Book Title: Siddhsen Shatak
Author(s): Siddhasen Divakarsuri, Bhuvanchandra
Publisher: Jain Sahitya Academy
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001182/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka zrI siddhasena divAkara kRta 'dvAciMzatahAtrizikA'mAMthI cUMTelA 100 zloko Inaanmosshaasvymvntshsrnetrraamnekmeraakaajhrnaav| liMga jayakamavyAhatavilokamanAdimagotamapurapayApAsamatA sAhiguganirasvayaMpa sarvagatAbhAsaM satItasaMramAnamanaMtakana maciMtyamAdAtmamakhIkAjokaMgazAkuhecatoparatAyacaMsanAkyA prativAdavAdaM praNampasalAsanavamA stopejiteMjinavarSamAna ganakAvyazAhornaparasparziyA navIrakIrti pratibodhaneuyAnakevA saMtrAitAyavanyase gugtjyosiytoymaadrH||||prspraaksse RIRGAMECONCOM anuvAdaka ane vivecaka muni zrI bhuvanacaMdrajI anducationintentional Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa - risaddhasena zataka zrI siddhasena divAkara kRta 'dvArnizAviMzikA mAMthI cUMTelA 100 zloko anuvAdaka ane vivecaka muni zrI bhuvanacaMdrajI jaina sAhitya akAdamI gAMdhIdhAma (kaccha) gujarAta. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SIDDHASEN SHATAKA - A collection of 100 verses from Siddhasen Suri's "Dwatrinshat Dwatrinshika" with Gujarati translation and commentary by Muni Bhuvanchandra. (Philosophy) prakAzaka : jaina sAhitya akAdamI saMparka : kIrtilAla eca. vorA navanidhi', ploTa naM. 174, sekaTara-4 gAMdhIdhAma-kaccha. pIna 370 201 gujarAta phona : 31991 | 30344 (c) jaina sAhitya akAdamI-gAMdhIdhAma prakAzana varSa : phebru. 2000 prata saMkhyA : 1000 mUlya : rU. 120/mukhapRSTha : vinoda gaDA, virArTa eDavarTAIjhIMga-muMbaI. TAIpa seTIMga : sI-Teka komyuTarsa, mAMDavI-kaccha. mudraka : mAdhaveza bhIkhAbhAI paTela bhagavatI ophaseTa 15/sI, baMsIdhara esTeTa, bAraDola purA, amadAvAda - 380 004 mukhya vitaraka : akSara bhAratI - 5-rAjagulAba, vANiyAvADa, bhuja - 370 001. - TI.o.I. pAchaLa, govardhana bhavana, Azrama roDa, amadAvAda - 9 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakanuM nivedana jaina sAhitya akAdamI' eka ja parivAranI udAra sakhAvatathI UbhI thaI che. kacchamerAunA (hAle gAMdhIdhAma) zreSThi zrI cAMpazIbhAI padamazI deDhiyAnA suputrosva. zrI devajIbhAI ane zrIyuta nAnajIbhAInI jJAnaprasAranA hetuthI kaMIka karavAnI bhAvanAmAMthI A akAdamI astitvamAM AvI che. amArI saMsthA nAnI che, kAma paNa nAnuM kare che. sAttvika ane tAtvika sAhityanuM prakAzana karavAnI maryAdA saMsthAe rAkhI che. varase-be varase jaina siddhAMto para prakAza pADatuM ekAda pustaka pragaTa kare che. pU. munirAja zrI bhuvanacaMdrajI amArI saMsthA mATe mArgadarzaka ane sahAyaka tarIke maLyA che e akAdamInuM saubhAgya che. munirAja zrI gaccha-matanA bhedathI dUra che. adhyAtmamUrti munirAja zrI amarendravijayajI mahArAjanA sAMnidhyamAM lAMbo samaya rahyA che ane temano vicAravAraso temaNe jhIlyo che. pU. munizrI saMpAdita 'samaNa suta"no anuvAda saMsthAe cAreka varSa pUrve pragaTa karyo hato. te pachI traNeka varSanA parizramathI munizrIe A siddhasena zataka taiyAra karyuM che. mahAna zAstrakAra zrI siddhasena divAkarajI racita batrIsa batrIsI'mAMthI cUMTelA ekaso zlokonA artha ane vivecananuM A pustaka pragaTa karatAM saMsthA gaurava anubhave che. jaina darzanano ane A mahAna ciMtakanA vicArono paricaya karAvatuM A pustaka sahu koIne upayogI thaze ja enI khAtarI che. A pustaka chApavA mATe saMsthAne anumati ApavA badala pU. munizrInA ame RNI chIe. jaina dharma ane sAhityanA prakhara vidvAna zrI nagInabhAI jI. zAhe vidvattApUrNa prastAvanA lakhI A pustakanuM mahattva vadhAryuM che, akAdamI temano hArdika AbhAra mAne che. suMdara kaMpojhakAma badala sI-Teka kamyuTarsano tathA sarasa-suthaDa mudraNa badala bhagavatI mudraNAlayano paNa AbhAra. pustakanuM suMdara AvaraNa citra taiyAra karI ApanAra 'virATIvALA zrI vinoda gaDAno paNa AbhAra mAnIe chIe. jaina sAhitya akAdamI gAMdhIdhAma kIrtilAla hAlacaMdabhAI vorA tA. 31-12-1999 jeThAlAla ThAkarazIbhAI gAlA TrasTIo Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakanuM nivedana dvi-trAH rAjAH AvakAra abhivAdana-AzAvAda anuvAdakanI apekSA prastAvanA anukrama muniprava2zrI jaMbUvijayajI ma. AcArya zrI vijaya pradyumnasUri AcArya zrI vijaya zIlacaMdrasUri anuvAdaka nagInabhAI jI. zAha zrI siddhasena divAkara : vyaktitva ane kartRtva siddhasena zataka pariziSTa : 1. zlokono akArAdi krama 2. viziSTa zabdasUci 4 3 7 t 15 3-18 19-218 220-222 223225 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvi-trA zavvA: pravaratArkika AcAryapravara mahApuruSa zrI siddhasena divAkarajIe pAraMparika mAnyatA pramANe lagabhaga be hajAra varSa pUrve tattvajJAna tathA AcAravicAra saMbaMdhI ghaNAM mahattvanAM ciMtano karelAM che ke je prAkRtamAM 'saMmatitarka'mAM tathA saMskRtamAM keTalIka 'dvAtriMzikA'omAM sacavAyelAM che. e ghaNA gaMbhIra che. 'saMmatitarka'nI to vizALa vyAkhyA paNa maLe che, paraMtu dvAtriMzikAonuM khAsa koI vivecana jANavAmAM AvyuM nathI. temAMnA keTalAka zlokono artha paM. sukhalAlajIe karelo che, je koI lekhamAM ghaNAM varSo pUrve mArA jovAmAM Avyo hato. divAkarajInI batrIzIonuM avagAhana ane parizIlana thavuM khAsa jarUrI che. e gaMbhIra ane gUDha hovAne lIdhe teno barAbara arthapakaDavAmAM muzkelI to paDe ja che, chatAM tenuM parizIlana karatAM karatAM kaMIka to hAthamAM Avaze ja. munirAja zrI bhuvanacaMdrajI mahArAje A dizAmAM parizrama karavAnI je pahela karI che te anekane e dizAmAM javA mATe preraka bano e ja zubhecchA. parizIlana karatAM karatAM, azuddha lAgatA pAThone zuddha karavAmAM tema ja tenA gaMbhIra artha sudhI pahoMcavAmAM divAkarajInA graMthonuM punaH punaH parizIlana jarUra sahAyaka thaze. saM. 2055, Aso vada 12, tA. 4-11-99 zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha zve. jaina maMdira haridvAra (uttarapradeza) pUjyapAda gurudeva munirAjazrI bhuvanavijayAntevAsI muni jaMbUvijaya Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvakAra zrI siddhasena divAkara kRta kAnniza trizikA'mAMthI cUMTelA 100 zlokono tame karelo anuvAda ane enA uparanuM vivaraNa e ghaNo stutya prayAsa che. zrI siddhasena divAkarajInA bhAvone bhASAmAM lipibaddha karavA e je eka cunautI che, temAM tame te te zlokanuM gaMbhIra adhyayana karI tene saraLa-sugama bhASAmAM avatArita karavAno prayatna karyo che. AnA dvArA saMskRta bhASA ane dArzanika graMthothI aparicita evA vicArazIla, ciMtaka mahAnubhAvo sudhI zrI divAkarajInA atyaMta yuktiyukta vicAravaibhavane pahoMcADavAnI IcchA jarUra philavatI banaze tevI zraddhA che. AnA parathI vistRta vivaraNanI mAMga UbhI thaze ema mAnuM chuM ane te paNa tame pUrI karazo evI AzA che. operA jaina upAzraya, - A vi. pradyumnasUri amadAvAda tA. 29-11-99 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhivAdana-AzAvAda darzananI be arthachAyAo cheH darzana eTale tattvavicAraNA; darzana eTale jIvanatattvanuM ciMtana. ApaNe tyAM darzanazAstra tarIke oLakhAtI, moTA bhAganA dArzanikonI kRtio mukhyatve AtmA, Izvara, paramANu jevAM tattvo vize ja vAta ke vAda kare che. bahu ochA dArzaniko che ke jemaNe tattvanA ciMtananI sAthe sAthe jIvanatattvanuM paNa ciMtana karyuM hoya, ane jemanI kRtiogata saiddhAMtika carcAo, badhe bane che tema, zuSka ane nIrasa na banI rahetAM, tenAM jIvanataraphI valaNone kAraNe, saMvedanAsabhara ne tethI hRdayaMgama banI rahetI hoya. A alpasaMkhyakadArzanikomAM agrima sthAne mUkI zakAya tevuM eka nAma che, AcArya zrI siddhasena divAkaranuM. - A vidhAna keTaluM tathyaparaka athavA yathArtha che, tenI pratIti khapatI hoya teNe A siddhasena zataka'nuM parizIlana karavuM rahyuM. bhAratavarSanA A mahAmanISI tattvavettAnI upalabdha vividha dArzanika racanAonuM UMDuM avagAhana, eka marajIvAnI adAthI karIne, temAMthI so jeTalAM muktako zodhI lAvavAM; prabuddha vicArakane chAje tevI dhIrajathI ane tenI ciMtanaprakriyA vaDe temAM UMDe sudhI pahoMcIne maddaghATana karavuM, ane tene vaLI koI upadezaka ke dharmagurUnI bojhila adAthI nahi, paNa eka bhASyakAranI sajjatA tathA taTasthatA keLavIne jagatanA cokamAM mUkavuM-A badhuM keTaluM kaThina kAma che ! ane chatAM te keTaluM majAnuM paNa che! AvuM kaThina chatAM addabhuta ane jevuM adbhuta tevuM ja pramANabhUta kArya sattvazIla sahajatApUrvaka pAra pADavA badala muni-mitra zrI bhuvanacaMdrajInuM huM hRdayapUrvaka abhivAdana karuM chuM. 'kalikAlasarvajJa' paNa jyAre "kva siddhahenatuto madAtha, Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azikSitAnA vinA 4 vaiSA' ('kayAM siddhasenokta mahAI stotro?, kayAM ajJa evA muja A pralApo?") ema kahIne siddhasena divAkarajInA stutikAvyone arthagaMbhIra gaNAvavAnI sAthe sAthe, tenI tulanAmAM potAnI racelI stutione abhaNa AdamInA pralApa-samI varNavatA hoya, tyAre tevAM gaMbhIra kAvyonA artha ukelavA-besADavA, pAchA mULakAranA Azayano drohana thAya te rIte tene lekhabaddha karavA, e keTaluM moTuM sAhasa mAgI lenArI bAbata che! paraMtu, A so subhASitonuM vivaraNa nirAMte avalokayA pachI, leza paNa atizayokti vinA, kahevuM joIe ke bhuvanacaMdrajIe karelo A vivaraNa thatA pUrNatayA prAmANika prayata che, ane kartAnA Azayane ukelavAmAM temaNe jvalaMta saphaLatA hAMsala karI che. ApaNA vidyamAna muni-samudAyamAM hAla be spaSTa varga paDelA jovA maLe che. eka evo varga ke je A prakAranuM sAhitya bhaNavA-vAMcavAthI jojano dUra che. saMskAro ane vAtAvaraNanA abhAve e vargamAM, kadAca, A mATenI dRSTi tathA ruci UghaDyAM ja na hoya to te zakya che. to bIjo varga evo che ke je paraMparAgata dhoraNe A prakAranA graMtho bhaNIvAMcI jAya che ane kyAreka tenI pote taiyAra karelI noTsanA AdhAre te viSe pustaka paNa chapAvI de che. paraMtu tevo varga paNa, AvI arthasaghana racanAonA AMtarika sauMdaryane ane tattvadarzanane paDache saMtAyelA jIvanatatvanA darzanane pAmavAnuM-mANavAnuM lagabhaga cUkI ja jAya che. pariNAme, ApaNe tyAM navA lakhAtA-chapAtA sAhityamAM, A pustakanA prakAranuM maulika ane tAttvika sAhitya durlabha baneluM anubhavAya che. AvA saMjogomAM jIvanasparzI darzana-ciMtana-maMDita evuM sarasa majAnuM 'subhASita-zataka ApavA badala muni bhuvanacaMdrajIne punaH punaH dhanyavAda. ane sAthe ja eka AzAvAda paNa ke AtmasAdhanAthI opatA potAnA svAdhyAyatapanI phalazrutisamA AvA mahAmUlA graMtho ApaNane teo pAsethI vAraMvAra maLyA karo! ghoghAtIrtha - zIlacaMdravijaya Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAdakanI apekSA mahAna zAstrakAra zrI siddhasena divAkaranI eka ochI prasiddha paraMtu atyaMta mahattvanI kRti dhAtrizat dvAaizikA'mAMthI 100 zlokonuM cayana karIyojeluM A 'siddhasena zataka anuvAda ane vivecana sAthe zramaNavarga tathA vidvarga samakSa mUkatAM UMDA paritoSanI lAgaNI anubhavuM chuM. divAkarajInI bahu thoDI ja kRtio Aje prApya che, paraMtu eka ja zilpakRti zilpInA kauzalyanI pratIti karAvI zake che, tevI ja rIte divAkarajInI gaNIgAMThI racanAo temanI sarvatomukhI pratibhAno paricaya ApI jAya che. ema kahevAya che ke zrI siddhasenasUrie maMtrazakti dvArA zatrubhayanAM vAdaLa vikherI nAkhelA ane tethI eka rAjAe temane 'divAkara"eTale sUryaevuM birUda ApeluM. e ghaTanA game te rIte banI hoya, paNa siddhasenasUri A upanAme prasiddha thayA e to eka hakIkata che. A vizeSaNa temanI maMtrazakti karatAM temanI prakhara pratibhA ane pracaMDa prabhAvazALI vyaktitvane anulakSIne pasaMda karAyuM hoya evI saMbhAvanA vadhAre rahe che. madhyAhnano sUrya ApaNI AMkhone AMjI de che. zrI divAkarajInI medhA e ja rIte ApaNA mana-hRdayane abhibhUta kare che. temanA jIvana prasaMgo paNa temanA utkaTa ane durgharSa vyaktitvanI sAkSI pUre che. divAkarajInI pratibhA bahuAyAmI hatI paNa sUryanI sAthe jema uSNatAno khyAla joDAI gayo che ema divAkarajInA saMbaMdhamAM 'tArkikatAnI chApa pramukha banI gaI che. 'sanmatiprakaraNa" ane nyAyAvatAra' jevA graMtho vadhu dhyAna kheMcanArA banyA ane tarkavAda divAkarajInI oLakha banI gayo. vAstavamAM divAkarajI mAtra tArkika nahotA; bhakta, bhAvuka, kavi, ciMtaka, sAdhaka, guru paNa hatA. zrI hemacaMdrasUrie 'manuM siddhasena vayaH' kahIne divAkarajInA kavitvanI noMdha lIdhI che to bIjA keTalAka graMthakAroe vAda stutiH ' kahIne divAkarajInA ciMtanane Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramAyuM che ja. Ama chatAM sAmAnya jaina varga to ThIka, vidvAna vargapaNa divAkarajIne tarkavAdI, buddhivAdI, uddAmavAdI ke maMtravAdI tarIke joto Avyo che. batrIsa batrIsIomAMthI ekavIza batrIsIo ja hAla upalabdha che. bhagavAna mahAvIranuM jIvana, temanuM zAsana, nizcaya, vyavahAra, anuzAsana, vaktatva, yoga, vAda, vividha darzanono sArasaMkSepa-Avo vyApaka viSaya phalaka dharAvatI A batrIsIo arthadhana, maulika ane jIvana tathA dharma sAthe sIdho saMbaMdha dharAvanArI che. eka kALe divAkarajInI A batrIsIoe tathA anya katioe samartha jainAcAryo ane jaina zAstrakAro para UMDI asara janmAvI hatI. batrIsIo stuti' evA nAme prakhyAta hatI ane divAkarajI stutikAra' tarIke lokapriya, lokavizrata hatA. pAchaLathI tA.hA.nI upekSA thaI che ane te eTalI hade ke tenI hastaprato paNa jUja maLe che. je maLe che te paNa atyaMta azuddha ane apUrNa che. A upekSAnuM eka kAraNa kalpI zakAya evuM che. kALanI dRSTie bhagavAna mahAvIrathI jema jema aMtara vadhatuM gayuM tema tema zramaNavargamAM adhyAtma ane sAdhanA paraMparA kSINa thatA gayA. kevaLa bauddhikatattvavicAra rahyo, kadAca vadhyo, paNa aMtarmukhatA ane adhyAtmAnubhavamAM oTa AvI. pAMDitya, kriyAkAMDa, lokasaMparka kathA-caritra, kAvya sAhitya tarapha valaNa vadhyuM. A saMjogomAM divAkarajInA mULagAmI ane gUDha-gahana staranA ciMtana pratye durlakSa thAya e svAbhAvika che. evA samayagALAmAM tA.kA.nI hastapratonI nakalo karavAnuM paNa bhUlAI gayuM. pachI jIrNa ane khaMDita thaI gayelI tADapatrIya ke kAgaLanI prato parathI pratilipi paNa lahiyAonA hAthe thaI haze, jenA kAraNe bhraSTa ane apUrNa pATho batrIsIomAM jovA maLe che. vidvAna munionA hAthe pratilipi thaI hota to ATalI azuddhio temAM pravezI na hota. ghaNA badhA dhArmika/AdhyAtmikatAttvika viSayonuM prAcIna rUpa A batrIsIomAM sacavAI rahyuM che. batrIsIomAM AlekhAyelA vicAro divAkarajInA potAnA aMgata vicAro ja hoya ema mAnI levuM yogya nahi gaNAya. te samayanA zramaNasaMghamAM vyApta ane pracalita AcAra-vicAraviSayaka paripATIdivAkarajIe AtmasAt karI ja hoya ane temanA dvArA batrIsIomAM e UtarI AvI hoya ema nizcitarUpe kahI zakAya. AthI ema kahevAmAM kazI harakata nathI ke AjathI uo Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soLaso--sattaraso varSa pUrvenI zramaNasaMghanI AdhyAtmika/vaicArika chabI A batrIsIomAM sacavAyelI paDI che. Aje jaina vartuLomAM rUDha ane pracalita ke priya thaI paDelI bAbatonI tulanA tenA prAcIna svarUpa sAthe karavI hoya to A batrIsIo te mATenuM zreSTha ane suyogya sAdhana banI zake. batrIsIomAMnA zlokonuM A 'zataka' taiyAra karavA pAchaLano ekamAtra Azaya batrIsIonI AvI upayogitA tarapha AjanA prabuddha munivaro ane sujJa vidvAnonuM dhyAna kheMcavAno che. prabhu mahAvIranA dharmamArganuM citra AmAM che te AjanA karatAM vadhu nirbheLa hoya e dekhItuM che. Aje pracalita keTalAMka vicAra-valaNonI tulanA A batrIsIomAMthI upasatA dharmamArga sAthe karavA jevI che. alabatta, e mATe A batrIsIonuM sAMgopAMga adhyayana thavuM Avazyaka che. prAcIna sAhityanA saMzodhana--saMpAdana kSetre labdha pratiSTha ane variSTha vidvAna zrI nagInabhAI jI. zAhe A 'zataka'nI vidvattAsabhara prastAvanAmAM divAkarajInA amuka vicArabiMduonI A dRSTie chaNAvaTa karI che ane keTalAka mahattvanA saMketo tAravyA paNa che. dhairyapUrvaka A vicAraNA hajI AgaLa calAvavI joIe. prabhu mahAvIranA prabodhelA dharmamArga ane tattvadarzananI prAcIna chabI bahAra lAvavA mATe taTastha ane nirbhIka vizleSaNa ane tulanAtmaka adhyayananI jarUra che. divAkarajIe mAtra potAnA kavana dvArA ja nahi, jIvana dvArA paNa tattvagaveSaNA ane saMzodhananuM sthAna sarvocca che ema batAvI ApyuM che. batrIsIonuM A dRSTie adhyayana-parizIlana thavuM joIe. 