિષેધ વડે પોતાના (વાગ્ય) અર્થને જણાવતાં સાત પ્રકારનો થાય છે એટલે કે સપ્તભંગીને અનુસરે છે.
अयं ध्वनिः-शब्दः, सर्वत्र विधिमुखेन निषेधमुखेन च, स्वार्थनित्यानित्याद्यनेकान्तात्मकं वस्तु, अभिदधानः- प्रतिपादयन्, सप्तभङ्गी-स्यादस्तीत्यादिवक्ष्यमाणप्रकारं सप्तधा प्रयोगमनुगच्छति ॥ १३ ॥
ટીકાર્ય આ શબ્દ સર્વઠેકાણે વિધાન કરવા વડે અને નિષેધ કરવા વડે કરીને સ્વાર્થ એટલે કે વસ્તુનિત્ય છે કે અનિત્ય ? વસ્તુ સત્ છે કે અસત્? એવી રીતે અનેકાંત સ્વરૂપ વસ્તુને સમજાવતા જણાવતા સાત મતિ ઇત્યાદિ કહેવાતા પ્રકાર વડે સાત પ્રકારના પ્રયોગ વડે સપ્તભંગીને અનુસરે છે.
વિશેષાર્થ: દરેક પદાર્થમાં સઅસત, નિત્ય-અનિત્ય, ભિન્ન-અભિન્ન, - આદિ અનેક ધર્મો હોય છે તેથી દરેક પદાર્થ અનેક ધર્મયુક્ત છે આવા અનેક ધર્મ વાળા પદાર્થને વિષે વિધાન અને નિષેધ દ્વારા પ્રવર્તતો શબ્દ સાત પ્રકારે ઘટી શકે છે. પદાર્થ જે સ્વરૂપે હોય તે સ્વરૂપે કહેનાર વક્તા યથાર્થવાદી થવાથી પ્રમાણિક ગણાય છે પદાર્થને યથાર્થ સ્વરૂપે કહેવાને માટે પ્રવર્તતો શબ્દ ત્યારેજ સમર્થ થાય છે કે જો તે સપ્તભંગીને અનુસરે તેને અનુસર્યા વિના શબ્દ યથાર્થરૂપથી અર્થને જણાવી શક્તો નથી. .. अथ सप्तभङ्गमेव स्वरूपतो निरूपयन्ति
સપ્તભંગીનું સ્વરૂપ જણાવે છે.
एकत्रवस्तुन्येकैकधर्मपर्यनुयोगवशादविरोधेन व्यस्तयोः समस्तयोः विधिनिषेधयोः कल्पनया स्यात्काराङ्कितः सप्तधा વાચકો: સપ્તમ છે ૪-૨૪ /
૧૫૫