'zataka' to mAtra namUno che. divAkarajInI batrIsIonuM vivecana karavuM e eka sAhasa ja gaNAya, paraMtu divAkarajInA baLavAna vicAro pratyenA AkarSaNe A sAhasa karavAnI preraNA ApI che. batrIsIonA arthaghaTanamAM upayogI thAya evI prAcIna sAmagrI to che nahi. arvAcIna sAmagrImAM paM. zrI sukhalAlajIe 'sanmati prakaraNa'nI bhUmikAmAM Apelo batrIsIono viSayaparicaya ane thoDA zlokono anuvAda tathA navamI batrIsInuMvistRta vivecana e mukhya che. A. zrI vijaya lAvaNyasUrie dvA.hA. para saMskRta TIkA racI che, te vistRta hovA chatAM divAkarajInA Azayane 99 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ spaSTa karavAmAM eTalI upayogI thaI zake tevI nathI. AthI vAraMvAra anuprekSA karI zlokonA marma sudhI pahoMcavuM e eka ja mArga ApaNA mATe rahyo. AmAM avarodho ghaNAM che. atyaMta azuddha mULa pATha e mukhya avarodha gaNAya. jANItA zabdono ajANyA ane lupta arthamAM thayelo prayoga e bIjo avarodha. saghana ane sUtrAtmaka zailI e trIjo avarodha gaNAya. viSayanI gahanatA paNa eka moTI bAdhA che. bhAva ane tAtparyanA AdhAre azuddha pAThane sthAne saMbhavita zuddha pATha yojavAnuM sAhasa paNa meM karyuM che. A zatakanA zlokomAM evA sthAne mudrita pratino pATha pAdanoMdhamAM mUkayo che ane sudhArelo pATha upara lIdho che. zabda jANIto hoya paNa artha ajJAta lupta hoya evAM sthAna paNa ghaNAM che. vei (zlo. 95) zabda AnuM suMdara udAharaNa che. A zabdano artha jANIto che paNa ahIM eno upayoga koI bIjA ja arthamAM thayo che ema lAgyA karatuM hatuM. zodhakhoLa karatAM eno bIjo artha 'vAcharaDuM evo eka zabdakozamAM jaDyo, toya arthasaMgati thatI nahotI. aMte jyAre geDa beThI tyAre tenI sAtheno zabda paNa sudhAravAnI jarUra paDI. Ama, bhAvArtha spaSTa thavA chatAM pAThanI aspaSTatA ahIMane anyatra paNa rahI che. anuvAda ane vivecanamAM divAkarajInA Azaya sudhI na pahoMcAyuM hoya ke temanA AzayathI viparIta lakhAyuM hoya evo bhaya to rahe che ja. vidvajanone namrabhAve vinaMti karavAnI rahe che ke AvuM kayAMya banyuM hoya to tene saMtavya gaNe ane anuvAdakanuM dhyAna avazya dore. batrIsIomAMthI vividha viSayanA mArmika ane sUcaka zloko pasaMda karavAzlokonI pasaMdagI pAchaLano A mukhya mApadaMDa rahyo che. AmAM mArI dRSTiAruci to bhAga bhajave ja; te uparAMta zlokonI spaSTatA,aspaSTatA ane zatakanI maryAdA paNa nirNAyaka banI che. saMdarbhanI dRSTie svataMtra hoya evA zlokone ja laI zakAya e baMdhana paNa kharuM ja. AthI, batrIsIomAMnA ahIM ApelA zloko ja mahattvanA che evuM tAraNa kRpA karIne koI na kADha. anuvAda zakaya eTalo saraLa-sugama rAkhavAnI kozIza karI che. spaSTatA khAtara kayAMka be-cAra zabdo vadhArAnA levA paDayA to te lIdhA che. vivecanamAM 1ra Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divAkarajInA Azayane samajavAnI tathA jIvAtA jIvana sAthe teno saMbaMdha zodhavAnI kozIza karI che. vivecana zAstrIya carcA jevuM na banI jAya e mATe khAsa takedArI rAkhI che. A prayAsa tArkika siddhasenane nahi, kavi ane ciMtaka siddhasenane oLakhavAno prayAsa che e dhyAnamAM rAkhIne A vivecana vAMcavA sahune vinaMti jaina paribhASAthI aparicita vidvAno ane bIjA sAmAnya vAcako zrI siddhasenasUrinA vicArabhavano lAbha saraLatAthI laI zake te mATe anuvAdamAM ane vivecanamAM jaina pAribhASika zabdono zakya eTalo ocho upayoga karavAnI paddhati apanAvI che ane jyAM evA zabdo vAparavA paDayA che tyAM temano saraLa arthate ja sthaLe Apyo che. vaktAo, lekhako ane saMzodhako A pustakano saMdarbha tarIke upayoga karI zake e hetuthI viziSTa zabdonI eka sUci pustakanA aMte ApI che. zatakanA zlokonI akArAdi krame sUci paNa pustakanA aMte ApI che. A anuvAda mArA mATe eka sukhada jogAnujoga jevI athavA eka svapna sAkAra thavA jevI bAbata che. mArA abhyAsakALamAM vyAkaraNa-kAvya-takadinuM adhyayana samApta thayA pachI saMskRta-prAkRta sAhityanuM vAMcana zarU karyuM tyAre zrI siddhasena divAkara kRta granthamALA'nIprata hAthamAM AvI ane temAM A batrIsIo pahelIvAra vAMcI. enI TIkA vagerenI tapAsa karI to khabara paDI ke batrIsIo para TIkATippaNa/bhASAMtara jevuM kaMI racAyuM ja nathI. batrIsIo eTalI gamI gaI ke te vakhate--mArI vIza varSanI vaye-A batrIsIo upara saMskRtamAM TIkA racavA besI gayelo!be-ekabatrIsI para TIkA lakhI paNa kharI. ebAlacApalyano vicAra karatAM Aje hasavuM Ave che. varSo pachI zataka rUpe A anuvAda taiyAra karavAnI taka maLI ane te prakAzita paNa thAya che tyAre eka svapna sAkAra thavA jevI lAgaNI anubhavuM chuM. ane A svapnapUrtimAM nimitta banyA che zrI mAvajIbhAI sAvalA. jIvanasparzI philosophImAM emane rasa che ane e saMdarbhamAM dvA.tA. vize temanI sAthe vAta thaI. gAMdhIdhAmanI jaina sAhitya akAdamI praziSTa sAhityanuM prakAzana kare che. A zreNImAM mAro samaNasutta"no anuvAda pragaTa thayA pachI divAkarajInI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAtrizat kAtrizikA'no anuvAda taiyAra karavAno prastAva temaNe mArI sAme mUkyo. managamatI vAta hovAthI meM e kAma svIkAryuM paNa jyAre batrIsIo hAthamAM lIdhI tyAre lAgyuM ke ekavIza batrIsIono saMpUrNa anuvAda ghaNo samaya ane ghaNo zrama mAgI leze. eka-be batrIsIno anuvAda taiyAra karI zakAya paNa tenA karatAM divAkarajInA bahuAyAmI ciMtananI jhAMkhI karAvavA mATe cUMTelA 100 zlokonuM zataka karavuM vadhu yogya lAgyuM. anyAnya kAryo vacce ATaluM kAma karatAM paNa be varasa jevo gALo nIkaLI gayo. A anuvAda ane vivecana zrI mAvajIbhAI sAvalAnI tIkSNa vivecakadaSTi taLethI pasAra thayAM che ane temanA parAmarzano lAbha mane maLyo che. A pustaka temanI sIdhI preraNAnI nIpaja che. mArI sAhityika pravRttimAM mAvajIbhAIe prathamathI ja UMDo rasa lIdho che ane sAthe rahIne--mAthe rahIne mane A kSetre pravRtta rAkhyo che. temanI mamatA ane maitrIno lAbha avirata leto houM tyAM AbhAra zuM mAnuM? temano Avo bhAva sAMpaDayo che e vicAre dhanyatA anubhavuM chuM. prabhu mahAvIre prabodhelA gharmamArganI samajane vadhu pariSkRta karavAmAM zrI siddhasenasUrinI dhAtrizat dvAiizakAonuM parizIlana kevuM upakAraka bane ema che e tathya tarapha A zataka' dvArA prabuddha ciMtaka munivaro ane vidvAnonuM dhyAna kheMcAyatathA upalabdha batrIsIonuM sAMgopAMga adhyayana karavAno paDakAra jhIlanAruM koI nIkaLI Ave evI AzA sAthe A anuvAda/vivecana sujJa vAcako samakSa mUkI rahyo chuM. durgApura (kaccha) -muni bhuvanacaMdra saM. 205da, mauna ekAdazI tA. 19-12-9 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA I.sa. cothI zatAbdImAM eka samartha ciMtaka, mahAna tArkika, aneka vidyAonA dhAraka ane cittavizuddhinA parama samarthaka jaina AcAryazrI siddhasena divAkara thaI gayA. divAkara eTale prakAza phelAvanAra sUrya. divAkarajIe sUryanI jema ja jJAnano prakAza pAtharyo. temaNe saMskRta ane prAkRta bhASAmAM aneka racanAo karI che. temAM vividha viSayo upara batrIsa batrIsa zlokonI eka evI batrIsa racanAono samAveza thAya che. temano samuccaya kAtrizat kAtrizikA' nAme prasiddha che. te arthagaMbhIra ane gahana che. temAMthI ekaso zloko cUMTI pUjya munirAja bhuvanacaMdrajIe ApaNI samakSa gujarAtI vivecana sahita rajU karyA che. temano anuvAdavizada ane saMtarpaka che, temaja temanuM vivecana prAmANika ane buddhigamya che. A rIte temaNe divAkarajInA ciMtananI jhAMkhI karAvavAno prazasya prayAsa kayo divAkarajIe bhagavAna mahAvIranA vItarAgatAguNane vizeSa mahattva ApyuM che, e ucita ja che. mAre mana jayaviyarAya stutinuM prAthamya che. pUjya munirAja puNyavijayajI potAnA pratyekalakhANa patrAdino AraMbha nayanu vItarI II:' padathI karatA. AcArya hemacaMdra vItarAgastotra racyuM che. temAM temaNe kahyuM ke je koI vItarAga hoya bhale pachI te brahmA hoya, viSNu hoya, zaMkara hoya ke anya hoyatene mArA vaMdana. rAga cittakSobhanuM azAMtinuM ane duHkhanuM mULa kAraNa che. rAga hoya eTale dveSa hoya ja. baMneno atUTa saMbaMdha che. vaLI, krodha, mAna, mAyA, lobha e kaSAyo rAga-dveSano ja vistAra che. rAga arthAtu Asakti mANasanI sArAsArano viveka karavAnI zaktine kuMThita kare che, eTale ja rAgIne AMdhaLA sAthe sarakhAvavAmAM Ave che. viSayo pratyeno rAga te viSayomAM ja cittane rokI rAkhe che. viSayo 16 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyenA rAgane kAraNe viSayone koIpaNa bhoge bhogavavAnI tRSNA janme che, temane prApta karavA game tevA upAyo manuSya yoje che, temanI prAptimAM vidhanarUpa je koI hoya temanA pratye dveSa ane krodha kare che, pariNAme citta kSubdha thaI jAya che, smRtibhraMza thAya che. pote je pravRttimAM paDyo che tenAM zAM pariNAmo bhUtakALamAM anyoe bhogavyAM che e bhUlI jAya che, vivekabuddhi nAza pAme che ane chevaTe manuSya ja maTI jAya che. manuSyanuM lakSaNa ja vivekabuddhi che. cittane kSubdha karanAra, malIna karanAra maLa rAga ja che. eTale rAgamukta nirmaLa citta ja mokSa che, bAkI badhuM prakriyAmAtra che, paribhASAmAtra che. eTale ja jaina ciMtakakahe cheH pAyamutti vigata mukti revA bauddho kahe che muktinirmatatA dhivA ane sAMkhyayoga vicArako kahe che: rA.vikSayati mokSadA rAgamukta cittanI akSubdha zAnta sthiti ja parama zAnti che, parama sukha che, nirAkuLa dazA che, mokSa che. zrImad bhagavadgItAmAM bahu ja sAcuM kahyuM che keH marattastha kutaH survam ? jeTalo rAga ocho eTalI cittazatti vadhu, A to saunA anubhavanI vAta che. saMpUrNa rAgamukti eTale saMpUrNa zAnti, parama sukha. A ja to mokSa che. AcArya hemacaMdra eka atyaMta mahattvanI vAta kahI che. te jaNAve che ke sau rAgomAMdRSTirAga e atyaMta hAnikara che ane durdAnta paNa che. kRSTiAtu pApIvAna guru cheH tAmapi' dRSTirAga eTale svamata pratyeno rAga. je kuLamAM janmyA, je paraMparA janmathI prApta thaI te kuLa-paraMparA dvArA maLelA khyAlo, vicAro, mato, siddhAnto pratye vyaktine dRDha rAga baMdhAI jAya che. te vinAvicAre, vinA parIkSAe temane svIkArIne ja cAle che. A dRSTirAgathI, matAsaktithI mukta thavuM ati duSkara che. A dRSTirAgane ja jeno Abhigrahika mithyAtva kahe che. (juo Jaina Philosophy and Religion, pR. 205-206). eTale ja ApaNA saMto, ciMtako ane mahAtmAoe ApaNane kahyuM che ke potAnAmAnI lIdhelA guruoe, potAnI paraMparAoe je upadezya che tenI yuktithI, tarkathI, vivekabuddhithI parIkSA karI lIdhA pachI jo kalyANakArI ane hitakara jaNAya to ja teno svIkAra karavo, anyathA teno svIkAra na karavo. aupaniSadika paraMparA AdhyAtmika vikAsanA cAra sopAno svIkAre che. te che-darzana (zraddhA), zravaNa, manana ane nididhyAsana(dhyAna). manananuM atyaMta mahattva che. gurUmukhe je sAMbhaLyuM tenA upara Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manana karavuM joIe, parIkSA karavI joIe. manana sAme Take to ja teno svIkAra karavo joIe, anyathA nahi. bauddha paraMparAmAM buddhe kAlAmone kahyuM hatuM ke: "he kAlAma!meM tamane A kahyuM. paraMtu tame teno svIkAra kevaLa paraMparAgata che mATena karazo, kevaLa tamArA dharmagraMthane anukULa che mATe na karazo, kevaLa teno kahenAro tamAro pUjya che mATena karaze, kevaLa tamane game che mATe na karazo, paraMtu parIkSA karI jo tame tene kalyANakara ane nirdoSa samajyA ho ane tene grahaNa karavAthI saunuM kalyANa ane kuzaLa thaze ema tamane kharekhara khAtarI hoya to ja tame tene svIkArajo." (kAlAmasutta, aMguttaranikAya). vaLI, bauddha paraMparAmAM prApta nIceno prasiddha zloka paNa A ja vAta kahe che tApAcchedAcca nikaSAt suvarNamiva pnndditaiH| paraudgha mikSavo grAhya makavo na tu gauravatA( tasaMprada, ra88) "jema sonI sonAne tapAvI, kApI, kasoTIpara ghasI parIkSA karyA pachI ja svIkAre che tema, he bhikhuo!, DAhyA mANasoe mArA upadezane parIkSA kayAM pachI ja svIkAravo joIe--mArI mahAnatA ke gutAne kAraNe ja na svIkAravo joIe."jaina AcArya haribhadra paNa kahyuM che ke jenI vAta yuktisaMgata, buddhigamya hoya teno ja guru tarIke svIkAra karavo. "pumikavanaM ya ta AryaH parigraha.' 'A badhI bAbatomAM ApaNe kaMI samajI zakIe nahi, guru kahe tene ja svIkArIne cAlavuM joIe--A manodazA sArI nathI, eTaluM ja nahi paNa hAnikara che. eTale ja divAkarajIne khudane kahevuM paDyuM keH avandhyavAkyA guravo'hamalpadhI riti vyavasyan svavadhAya dhaavti|| (zloka 37) " 'guruo je kahe te sAcuM ja hoya. huM to alpabuddhivALo chuM."--Avo nizcaya jeNe karyo che te potAno nAza ja kare che." bhagavAna mahAvIra ane tIrthakaronA prAtihAryo, atizayo ane camatkAranI vAtothI AjanA vijJAnayuganI navI peDhI jaina dharmaprati AkarSAvAnA badale vimukha banavAno saMbhava vadhAre che. eTale jema bane tema evI vAtone - dharmagraMthAMmAM ane dharmopadezomAM sthAna na ApavuM joIe. tIrthakaronI mahAnatA 99 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAtihAryo, atizayo ane camatkArone kAraNe nathI paNa vItarAgatAne kAraNe che. eTale ja AcArya samantabhadre potAnI 'AptamImAMsA' nAmanI kRtinI zarUAta ja nIcenA zlokathI karI che-- devAgamana bhoyAnacAmarAdivibhUtayaH / mAyAviSvapi dRzyante nAtastvamasi no mhaan|| ''devAgama Adi atizayo, siddhio, camatkAro to mAyAvIo ane jAdugaromAM paNa dekhAya che. eTale ame tamane atizayone kAraNe mahAna mAnatA nathI, (paNa vItarAgatAne kAraNe ja mahAna mAnIe chIe.)" kahevAmAM Ave che ke mahAvIra bhagavAnanA zarIramAM dhoLuM lohI (gara zoLitA - hto rU) vahI rahyuM hatuM. caMDakauzika nAge daMza mAryo ane mahAvIranA paganA aMgUThAmAMthI dhoLuM lohI nIkaLyuM. A aMge eka vyaktie mane prazna karyo H 'tIrthaMkaranA zarIramAM dhoLuM lohI hoya to hADakAM, mAMsa Adi kevAM haze ? vagere. AvuM badhuM mAnI zakAya ja nahi. zarIrazAstra viruddha che.' me temane samajAvavA prayatna karyo ane kahyuM, 'bhagavAna mahAvIranuM zarIra ApaNA jevuM hatuM. temAM paNa lAla lohI ja vahetuM hatuM. ahIM kahevAno Azaya e che ke mahAvIramAM krodhano leza paNa na hato. krodhano raMga lAla gaNavAmAM Avyo che. mahAvIranAM lohImAM paNa krodha na hato. eTale lohImAM krodhano lAla raMga kyAMthI hoya ? jema krodhano raMga lAla mAnavAmAM Avyo che tema sattvano (sAttvika guNa kSamAno) raMga zveta mAnavAmAM Avyo che. mahAvIranA lohImAM ja sAttvikatA hatI. eTale emanuM lohI lAla hovA chatAM zveta hatuM ema kahyuM che.' vAraMvAra kahevAmAM Ave che ke mahAvIra sarvajJa hatA (pR.23 ane pR. 103). kharekhara to mahAvIra kevaLajJAnI hatA. temanuM jJAna kevaLa hatuM, zuddha hatuM, AtmaniSTha hatuM. rAganA saMpUrNa kSayane pariNAme kevaLajJAna pragaTe che. eTale te rAgamaLathI rahita saMpUrNa zuddha ja hoya. 'kevaLajJAna' zabda sarvajJatvano artha Apato nathI. paraMtu jainoe kevaLajJAnano sarvajJatva sAthe abheda karIne ane sarvajJatvano artha badhA dravyonI bhUta, vartamAna ane bhAvI badhI ja te te kSaNanI avasthAone yugapad jANanAruM pratyakSa jJAna evo karI pAchalA bAraNethI AtyaMtika 95 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyativAdano ajANye svIkAra karI lIdho, je AtyaMtika niyativAda karmasiddhAMtano taddana virodhI che. jo koI pratyeka bhAvI kSaNe thanArI mArI mAnasika, vAcika ane kAyika dazAone ane kriyAone saMdarbho sahita saMpUrNapaNe jANe che, mArA pratikSaNe thanAra badhA bhAvI adhyavasAyone, manobhAvone jANe che, bhAvI pratyeka kSaNe kayAM konA saMbaMdhamAM kayA kAraNothI huM zuM karavAno chuM te badhAne te jANe che, to emAMthI nitAnta e ja phalita thAya ke mAruM bhAvI AtyaMtikapaNe niyata che, temAM jarA paNa parivartananI zakayatA nathI ane huM mArA bhAvIne mArI IcchA mujaba ghaDI zakuM chuM e mArI mAnyatAnuM kAraNa to mAruM mArA bhAvInuM ajJAna ja che, je je pasaMdagI huM karuM chuM te niyata ja che, ajJAnane kAraNe mAnIe chIe ke te pasaMdagI ApaNe svataMtrapaNe IcchA mujaba karI. sarvajJatva ane karmasiddhAMta sAthe jaI zakatA ja nathI. bemAMthI ekane choDavo paDe ja. mane lAge che ke sarvajJatvane choDavuM joIe, kAraNa ke kevaLajJAna upara sarvajJatvano jenoe Aropa karelo che. nirAvaraNa zuddha jJAna badhA viSayone jANe che ema mAnavAno Agraha zA mATe rAkhavo? nirAvaraNa zuddha jJAna svayaM svataH anaMta che. tenuM Ananya viSayonA Ananya upara nirbhara nathI. vaLI, pataMjalie potAnA yogasUtramAM eka vicAraNIya vAta kahI che. te kahe che ke badhA ja zeya viSayone bhegA karo toya jJAnanA AnanyanI sarakhAmaNImAMte alpa che. 'ttA sarvIvarAmanApatI jJAnI kAnanyat yama"mA' (yogasUtra 431). tAtparya e ke sadhaLA zeyone bhegA karo to te badhA zeyonuM je Ananya thAya te game teTaluM hoya paraMtu temanuM te Ananya nirAvaraNa zuddha jJAnanA Ananya AgaLa kaMI visAtamAM nathI. eTale joyonA Ananyane AdhAre zuddha jJAnanuM Ananya je sthApe che te moTI bhUla kare che. uparAMta, jo anaMta sukhanuM Ananya viSayanirapekSa hoya to jJAnanuM Ananya viSayanirapekSa kema na hoya? mahAvIra sarvajJa hatA ema manAyuM eTale temanA nAme khagoLa, bhUgoLa, jyotiSa AdinI vAto caDhAvavAmAM AvI. A vAta evI che je Adhunika vaijJAnika zodhonI viruddha jAya che. mahAvIranI sarvajJatAne vaLagI rahenArAo vijJAnanI zodho khoTI che ane mahAvIranI (mahAvIranA nAme caDhAvelI) vAto sAcI che esiddha karavAhAsyAspada prayatno karavAmAM paDI gayA. vijJAnanI zodhothI 16 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIranI sarvajJatAkhaMDita thAya che, eTaluM ja nahi paNa mahAvIrano vItarAgatAnI sAdhanAno je kharo upadeza che tenA pratye paNa saMzaya ane avizvAsa AjanI zikSita yuvAna peDhImAM utpanna thAya che. mahAvIrane kevaLajJAnImAMthI sarvajJa banAvI jaina dharmanI prabhAvanA nahi paNa hAni karavAmAM AvI che. mahAvIra sAdhanA karI vItarAga banyA hatA. tethI vItarAga banavA mATe kaI kakSAe kevI sAdhanA karavI joIe, zA upAyo prayojavA joIe, e te anubhavathI spaSTa ane sAkSAt jANatA hatA. A aMgenuM temanuM jJAna vizada ane saMpUrNa hatuM. ane temaNe Ano ja upadeza Apyo hato. te mokSamArganA, vItarAgamArganA sarvotkRSTa upadeSTA hatA. te khagoLa, bhUgoLa AdinA upadeSTA hatA ja nahi. alabatta, pracalita paraspara virodhIvAdono samanvaya temaNe jarUra karyo, kAraNa ke te rAgadveSa zamAvavA IcchatA hatA. temano anekAntavAda vItarAgatAmAMthI uddabhavyo che ane vItarAgatAne puSTa kare che. vItarAgI mahAvIrano upadeza sarvanA kalyANa mATe che, sarvanA hita mATe che, sarvanA sukha mATe che. varNa, jAti, liMga, saMpradAya AdinA koI paNa jAtanA bhedabhAva vinA saune mATe temano upadeza che. mahAvIra vItarAgI hoI udAracetA che ane anekAntavAdI che. tethI temaNe potAnA upadezamAM jyAMthI ane jenI pAsethI kalyANakArI tattvo maLyAM che te badhAne sthAna ApyuM che, vaLI, virodhI jaNAtA matono sumeLa ane samanvaye temaNe potAnA upadezamAM karyo che. rAgaroganI tIvratA anusAra temano upadeza che. jema vaidya ekanA eka roganI bhinna bhinna tIvratA pArakhI te roganA dardIone bhinna bhinna auSadha Ape che, tema vItarAgI bhagavAna rAgaroganI bhinnabhinnatIvratA pArakhI rAgI saMsArIone bhinna bhinna upadezauSadha Ape che. A temanuM upadezakauzalya che. eTale ja temane bhavavyAdhibhiSazvara kahyA che. koInuM mana dubhAya nahi tevI rIte zuddha prema ane karuNAthI prerAIne apAyelo temano upadeza che. temanI vANImAM ahaMkAra nathI, parapakSane jItavAnI IcchA nathI, kIrtinI lAlasA nathI, garva nathI, chaLakapaTa nathI. te kuhetutarkoparataprapaMcA che, sabhAvazuddhA che, saMzayavidAriNI che, saMsAranAzinI che, sarvadRSTisaMgamakArI che, tArakA-prabodhikA-udvArikA che, duHkhabhaMjikA che, ane prazamAvavA che. divAkarajIevItarAga bhagavAnanA upadezanuM 20 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNana karavA prayojelA badhA vizeSaNo arthasabhara ane suyogya che. divAkarajIe zloka 18mAM kahyuM che ke AgamazAstra pratye atyAdaramAtrathI mokSa maLato nathI. Agamane samajyA-vicAryA vinA kevaLa AgamabhaktithI mokSa maLe nahi. AgamamAM je kahyuM che tenI buddhithI parIkSA karavI, tenA upara manana karavuM, tene samajavuM ane pachI je kalyANakara jaNAya tene svIkArI AcaraNamAM mUkavuM. Ama karIe to ja duHkhamukti bhaNI AgaLa vadhI zakIe. A saMdarbhamAM bRhaspatiskRtino nIceno zloka dhyAnamAM rAkhavA jevo che - kevalaM zAstramAzritya na kartavyo vinirnnyH| yuktihInavicAre tu dharmahAniH prjaayte|| nirNaya upara AvavA mATe kevaLa AgamazAstra upara AdhAra rAkhavo joIe nahi, kAraNa ke jo AgamazAe rajU karelA, tarkayuktithI samarthita nahi evA tarkayuktivihIna khyAla-vicArane anusarIzuM to tethI dharmahAni thaze. divAkarajIe zloka 5mAM vItarAganA anuyAyIne zobhe evI vAta karI che. bIjA ciMtakonA siddhAMtononiSpakSapaNe abhyAsa karavo joIe. jethI potAnA siddhAMtonA baLAbaLano khyAla Ave. parasiddhAMtono abhyAsa temanuM khaMDana karavAnA uddezathI karavAno nathI, paraMtu temanAmAM paNa zuM satya che e jANavAnA prayojane ja karavAno che. sarva zika satyono samanvaya karIne ja parama satyane pAmavAnuM che. eTale ja to jaina marmI kavi AnaMdaghanajI kahe che- padarasana jinamaMga bhaNIne, nyAya SaDaMga jo sAdhe re.. namijinavaranA caraNaupAsaka, padarzana ArAdhe re I1n lokANatika kUkha jinavaranI.... II4 padarzana to upalakSaNa che. jagatanI badhI ja ciMtanadhArAono abhyAsa karavAno che-bhautikavAdI ciMtanano paNa. A jinAdeza che. zuM jaino tene mAthe caDAvaze? divAkarajIe pote ja emanA sanmati tarkaprakaraNamAM punaH kahyuM che - bhaI micchAdasaNasamUhamaiyassa amysaarss| jiNavayaNassa bhagavao sNviggsuhaadimggss|| 3.65 21 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dArzanika kSetramAM keTalAka vicArakone mate kriyA ja mokSano upAya che, jyAre keTalAkane mate jJAna ja mokSano upAya che. jaino A be matono samanvaya karI jJAna-kriyAnA samuccayane ja mokSanuM kAraNa gaNe che. ekalI kriyA ja mokSa sAdhI ApavA samartha nathI ke ekaluM jJAna ja mokSa sAdhI ApavA samartha nathI. jJAna vinA kriyA AMdhaLI che ane kriyA vinA jJAnanI sArthakatA nathI, sAphalya nathI. potAne thayelA roganI asarakAraka davAnuM jJAna ja roga maTADI zake nahi ke evA jJAna vinA je te davA laIe to paNa roga maTI zake nahi, paraMtu evA jJAnane amalamAM mUkI yogya rIte davA laIe to ja roga maTe. eTale mokSa mATe jJAna ane kriyA baMnenuM ekasarakhuM mahattva che. (zlo.8 ane zlo. 81) kArya utpatti pahelAM potAnA kAraNamAM hoya che ke nahi ? A prazna paratve be virodhI vAdo astitvamAM hatA. eka anusAra kArya utpatti pahelAM potAnA kAraNamAM astitva dharAve che. A che satkAryavAda. sAMkhyo satkAryavAdI che. bIjA anusAra kArya utpatti pahelAM potAnA kAraNamAM astitva dharAvatuM nathI. A che asatkAryavAda. nyAya--vaizeSiko asatkAryavAdI che. jaino baMne vAdono samanvaya kare che. kArya dravyarUpe potAnA kAraNamAM hoya che ja paNa paryAyarUpe potAnA kAraNamAM hotuM nathI. (zlo. 5) zloka 16mAM pravRttimAMthI nivRtta thavuM joIe ema divAkarajI sUcave che. paraMtu ahIM paNa ApaNe anekAntavAdIoe pravRtti ane nivRttino samucita samanvaya karavo joIe. duSTa pravRttimAMthI nivRtta thavuM joIe ane zubha pravRttio karavI joIe. kaSAyarahita pravRtti karavI joIe ane sakaSAya pravRttimAMthI nivRtta thavuM joIe. jaina mate sthitibaMdha ane rasabaMdhanuM kAraNa kaSAyo che. eTale kaSAyo ja saMsAranuM, duHkhanuM kharuM kAraNa che. bhAra kaSAyone choDavA upara che, temAMthI nivRtta thavA upara che. pravRttimAMthI nivRtta thavA upara nathI. A rIte pravRttinivRttino samanvaya che. jainadarzana anusAra koI mULa tattva yA dravya utpanna thatuM nathI. dravyano artha ja pravAha che. pravRti rUti dravyam| te anAdi che. pravAharUpe tene Adi nathI tema ja pravAharUpe tene anta nathI. te bIjuM tattva ke dravya banI jatuM nathI. jIvo 22 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ananta che. vyakti jIvadravyo ananta che. eka jIvadravya bIjuM jIvadravya banI jatuM nathI. eka jIvapravAha bIjA jIvapravAhathI taddana svataMtra che, alaga che. vaLI, jIvadravya pote kadIya pagaladravyamAM badalAI jatuM nathI. 'tAvAyaM nitya' e umAsvAtivacanano A artha che. eTale ja jeTalA jIvo che emAM ekano paNa vadhAro ke ghaTADo thato nathI. temanI saMkhyA niyata che ane te ananta che. vaLI, temanAmAM pravAhanityatA che, pariNAbhinityatA che. tevIja rIte, pratyeka paugalika paramANuno (Material Atomno) eka pravAha che. A paramANu pravAhone paNa Adi ke anna nathI. eka paramANu bIjo paramANu banato nathI ke paramANu pote jIva paNa banI zakato nathI. tethI temanAmAM paNa ekano vadhAro ke ghaTADo zakaya nathI. paramANapravAho ananta che. jIvapravAha hoya ke paramANu pravAha hoya, te pravAha jeno banelo che arthAta tenA je ghaTako che te paryAyo ke pariNAmo kahevAya che. pravAhane Adi-atta nathI paraMtu tenA paryAyone Adi-anta che. eka paryAya nAza pAme che ane tenA sthAne bIjo paryAya utpanna thAya che. eka jIvapravAhamAM manuSyaparyAya nAza pAme che ane tiryaparyAya utpanna thAya che. eka paramANupravAhamAM jalIya paryAya nAza pAme che ane pArthiva paryAya utpanna thAya che. koI paNa dravya ke pravAhamAM be paryAyo eka sAthe utpanna thatA nathI. eka jIvapravAhamAM be paryAyo sAthe nahi paNa kramathI thAya che. eka jIvapravAhamAM manuSyaparyAya ane tiryaparyAya sAthe thatA nathI. manuSyaparyAyano nAza thAya che ane tiryaparyAya utpanna thAya che. AvuM ja eka paramANupravAhamAM paNa bane che. vaLI, eka dravya ke pravAhamAM eka paryAyano nAza ane bIjA paryAyanI utpatti samakAla thAya che. Ane tulAnAmaujJAmanA dRSTAntathI samajAvavAmAM Ave che. trAjavAnuM eka paluM jyAre name che te ja vakhate bIjuM palluM UMcuM thAya che. (zlo. 17) pravRttinA bhinna bhinna prakArone AdhAre karmabaMdhanA aneka prakAro jene darzane mAnyA che. chatAM A badhA karmabaMdhanonI mULa jaDa to tattvataH eka ja che ane te che kaSAyo. jIvamAM anAdi kALathI kaSAyo che. tethI jIvanI pravRtti anAdi kALathI kApAyika che, kaSAyapUrvaka che. ane anAdi kASAyika pravRttine kAraNe paugalika karmo jIva bhaNI anAdi kALathI AkarSAIne lAgatAM ja rahyAM che. "Nyatvata nIva: #o yogAna putAna mAtto' (tattvArtha sUtra 8.2) Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraMtu A lAgelAM karmomAMthI jemano vipAkakALa Ave che te karmo potAnAvipAkane ApI kharI paDe che ane cAlu navI kASAyika pravRttine kAraNe navAM karmo jIvane lAge che. Ama pratyeka kSaNe karmonA kharI paDavAnI ane lAgavAnI baMne kriyAo cAlyA ja kare che. ane A rIte sAmAnyapaNe koI ne koI karma to anAdi kALathI jIvane lAgeluM ja hovAthI karmane ke karmabaMdhane anAdi kahyo che. paraMtu vizeSa vizeSa karmo to kASAyika pravRttine kAraNe navAM navAM baMdhAtA ja rahe che eTale e dRSTie karmabaMdhane Adi paNa che ja ema kahyuM che. A rIte karmabaMdha anAdi paNa che ane sAdi paNa che. karmabaMdha sAdi hoI teno aMta karI zakAya che. (zlo.21) dravya, guNa ane paryAya (kriyA) etraNa padArthovize nyAya-vaizeSika darzanano mata evo che ke guNa ane kriyA baMne dravyamAM rahetAM hovA chatAM dravya ane guNano AtyaMtika bheda che temaja dravya ane kriyAno paNa AtyaMtika bheda che. udAharaNArtha, nyAya-vaizeSika mate Atmadravya kUTasthanitya che, AtyaMtikapaNe aparivartiSNu che. paraMtu tenA guNo jJAna, sukha,duHkha Adi to parivartanazIla che. jenA guNo parivartanazIla hoya te dravya temanA parivartanothI sAva aspRSTa kevI rIte rahI zake ? phUTasthanitya kevI rIte rahI zake? A muzkelImAMthI mArga kADhavA temaNe samavAyasaMbaMdhanI kalpanA karI ane kahyuM ke A badhA sukhAdi guNo potapotAnAM nimittakAraNothI utpanna thaI phUTasthanitya AtmAmAM samavAyasaMbaMdhathI rahe che. Ama dravyathI taddana bhinna guNo ke kriyAo utpanna thaI samavAyasaMbaMdhathIdravyamAM rahe che eTaluM ja mAtra. jaina ciMtakoe nyAya--vaizeSikonI A mAnyatAnuM khaMDana karI dravya ane guNa temaja dravya ane kriyA vacce bhedAbhedanI sthApanA karI. temaNe kahyuM ke dravya ane guNa ke kriyA vacce bhedAbheda che; bheda e arthamAM ke temanAM lakSaNono bheda manathI karI zakAya che ane abheda e arthamAM ke temane judAM karI judA judA dezomAM mUkI zakAtA nathI. vaLI, vaizeSikonI samavAyanI mAnyatAnuM paNa jainoe khaMDana karyuM che. bIjuM, jaina ciMtakoe svIkAryuM che ke jIvadravya ane pudgaladravyamAM gati karavAnI zakti svAbhAvika hovA chatAM temane gati karavA mATe koI mAdhyamarUpa sahAyaka kAraNanI jarUra che. udAharaNArtha, mAchalImAM gati karavAnI zakti svAbhAvika hovA chatAM tene gati karavA mATe pANIrUpa mAdhyamanI jarUra che. jIvadravya ane pudgaladravyane gatimAM sahAya karanAruM dravya che dharmadravya. 24 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tevI ja rIte, temane gatimAMthI viramavA mATe (sthiti mATe) adharmadravyarUpa sahAyaka kAraNanI paNa jarUra che. (zlo.18) agAu ApaNe joyuM tema, vItarAgI mahAtmAonA upadezomAM je bheda jaNAya che tenuM kAraNa jemane upadeza ApavAmAM Ave che te zrotAonI kakSAno bheda che. tevI ja rIte, judI judI vyaktione ekasarakho ja upadeza Apyo hovA chatAM teo bhinna bhinna pravRttio kare che kAraNa ke temanA saMskAro ane Azayo bhinna bhinna hoya che. saMskArabheda ane Azayabhedane kAraNe upadeza eka ja hovA chatAM teo judo judo artha kare che ane tene anusarI judI judI pravRtti kare che. sUryAsta tiH' ('sUraja AthamI gayo') e eka ja vAkya sAMbhaLI cora samaje che ke corI karavA javAno samaya thayo, abhisArikA samaje che ke priyatamane maLavA javAno samaya thayo, dukAnadAra samaje che ke dukAna baMdha karavAno samaya thayo, vagere ane potapotAnI samaja anusAra judI judI pravRtti kare che. eTale divAkarajI kahe cheH pavRttAyavara... samanapratinodhA-nAsamAnA pravRttayA (zlo. 72) divAkarajI vAdakaLAkuzaLa hatA. paraMtu vItarAgaparaMparAne anurUpa temanI mAnyatA che ke jItavAnI IcchAthI nahi paNa satyane samajavA ane sAcI rIte sthApavAnI IcchAthI javAdamAM pravRtta thavuM joIe. tethI, vAdamAM chala ane jAtino prayoga na karavo joIe ema te bhArapUrvaka kahe che. vaktAne abhipreta arthathI zabdano bIjo ja artha karI tenA vacanane toDavuM te chala kahevAya. udAharaNArtha, A brAhmaNa pAse navakaMbala che ema kahenAra vaktAne nava" zabdano navIna artha abhipreta hovA chatAM te zabdano je anya abhidheyArtha 'nava saMkhyA che te kalpIne prativAdI tenA vacananuM khaMDana kare che. te kahe che, 'kayAM che tenI pAse nava kiMbalo? tenI pAse to eka ja kaMbala che. udAharaNanA sAdhya sAthenA sAdharma ke vaidharma dvArA sAdhyanI asiddhi (anupapatti) darzAvavI te jAti che. jAtinA aneka prakAra che. A badhA asattaro che. kharekhara satyano nirNaya karavAnA AzayathI ja vAda karavo joIe e jaina mata che. tethI chala, jAti vagere jevI khoTI yuktio ke chaLaprapaMcano prayoga na karavo joIe ema jaino mAne che. ane divAkarajI sabaLa rIte samarthana kare che. te kahe che ke jItavAnI IcchA vinA satyane samajavA ane satyanuM pratipAdana karavAnA AzayathI ja ApaNe samatApUrvaka zAntabhAve 25 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ potAnA pakSane rajU karavo, sAmA pakSane sAMbhaLavo, tene pUrepUro samajavAnA ane satyane pakaDavAnA AzayathI ja potAnI kharI zaMkAo prastuta karavI, te zaMkAonuM samAdhAna sAmo pakSa kare ema IcchavuM, sAmA pakSe karelI zaMkAonuM samAdhAna kevaLa sahetuo ane pramANothI ja karavuM, ane Ama tattvano nirNaya karavAnA hetuthI ja zAstrArtha yAtattvacarcA karavI. A ja vItarAganA anuyAyIne zobhe. bAhyadRSTie ekanI eka pravRtti eka mANasanI bAbatamAM baMdhanuM kAraNa che jyAre bIjAnI bAbatamAM baMdhanuM kAraNa nathI. udAharaNArtha, eka duSTa vyakti dveSathI prerAI bIjI vyaktino hAtha talavArathI kApI nAkhe che, jyAre sarjana DaoNkaTara dardIno jIva bacAvavA tenA hAthanA hADakAmAM thayela kensara ke gegarinane kAraNe tenI ane tenA sagAonI saMmati laI teno hAtha kApI nAkhe che. bAhya dRSTie baMne pravRttio taddana samAna hovA chatAM te pravRttio karanAranA mananA adhyavasAyo, bhAvo, Azayo judA judA che. duSTa vyaktinI pravRtti karAyapUrvakanI che, jyAre DaoNkaTaranI pravRtti kaSAyarahita che. ane kharekhara to kaSAya ja baMdhanuM kAraNa che. eTale ja kahyuM che ke mana parva manuSkALa rapa vanyamokSayoHA A samajaNamAMthI ja jaina AcArazAstramAM utsargamArga ane apavAdamArgano uddabhava thayo che, ane jaina dharma kahe che ke koI paNa pravRtti svataH sArI ke kharAba nathI paraMtu dravya, kSetra, kALa ane bhAvane AdhAre tenA sArApaNA ke kharAbapaNAno nirNaya karavAno che. sAdhune strIsparza karavAno sAmAnya paristhitimAM niSedha che kAraNa ke tethI ahiMsAnuM pAlana thAya che. paraMtu vizeSa paristhitimAM ahiMsApAlana mATe ja strIsparza sAdhune mATe pharaja ane dharma banI jAya che. pANImAM DUbatI ke AgamAM sapaDAyelI strIne bacAvavA tene sparza karavo paDe che ane karavo joIe. te strIne AsaktithI sparza karato nathI paNa nirAsa bhAve tene bacAvavAnA AzayathI ja te sparza kare che. A apavAda che. Ama utsarga ane apavAda baMnenuM prayojana eka ja che ane te che ahiMsApAlana. eTale ja AcArya haribhadrasUrie 'upadezapada'mAM kahyuM che ke na vi kiMci vi aNuNNAtaM paDisiddhaM vA vi jinnvridehi| titthakarANaM ANA kajje sacceNa hoyavvaM / / 119 / / radda Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakaroe ekatte koI pravRtti karavAnuM ke na karavAnuM kahyuM ja nathI. temanI AjJA to eTalI ja che ke tamAre tamAruM vartana ane tamArI pravRtti tamArA tema ja anya saunA kalyANane dRSTi samakSa rAkhI prAmANikapaNe ane vivekapUrvaka karavI joIe. divAkarajIe paNa A ja vAta zloka 63mAM karI che. pUjya munirAja zrI bhuvanacaMdrajIne dravyAnuyoga ane caraNakaraNAnuyoganA tAttvika ciMtanamAM rasa che e harakhanI vAta che. bAkI Aje to cAre bAju pUjano, ujamaNA ane kriyAkAMDono ghaTATopa che. bahu bahu to kathAnuyogamAM ane zilpa sthApatyanI pravRttimAM keTalAke rasavRtti keLavI che. AvI paristhitimAM divAkarajI jevA samartha ciMtakanI kRtinuM adhyayana karI temanA ciMtanane saraLa gujarAtImAM jijJAsuo samakSa rajU karavAnuM kArya bhuvanacaMdrajIe karyuM te virala che ane anukaraNIya che. kuzaladraSTAvivekI pUrvAcAryoe aneka ciMtanAtmaka graMthonI racanA karI che. te graMthonA adhyayananI ane prAMtIya bhASAomAM te graMthone vizALa janasamudAya samakSa rajU karavAnI AvazyakatA che. AvazyakatA eTalA mATe che ke tenAthI vivekabuddhi khIle che, dharmanuM kharuM hArdasamajAya che, vItarAgamArgane anukULapratikULa zuM gaNAya tenI samaja keLavAya che. AvA graMthonA adhyayana vinA mAtra bAhya ADaMbara ane dhAmadhUmanI ja bolabAlA thAya che ane dharma vegaLo rahe che. tethI pUjya munizrI bhuvanacaMdrajInI cittane camakAvanArI ane vItarAgatAnA mULa tattvane poSaka ciMtanane preranArI A pravRtti kalyANakArI che ane eTale ja te uttarottara vRddhi pAmo evI AzA sAthe viramuM chuM. jaya vItarAga. - nagIna jI. zAha 23, vAlakezvara sosAyaTI, AMbAvADI, amadAvAda-380015 5 Disembara 1999 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RNa svIkAra prAcIna jena-jenetara sAhityanA prakhara abhyAsa ane saMzodhaka, lA.da. bhAratIya vidyAmaMdiranA bhUtapUrvaniyAmaka, variSThavidvAna ane lekhaka zrI nagInabhAI jI. zAhe keTalIye javAbadArIo vacce siddhasena zataka' mATe vistRta, vicArapreraka prastAvanA lakhI ApI che. zrutasthavira pUjyapAda munipravara zrI jaMbUvijayajI mahArAje be zabda dvArA mArA A prayAsane AzirvAda ApyA che. sAhityasevI virya pa.pU.A.zrI vi.pradyumnasUrijIe siddhasena zatakane umaLakAbhera 'AvakAra Apyo che. sAhityaniSTha virya pa.pU.A. zrI vi.zIlacaMdrasUrijIedrA.vA.nI hastaprato meLavI ApI che, mArgadarzana paNa ApyuM che. 'abhivAdana' dvArA A prayAsanI anumodanA karI che. zAradAbena cImanabhAI ejyu. risarca senTara, amadAvAdanA nidezaka DaoN. zrI jitendrabhAI bI. zAhedrA..nA mudrita pAThanI phoTokopI karI mokalI hatI. temanA taraphathI mahattvanI salAha paNa maLatI rahI. zrI bharatabhAI sI. zAha (amadAvAda)ela.kA.nI hastaprato, mudrita pustako AdinI phoTokopIo meLavI ApavAnI tasdI lIdhI che. ku. dakSA e. mahetA (dezalapura-kaMThI)e bhaktibhAve ane cIvaTapUrvaka A pustakanI mudraNayogya nakala karI ApI che. DaoN. gItAbena jaina (mulunDa) saMparka setu tarIke upayogI thayA che. pustakanA prakAzaka jaina sAhitya akAdamI, gAMdhIdhAmanA TrasTIoe lAMbA samaya sudhI rAha joI che ane pustakane suMdara rUpamAM prakAzita karyuM che. sahunA sahayoga ane sadbhAva badala AnaMda ane AbhAranI lAgaNI vyakta karuM chuM. -anuvAdaka 28 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka zrI siddhasena divAkara kRta "kAnnizaddhAtrizikA' mAMthI cUMTelA 100 zloko Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatnaH zrutAcchataguNaH zama eva kAryaH -siddhasena divAkara zAstrAbhyAsa karatAM sogaNo vadhu prayAsa zAntavRtti keLavavAmAM karavo joIe. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI siddhasena divAkara : vyaktitva ane kartutva virATa vyaktitva bhAratIya tattvajJAnanuM AkAza aneka tAralAothI jhagamage che. e AkAzamAMno eka jvalaMta tAraka eTale zrI siddhasena divAkara. jaina tattvajJAnanA paricayanuM koI paNa pustaka emanA ullekha vinA adhUruM rahe. zramaNa paraMparAmAM aneka pratApI AcAryo, upAdhyAyo, zramaNo thayA che. temAM zrI siddhasenasUrinuM nAma ghaNI badhI rIte viziSTa che. samagra jaina saMgha jemanA mATe gaurava anubhave, saikAo sudhI jemano prabhAva jIvaMta rahe, jemanI khyAti saMpradAyanA sImADA oLaMgI jAya evI e eka prakhara pratibhA hatI. temanA jIvananI je koI mAhitI upalabdha che te kahI jAya che ke zrI siddhasena divAkara cAritryabaLa, manobaLa, tapobaLa ane vidyAbaLathI chalakAtA virATa vyaktitvanA svAmI hatA. temanuM bAhya jIvana sAmasAmA cheDAnI ghaTanAothI bhareluM che ane temAM ja temanA baLavAna AMtarika vicAavAhono saMketa ApaNane maLe che. pUrvAvasthAmAM teo eka prakhara vAdavijetA paMDita hatA. "vAdamAM jenI sAme hArI jaIza teno ziSya banI jaIza" evI temanI pratijJA hatI. vicitra saMyogomAM vRddhavAdIdevasUri sAme temano parAjaya thAya che. A ghaTanA koI rAjasabhAmAM ke lokonI vacce nathI banI, vanamAM banI che. AthI temano Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 [] siddhasena zataka parAjaya thayo che tenI lokone khabara nathI. paraMtu satyapratijJAvALA siddhasena gurucaraNe samarpita thaI jAya che. jaina dharmano UMDo abhyAsa temaNe svAbhAvika rIte ja te pachI karyo. jaina tattvavicAra ane jaina sAdhanAmArganA abhyAsa pachI siddhasena muni tenA premI ane bhakta banI gayA. bhagavAna mahAvIrane sAcA AptapuruSa-mArgadarzaka tarIke svIkAranAra siddhasenane bhagavAnanI ja avahelanAnA aparAdha badala saMgha taraphathI AkarAmAM Akaro daMDa sahevAno vAro Avyo. te samaye vitarganuM valaNa saMskRta bhASA tarapha vadhyuM hatuM. jaina dharmanA mukhya graMtho prAkRta bhASAmAM eTale ke lokabhASAmAM che. brAhmaNa jAtinA saMskAra heThaLa zrI siddhasena Agamone saMskRtamAM pheravavAnI vAta saMgha samakSa mUke che. saMghanA agraNIone AmAM bhagavAna mahAvIranI avahelanA dekhAya che. zrI siddhasena jevA samartha sAdhu bhagavAnano anAdara kare te saMghe calAvI lIdhuM nahi. Avo mAtra vicAra karyAnA daMDa rUpe bAra varasa sAdhupadathI vaMcita rahevAno Adeza temane ApavAmAM Avyo. A daramyAna zrI siddhasena jaina dharmano prabhAva vadhAre evuM koI kArya kare to A sajA vahelI pUrI thAya ema paNa saMghe TharAvyuM. zrI siddhasene namrabhAve A sajA svIkArI lIdhI. rAjA vikramAdityane jainadharmano anurAgI banAvyo, ujjayinI nagarImAM zivaliMgamAMthI pArzvanAthanI mUrti pragaTa karI. jaina dharmano mahimA vadhAryo. ane teo pharI saMghamAM sAmela thayA. A ghaTanAmAM jaina saMghanI zistapriyatAnAM darzana thAya che tema zrI siddhasenanI adbhuta saraLatA-namratAnAM paNa darzana thAya che. jJAna ane cAritranA ArAdhaka zrI siddhasena kIrti ane sanmAnanA lobhamAM paNa taNAya che ane tyAre temanA guru AvIne temane pharI jAgRta kare che. saMghanA Adezane zirodhArya karanAra divAkarajI Ama chatAM keTalIka tAttvika bAbatomAM pUrvAcAryothI bhinna mata darzAvatAM acakAtA nathI. A badhI ghaTanAo divAkarajInI sAhasika manovRttinI ane te sAthe ja UMDI prAmANikatAnI pratIti karAvI jAya che. temanuM vyaktitva bahuAyAmI hatuM, temaNe Agamone saMskRtamAM na pheravyA paNa temanA thakI jaina zramaNa paraMparAmAM saMskRtano upayoga vadhyo e sunizcita che. temaNe zAstrIya gaNAtA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 5 viSayomAM paNa tarka ane buddhino prayoga karavAnI himAyata karI ane jaina zramaNa saMghamAM tArkikonI eka paraMparA temanA thakI zarU thaI. anya darzanono sarvAgINa abhyAsa karavAnI prathA paNa kadAca temanA dvArA ja zramaNa saMghamAM prasthApita thaI hatI. jaina darzananA anekAMtavAdane tArkika svarUpe jagata samakSa mUkavAnuM bIDuM temaNe jhaDapyuM ane temAM teo saphaLa thayA. saMkSipta jIvanaAlekha potAnA paricaya ke jIvanavRttAMta vize zrI siddhasena divAkare kayAMya kazuM lakhyuM nathI. keTalAka jUnA caritragraMthomAM temanA vizenI mAhitI maLe che. keTalAka graMthakAroe potAnA graMthomAM temanA vize ullekho karyA che. divAkarajInI potAnI kRtiomAMthI keTalAka niSkarSo nIkaLe che. A badhAnA AdhAre 5. sukhalAlajI-becaradAsajIe divAkarajInA jIvananA aitihAsika pAsAnI vistRta carcA "sanmati" prakaraNanI prastAvanAmAM karI che. tenA AdhAre zrI siddhasena divAkarano saMkSipta jIvanaAlekha ahIM Apyo che. paraMparA anusAra divAkarajI vikramAdityanA samakAlIna gaNAya che, paraMtu Adhunika vidvAnono mata jarA judo che. bhAratavarSamAM vikramAditya nAma ke upanAma dharAvatA ekathI vadhu rAjAo thayA che eTale vikrama saMvata sAthe zrI siddhasenanA samayane sAMkaLI levAya nahi. vi.saM. 1334 mAM racAyelA prabhAvaka caritra' nAmaka graMthamAM zrI siddhasenano vRttAMta vigatathI ApavAmAM Avyo che. emAM kaMdilAcArya-vRddhavAdI devasUri-siddhasenasUri evo guruziSya krama batAvAyo che. have skaMdilAcArya paNa ochAmAM ochA be thayA che. paM. sukhalAlajIe vividha ullekhonI jhINavaTabharI carcAnA aMte A dilAcAryano samaya vikramanA trIjA saikAnA chevaTano bhAga hovAnI saMbhAvanA darzAvI che. AthI siddhasenasUrino samaya vikramanI cothI zatAbdInA aMta ke pAMcamI zatAbdInI zarUAtano hovAnuM phalita thAya che. (I.sa. anusAra cotho saiko) F-2 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 [] siddhasena zataka A samaya hiMdusthAnanA ItihAsamAM guptayuga tarIke jANIto che. A yuga saMskRtabhASAnA punarutthAnano paNa che. zrI siddhasenanI saMskRtaprIti sAthe A muddo paNa barAbara meLa khAya che. zrI prabhAcaMdrasUri kRta 'prabhAvaka caritra' anusAra zrI siddhasena divAkarano vRttAMta TUMkamAM A pramANe che : ujjayinI nagarInA, kAtyAyana gotranA brAhmaNa devarSi pitA ane devazrI mAtAno putra siddhasena vAda karavAnI IcchAthI zrI vRddhavAdIdevasUrine zodhatAM zodhatAM eka vAra vanamAM eka sAdhune maLe che ane temane 'vRddhavAdIdevasUri kayAM che ?' te pUche che. sAdhue kahyuM : 'huM ja vRddhavAdI chuM.' siddhasene temane vAdamAM UtaravAnuM AhvAna ApyuM. sUrie tene rAjasabhAmAM vidvAna paMDitonI sAkSIe vAda karavAnuM kahyuM, paNa siddhasene tyAM ne tyAM vAda karavAno Agraha choDaco nahi ane gAyo carAvatA govALiyAone madhyastha rAkhI vAda zarU karyo. jagatamAM koI sarvaza hoI na zake evo potAno mata teNe tarkoyuktio dvArA sthApyo. vRddhavAdIe govALone pUchyuM : 'tame A vidvAnanuM kahevuM kaMI samajyA ?' govALoe kahyuM : 'pArasI loko jevuM bole che te kAMthI samajAya ?' vRddhavAdIe kahyuM : 'AnuM kahevuM ema che ke duniyAmAM 'jina' nathI. zuM A sAcuM che ? te tame kaho ?' govALiyA tarata bolyAH 'A brAhmaNa khoTuM bole che, ame maMdiramAM jinane joyA che.' A rIte siddhasenane bhoMTho pADayA bAda vRddhavAdIdevasUrie siddhasenanA matanuM yuktio dvArA khaMDana karyuM ane sarvajJanuM astitva siddha karyuM. siddhasene potAnI hAra svIkArI lIdhI ane potAnI pratijJA hatI te pramANe te vRddhavAdIno ziSya thayo . zrI siddhasenane rAjA vikrama sAthe paricaya thayo. vaLI citrakUTamAM eka thAMbhalAmAMthI maLelA jUnA pustakamAMthI temane suvarNa siddhiyoga ane sarpapamaMtra maLyo. karmA2pu2 upara koI bIjA rAjAe caDAI karI tyAre tyAMnA devapALa rAjAne potAnI vidyAthI madada karI ane vijaya apAvyo. bhayarUpI aMdhakAra dUra karyo te u52thI rAjAe temane 'divAkara' eTale sUrya evI padavI ApI. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka ] 7 0 Ama teo zrI siddhasena divAkara evA nAme prasiddha thayA. zrI siddhasena rAjA taraphathI maLatA sanmAnathI AcaraNamAM zithila banI gayA. roja pAlakhImAM besIne rAjasabhAmAM jatA. temanA gurue A vAta jANI. teo veza badalIne tyAM AvyA ane zrI siddhasenane eka gAthAne artha pUchayo. A gAthA apabhraMza bhASAmAM hatI. siddhasene tenI jema tema khulAso karyo. chevaTe gurue teno artha kahI saMbhaLAvyo. gAthAno bhAvArtha A pramANe hato : "jIvanarUpI phUlane khIlyA pahelAM ja tuM toDI na nAkha, mananA bagIcAne chinnabhinna na kara. manarUpI phUlo vaDe tuM niraMjana devanI pUjA kara. eka vanathI bIjA vanamAM tuM zA mATe bhaTake che ?" siddhasena cetyA ane bhUla sudhArI. anukrame zrI siddhasenane AcAryapada maLyuM. zrI siddhasena bAlyAvasthAthI saMskRtanA abhyAsI hatA. paMDitavarga prAkRtabhASAne halakI samajato; jaina Agama prAkRta bhASAmAM hovAthI brAhmaNa paMDitavarga jainone "azikSita' jevA maheNAM mArato haze. A joIne saMskRtanA zreSTha vidvAna siddhasenasUrine badhA jaina Agamo saMskRtamAM UtAravAno vicAra Avyo ane temaNe e vicAra saMgha samakSa rajU karyo. saMghanA AgevAnone A vAta jinezvaranA anAdara samI lAgI. bhagavAna ane gaNadharoe azikSita loko paNa samajI zake te mATe ja prAkatabhASAmAM bodha Apyo hato. siddhasenasUri jevA samartha AcArya prAkRtabhASAne A dRSTithI jue te bhagavAnanI AzAtanA gaNAya. saMghe Avo vicAra karavA badala siddhasenasUrine doSita TherAvyA ane tenuM prAyazcitta karavA kahyuM. siddhasene potAno aparAdha svIkAryo. sthavira (zAstranA jANakAra vaDIla munio) pAsethI prAyazcitta lIdhuM. sAdhuveza choDI, gacchano tyAga karI, bAra varasa sudhI duSkara tapa karavuM evuM "pArAMcika' prAyazcitta temane ApavAmAM AvyuM. bAra varasanI aMdara jinazAsanano prabhAva vadhe evuM koI kArya kare to mudata pahelAM paNa temane asala pada para pAchA laI zakAya evI chUTa paNa saMghe ApI. zrI siddhasena sAdhupada gupta rAkhI vicAravA lAgyA. sAta varasa vItI gayA. eka vAra teo ujjayinI AvyA ane potAnI suMdara kavitA vaDe Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 [ siddhasena zataka rAjA vikramanI prazaMsA karI. rAjAe temane tyAM rAkhyA. ujjayinInA kuiMgezvara mahAdevanA maMdiramAM javAnuM thatAM siddhasenasUri aMdara na gayA. rAjAe temane tenuM kAraNa pUchayuM. siddhasene kahyuM: "A deva mArA namaskArane sahana karI zake tema nathI." rAjAe kahyuM : "tame namana karo, zuM thAya che te mAre jovuM che." siddhasene batrIsIo dvArA stuti zarU karI. "kalyANa maMdira stotranI 11mI gAthA bolatAM dharaNendranA prabhAve zivaliMgamAMthI prathama dhUmADo pachI jvALAo ane aMte zrI pArzvanAthanI pratimA pragaTa thaI. A banAvathI rAjA pratibodha pAmyo. jaina zAsananI prabhAvanA thaI. saMghe bAkInA pAMca varSa mApha karI zrI siddhasenasUrine pAchA mULa pada para sthApyA. eka vAra divAkarajI bharUcanI pAse eka TekarI upara hatA tyAre keTalAka govALo temanI pAse AvyA ane dharma sAMbhaLavAnI IcchA darzAvI. divAkarajIe prAkRta bhASAmAM eka "rAso' banAvI tAla sAthe gAIne bodha Apyo. prasanna thayelA govALoe te ThekANe "tAlarAsaka' nAmanuM gAma vasAvyuM. . bharUcamAM dhanaMjaya nAmano rAjA hato. tenA upara duzmano caDI AvyA. rAjA DarIne divAkarajIne zaraNe gayo. divAkarajIe sarasavanA dANAmAMthI sainya utpanna karyuM. tenI madadathI rAjAe zatruone parAsta karyA. kALakrame zrI siddhasenasUri dakSiNApathamAM pratiSThAnapura (paiThaNa) AvyA ane tyAM anazanapUrvaka svargavAsI thayA. anya kathAgranthomAM zrI siddhasenasUrinI kathAmAM nAnA-moTA pheraphAra jovA maLe che. A vigatonA srotarUpa grantho vikramanI teramI sadIthI paMdaramI sadInA prAraMbha jeTalA jUnA che. vi.saM. 666mAM racAyelA vizeSAvazyaka bhASya'mAM zrI jinabhadragaNIe zrI siddhasenanA amuka vicAronI samAlocanA karI che. te jotAM siddhasenasUri temanAthI pUrvavartI Thare che. Ama temano sattAsamaya ochAmAM ocho vikramanI cothI-pAMcamI zatAbdI jeTalo saheje Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [[] 9 phalita thAya che. amuka grantho divAkarajInuM kharuM nAma kumudacaMdra hatuM ema paNa noMdhe che. judA judA AdhAragranthomAM ApelA prasaMgo parathI paM. sukhalAlajIe je vigato tAravI che te joIe : 1. 2. 3. 4. 5. vidvattAnuM caDiyAtApaNuM na chatAM samayasUcakatA, gaMbhIratA ane tyAganA baLe vRddhavAdIe ekavacanI ane mahAvidvAna siddhasenane AkarSyA ane ziSya banAvyA. 6. dakSiNa hiMdusthAnamAM paiThaNathI uttara hiMdusthAnamAM ujjainI sudhInuM vihAra kSetra, jemAM bharUca pradhAnapada bhogave che. vikramAditya upAdhi dhAraNa karanAra ujjainInA ke koI bIjA rAjA sAthe siddhasenano gADha saMbaMdha, jemAM dharmapracAra ane dharmarakSA mATe siddhasena rAjAzraya le che ane zatrubhayanivAraNa mATe rAjA siddhasenano Azraya le che. prAkRta Agamane saMskRtamAM utAravAno divAkarano sauthI pahelAM thayelo vicAra ane tene pariNAme rUDha saMgha taraphthI sahevI paDelI sakhata sajA. divAkaranuM saMskRta viSayaka pAMDitya ane temanA dvArA saMskRta graMthonuM racAyuM. divAkaranuM rAjasatkAramAM lobhAI sAdhudharmathI zithila thavuM ane pharI guru dvArA sAvadha thaI javuM. 7. dakSiNa dezamAM divAkaranuM svargavAsI thavuM. (sanmati prakaraNa, prastAvanA, pR.88 divAkarajInA jIvananA mukhya prasaMgo AmAM AvI jAya che ane emAM ja temanA vyaktitvanI oLakha paNa chatI thAya che. zrI siddhasenasUrinI kRtio para Ph.D. nI padavI prApta karanAra zrI pinAkina dave 'dvAtriMzadvAtriMzikA'nA upodghAtamAM lakhe che : "....ItihAsa Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 [ siddhasena zataka evA paNa puruSonI noMdha dharAve che jeo aneka mukhya pratibhA dharAvatA hoya. tevA javalle jovA maLatA mahAnubhAvomAM A. siddhasena eka hatA.... A. siddhasena mahAna kavi hatA, eTaluM ja nahi, tArkika, tattvavettA, sAdhucarita, prakhara vAdI ane bIjA nirdezono svIkAra karIe to, vaiyAkaraNa, jyotirvida, vaidakanA niSNAta paNa hatA. temanA jJAnanI koI sImA jaNAtI nathI. tatkAlIna bhAratIya jJAnasamRddhi emanA vAkayevAkyamAM dekhAya che. temAM arthazAstra ane Ayurvedano paNa samAveza thaI jAya che." 3 zrI siddhasenanuM sAhitya sarjana zrI siddhasena divAkare vipula sAhityanuM nirmANa karyuM haze emAM zaMkA nathI, paraMtu ApaNA durbhAgye temanI bahu ochI kRtio kALano koLiyo thavAmAMthI bacIne ApaNA sudhI pahoMcI che. prAkRta bhASAmAM racAyela "sanmati prakaraNa" nAmaka temanI kRti tattvajJAnanA kSetre viziSTa sthAna-mAna dharAve che. jaina darzananA syAdvAda-anekAMtavAdanI gaMbhIra carcA A graMthamAM thaI che. A graMtha jaina dharmano eka prabhAvaka graMtha lakhAyo che. ane vidvAnoe tenA para TIkA racI che, aneka graMthakAroe Ano AdhAra lIdho che. jene sAhitya upara A graMthe amITa chApa aMkita karI che. A graMthanuM TIkA sAthe saMpAdana-prakAzana paM. sukhalAlajI-paM. becaradAsajI jevA samartha vidvAnonA hAthe thayuM che. divAkarajInI bIjI jANItI kRti che - "nyAyAvatAra." 32 zlokanI A kRti upara eka mahAkAya TIkA paNa racAI che. vastutattvanA nirNaya mATenAM pramANo keTalAM ne kevAM hovAM joIe tenI jaina dRSTie gahana carcA A graMthamAM che. zrI siddhasenanI bIjI eka mahattvanI paNa ochI jANItI kRti eTale hAtrizata dvAaizikA"--batrIsa batrIsIo. jo ke hAlamAM 21 batrIsIo ja Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 11 maLe che, bAkInI lupta thaI gaI che. eka eka batrIsI eka eka graMtha jeTalI vicAra sAmagrI dharAve che. "nyAyAvatAra' paNa 32 zlokanI racanA che. saMbhava che ke pUrve te paNa lAla. mAM samAviSTa hoya, tenA para vistRta TIkAnI racanA thatAM tene svataMtra graMthanuM sthAna maLyuM hoya. saMbhava evo paNa che ke bIjI keTalIka batrIsIo paNa svataMtra graMtha tarIke prasAra pAmI hoya ane kALakrame lupta thaI gaI hoya. je je batrIsIo para TIkA/bhASya vagere na thayAM te ja lA.ThA.mAM sacavAI rahI haze. upalabdha 21 batrIsIomAMthI chellI batrIsI upara TIkA maLe che, ane e batrIsI ThIka ThIka prasiddha che. tA.. upara najIkanA bhUtakALamAM vijayalAvaNyasUrie saMskRta TIkA racI che, ane te mudrita che. vedavAdadvArnAizikA'ne vivecana saha anuvAda paM. sukhalAlajIe karyo che. "guNavacana dvAaizikArano anuvAda DaoN. ku. zAUMTe krAujhee karyo che. "sanmati prakaraNa" sivAyanI upalabdha kRtio saMskRtamAM ja che. A sivAya paNa divAkarajInI racelI anya kRtiono ullekha keTalAka graMthakAroe potAnA graMthomAM karyo che paNa te Aje upalabdha nathI. 'dvAciMzadvArnAizikA' (batrIsa batrIsIo)nuM vihaMgAvalokanA prastuta pustaka "siddhasena zataka' e divAkarajInI koI svataMtra kRti nathI. tA . mAMthI cUMTelA 100 zlokonuM zatakarUpe saMkalanamAtra che. ahIM 'dvAaiza dhArnAizikA'no saMkSipta paricaya Apavo yogya lekhAze. agAu jaNAvyuM tema atyAre 21 batrIsIo ja upalabdha che. dvA dvA nI prAcIna hastaprato paNa bahu ochI maLe che, ane je maLe che te badhI ja atyaMta azuddha jaNAya che. mudrita prato/pustako paNa A kAraNe azuddhiyukta che. A viSayamAM paM. sukhalAlajI lakhe che : "mudrita batrIsIo Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 siddhasena zataka ati azuddha ane saMdigdha che. keTaleka sthaLe to seMkaDo vA2 zrama karyA pachI paNa artha samajAto nathI ane ghaNe sthaLe e saMdigdha rahyo che.' ('sanmati prakaraNa', prastAvanA, pR. 174, gujarAta vidyApITha, 1932) dvAdvA. nuM sarva prathama prakAzana 'siddhasena divAkara kRta graMthamAlA' evA nAme pratAkAre jaina dharma prasAraka sabhA, (bhAvanagara) taraphathI vi.saM. 1965mAM thayuM hatuM. AmAM batrIsIo atyaMta azuddha rUpamAM chapAI hatI. vijaya lAvaNyasUrinI saMskRta TIkA sAthe dvA.dvA.nuM prakAzana I.sa. 1977mAM vijaya lAvaNyasUrIzvara jJAna maMdira, boTAda (saurASTra) taraphathI pustakAkAre thayuM che. AmAM chapAyela mULapATha jai.dhapra.sa. nI mudrita pratine anusare che, TIkAmAM kayAMka kayAMka azuddha pAThanI jagyAe zuddha pAThanI kalpanA karIne arthasaMgati sAdhavAno prayAsa thayo che paNa te saMtoSakAraka nathI. zrI satIzacaMdra vidyAbhUSaNa dvArA taiyAra karAyela pATha 'nyAyAvatAra'nA pariziSTamAM DaoN. e. ena. upAdhyee saMpAdita karIne pragaTa karyo che, jenuM prakAzana jaina sAhitya vikAsa maMDaLa, muMbaIe karyuM che. A prayAsa paNa apUrNa che. (prakAzana varSa 1971.) dvAdvA. nA azuddha pATho zuddha karavAnAM sAdhano maryAdita che. prastuta 'zataka'nA zlokomAM viSaya, saMdarbha ane pAThAMtaronA AdhAre azuddha jaNAtA pAThane susaMgata zabda dvArA zuddha karavAno prayAsa karavAmAM Avyo che. 21mAMthI paMdara batrIsImAM ja pUrA 32 zloko che. bAkInI keTalIkamAM 32thI ochA che, ekamAM 33 che ane ekamAM 34 che. 21 batrIsIonA badhA maLIne 705 zloka badhA ja mudrita prakAzanomAM jovA maLe che. ogaNIsamI batrIsImAM 31 zloka ja badhA sthaLe chapAyAM che. A batrIsInA khUTatA pado pAchaLathI maLI AvyAM che, eTale 706 zloka hAla upalabdha che. amuka batrIsIone nAmo apAyA che, paNa A nAmo divAkarajIe Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [! 13 nahi, paNa pAchaLanA koI vidvAne ApyA hoya evo saMbhava vadhu che. batrIsIonI racanA divAkarajIe eka sAthe nahi, judA judA samaye karI hoya ema lAge che. paM. sukhalAlajIno mata to evo paNa che ke amuka batrIsIo dakSA pUrve temaNe racI haze. 'guNa vacana laviMzikA ke je rAjAnI prazaMsAnI che te ane vedavAdAviMzikA' ke je upaniSad AdhArita che tene lakSyamAM laIne paMDitajIe AvI saMbhAvanA vicArI haze. kiMtu AvI racanA dIkSA pachI paNa siddhasenasUri race temAM virodha jevuM nathI. rAjAnI kIrti-prazaMsAnA bIjA zloko temaNe dIkSA pachI racyA ja che; anya darzanonI paricayAtmaka batrIsIomAM je taTasthatA ane sahajatA jaNAya che te temanA garvakhaMDana pachI ja AvavAM saMbhave che. A batrIsIo vastutaH judA judA viSayonA nibaMdho ja che. A nibaMdhomAM zrI siddhasenanA vyaktitvanA kharA raMgo pragaTa thAya che, temanA bhAvavizvano paricaya prApta thAya che, temanA samayamAM bhAratamAM pracalita mukhya darzanonI rUparekhA maLe che, ane tatkAlIna jaina zramaNasaMghanI tAttvika vicAradhArA ane vyAvahArika sAdhanA paddhatinI jIvaMta chabI upase che. sauthI vadhu to, koI paNa saMniSTha tattvagaveSakane athavA AtmakalyANavAMchune nUtana dRSTi tathA anubhavasiddha dizAsUcana A racanAomAMthI sAMpaDe che. sAhityarasika janone prauDha kavitAno AsvAda paNa AmAM maLI rahe che. paM. sukhalAlajI kahe che tema A ". batrIsIonuM sthAna sanmati karatAM ghaNI dRSTie caDe paNa che." divAkarajI vize keTalIka aMtaraMga mAhitI A batrIsIomAMthI ja sUcita thAya che. e yugamAM saMskRtano mahimA vadhyo hato. ane jaina saMgha paNa dhIre dhIre saMskRta tarapha vaLavA mAMDayo hato. par darzano vacce vAdavivAda khUba cAlatA hatA. AthI parapakSanA vidvAna paMDito sAthe zAstrArtha karI temane harAvavAnA paDakArano dareka pakSanA vidvAnoe sAmano karavo paDato hato. divAkarajI vAdavidyAnA ucca koTinA jANakAra ane vAdavijetA madhyapaMDita hatA, te samaye pracalita sarva darzanazAstronA pAraMgata hatA - Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 [] siddhasena zataka vagere tathyo A batrIsIomAMthI tarI Ave che. te sAthe ja divAkarajI A vAdavivAdone AdhyAtmika dRSTie jarA paNa mahattva ApatA nahotA e tathya paNa A batrIsIo ApaNI samakSa khulluM kare che. pUrvAvasthAmAM vedo ane upaniSadono talasparzI abhyAsa temaNe karyo hato. vividha darzanono sA2saMkSepa ApanArI temanI batrIsIo vAMcatA ema ja lAge ke te te darzananAsaMpradAyanA koI samartha AcArya potAno pakSa sthApI rahyA che. cAlI AvatI dareka mAnyatAne tarkanI kasoTI para cakAsI jovAno Agraha temanAmAM tIvra kakSAno hato. vividha vidhi-niSedho ane vrata-niyamonA pAlanamAM ja dharmanI ItizrI nathI thatI, AMtarika bhAvonI zuddhi ja vAstavika dharma che ema teo khullA zabdomAM kahe che. divAkarajI brAhmaNakuLanA hatA ane zvetAmbara jaina saMghamAM dIkSita thayA hatA e hakIkata paNa batrIsIomAM vyakta thayelA amuka vicArothI siddha thAya che. rAjAo sAthe temanA nikaTa saMbaMdho hatA tema ja vAdasabhAono temane pratyakSa ane gADha anubhava hato te paNa batrIsIo parathI jANI zakAya che. bhASAsAmarthya, kalpanAzIlatA, vicAravaibhava vagere vizeSatAo temanAmAM sahaja rUpe sphUrAyamAna thatI hatI. bhagavAna mahAvIra pratye UMDI zraddhA temaNe spaSTa zabdomAM vyakta karI che. teo vinoda ane kaTAkSa paNa chUTathI karI zakatA hatA. svataMtra vicAra ane cAlI AvatI paraMparAthI judA paDavAnuM sAhasa to temanA vyaktitvanuM pramukha lakSaNa ja gaNAya. divAkarajInA jJAna, sAmarthya, zraddhA ane svataMtra vicArasaraNInI jhAMkhI batrIsIo dvArA ja ApaNI samakSa anAvRta thAya che. bhagavAna batrIsIonA nAma ane viSayavastuno saMkSipta paricaya have joIe. prathama pAMca batrIsIono viSaya prabhu mahAvIranI stuti che. mahAvI2 pratyenI AptapuruSa tarIkenI UMDI zraddhA ane bhagavAnanA lokottara guNo taraphano anurAga divAkarajIe A batrIsIomAM rasALa zailImAM gUMthyo che. divAkarajInI vidvattA ane kavitAne ahIM bhaktino opa caDayo che. kAvyadRSTie A batrIsIo agrasthAne che. pAMcamI batrIsInA aMte Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka 'stuti dvAtriMzikA' evuM nAma maLe che, paraMtu pAMceya batrIsIo mahAvIra prabhunA guNonuM varNana bhinna bhinna rIte kare che. 15 prathama batrIsImAM mahAvIra prabhuno mArga jevo nirdoSa che ane temano bodha jevo janahitakArI che tevo bIjA koIno nathI e vAta gUMthI levAI che. mahAvIra jevuM bIjuM koI nathI e A batrIsIno mukhya sUra che. vidvAno jene anyayogavyavaccheda kahe che te muddo AmAM mukhya che. A batrIsIne 'ananyaguNavarNana dvA.' kahI zakIe. bIjI batrIsImAM bhagavAnanA guNonI viziSTatA, alaukikatA ane utkRSTatAnuM citraNa che. Ane 'vIraguNotkarSakhyApana dvA.' kahI zakIe. trIjI batrIsImAM mukhyatve bhagavAna mahAvIranA tattvabodha ane tattvadarzananI khUbIonuM virodhAbhAsanI zailIe rasika ane prauDha zabdAvalI dvArA varNana karavAmAM AvyuM che. prathama zlokamAMnA 'matiprorvAma' zabdane laIne 'vI2mati proDgama dvA.' evuM nAma A batrIsIne ApI zakAya. cothI batrIsImAM bhagavAna mahAvIranuM darzana yathArtha che ane vicArazIla janone te svIkArya lAgyA vinA raheze nahi e viSaya gUMthI levAyo che. Ane 'avirodhakhyApana dvA.' jevuM nAma ApI zakAya. pAMcamI batrIsImAM bhagavAna mahAvIranA jIvanaprasaMgonuM kAvyamaya zailImAM citraNa thayuM che. bhagavAnanA jIvananI adbhutatA darzAvatI A batrIsIne 'vIra mAhAtmya dvA.' nAma ApI zakAya. chaThThI batrIsInA aMte nAma nathI. tattvagaveSaNA ke dharmAcaraNanA kSetre paraMparA ane prAcInatAno ekamAtra mApadaMDa cAlI na zake e A batrIsIno mukhya sUra che. 'prAcIna pustakamAM lakheluM che athavA koI prAcIna vyakti kahI gaI che eTale te svIkArI levuM joIe' evI manovRtti upara divAkarajIe A batrIsImAM AkarA prahAro karyA che. svataMtra vicAraka tarIkenI divAkarajInI AgavI pratibhAnA mULa pre2ka tattvo A batrIsImAM joI zakAya. varNita viSayanA AdhAre A batrIsIne 'prAcInatvamImAMsA' athavA 'Apta vinizcaya' evuM nAma ApI zakAya. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 [] siddhasena zataka sAtamI batrIsIne 'vAdopaniSad' nAma apAyuM che. judA judA darzanonA anuyAyIo vacce potAnA matadarzananI zreSThatA sAbIta karavA vAda thatA. AvA vAdanA niyamo, vAdamAM saphaLa thavA mATe jarUrI taiyArIo, vastRtva kaLA, pratipakSInuM mApa kevI rIte kADhavuM vagere vyAvahArika bAbatonuM rasabharyuM ane anubhavasiddha Alekhana AmAM che. divAkarajInI A viSayanI nipuNatAno purAvo A batrIsI Ape che. AThamI batrIsInuM nAma "vAda dvArnAizikA' evuM apAyuM che. kharekhara to Ane "vAda vaiguNya darzana" jevuM nAma apAvuM joIe. ghara-jItanA dhoraNe thatA vAdonI AkarI TIkA karI, AvA vAdo AtmavikAsamAM nirupayogI ja nahi, avarodhaka che ema spaSTa zabdomAM divAkarajI AmAM pratipAdana kare che. pAMDityano garva, paraspara IrSyA, rAga-dveSane poSaNa, zaktino durvyaya vagere muddA para ramUja, kaTAkSa ane UMDA saMvedana sAthe nikaLelA udgAro hRdayasparzI che. navamI batrIsInuM nAma "vedavAdadvAaizikA' che. upaniSadonA koI RSi bolatA hoya evA adhikAra sAthe upaniSada ane vedanA maMtronI bhASAmAM divAkarajIe brahmatattvanuM zabdacitra AlekhyuM che. A batrIsImAM divAkarajInuM eka jUduM ja svarUpa chatuM thAya che. AkhI batrIsImAM jaina paraMparAnI padAvalIno bilakula prayoga thayo nathI, paraMtu syAdvAda ane sabhaMgInA mAdhyamathI AtmatattvanA saMdarbhamAM jeno khuzIthI A batrIsInuM arthaghaTana karI zake evI yojanA AmAM che. dazamI batrIsImAM adhyAtmajagatanI keTalIka carcA sAthe mumukSuone sIdhuM mArgadarzana apAyuM che. ahIM tArkika siddhasena nahi, paNa tattva guru siddhasena bole che. jaina darzananI dRSTie AtmavikAsanA kramanuM svarUpa raju karavA sAthe mumukSue yogamArganuM anusaraNa kevI rIte karavuM tenuM digdarzana AmAM che. A ane AvI bIjI traNa-cAra batrIsIomAM divAkarajInA AdhyAtmika viSayanA vicAro ApaNane jANavA maLe che. nirUpita viSayanA AdhAre AnuM nAma "yogAcAra dvAaizikA' yojI zakAya. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 17 agiyAramI batrIsInuM nAma 'guNa vacana dvAtriMzikA' che. koIka rAjAnI prazastirUpe racAyelI A batrIsImAM divAkarajInuM kavitva barAbara khIlyuM che. batrIsImAM rAjAnuM nAma nathI, vaLI batrIsI apUrNa che eTale kayA rAjAnI prazasti karAI che tenA vize vidvAnomAM matabhedo che. bAramI batrIsInuM nAma che 'nyAya dvAtriMzikA'. naiyAyika darzanano sAra ane khAsa karIne tarkamAM vaparAtA hetu ane hetvAbhAsanI vistRta carcA A batrIsImAM che. sAmA pakSanA tarkomA kAM bhUla che ke kayAM nirbaLatA che te zodhI pratipakSanuM kevI rIte khaMDana karI zakAya tenI vizada carcA paNa AmAM che. teramI batrIsInuM nAma 'sAMkhya prabodha' che. AmAM sAMkhyadarzanano sAra divAkarajIe potAnI AgavI Dhabe Apyo che. caudamI batrIsInuM nAma 'vaizeSika dvAtriMzikA' evuM maLe che. AmAM te samaye pracalita vaizeSika darzananI mAnyatAnuM Alekhana thayuM che. paMdaramI batrIsIno viSaya che bauddhadarzana ane tenuM nAma bauddhasaMtAnA dvAtriMzikA' evuM maLe che. soLamI batrIsImAM niyativAdanI mAnyatAonuM saMkalana thayuM che, tenuM nAma niyati dvAtriMzikA' evuM maLe che. darzanono sAra saMkSepa rajU karatI A batrIsIo ati durbodha che. kaMIka pATha azuddha hovAnA kAraNe, kaMIka te te darzananA je granthono divAkarajIe upayoga karyo haze te Aje upalabdha na hovAnA kAraNe ane kaMIka to atyaMta saMkSipta sUtrAtmaka racanA hovAnA kAraNe A batrIsIono ghaNo bhAga aspaSTa rahe che. sattaramI batrIsInuM nAma ha pra.mAM maLatuM nathI. A batrIsImAM nizcayanayanA dRSTikoNathI dhArmika-AdhyAtmika viSayonI gahana vicAraNA thaI che. aDhAramI batrIsImAM gurue ziSyanuM anuzAsana kevI rIte karavuM e aMge mUlyavAna ane vyavahAru mArgadarzana che. divAkarajInuM dharma ane sAdhanAviSayaka ciMtana kevA prakAranuM hatuM te jANavA mATe 17-18 baMne batrIsIo sArI sAmagrI pUrI pADe che. sattaramI batrIsIne 'adhyAtma dvAtriMzikA' ane aDhAramIne 'anuzAsana dvAtriMzikA' nAma ApI zakAya . Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 siddhasena zataka ogaNIsamI batrIsI jaina darzanamAnya mokSamArga ane tattvajJAnanuM gahana starethI pratipAdana kare che. AnuM nAma 'nizcaya dvAtriMzikA' evuM maLe che. vIsamI batrIsInuM nAma 'dRSTi prabodha dvAtriMzikA' che. AmAM jaina tattvajJAnanA keTalAka padArthonuM ati sUkSma dRSTie vizleSaNa thayuM che. A baMne batrIsIo kadAca sauthI vadhu kaThina ane gaMbhIra batrIsIo che. jaina darzanamAnya tattvonI carcA hovA chatAM viSaya aparicita samo bhAse che. ekavIsamI batrIsI che 'mahAvIra dvAtriMzikA'. bhagavAna mahAvIranI eka mahAna mArgadarzaka tarIke divAkarajIe A batrIsImAM muktakaMThe stavanA karI che. bhagavAnanA guNa, jJAna, kArya tathA paramAtma svarUpane ja kendramAM rAkhIne sarala-sugama zailImAM racAyelI A batrIsI zrI siddhasenanI mahAvIrabhaktine ujAgara kare che. zrI divAkarajInuM bahu thoDuMka ja sAhitya Aje bacyuM che. jeTaluM che teTaluM paNa temanI pracaMDa pratibhAnI jhAMkhI karAvavA samartha che. upalabdha batrIsIonuM sAMgopAMga adhyayana thavuM hajI bAkI che. prastuta 'siddhasena zataka' vidvAnonuM e tarapha dhyAna doravAno eka prayAsa mAtra che. - muni bhuvanacaMdra Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 bhagavAna mahAvIranuM zAsana sadbhAvapUrNa che kuhetutarko parataprapaJca siddhasena zataka praNamya sacchAsanavardhamAnaM sadbhAvazuddhAprativAdavAdam / 19 stoSye yatIndraM jinavardhamAnam / / (1.2) bhagavAna mahAvIranuM kathana tathyahIna hetuo ane kutarkothI mukta che, sadbhAvapUrNa che, zuddha che ane tethI ja teno virodha karavo muzkela che. evA uttama zAsananA kAraNe jeo sadA vRddhi pAmatA hatA evA munIndra zrI vardhamAnane namaskAra karI huM temanI stuti karIza. zrI divAkarajI racita hAla upalabdha 21 batrIsIomAMthI cha batrIsIo to bhagavAna mahAvIranI stutinI che. AjanI bhASAmAM jemane 'bauddhika' kahI zakIe evA zrI siddhasenanuM AMtarika pota to bhakta ane sAdhakanuM che. temanA hRdayamAM zraddhA ane buddhinuM eka adbhuta saMmizraNa racAyuM che. bhagavAna mahAvI2 upa2 divAkarajI jANe ovArI jatA jovA maLe che, paraMtu A zraddhA pAchaLa parIkSabuddhinuM pIThabaLa che. bhagavAna mahAvIre tarkazakitathI siddhAMto khaDA karyA nahotA. teo eka dRSTA hatA. temane je 'darzana' lAdhyuM te temaNe jagata sAme mUkyuM. potAnI vAtanI puSTi mATe dRSTAone tarko rajU karavA nathI paDatA, kutarkono Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 [] siddhasena zataka to savAla ja Ubho thato nathI. bhagavAnanAM vacano lokone apanAvavA jevAM lAgyAM, kAraNa ke temAM sadbhAva bharelo hato. bolanArano Azaya zuddha che e jANyA pachI tenA para avizvAsa karavo muzkela hoya che. kahenAra UMDI pratItithI, bhalI lAgaNIthI ke AtmIyatAthI kahe che - eTalo A eka muddo tenA para zraddhA mUkavA mATe basa che. AvA puruSanA vacanane "pramANa" gaNavAmAM Ave che. bhagavAna saunA Asajana-hitaciMtaka thaIne vAta kare che. emanI vAta TALavAnuM sujJajano mATe muzkela ja banI rahe. bhagavAnanuM zAsana arthAt mArgadarzana maMgaLamaya ane kalyANakArI hovAthI jagatamAM vistaratuM gayuM hatuM. AthI bhagavAnanuM "vardhamAna" nAma jANe sArthaka thayuM hatuM. divAkarajI mAtra tarkabaLathI nahiM, bhagavAnanA AvA sadbhAvathI AkarSAyA che. mAnavasahaja zraddhAne tarkazuddha nirUpaNa uparAMta vyavahAragata zubhAzayane AdhAra hovo ghaTe. divAkarajInI zraddhA mAnavIya bhUmikAnI che. jo ke ene 'tArkika' kahevI hoya to kahI zakAya evA "tarko paNa hAjara che ja ! phera eTalo ja che ke tarko zraddhAnI sevAmAM hAjara che ane zraddhA guNAnurAgamAMthI janmelI che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F 2 ra siddhasena zataka [...] 21 bhagavAna guNajJa puruSone mAnya che na kAvyazakterna parasparerSyayA, na vIrakIrtipratibodhanecchayA / na kevalaM zrAddhatayaiva nUyase, guNajJapUjyo'si yato'yamAdaraH / / (1.4) he prabhu ! tamArI stutino A upakrama kAvyazaktinA pradarzana mATe nathI. spardhAnA bhAvathI ke tamArI kIrti phelAvavAnA AzayathI paNa A prayAsa nathI thaI rahyo. mAtra zraddhAnA AvezathI paNa nahi. he jinendra ! guNajJa puruSone paNa tame mAnya cho e kAraNe tamArI stuti karavAno A prayAsa hAtha dharyo che. bhagavAna mahAvIrane 'zraddheya' tarIke svIkAravA pAchaLano hetu divAkarajI ahIM spaSTa zabdomAM vyakta kare che. prathama dRSTie sAmAnya lAge paNa mAnavIya samaja ane vyavahAranA stare svAbhAvika Thare evo eka muddo temaNe ahIM noMdhyo che. zrI siddhasena tArkika hovA chatAM hRdayanI bhASAmAM vadhu vicAranArA che teno prathama nirdeza ahIM maLe che. divAkarajIne bhagavAna mahAvIrano nikaTa paricaya to che nahi. kuLaparaMparAthI bhagavAna mahAvIrane mahAna gaNavAnI vRtti temanI aMdara kalpI zakAtI nathI, kAraNa ke teo brAhmaNa paraMparAmAMthI AvelA che. teo Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 [] siddhasena zataka Akasmika saMjogomAM jaina zramaNasaMghamAM dIkSita banyA, tyAra pachI Agamono abhyAsa karyo ane mahAvIranA vicAronA saMparkamAM AvyA. Agamo, bhASyo, niryuktio, cUrNio vagerenuM parizIlana karyuM, gurujano pAsethI sAMbhaLyuM, anya graMtho vAMcyA. emAMthI mahAvIranI je chabI UpasI teNe temane mugdha karyA. gautama IndrabhUti jevI pratibhAo bhagavAna tarapha kheMcAI hatI, bhadrabAhu jevA mahAmunio bhagavAna para mugdha banyA hatA. e hakIkata temane mana mahattvanI che. AvI pratibhAzALI vyaktio jo mahAvIranI prazaMsaka-pUjaka hoya to mahAvIra avazya mahAna haze. A abhigama bilakula mAnavasahaja che. AInsTAIna mahAna vaijJAnika hatA te ApaNe kevI rIte jANIe ? temanI mahAnatAno kayAsa kADhavAnuM ApaNuM koI gajuM nathI. ApaNI jANamAM hoya evA vaijJAniko ke ApaNI zALAnA vijJAnazikSaka - jemanI kSamatA ApaNA karatAM vadhu che - jo AInsTAInano mahAna vaijJAnika tarIke Adara karatA hoya to te mahAna hovA ja joIe. divAkarajIno bhagavAna mahAvIra pratyeno parama Adara mAtra zraddhAprerita nahi paNa Avo vicAramUlaka che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 nirjhansa mahAvIranI kAyA ane vANI paNa nirprantha che vapuH svabhAvasthamaraktazoNitaM, siddhasena zataka [] 23 na yasya sarvajJavinizcayaMstvayi parAnukampAsaphalaM ca bhASitam / dvayaM karotyetadasau na mAnuSaH / / (1.34) zveta rudhira jemAM vahe che evuM tathA sahaja avasthAmAM raheluM tamAruM zarIra ane anukaMpAthI bharelI tamArI vANIH A be vastuo jenA hRdayamAM sarvajJaguru tarIkenI tamArI yogyatAno nizcaya na karAvI zake e vyakti 'manuSya' nahi hoya. zramaNa bhagavAna mahAvIrane nirprantha kahevAmAM AvatA. bhagavAnanA zAsanane 'nigrantha pravacana' kahetA. nirprantha eTale granthi-gAMTha vagaranA, gAMTha vALIne rAkhavA jevuM kazuM temanI pAse hatuM nahi. gAMTho manamAM paNa vALI zakAya che. krodha, ahaMkAra, asUyA jevA bhAvo manamAM ekatra thAya che ane pachI zarIranA stare paNa te dekhA de che. vaMkAyelA hoTha, kheMcAyelA gAla, bhIDelAM jaDabAM zarIranA A 'vaLa' jhaTa najare caDe che. ethIya UMDA stare snAyusamUho ane AMtarika avayavomAM paNa tANa ane kheMca bhegAM thatAM hoya che. mANase manamAM saMgharelA IcchA-DaMkha-vyathAo granthi banIne tenA ciMtana ane vartanamAM vikRti ANe che. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 [] siddhasena zataka bhagavAna AvI granthiothI mukta che e to emanuM tANamukta sahaja sthitimAM raheluM zarIra ane temanI prasanna-prazAMta-pavitra mukhamudrA ja kahI Ape che. bhagavAna mahAvIranuM rakta sapheda raMganuM hatuM ema kahevAya che. e kathana rUpaka hoya toya bhagavAnanA karuNAsabhara ane kSamAzIla vyaktitvanI chAyA janamAnasa 52 kevI hatI tenuM pratibiMba to emAM sArI rIte jhIlAyuM che ja. A badhAMthI caDI jAya evI temanI anukaMpAsabhara vANI - ATaluM ja zuM bhagavAnane sarvaza-gurU-mArgadarzaka tarIke oLakhAvavA mATe pUratuM nathI ? AvI vastuo jenA hRdayamAM bhagavAna mATe pUjyabhAva jagAvI na zakatI hoya tevI vyakti 'manuSya' nAmane lAyaka ja nathI ! A udgAra kavihRdayanI saMvedanAmAMthI janmelo che. mAnavavikAsanI parAkASThA eTale mananI nirmaLa-nirvikAra-zAMta-sahaja vahetI dhArA, ane enA svAbhAvika pariNAma rUpe pragaTa thatI zarIra ane vANInI tANa vinAnI gati-vidhi. A sthitine oLakhI-AvakArI na zake te mAnavI vikAsane nIcale pagathiye ja Ubhelo hoya, e hajI pUro 'mANasa nathI banyo ema ja mAnavuM rahyuM! Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 25 naya, gama ane maMgathI puSTa prabhunI vANI nayaprasaGgAparimeyavistarai-, rnekbhnggaabhigmaarthpeshlaiH| . akRtrimasvAdupadairjanaM janaM, jinendra ! sAkSAvi pAsa mASitaiH II (93) he jinendra ! tamArI vANI aneka dRSTibinduo dharAve che ane tethI ati vistRta che, aneka prakAranA vibhAjana ane abhigama dharAvatI hovAthI suMdara che. kRtrimatA vinAnI tamArI madhura vANI vaDe he prabhu! tame jANe vizvanI eka eka vyaktinI sAkSAt saMbhALa laI rahyA cho. vijJAnanA kSetre Relativity no siddhAMta sthApita thayo tenAthI pahelAM saikAothI jaino anekAMtavAda-sApekSavAdano upayoga tattvajJAnanA kSetre karatA AvyA che. vastuvicAramAM ekathI vadhu dRSTikoNono upayoga karavoparaspara sApeya kathana karavuM e ja anekAMtavAda che. eka ja vastunA saMbaMdhamAM vadhumAM vadhu keTalA dRSTikoNa hoI zake ? javAba che : agaNita. vastu Objective che-dRSTAsApekSa che. tame jevI jovA Iccho tevI te dekhAya che. ekaja vastumAM bhinna bhinna dRSTAo eka ja kSaNe bhinna bhinna guNadharmo jue che. AnuM kAraNa te te dRSTA vyaktine te vakhatano abhigama ke Azaya hoya Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 [] siddhasena zataka che. dravya anaMta dharmAtmaka che ane viruddha lAgatA guNo paNa vastumAM eka sAthe upasthita hoI zake che - A vAta jaina darzanamAM bhArapUrvaka kahevAmAM AvI che. vastudharmo agaNita ke anaMta thaI jatAM tenI vyavahAru gaNatarI ke vivecanA mATe jaina tattvajJoe "bhaMga" eTale ke vibhAjananI paddhatino AviSkAra karyo. A paddhati vastuvarNanamAM cokasAI ke cokhavaTa mATe ati upayogI bane che. vibhinna dRSTikoNone "naya" kahe che. agaNita "nayo" ane saMkhyAbaMdha "bhaMgo" dvArA vastuvicAra karatI veLAe eka bAju vastunA aneka dharmone ane bIjI bAju dRSTA ke vaktAnA vibhinna Azayane nyAya Apavo sugama banI jAya che, vidhAna spaSTa ane saMtulita bane che. divAkarajIne A vAta bahu gamI che. bhagavAna A rIte jANe ke eka-eka vyaktinA Azaya eTale ke hRdaya sudhI pahoMcyA che. vyaktinA Azayane dhyAnamAM levAnI vAta karIne bhagavAne darekanI sIdhI saMbhALa lIdhI che. divAkarajI kahe che ke eka vatsala pitAnI jema darekanI vAtane bhagavAna mahAvIra dhyAnathI sAMbhaLe che, darekanuM dhyAna rAkhe che. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma siddhasena zataka ! 27 anekAMtavAdI mahAvIra asatsadeveti parasparadviSaH, pravAdinaH kAraNakAryatarkiNaH / tudanti yAn vAgviSakaNTakAnna tai-, rmavAnaneAntaziyorirvate'|| (1.20) he prabhu! 'jagata sat che' athavA 'jagata asat che' evI ekAMgI mAnyatAomAM grasta ane te mATe kAryakAraNanI vibhinna kalpanAomAM vyasta matavAdIo parasparanA virodhI banI jherI kAMTA jevA vacanonA prahAra ekabIjA upara karatA rahe che. anekAMta dRSTinA kAraNe zAMta ane svastha kathana karanArA evA tamane e jherI kAMTA jevA vacanonA prahAro khamavA paDatA nathI. A jagata zuM che kevuM che ? e prazna prAcInakALanA RSiothI mAMDIne AjanA vaijJAnikonI zodhano viSaya rahyo che. bhagavAna mahAvIre SaD dravyAtmaka cha dravyanA banelA jagatanuM nirUpaNa karyuM. A cha dravyo paraspara virodhI lAge tevA guNadharmayukta che ema paNa kahyuM. anya ciMtako jagata 'sat' che, 'asat che', 'nitya che' ke 'anitya che' evA koI eka pakSano Azraya le che ane bIjA pakSone khoTA TharAvavA tarkabaLano upayoga 2. .ta - mudrita pATha Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 [] siddhasena zataka kare che; anya pakSone miththA sAbIta karavA mATe AkSepono dhodha varasAve che. A vAda-vivAdamAM dveSa-kaTutA-IrSyA-ahaMkAra bhaLe che. sAmA pakSanI mAnyatAmAM kayAM kayAM asaMgati che e zodhI kADhavAno bharacaka vyAyAma thAya che. dareka pakSa pAse anya pakSone toDI pADavA mATe yukti ane ApanA bANo che. Ama karavA jatAM dareka pakSanI nabaLI kaDIo khullI thAya che. sau ekabIjAno cheda uDADe che. zrI divAkarajInA samayamAM AvA vAgyo pUrabahAramAM hatA, teo pote paNa AvA vAgyuddhamAM bhAga laI cUkayA hatA. bhagavAna mahAvIre "virodhI lAgatA dharmo ekaja padArthamAM eka sAthe vidyamAna hoI zake che' e siddhAMta sthApita karyo; AthI koI paNa pakSane khoTo kahevAnI AvazyakatA ja temane rahI nahi. bhagavAnanI dRSTimAM dareka mata "sAco che. mAtra teno saMdarbha (dravya-kSetra-kALa-bhAva) zodhI kADhavAnI jarUra hoya che. tattvavicAranA kSetre pravartatA dhuSita vAdavivAdanA akhADAmAM anekAMtadRSTA mahAvIra pratispardhI tarIke kayAreya UtaratA nathI, teo madhyastha nirNAyakanI bhUmikA bhajave che. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAga-dveSane pIsI nAkhanAruM yaMtra na rAganirbhartsanayantramIdRzaM, tvadanyadRgbhizcalitaM vigAhitam / yatheyamantaHkaraNopayuktatA siddhasena zataka - 29 bahizca citraM kalilAsanaM tapaH / / (1.24) aMtaHkaraNamAM akhaMDa jAgRti ane bahAra kaThina Asana Adi vividha prakAranuM tapa : rAgane kacaDI nAkhatuM AvuM yaMtra tamArA sivAya anya koIe calAvyuM jANyuM nathI. rAga ane dveSa baMdhananuM kAraNa che ane tenAthI mukti meLavavI e ja mokSano mArga che A vAtamAM lagabhaga badhAM dharmadarzano ekamata hovA chatAM, A lakSyane AMbavA mATenA mArgo aMge akalpya vaividhya pravarte che. dehadamananA vicitra prayogo, prabhukRpA prApta karavAnA AzayathI thatI vividha upAsanAo, yoganI gahana prakriyAo, tattvaciMtana ane tIkSNa bauddhika vyAyAmo, dhyAnanI vibhinna TekanIko AvuM to keTaluMya adhyAtmakSetre AviSkAra pAmyuM che. A badhAM mArgone be vibhAgamAM vaheMcI zakAya. eka, zArIrika-mAnasika damana ane saMyamane pramukhatA ApatA mArgo; be, cittavRttio ane mAnasika kriyA 52 bhAra mUkanArA mArgo. bhagavAna mahAvIre sADA bAra varasa sudhI sAdhanA karI temAM 'kAyotsarga' - Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ] siddhasena zataka nAmanI sAdhanAprakriyA temaNe prayojI hatI. A prakriyA mAtra zArIrika kaSTa, damana ke zuddhIkaraNa mATenI nathI, emAM AMtarika kriyA 'zuddhopayoga' eTale ke pratikSaNa jAgRtinuM anusaMdhAna sAmela che. bhagavAne mAtra kAyA ke mAtra citta para ja kAma nathI karyuM. godohikA, khaDgAsana, padmAsana vagere AsanomAM sthita bhagavAnane joI ugra kAyAkaSTano koIne paNa khyAla Ave, paraMtu sAdhanA mAtra eTalI ja nathI. cittamAM anavarata jAgRti, sAkSitva ane 'zuddha upayoga'no AMtarika puruSArtha paNa eTalo ja tIvra rUpe pravartato hato. A jAgRti ja caitasika azuddhione gALI nAkhe che. bhagavAne prayojelI A saMtulita sAMdhanAno divAkarajIe ahIM 'rAgadveSa ne nirmULa karanArA eka adbhuta yaMtra' tarIke mahimA karyo che. bhagavAna mahavI2nI sAdhanAnA bhItarI tANA-vANA divAkarajI sAme spaSTa hatA. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 31 vairAgyajanita sukha ja sAcuM sukha che virAgahetuprabhavaM na cetsukhaM, na nAma tatkiMciditi sthitA vayam / sa cennimittaM sphuTameva nAsti tat, tvadanyataH sa tvayi yena kevalaH / / (1.26) je sukha virAgamAMthI udbhaveluM na hoya te koI kAmanuM nathI, ema amAruM mAnavuM che. he prabhu! tamArA sivAya anya koI sukhI nathI, kAraNa ke pUrNa virAga to tamArAmAM ja che. "jenI pAse ghaNuM badhuM che te sukhI nathI, paraMtu je ghaNI ochI vastuothI calAvI zake che te sukhI che"-bhogajanya sukha mATe paNa suAjano AvuM kahetA hoya to "jene kazuM joItuM ja nathI te sukhI che" evI je sukhanI vyAkhyA AtmajJAnIo Ape che te bilakula susaMgata banI rahe che. kazuMka joIe che, kazuMka game che e rAgabhAva che; kaMIka nathI gamatuM-nathI joItuM e dveSabhAva che. rAga hoya tyAM dveSa hoya ja. rAga ane dveSa che tyAM duHkha paNa che ja, kAraNa ke paristhiti saMtoSajanaka nathI. kazuMka khUTe che, kazuMka khUMce che. rAga yA dveSane sthAne suMdara-asuMdara vastuo pratye cittamAM eka taTastha valaNa janme ene virAga kahe che. AvA virAgamAMthI udbhavyuM na hoya evA sukhane 'sukha' gaNavA divAkarajI taiyA2 nathI. vairAgyamAMthI Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 [] siddhasena zataka janmanArA sukhanI vAta karIe to zrI siddhasena kahe che ke evuM sukha vItarAga mahAvIra pAse ja pUrepUruM hoI zake. kAraNa spaSTa che : bhagavAna mahAvIramAM virAga pUrNarUpe pragaTaTyo che. adhyAtma jagatanA aneka satyone stutikAvyamAM, tArkika rUpa ApIne rajU karavA e zrI divAkarajInI ciMtanazailInuM mukhya lakSaNa che. zrI siddhasena tarkane kAvyanuM rUpa Ape che ane kAvyane tarkabaddha kare che. AvI kSamatA virala vyaktiomAM ja hoI zake. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 33 jJAna ane kriyA kriyAM ca saMjJAnaviyoganiSphalAM, kriyAvihInAM ca vibodhasampadam / nirasyatA klezasamUhazAntaye, tvayA zivAyAlikhiteva paddhatiH / / (1.26) jJAna vinAnI kriyAne ane kriyA vinAnA pracura jJAnane nirarthaka TheravatA evA tame klezanA zamana mATenI eka kalyANakArI keDI kaMDArI ApI che. koIpaNa kSetre koI paNa pariNAma hastagata karavA mATe ghaNuM badhuM kAma karavuM paDe che, paNa e kAma karatAM pahelAM e kArya ke pariNAma aMge ghaNuM badhuM jANI levuM paDe che. dareka kAryanAM be pAsAM che : jJAna ane kriyA, theory ane practice. saMgIta vize puSkaLa graMtho che, e vAMcI ke gokhI levA mAtrathI saMgItakAra thaI zakAya nahi, gAvAnI tAlIma anivArya che. niyamo ane teno amala baMne alaga vastu che. A vAta dharmakSetre eTalI ja balke ethI ghaNI vadhAre lAgu paDe che. paraMtu A tathya viSe dhArmika vartuLomAM joIe eTalI sabhAnatA ghaNI vA2 nathI hotI. keTalAka loko tattvavicAra ke zAbdika raTaNamAM ja ItizrI mAnatA hoya che to bIjA keTalAka DhagalAbaMdha vidhio ane niyamonA custa pAlanamAM ja vyasta rahetA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 [] siddhasena zataka hoya che. dareka dharmasaMpradAyamAM AvI sthiti jovA maLaze. bhagavAna mahAvIre kahyuM: daya nA yiAdI, dayA gannAkho yi" - kriyA (AcaraNa) vinAnuM jJAna niSphaLa che ane zAna (samajaNa) vinAnI kriyA vyartha che. baMne pAsAM para ekasarakho bhAra mUkIne bhagavAne AtmavikAsanA yAtrikane mATe eka salAmata keDI jANe kaMDArI ApI che. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 35 jinavANIrUpI mahAsAgaranA biMduo sunizcitaM naH paratantrayuktiSu, - sphuranti yAH kAzcana sUktasaMpadaH / tavaiva tAH pUrvamahArNavotthitAH, MIQmAM nina ! vAvayavipuSa:II (30) amAruM A dRDha mAnavuM che ke anya darzanonI carcA ane yuktiomAM je keTalIka susaMgata-suMdara vAto che te tamArA ja sAgara samA AgamomAMthI UDelA thoDAM binduo che je jagatanA vyavahAra mATe dizAdarzaka ane pramANabhUta banyAM che. zrI siddhasena divAkara jANe che ke bhagavAna mahAvIra sivAyanA vicArakociMtakonA kathanomAM paNa taththAtmaka aMzo che ja, e ciMtakonA vidhAno vyavahAranI kasoTIe kharAM paNa Utare che, jagatane mArgadarzaka paNa bane che. koIpaNa prAmANika puruSe svIkAravI paDe evI A vAta che. zrI divAkarajI A aMge ema kahevA mAge che ke vyavahAranI ke vAstavikatAnI kasoTI para kharI nivaDelI koI paNa vAta e bhagavAna mahAvIranI ja che. prabhunI pravacanadhArAmAMthI UDelAM e thoDAMka biMdu che, je anya pAtromAM jhIlAyAM che. divAkarajI bhale stuti bhagavAna mahAvIrane uddezIne karI rahyA hoya, emanA manamAM mahAvIra ke emanI pUrvenA tIrthaMkaro vacce koI bheda nathI. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] siddhasena zataka bhagavAna mahAvIranI agAuthI cAlyuM AvatuM jJAna "pUrva' tarIke oLakhAtA AgamomAM saMgRhIta hatuM. emAMnI athavA emAM na hoya evI vAto bIje kayAMka saMgharAI ke sacavAI hoya ema bane. satya kayAMya paNa hoya, te vitarAganI ja vANI che, e mahAvIranI ja vANI che - evo udAra Azaya jaina paraMparAmAM prathamathI sevAto Avyo che. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka D 37 10. prabhudarzanathI klezano samULa nAza apyeva nAma dahanakSatamUlajAlA, lakSmIkaTAkSasubhagAstaravaH punaH syuH| na tveva nAtha! jananaklamamUlapAdA svadarzanAnanatA: punarudmavatti' (26) agni vaDe jemanAM mULiyAM baLI gayAM che evA vRkSo kudaratanA kRpAkaTAkSa vaDe kadAca pharI navapallavita thAya ema bane, paraMtu janmamaraNanA klezarUpI vRkSo tamArA darzanarUpI agnithI baLI gayA pachI pharI kadApi UgI zakatA nathI. dAvAnaLamAM baLI gayelA vRkSo pharIthI pahelAM karatAM paNa vadhu sArI rIte phUle-phAle che, kAraNa ke e vRkSonA mULa bacI gayAM hoya che. mULiyAM paNa baLI gayAM hoya evuM vRkSa sAmAnya rIte pharI UgatuM nathI. koI akaLa kAraNe evuM vRkSa paNa kadAca pharI UgI jAya evuM bane. paraMtu, zrI siddhasena kahe che, prabhunAM darzanathI bhavabhramaNarUpI duHkhanuM vRkSa ekavAra nAza pAme che to te pharIthI udbhava pAmI zakatuM nathI; kemake duHkhanA mULa jevA rAga ane dveSa prabhunAM darzana pachI bacatA ja nathI. savAre UThIne prabhupratimAnA darzana karavA e 'dravya darzana" che, bAhyadarzana che, prabhunA parama zAMta, parama pavitra, parama pUjya svarUpanI Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 [] siddhasena zataka pichANa thavI e sAcuM darzana che. prabhunA vItarAga svarUpa tarapha bhaktanuM lakSya jAya ane prabhunA A vAstavika vyaktitva tarapha ahobhAva jAge e kharuM prabhudarzana che ane e ja AvuM pariNAma lAvI zake. prabhunI mUrtinA darzanathI prAraMbha jarUra thAya che. prabhunI zAMta mukhamudrA paNa AkarSaNa kare che. prabhunI mukhamudrA zAMta-svastha hovAnuM kAraNa to prabhunI vItarAgatA che e tathya dhIme ghIme darzakanA hRdayamAM Uge che. prabhunA samatva, nirmohatA, karuNA, pavitratA jevA guNonuM darzana thatAM e guNonI prApti mATenuM bIja ropAya che. emAMthI puruSArtha pragaTe che ane kramazaH bhaktamAM paNa bhagavadIya guNo pragaTavA lAge che. rAga-dveSano samUla nAza AvA 'bhAvadarzana'thI thAya che. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka ] 39 manuSya pravRti kAM prema, kAM dveSa mAM pratyasau na manujaprakRtirjano'bhUt, __zaMke ca naatigunndossvinishcyjnyH| yastvAM jina ! tribhuvanAtizayaM samIkSya, nokhkhAmApa na maLyuramurbhamAthA (2.6) he jinAM traNa lokamAM judI tarI Ave evI viziSTa pratibhA dharAvanArA evA tamane joyA pachI je mANasa akaLAya nahi athavA jenA abhimAnano javara UtarI jAya nahi te mANasa ane manuSyaprakRtino nathI lAgato; e mAnavI guNa-doSano nizcaya karI zake evI buddhi vinAno ja hovo joIe. mAnava svabhAvamAM vIrapUjA ke guNapUjAnI vRtti paDI che. sAmAnya kakSAno mAnavI parAkrama ke baLathI aMjAya che. bauddhika rIte AgaLa vadhelo mAnavI guNathI prabhAvita thAya che. naitika ke bauddhika rIte vyaktino pUrato vikAsa na thayo hoya to AnAthI UlaTuM paNa bane. evI vyakti baLavAna athavA guNavAna pratye ahobhAva anubhavavAne badale IrSyA ke spardhAno abhigama apanAve che. bhagavAna mahAvIra jevI viziSTa - anya manuSyothI badhI rIte alaga . degrninodeg- mudrita pATha. 2. nava deg- mudrita pATha. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 [] siddhasena zataka tarI AvatI - vyaktine joyA-jANyA pachI pUjAno bhAva jAgavo sahaja che. bhagavAnanA tapa, tyAga, karuNA, samatva, sahanazIlatA vagere guNono vicAra karatAM mana-mastaka saheje temanA caraNomAM jhUke. koI IrSyA ke ahaMkAranA kAraNe avaLo pratyAghAta paNa Ape akaLAya, dhikkAre, dUra bhAge. A baMne pratyAghAta mAnavasahaja che. zrI siddhasena kahe che ke je mANasa AmAMno ekeya pratibhAva darzAvI zakato nathI tene kevo gaNavo ? e kAM to buddhihIna pazu jevo haze kAM to vivekazakti vagarano mUrkha! Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka ] 41 1ra prabhunuM dharmakauzalya saddharmabIjavapanAnaghakauzalasya, yallokabAndhava! tavApi khilAnyabhUvan / tannAdbhutaM khagakuleSviha tAmaseSu, sUryAzavo madhurIvarAvavAtA:II (2.13) saddharmanAM bIja vAvavAnuM zreSTha kauzalya dharAvatA hovA chatAM te prabhu tamane paNa Ukhara bhUmi jevA keTalAka loko maLyA temAM koI navAInI vAta nathI. jagatamAM je pakSIo aMdhakAramAM ja rahenArA che temane sUryanAM kiraNo bhamarAnA paga jevA UjaLAM' lAge e svAbhAvika che. jagatanA jIva nAhakanA duHkhI thaI rahyA che. sAcI zAMti pAmI zake evo mArga che chatAM ajJAnavaza duHkhanA mArge jaI rahyA che. huM emanA mATe kaMIka karuM - huM emane samajAvuM" - AvI lokakalyANanI bhAvanAmAMthI tIrthaMkarapada prApta thAya che. e padanI sAthe lokaguru banavA mATenuM ucca abhivyaktikauzalya paNa evI vyaktione sAMpaDatuM hoya che. lokonA hRdayamAM dharmanAM bIja vAvavAnI nipuNatA ane te mATeno sadaya prayAsa hovA chatAM tIrthakaro paNa pratyeka vyaktine dharmamArge vALI zakatA nathI. bhagavAna mahAvIra lokabaMdhu banIne janatAne zAMtino-muktino mArga Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 [...] siddhasena zataka prabodhatA rahyA, te chatAM temanI nikaTanI keTalIka vyaktio temanA upadezane svIkArI zakI nahi. AjIvaka gozAlaka, bhagavAnanA potAnA putrI-jamAI vagerenA virodhI vicAro jANItA che. bIjA paNa e rIte virodha nahi to upekSA karatA ja haze. zrI siddhasena kahe che ke emAM kaMI Azcarya nathI. vastunI parakha karavA mATenI kSamatA badhAmAM hotI nathI, tethI kaMI uttama vastu uttama maTI jatI nathI. ghuvaDa, cAmAcIDiyA jevA nizAcara pakSIone sUryanA kiraNo bhamarAnA paga jevA 'UjaLAM' ja lAge !prakAzane jhIlI zake evI AMkho ja jemanI pAse nathI, teone mATe prakAza jevI vastu ja jagatamAM nathI rahetI. paraMtu tethI sUryanI niSphaLatA siddha thatI nathI. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka ] 43 13 prabhunI prasanna-prazAMta mudrA tiSThantu tAvadatisUkSmagabhIragAdhAH, saMsArasaMsthitibhidastava vaakymudraaH| paryAptamekamupapattisacetanasya, rA+IfSa zamayituM tava pavAA (2.76) ati sUkSma, ati gaMbhIra tathA bhavabhramaNano aMta ANanArI tamArI vANItobAjueraho, tamAruM mAtra rUpa ja sujJajananAaMtaranI rAga-dveSanI jvALAone zAMta karavA mATe pUratuM che. zrI siddhasena divAkara vAdivijetA evA samartha paMDita che, paNa teo vAdavivAdanI vyarthatA samajI cUkayA che. tarko ane yuktio dvArA sAmAvALAnI bolatI baMdha karI zakAya che paNa tenA hRdayane bhAgyeja jItI zakAya che. divAkarajI bhagavAna mahAvIranA tattvadarzananA prakhara jJAtA ane vyAkhyAtA che paNa mahAvIranA kathananI zreSThatA darzAvavA teo tarkano bahu Azraya letA nathI. teo mAnavahRdayanI UrdhvagAmI saMvedanazIla cetanAne ja saMbodhIne vAta kare che, hRdayanI bhASAmAM vAta kare che. bhagavAna mahAvIrano tattvabodha sUkSma che, gaMbhIra che. saMsArabhramaNanA hetubhUta keTalIka bhrAMtione te samULa naSTa karI zake che, paraMtu e mATe 2. rAziH - mudrita pATha Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 [] siddhasena zataka bhagavAnanA upadezonuM avagAhana karI tenA marma sudhI pahoMcavuM paDe. ene samaya lAge che, tyAM sudhI zuM vyakti khAlI ja rahI jAya che ? nA. divAkarajI kahe che ke bhagavAnanI zAMta-prazAMta mukhamudrAnA darzana thAya che tyArathI ja jIvAtmAnI aMdara bhabhUkatI rahelI rAga-dveSanI javALAo zamavA mAMDe che. bhagavAnanI vacanamudrAnA rahasyane pakaDatAM samaya lAgI zake che, paNa prabhunI prasanna mukhamudrAnuM rahasya pAmavuM sujJajana mATe duSkara nathI. zANI ane saMvedanazIla vyakti bahu jaldI samajI jaze ke AvI sahajasvastha mukhamudrA tana-mananI gAMTho ogaLyA vinA koI dhAraNa karI zake nahi. divAkarajIe zANI vyakti mATe 35tti savetana' evo zabda vAparyo che. A zabda arthasabhara che. kAryakAraNane samajI zake, amuka vAta jagatanA sAmAnya niyamone susaMgata che ke nahi te samajI zake evI vyaktivyavahAru DahApaNavALo "samaju mANasa" - evo Ano artha karI zakAya. Avo koThADAhyo mANasa bhagavAnanI zAMtarasanimagna mukhamudrAnuM rahasya tarata samajI jaze ane svayaM paNa zAMta thavA lAgaze. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 45 14 pApa ane puNaya. pApaM na vAJchati jano na ca vetti pApaM, puNyonmukhazca na ca puNyapathaH prtiitH| niHsaMzayaM sphuTahitAhitanirNayastu, taM pApava7Lata! pukhyamafpa vyathAlI ! (2.76) lokone pApa joItuM nathI, paNa pApa kone kahevAya te barAbara jANatA nathI, puNya mATe loko utsuka che paNa puNyano mArga kyo tenI samaja nathI. he sugatI tame hita-ahitanA viSayamAM spaSTa nirNaya dharAvo cho, pApanI jema ja puNyanuM paNa niHzaMkarUpe nirUpaNa tame karyuM che. puNya ane pApanuM joDakuM divasa-rAtanA joDakAnI jema sRSTi sAthe saMkaLAyeluM che. game teTalI pachAta ke avikasita jAtiomAM paNa puNyapApanA khyAlo pravartatA hoya che. keTalAMka vicArako kahe che ke mANasa mULabhUta rIte "kharAba" che, jyAre dharmazAstro kahe che ke mANasa ja nahi, badhAM jIvAtmAo mULabhUta rIte "sArA" che. eno purAvo e che ke ekaMdare mAnavIne sArAM kAma game che, ane te khoTuM karatAM lajAya che. potA pratye koI sadvartana kare to te saune game che ane duSTamAM duSTa mANasa paNa tenA tarapha koI kharAba vartana kare te sahana karI zakato nathI. duSTane paNa game Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 [] siddhasena zataka che to sAruM ja ! bhagavAna mahAvIre kahyuM ke koIpaNa jIvane dubhAvavo e pApa che. mAtra zArIrika IjA pahoMcADavAthI ja nahi, bIjI ghaNI rIte anya jIvone duHkha pahoMcADI zakAya che, vaLI mAtra sIdhI rIte ja nahi, ADakatarI rIte paNa anyane hAni pahoMcatI hoya che. duSkarma ApaNe karIe to ja 'pApa' lAge evuM nathI, anya pAse karAvIe athavA koI karatuM hoya tene Teko ApIe ke tene sAruM gaNIe te paNa 'pApa' che. Ama eka 'pApa' nava prakAre thaI zake che, evuM ja satkarma vize. keTalAMka dekhItA satkarma paNa AvA ja kAraNe duSkarma Thare che ane dekhItA 'duSkarma' paNa satkarma hoI zake che. puNya-pApanA saMbaMdhamAM mAtra zArIrika-vAcika kriyA ja nahi, kartAno mAnasika Azaya nirNAyaka bane che. bhagavAna mahAvIre puNya-pApano viSaya bahu vizada rIte samajAvyo, eTaluM ja nahi, saMpUrNa niSpApa jIvana kaI rIte jIvI zakAya tenI paNa samaja ApI. gRhastha ane sAdhunI bhUmikAo bahu spaSTa karI ApI. gRhastha pAponuM parimANa kare che, sAdhu pApono tyAga kare che. darekanI sthiti anusAra pAchA apavAdo paNa hoya che. Ama, bhagavAna mahAvIra puNya-pApa vize bahu spaSTa che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 47 1pa prabhuno mArga pralobhanarahita che. satkAralAbhaparipakti'zaThairvacobhi-, 1HkhadviSaM janamanupravizanti tIrthyAH / lokaprapaJcaviparItamadhIradurgaM, zreya:5rtha tvamavidUrasuddha varSaiA (2.20) sAmAnya rIte lokone duHkha nathI gamatuM vibhinna matapaMthanA puraskartAo satkAra ane lAbhanA pralobhana ApanArI cAlAkI bharelI vAtothI emanA manamAM sthAna meLave che. jagatanI A rItathI UlaTuM, tame zreyano evo mArga kaMDArI Apyo ke je adhIrA lokone bhale kaThaNa lAge paNa bahu jaladIthI sukhanI nikaTa laI janAro che. divAkarajI ahIM eka kaTu satya uccArI rahyA che. teo kahe che ke keTalAka lokoe dharmane vyavasAyanuM rUpa ApyuM che, rojI-roTInuM sAdhana banAvyuM che. bhalA-bhoLA loko Ane "niMdAmAM khapAvaze, paNa koI samajadAra vyakti A tathyane nakArI zakaze nahi. jagatamAM bhAtabhAtanA duHkho che. mANasane duHkha priya nathI, ane maLatAM hoya to duniyAbharanAM badhAM ja sukha ene joIe che. mAnavInI A nabaLAIno lAbha hoMziyAra loko lIdhA vinA na ja rahe. dharmakSetre potapotAnI . pariktideg- mudrita pATha Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 [ siddhasena zataka hATaDI" mAMDI beThelA tathAkathita guruo/zAnIo/siddhapuruSo manokAmanA pUrNa karI ApavAnA dAvA kare che. ane dorAtAvIja-homa havana-pUjApAThanA badalAmAM loko pAsethI nANAM ane bIjuM ghaNuM paDAve che. ethI UMDA stare gUDha AdhyAtmika anubhavo ane siddhionAM pralobhana ApIne navA-savA sAdhakone mAyAvI sRSTimAM bhaTakatA paNa karI mUke che. bhagavAna mahAvIre lokone managamatI-mIThI mIThI vAto na karI. emaNe to kahyuM - 'ppA ttA virA , kudAM ya sudhI ya' ApaNe svayaM ApaNA duHkha ke sukhanA kartA ke vikartA chIe." bhagavAna AvuM kaThora satya kahI zakayA, kema ke lokone rAjI rAkhavAnI temane kazI ja jarUra na. hatI. mAnavI A satya svIkAre to jaladI sukhI thAya emAM zaka nathI. duHkhathI chUTavA mATe koInIya kRpAnI jarUra nathI, duHkhanAM kAraNothI ApaNe dUra rahevAnI jarUra che ema cokhkhA zabdomAM kahIne bhagavAne sukhI thavAno mArga mokaLo karI Apyo. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 49 16 pravRtti ane nivRtti pravRttyapanayakSataM jagadazAntajanmavyathaM, virAmalaghulakSaNaM tvmkrostdntHkssnnN| janAnumukhacATavastaruNasatkRtaprAtibhAH, pravRttiparamArthameva paramArthamAdu: pareza (rU.7) pravRtti vizenA khoTA khyAlothI jagatane ghaNI hAni thaI che. pravRttinA mArge cAlavAthI jIvonI janmamaraNanI vyathAo ochI thatI nathI. he prabhu! tame lokone virAmano-nivRttino mArga Apyo. lokone pasaMda paDe tevI vAtono upadeza karanArA pravRttine ja paramArtharUpa kahe che ane kAcI buddhinA loko dvArA temanI pratibhAnI prazaMsA thAya che. jagatamAM vyathA ane azAMti che ane navAInI vAta e che ke moTA bhAganI vyathA-azAMti, zAMti ane sukha prApta karavAnI pravRttimAMthI udbhavyA hoya che! jIvajaMtuthI mAMDI manuSya sudhInA jIvo sukha-zAMti pAmavA kAje pravRttimAM paDelA jovAya che, temanI e pravRtti rAga-dveSa-ajJAnathI dUSita - hovAthI navAM baMdhano sarje che. janma-maraNarUpa A saMsAra "pravRttine AbhArI che. bhagavAna mahAvIre "viratino mArga cIMdhyo. virati e nivRtti che. bhagavAne upadezelI dharmasAdhanAmAM "saMvara' kendrasthAne che. saMvara eTale Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ] siddhasena zataka DhAMkavuM-baMdha karavuM. e parama nivRttinI sthiti che. pravRttimAM joDAvuM eTale svanI sAthe anyane sAMkaLavuM, potAnI jAtane khullI karavI. nivRtti eTale svamAM samAI javuM, pAchA pharavuM. bhagavAnano mArga pratikramaNano che. jyAM hRdayamAM nivRttino bhAva Avyo ke te ja kSaNe zAMti chavAya che. zrI siddhasene pravRtti-nivRtti vize kareluM A nirIkSaNa Aje paNa yathAtatha kharuM che. Aje to pravRttivAda vakaryo che. Aje mANasa satata vyasta rahevA lAgyo che. ati pravRttinAM mAThAM pariNAma dekhAvA lAgyA che ane sujJajano 'pAchA vaLo'nI vAta karI rahyA che. bhagavAnanI vAta sAMsArika kSetre paNa ajaMpo ane azAMtithI bacavA mATe kAmanI che. AdhyAtmika kSetre vicArIe to navAsavA sAdhaka-mumukSune ema lAge che ke mukti mATe keTaluM badhu mathavuM paDaze! te jAtajAtanA anuSThAnoprayogo-prakriyAomAM aTavAya che. mukti pravRttithI nahi, 'nivRtti'thI maLe che e tathya pakaDAtAM samaya lAge che. mumukSunI ajJAnatA ane adhIrAIno lAbha tathAkathita guruo letA rahe che. citravicitra ane DhagalAbaMdha prakriyAono khaDakalo karIne catura guruo kAcA ane navA sAdhakane AMjI nAkhe che. vastutaH mukti arthe 'karavAnuM' bahu nathI, 'na karavAnuM' saMvara ane nivRttimAM rahevAnuM vadhAre che. divAkarajIe eka varavI vAstavikatAnI ahIM noMdha karI che. kAcI samajavALA' lokonA ajJAnano hoMziyAra 'guruo' phAyado uThAve che. AdhyAtmika kSetre je thoDuM ghaNuM karavAnuM che te 'virAma'nI sthiti lagI pahoMcavA mATe ja karavAnuM che. 'pUrNa virAma' avasthA ja pUrNa zAMti ApI zake. bhagavAne 'sarvavirati'ne ja mokSano upAya kahyo. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka ] 51 17 utpatti ane vijaya na kazcidapi jAyate na ca paratvamApadyate, pratikSaNanirodhajanmaniyatAzca sarvAH prjaaH| ya eva ca samudbhavaH sa vilayaH pratisvaM ca tau, tavAparamiTuM mana:vananA sairniAta vava: (rU.10) kaMI utpanna thatuM nathI, ekamAMthI bIjA rUpe parivartita thatuM nathI. je kaMI utpanna thAya che te bIjI kSaNe nAza pAme chene pharI utpanna thAya che. utpatti e ja vilaya che ane te pratyeka padArthane hoya che. tamAruM AvilakSaNa pratipAdana vicArazIla janonA manamAM to sArI rIte besI gayuM che. zrI siddhasena jeTalA dArzanika che eTalA ja kavi che. teo tattvajJAnanI vAta kare che te paNa kAvyanuM rUpa laI le che. temanuM kavitva akRtrima che. dArzanika viSayane emaNe A zlokamAM camatkRtibharyA kAvyamAM gUMcyo che. kaMI ja utpanna thatuM nathI, paraMtu utpatti to dekhAya che, to eka padArtha bIjA padArtharUpe parivartita thato haze. ene utpatti gaNIzuM. to kahe - nA, evuM parivartana thatuM ja nathI. utpatti nathI to nAza paNa nahi hoya ? nA, utpatti, pachI nAza, pharI pAchI utpatti - e to nakkI ja che. are, utpatti e ja vilaya che ! pratyeka padArthane utpatti-vinAza to vaLagelA ja che. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ] siddhasena zataka anAjamAMthI khorAka, khorAkamAMthI maLa, maLamAMthI khAtara, khAtaramAMthI pharI anAjamAM thatuM parivartana e utpatti-vinAzanI ghaTamALanuM ApaNuM paricita udAharaNa che. AmAM jene nAza kahIe chIe te pote hakIkatamAM navA rUpe utpatti che. aTapaTI lAgatI A vAto anekAMtavAdIne jarAya aTapaTI lAgatI nathI. bhagavAna mahAvIre virodhAbhAsonA ukela mATe anekAMta dRSTinI cAvI ApI che. zrI divAkarajIe ahIM dekhItA virodhAbhAsI vidhAno sAmasAmA mUkIne vAcakane camakAvI anekAMtavAda-syAdvAdanI upasthitine iMgitathI sUcavI che. vyaMjanAno ahIM suMdara prayoga thayo che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 53 18 mukitano mArga na duHkhasukhakalpanAmalinamAnasaH sidhyati, na cAgamasadAdaro na ca padArthabhaktIzvaraH / na zUnyaghaTitasmRtirna zayanodarastho'pi vA', yathAsthi na tata: paraM hita parIkSaErmanyatA (rU.20) sukha-duHkhanA vikalpothI luSitacittavALo mukti na meLavI zake. AgamazAstra para ati Adara rAkhavAthI paNa mukti maLatI nathI. padArthonA bheda-prabhedone sArI rIte jANI levAthI paNa mukti maLatI nathI. potAnI smRtine zunyamAM sthApita karavAthI paNa mokSa nathI. A badhI jhaMjhaTa choDI pathArImAM paDayA rahevAthI paNa mukti maLI zakatI nathI. he prabhu! tame je upAya kahyo che te sivAya bIjA koI upAye mukti maLI zake nahi e vAta hitaparIkSaka mAnavIone barAbara samajAya che. mokSanA upAya tarIke jANItAM keTalAMka sAdhanono ahIM saMkSepamAM ullekha thayo che. "saMsAra duHkhamaya che, mokSa e ja sAcuM sukha che'-A prakAranuM ciMtana karyA karavAthI mokSa nathI maLato. Agamo-zAstro para zraddhA ane tenA pATha karyA karavAthI mokSa nathI thato. padArthonA bheda - prabhedonI che. degstho na vA - mudrita pATha F-5 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 ] siddhasena zataka jANakArI arthAt tattvajJAnamAM nipuNatA meLavI levAthI paNa mukti nathI maLatI. A badhuM choDI parama "zUnya'mAM cittane parovI levAthI paNa mokSa nahi maLe. athavA badhAM ja sAdhana choDI khAI-pIne AnaMdathI palaMga para paDI rahevAthI paNa mokSa thato nathI. judI judI vicAradhArAomAM upara jaNAvyA tevA AcaraNane mokSanA sAdhana tarIke anusaravAmAM Ave che. muktinA mArge A badhuM eka ja nirupayogI che ema nathI. "khAI-pIne pathArImAM poDhavuM"--e ekane choDIne bIjAM sarva sAdhanono mumukSune khapa paDe ja che, paraMtu AmAMnA koI ekaja aMgane muktinuM kAraNa mAnI levAya to te bhUla lekhAze. bhagavAne mokSanA upAya tarIke jJAna, darzana ane cAritra e traNeyano saMtulita vikAsa sAdhavAnuM kahyuM. zrI siddhasena kahe che ke hita-ahita samajI zakanArA sujJajanone A vAta barAbara samajAze. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] papa 19 bhagavAnanI addabhuta kathanazailI tvameva paramAstikaH paramazUnyavAdI bhavAn, tvamujjvalavinirNayo'pyavacanIyavAdaH punH| parasparaviruddhatattvasamayazca suzliSTavAk, tvameva mAtra_sunayo yathA tathA? II (rU.27) prabhu! tame ja kharA Astika cho ane tame ja kharA zunyavAdI cho. tame spaSTa nirNaya sudhI pahoMcelA cho ane "kazuM nizcita kahI zakAya ema nathI" ema kahenArA paNa tame cho. tamArA siddhAMto paraspara virodhI tatvothI bharelAM che. chatAM tamAruM vacana atyaMta susaMgata che. he prabhu!tamArI kathanazailI akATaya che. evI kathanazailI bIjA konI che? tattvavicAranA kSetre prAcIna darzana ane Adhunika phisUphIomAM sAmasAmA cheDAnA vicAro jovA maLe. koI IzvaravAdI che to koI nirIzvaravAdI che. koI astitvavAdI che to koI zUnyavAdI che. koI karmavAdane svIkAre che to koI niyativAdane. koI ajJeyavAdI che to koI bhautikavAdI. dareka pakSa anya pakSonuM khaMDana kare che. TIkAtmaka dRSTie jotAM pratyeka pakSe visaMgatio maLI Ave. e rIte vicArIe to dareka pakSano sAmasAmo Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa6 [] siddhasena zataka cheda UDI jAya che. zrI siddhasena kahe che ke paraspara virodhI lAgatAM vidhAno paNa bhagavAnanI dRSTie saMgata bane che. astitvavAda ane zUnyavAda beyane bhagavAnanA mArgamAM sthAna che. chatAM temanuM kathana anirNaya ke asaMgatino zikAra banatuM nathI. A camatkAra anekAMtavAda ane syAdvAdano che. divAkarajI sAcuM ja kahe che ke bhagavAnanA zAsanane koI paDakArI zake nahi, kema ke temAM dareka dRSTikoNane sthAna maLyuM che. zrI siddhasene A viSaya saMmatitarka nAmanA temanA graMthamAM UMDANathI caryo che. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka ] 57 siMhanAda kriyA bhavati kasyacinna ca viniSpatatyAzrayAt, svayaM ca gatimAn vrajatyatha ca hetumAkAMkSate / guNo'pi guNavacchrito na ca tadantaraM vidyate, vaiSa mananornAitaH sutI! siMhanA :L (rU.ra6) kriyAno koI kartA hoya che paNa kriyA tenA AzrayathI chUTI paDelI kayAreya jovAmAM AvatI nathI. padArtha svayaM gati kare che paNa te mATe tene kAraNanI hamezAM jarUra paDe che. guNa hamezAMdravyane Azraye hoya che chatAM guNa ane dravya vacce bheda nathI. he prabhu! vAstutatvanA vicAra prasaMge tame vikalpothI UbharAto Avo siMhanAda karyo hato. vastu anekadharmI che. dekhItI rIte viruddha bhAsatA guNo eka ja padArthamAM saMbhavI zake che. anekAMtavAdanuM A ja kendrabiMdu che. vividha darzanonA bhArapUrvaka rajU thatA coksa nizcita svarUpanA vidhAno vacce AvA "anizcita' vidhAno karavAnuM sAhasa anekAMtavAdI ja karI zake. bhagavAna mahAvIre jANe siMhanAda karIne anekAMtavAdanuM sthApana karyuM. anekAMtavAdathI niSpanna thatI keTalIka coMkAvanArI vAto zrI siddhasena ahIM rajU kare che. kriyA ane teno "kartA" baMne eka ja che ke judAM ? "kriyAno kartA . su - mudrita pATha Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 [] siddhasena zataka ema kahIe chIe temAM baMne judI vastu sUcita thAya che paNa "kriyA' nAmano padArtha tenA AzrayathI eTale ke kartAthI chUTo-vataMtra-alaga kadI jovAmAM Avato nathI! koIpaNa padArtha "gati kare che te gati tene svAdhIna che ke parAdhIna che ? dekhItI rIte padArtha pote ja gatimAna jaNAya che paNa dareka jAtanI gatine bAhya kAraNanI jarUra hamezAM paDe che. Ama gati kare che eka, tenuM kAraNa bane che bIjuM kaMIka. guNo hamezAM koIne koI dravyane Azraye-dravyamAM upalabdha thAya che, dravya ane guNa ema be padArtha pratIta thAya che kharA, paNa e baMnene ekabIjAthI alaga paDelA kadI joI zakAtA nathI. "kriyA kartAthI alaga che ane nathI, "gati' svAdhIna che ane nathI. guNa ane guNI judA che ane nathI - AvI "bhajanA' eTale ke vaikalpika vidhAno anekAMtavAda mATe sahaja ane anivArya che. padArthanuM vaividhyabharyuM svarUpa anekAMtavAda dvArA ja sArI rIte vyakta karI zakAya ema bhagavAna mahAvIre pratipAdana karyuM e eka rIte siMhanAda karyo gaNAya. sAmAnya rIte bhArapUrvaka karAtA coksa vidhAno dvArA ja potAnI vAta sau koI rajU karatA hoya che, jyAre anekAMtavAdanAM vidhAno lacIlAM vaiikalpika hoya che, je prathama dRSTie "anizcitapaNAnI chApa upasAve che. bhagavAna mahAvIre "anizcitatAno AkSepa vahoravAnI taiyArI rAkhIne paNa anekAMta pakSa lIdho. temAM temano AtmavizvAsa chato thAya che. vastutaH anekAMtano artha "anizcita' nathI thato, anya tamAma zakayatAo-saMbhAvanAono svIkAra emAM sUcavAya che. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 59 ra1 karmonuM zuTila svarUpa na mohamativRttya bandha uditastvayA karmaNAM, na caikamapi bandhanaM prakRtibandhabhAvo mhaan| anAdibhavahetureSa na ca badhyate nAsakRt, yAtizuTinA gatiH zanarmaLAM varzitATI (rU.26) moha uparAMta karmonuM koI baMdhana tame kahyuM nathI, vaLI tame ema paNa kahyuM ke karmabaMdha eka ja prakArano nathI, karmonA bheda vistRta che, bhavabhramaNano hetu evo A karmabaMdha anAdi che paNa te pharI pharI nathI baMdhAto ema paNa nathI. tattvapratipAdanamAM kuzaLa evA he prabhu tame karmonI gatine AvI aTapaTI jaNAvI che. vyaktinAM IcchA ke prayatna eka jAtanAM hoya ane pariNAma kaMIka judI ja jAtanuM Ave, IcchA na hovA chatAM amuka kArya karavA bAdhya thavuM paDe, sAmAnya kAryakAraNanA niyamonI viruddha pariNAma Ave evuM banyA ja karatuM hoya che. ApaNe koI adRzya baMdhanathI niyaMtrita hoIe evuM ghaNIvAra anubhavIe chIe. A baMdhana zuM che e praznano javAba vividha dharma-darzano vividha rIte Ape che. IzvaranI IcchA, zetAnanI mAyA, niyati, prakRti, karma, saMyogo vagere A praznanA jANItA uttaro che. karmanA niyamane ochAvattA aMze dareka paraMparA svIkAre che. bhagavAna mahAvIre karmanI vAta Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 [] siddhasena zataka bhArapUrvaka ane jhINavaTathI karI che. bhagavAna mahAvIranA karmasiddhAMtanI keTalIka vizeSatAo zrI divAkarajI temanI AgavI zailImAM varNave che. mohanAM baMdhana sivAya bIjuM koI baMdhana ja nathI ema bhagavAne prabodhyuM. vaLI karmonI ATha mULa prakRti ane tenI pAchI uttaprakRtio (peTA vibhAgo) paNa temaNe jaNAvyA. Ama kema ? enuM samAdhAna e che ke mohakarmanA kAraNe ja bAkInA karmonuM upArjana thAya te mATe kharuM baMdhana mohanuM ja che, ajJAnanuM che. karmanuM baMdhana jIvAtmAne sahuthI prathama kayAre vaLagyuM ? bhagavAne kahyuM ke te anAdi che. bIjI tarapha karmo baMdhAya che ne chUTe che ema paNa kahyuM. Ano artha e ke karmono pravAha anAdi che, eka ja karma sadAne mATe rahetuM nathI. sAMkaLanI kaDIonI jema karmo zRMkhalAbaddha hoya che, A sAMkaLane toDI zakAya che. karmono pravAha anAdi che, paNa teno aMta AvI zake che ema paNa prabhue kahyuM che. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 61 22 prabhu sivAya bIje kayAMya mana nahi kare yadi vA kuzaloccalaM mano, yadi vA duHkhnipaatkaatrm| na bhavantamatItya raMsyate, kuLamamo di na vagere banaHTI (4.2) svanuM kalyANa sAdhavAne Atura hoya evuM athavA to duHkhathI pIDita hoya evuM koI paNa hRdaya he prabhu! tamArA sivAya bIje kayAMya jaIne TharavAnuM nathI. je vyakti guNathI AkarSAto hoya te kadI ThagAto nathI. mAnavI potAnAthI vadhu ucca ke vadhu samartha pratye kheMcAyA vinA raheto nathI. upAsya vyaktinI pasaMdagI bhale vyaktinI potAnI kakSA pramANe hoya, paraMtu upAsanAnI bhAvanA pAchaLanuM prerakabaLa kyuM ? zrI siddhasenanI dRSTie upAsaka be ja hetuthI upAsanA mATe tatpara thato hoya che : eka, potAnuM zreya sAdhavAnI, AdhyAtmika vikAsa karavAnI AkAMkSA. be, potAnA duHkhathI mukta thavAnI, arthAt bAhya pratikULa paristhitiomAMthI chUTakAro pAmavAnI AkAMkSA. A bemAMthI ja koI eka AkAMkSAno preryo mAnavI koI samarthanA zaraNe javAnuM vicAre. zrI divAkarajI kahe che ke bemAMthI game te jarUriyAta dharAvato mAnavI Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] siddhasena zataka aMte to mahAvIranA caraNe pahoMcIne samAdhAna pAmavAno. koI mane duHkhathI chUTakAro apAvaze" evI AzA ThagArI nIvaDe che, kAraNa ke duHkha karmajanita che ane karma svopArjita che. bhagavAnanI A vAta eka divasa mAnavIne samajAya che ane te duHkhamuktino sAco mArga pAme che. e mArga che - pApathI dUra rahevuM, puNyakarmomAM joDAvuM te. ane jenA hRdayamAM AtmavikAsanI jhaMkhanA jAgI che tevI vyakti paNa bhagavAnanI pAse pahoMcIne samAdhAna pAmaze. paripUrNa vikasita cetanA kevI aDola, kevI pavitra ane kevI AnaMdadhana hoya che tenI jhAMkhI mahAvI2mAM tene jovA maLaze. IcchA mAtra viramI gaI hoya evI vItarAgatA e ja to AtmavikAsanI parAkASThA che ane te mahAvIramAM soLe kaLAe khIlelI tene jaNAze. zrI siddhasena kahe che ke je kharekhara zreyanI zodhamAM haze te ThagAze nahi, bhoLavAze nahi. je mAtra dekhAva, dalIla ke dAvAthI doravAto nathI, paNa guNano cAhaka che te asalanI zodha karato karato asala sudhI pahoMcIne ja rahe che. kSaNika samAdhAnothI tene saMtoSa thaze nahi. vAstavika duHkhamukti ane vAstavika zreyaprAptinI zodhamAM nIkaLelo mumukSu vItarAga prabhunA caraNomAM moDo vahelo AvI pahoMce che. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka ] 63 ra3 sukhalobhIne prabhu nahi game.. niravagrahamuktamAnaso, vissyaashaaklusssmRtirjnH| tvayi kiM paritoSameSyati, dviraH tama rUvArirUE:? (4.4) he prabhu ! je kazI paNa maryAdAmAM na rahetAM muktapaNe bhaTakavAne TevAyelo che, sukhopabhoganI AzAmAM aTavAyelo rahevAne kAraNe jenI buddhi luSita rahe che evo mANasa, tamane pAmIne rAjI kema thAya? tAjo pakaDAyelo hAthI jema thAMbhalA sAthe baMdhAvA rAjI nathI hoto tema e vyakti tamArAthI saMtuSTa nathI thatI. bhagavAnanI vAtane badhA samajI ke svIkArI zake nahi. bhagavAnanI mahAnatAne samajavA mATe thoDuM zikSita ane svastha citta joIe. mAnavInuM mana sAmAnya rIte caMcaLa ane vyAkuLa rahetuM hoya che. dunyavI sukhone mANavAmAM, mANela sukhone vAgoLavAmAM, ke pachI gUMTavAI gayelI ke hajI sudhI na maLelI majAonA vicAromAM ja mANasa racyopacyo-aTavAyelo rahe vaLI mAnavInuM mana eka viSaya parathI bIjA viSaya para kUdakA mAratuM rahe che. koI eka ja viSaya sadAne mATe manane AnaMda ApI zakato nathI. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 [] siddhasena zataka game teTalo sukhada padArtha kema na hoya, mana bahu jaladI enAthI dharAI jatuM hoya che. AvA rakhaDU ane raMgIlA manane bhagavAna prathama dRSTie ja gamI jAya e zakaya nathI. jaMgalamAM mojathI vicaranArA hAthIne thAMbhale baMdhAvuM paDe tyAre enI je sthiti thAya evI ja sthiti viSayAsakta mananI thAyabhagavAnathI e dUra bhAgavA cAhe ja. vaiSayika AnaMdonI vyarthatA jene samajAtI hoya ane tethI e sukho meLavavAnI IcchAomAM jene oTa AvI hoya evuM hRdaya ja bhagavAnano vicA2 karI zake, bhagavAnanI mahAnatA pichAnI zake. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka D 65 24 IrSyAnuM kAraNa bhavamUlaharAmazaknuvan, tava vidyaamdhigntumnyjsaa| bhavate'yamasUyate jano, miSane mUrva ruva pUratura:'II (4.6) bhavabhramaNanA mULano uccheda karanArI tamArI vidyAne jhaTa samajI na zakanArI A duniyA, tAvathI pIDAto mUrkha mANasa vaidya upara cIDAya ema, tamArI upara roSe bharAya che. mAtA bALakane kazuMka managamatuM karavAnI nA pADe ane bALaka mAtA para gusse thAya. koI pAgalane managamatI rIte vartavA na devAya ane pAgala krodhe bharAya. cikitsaka dardIne amuka vastunI manAI pharamAve ane dardI cikitsaka para roSe bharAya. eja rIte keTalAka loko bhagavAnanI vAtothI paNa akaLAya che. bALaka, pAgala, dardI ane prabhuno virodhI-A cAreyamAM eka samAna lakSaNa che : sAmA mANasanI hitakArI vAta samajavAnI azakti. bhagavAna karuNAzIla che, teo saunuM kalyANa vAMche che. lokonuM tAtkAlika duHkha dUra thAya eTalI ja emanI bhAvanA nathI, bhaviSyanA duHkhothI paNa emane mukti maLe evI bhagavAnanI UMDI kAmanA che. duHkhanA 2. vezvara tura - mudrita pATha Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 [] siddhasena zataka mULa ja na rahe evuM emane karavuM che. duHkhanA mULiyAM vyaktinA lobha, moha, ajJAna, AsaktimAM rahelAM che. ene dUra kare evI dharmavidhA teo janatAne premathI Ape che paNa badhAne temanI vAta samajAtI nathI. pratyakSa jaNAtA sukho vize lokono khyAla bahu UMco hoya che, ane bhagavAna jANe temanuM A sukha jhUMTavI letA hoya evuM mane lAge che. bhagavAna sukhothI dUra rahevAno anurodha kare che tethI, nAdAna bALakanI jema athavA aNasamaju dardInI jema sukhapriya lokone bhagavAna para roSa Ave e sahaja che. bhagavAnanA bodha ane anurodha para UkaLI UThavAnuM kAraNa lokonA manamAM ajJAta stare paDelI sukhapriyatAmAM paDyuM che. divAkarajInuM A nirIkSaNa mAnavamananI UMDI samaja darzAve che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa guruonA paNa guru na sadaHsu vadannazikSito, labhate vaktRvizeSagauravam / anupAsya guruM tvayA puna siddhasena zataka - jagadAcAryakameva nirjitam / / ( 4.7 ) azikSita vyakti sabhAmAM bolavA jAya to te vaktA tarIkenuM gaurava pAmato nathI. paraMtu he prabhu ! tame to koI paNa gurunI upAsanA karyA vagara jagatanA AcArya samudAyane jItI lIdho ! = bhagavAna mahAvIranuM jIvana suvidita che. trIsa varSanI vaye temaNe gRhatyAga karyo. sADA bAra varasa jeTalo temano sAdhanAkALa hato. beMtAlIzamA varSe temaNe kaivalya avasthA prApta karI. tyArapachI trIsa varasa sudhI jagatane tattva ane dharmano bodha ApatA rahyA - lokaguru, trilokaguru banI rahyA. ullekha evA maLe che ke bALaka vardhamAnane pAThazALAmAM dAkhala karyAnA pahelAM ja divase ghare pAchA teDI javAyA hatA. temaNe koIne 'guru' karyA na hatA koInI pAsethI kaMI paNa mArgadarzana lIdhuM nathI. Ama koI 'guru' AcAryanI upAsanA karyA vagara A vyakti AcAryonA paNa AcArya bane che e ghaTanA asAdhAraNa gaNAya. ucca zikSaNa na lIdhuM hoya evo mANasa diggaja paMDitonI sabhAmAM zuM bole ? ane bole to kevo 67 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 [] siddhasena zataka hAsyAspada lAge ? paraMtu mahAvIra jevA eka 'azikSita' vyaktinA prathama paricaye ja iMdrabhUti gautama jevA dhuraMdhara vidvAnoe temanA caraNomAM jIvana arpaNa karyuM ! kevo jAdu haze e vyaktinI vANImAM ? iMdrabhUtinI AMkhoe vardhamAna mahAvIranA vyaktitvanuM A asAdhAraNa pAsuM joI lIdhuM ne tethI ja teo bhagavAna para vArI gayA. ati nikaTatA ahobhAvane bAdhaka bane che. koInI paNa pAsethI jemaNe 'zikSaNa' lIdhuM nathI evA mahAvIra je adhikArapUrvaka bolyA che temAM bhagavAnanA vyaktitvanI eka AzcaryakAraka rekhA samAI che. A rekhA ApaNI najare caDatI nathI, Azcarya jagAvatI nathI. vidvAna ane kavihRdayI divAkarajI e jue che ane mugdha thAya che. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [ 69 raka bhagavAnanA bodhano virodha azakaya che yadi yena sukhena rajyate, kurute raktamanAzca yatsvayam / pravicintya janastadAcaret, pratipAtena meta svayi?IT (899) pote kaI bAbate prasannatA anubhave che ane prasanna hoya tyAre pote zuM karato hoya che - eTaluM vicAranAra ane te pramANe AcaraNa karanAra vyakti tamAro virodha karavAne utsAhita kevI rIte thAya? bhagavAna mahAvIranuM eka jANItuM vacana che : ''tuma veva taMti na daMtatraM ti mali" - "tuM jene haNavA Icche che te tuM ja che." ApaNe jene hAni pahoMcADavA IcchIe chIe te ApaNA jevA ja che. jIvamAtra samAna che. ApaNAM sukha-dukha mahattvanAM, to bIjAnAM kema nahi ? bhagavAnanuM bIjuM eka vacana : "tuM jevo vyavahAra tArA pratye Icche che tevo ja bIjAo mATe paNa Iccha; jevo vyavahAra tArA pratye thAya evuM tuM nathI Icchato, evo vyavahAra tuM bIjA pratye na kara." "sau samAna chIe" e bhAvanAmAMthI maitrI ane karuNA, vizvavAtsalya ane bhrAtRbhAva, anukaMpA ane sevAnA umadA vyavahAro phalita thAya che. koI mArA tarapha smita relAve to mane game che, ane huM paNa jyAre - Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 [] siddhasena zataka prasanna beuM chuM tyAre anyo tarapha smita relAvato houM chuM. sneha saune pasaMda che. juThAbolA mANasane paNa eno dIkaro enI AgaLa khoTuM bolI jAya te gamatuM nathI ! evuM ja sadAcAra, sevA, udAratA, zAMti ane kSamA jevA vyavahAronuM che. A tathya samajI zakanAra ane tenA prayoga karanAra vyaktino bhagavAna mahAvIra pratyeno roSa kharI paDaze, kAraNa ke bhagavAna A ja to prabodhI rahyA che ! Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 71 ra7 saMzaya ane garva dUra karanArI prabhunI vANI yadi nAma jigISayApi te, nipadyurvaneSa vAhinaH || cirasaMgatamanyasaMzayaM, phiyyunamanarthasaMyaTI (4.14) he prabhu!tamane harAvavAnA AzayathI paNa tamArA virodhIo jo tamArA vacanomAM UMDA Utare to ghaNAM vakhatathI temanA manamAM rahelo saMzaya ane anarthakArI evo temano garva- baMne vidAya laI jAya. zrI siddhasenano yuga vAdavivAdano yuga hato. teo pote eka samartha vAdI-vAdakuzaLa paMDita hatA. chatAM teo vAdanI nahi, saMvAdanI tarapheNa karanArA hatA. bhagavAna mahAvIranI vAta loko samaje-svIkAre evI temanI UMDI IcchAnuM pratibiMba A zlokamAM jhIlAyuM che. saMvAdane ADe AvanAruM eka mukhya paribaLa che pUrvagrahanuM. divAkarajI jANe che ke huM saMvAda karavA mAgato houM tyAre paNa sAmo pakSa pUrvagrahano preryo "vAdamAM UtarI paDaze. pUrvagraha haTe to saMvAda thaI zake, paNa saMvAda thayA vinA pUrvagraha chUTe paNa zI rIte ? A gUMcano je eka ukela temane dekhAyo che te ahIM vyakta thayo che. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 [] siddhasena zataka vAda-vivAdamAM sAmA pakSanA matanuM khaMDana karavA mATe paNa te pakSanA siddhAMto jANavA paDe che. bhagavAna mahAvIranA dharmabodha ane tattvanirUpaNamAM buddhi ane hRdayane sparze evAM ja vidhAno che. zrI siddhasenane AzA che ke vividha matAnuyAyIo harAvavAnA IrAde paNa jo bhagavAnanA vacanonuM avagAhana karaze to temano garva utaraze ja. eTaluM ja nahi, temano saMzaya paNa dUra thaze. saMzayano artha vistRta che. Dara, pUrvagraha ane zaMkA - A badhuM saMzayamAM samAya che. kayAreka evuM paNa banatuM hoya che ke sAmI vyaktino Azaya zo che te spaSTa na thAya tyAM sudhI tenI dekhItI sAcI vAtamAM saMmati ApatAM ApaNe acakAtA hoIe chIe. bhagavAnanA vacano "sarvajanahitAya" che e samajAI jAya to svIkAra saraLa bane. zrI siddhasenane khAtarI che ke bhagavAnanA vacanono jarAka UMDethI vicAra karanArano saMzaya TaLI ja jaze. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka ] 73 ra8 sarva dRSTio anekAMtaSTinA sAgaramAM samAya che udadhAviva sarvasindhavaH, samudrIkvayi nAtha ! : na ca tAsu bhavAnudIkSyate, pravimatAsu sarisvivadhiHTT (4.76) he prabhu samudramAM jema badhI nadIo bhaLI jAya che tema tamArI aMdara jagatanI sarvadRSTiono saMgama thAya che ane bhinnabhinna vahetI nadIomAM samudra dekhAto nathI, tema edRSTio judI judI hoya tyAre temAM tamArI upasthiti jovAmAM AvatI nathI. bhagavAna mahAvIranA anekAMtavAda ane jagatanA bIjA agaNita vAda/mata vacceno saMbaMdha eka sAmAnya anubhavAdhArita dRSTAMtathI spaSTa karato A zloka jANIto che. satya eTaluM vizALa che ke te eka najaramAM samAI jatuM nathI. eka jaNa je jue che te joke "satya" ja che, paNa te pUrNa nathI. satyano ghaNo hisso tenA vyApanI bahAra rahI jAya che. Ama, jagatamAM "asatya" jevuM jANe kaMI che ja nahi. ApaNe jene asatya kahIe chIe te AMzika satya hoya che, ene saMpUrNa satya TheravavAno prayAsa athavA Agraha ja tene asatya" Therave che, Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] siddhasena zataka bhagavAna mahAvIrane syAdvAda athavA anekAMtavAda anya sarva dRSTione yogya saMdarbhamAM coksa frame of reference mAM mUkIne svIkAre che. Ama, paraspara bhinna jaNAtAM vidhAno, vicAro anekAMtavAdamAM jovA maLe. AthI ja divAkarajI kahe che ke bhagavAnamAM sarva darzano samAya che. paraMtu e bhinna bhinna darzano tapAsIe to temAM bhagavAnanI hAjarI kaLAtI nathI. amuka eka ja dRSTikoNathI ciMtana ke kathana thatuM hoya-anya dRSTibinduono ullekha paNa na hoya to te sImita vidhAna AMzika satya jarUra che, samagra satya nathI. AthI ja te bhagavAnathI-bhagavAnanA kathanathI judu paDatuM jaNAya Ama thavuM svAbhAvika che. nadImAM mAtra nadI ja che, dariyAmAM nadIo paNa che, ane dariyo paNa che. bhagavAna mahAvIranA zAsanane-darzanane dariyA sAthe sarakhAvI zakAya, jemAM badhI nadIonAM pANInI upasthiti che. nadImAM dariyo bhale na dekhAya, paNa dariyAmAM nadI che e samajavuM agharuM nathI. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raha siddhasena zataka [] 75 prabhunI vANI zA mATe samajAtI nathI ? svayameva manuSyavRttayaH, kathamanyAn gamayeyurunnatim ? | anukUlahRtastu bAlizaH, skhalati tvayyasamAnacakSuSi / / ( 4.17 ) jeo pote mAnavasahaja vRttiomAM baddha hoya teo bIjAone tenAthI ucca sthiti para kevI rIte laI jaI zake ? tamAruM darzana asAdhAraNa che. managamatI vAto tarapha taNAI javAnA valaNavALA aNasamaju mANasane tamArI vAto samajavI kaThaNa lAge che. zrI siddhasena mAnavaprakRtinA UMDA abhyAsI che. temanA samayamAM mAnasazAstra eka svataMtra vidyAzAkhAnA rUpamAM sthApita thayuM na hatuM, paraMtu zAstrakAro ane upadezakone mAnavasvabhAvano abhyAsa sheje karavo ja paDe. divAkarajI mAnasazAstrIya dRSTie vicAratA hatA ema A batrIsIonA abhyAsIne lAgyA vinA nahi rahe. dharmano athavA kaho ke adhyAtmano uddeza ja manovijaya sudhI pahoMcavAno mananuM atikramaNa karavAno che. bhagavAna mahAvIre prabodhelI jIvanacaryA ke dharmacarcAmAM mananI prAthamika vRttionA niyamana, saMskaraNa ane anukrame atikramaNanA sopAno samAyelAM che. je vyakti manovRttionI gulAma hoya Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 [] siddhasena zataka tene bhagavAnano prabodhelo mArga priya lAgavAnI zakayatA ja nathI. bhagavAnanI vAtone svIkAra karavo eno artha manane je priya che te choDavuM evo ja thAya; sAmAnya mAnavInuM mana e mATe taiyAra nathI hotuM. AnA pratyAghAta rUpe ja evI vyakti bhagavAnanA mArga, bodha ane siddhAMtone ja asatya TharAvavAnI kozIza karavA lAge che. je matapaMtha ke je vyakti enA manane anukULa siddhAMto ane kAryakramo pIrasatA hoya te tarapha ja e DhaLe che. ahiMsA ke saMyamanA Adezo ene AkarA lAge che. keTalAka catura guruo mAnavamananI A nabaLAIno pUro phAyado uThAve che. mAnavane priya evA AnaMda-upabhogane koI dhArmika / AdhyAtmika rUpa ApI teo rajU kare che ne loko tene hoMze hoMze apanAve che. A guruo ane temanA ziSyo mananA vartuLamAM ja jIve che. teo anukULatAnI vRttinA zikAra banelA hoya che. bhagavAnanI vAto temanA mATe nathI. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka | 77 du:khano sanAtana praSnA na ca duHkhamidaM svayaM kRtaM, _ na parairnobhayajaM na caakRtm| niyataM na na vAkSarAtmakaM, viduSamityupAti yA|| (4.24) A duHkha svayaMkRta nathI, anyo dvArA utpanna karAyeluM paNa nathI, pote ane bIjA ema baMne maLIne tenuM nirmANa karyuM che ema paNa nathI, koInA karyA vagara ja te udbhave che ema paNa nathI, te pUrvaniyata nathI tema te nitya paNa nathI. tame sujJajanone Ama prabodhyuM hatuM. jIvajagatanuM eka svayaMsiddha ane anubhavasiddha satya che - du:khanI hAjarI. duHkha jevI vastu jagatamAM che te samajAvavuM paDatuM nathI. tethI ja zrI siddhasena, sanmukha rahelI koI vastuno ullekha karatA hoya tema, "A du:kha." ema kahIne duHkhanI carcA zarU kare che. duHkha che e to dIvA jevI vAta che paNa te AvyuM kayAMthI ? duHkha jeTaluM anubhavagamya che eTalo ja A praznano uttara agamya che. A praznanA saMbhavita/pracalita uttarone divAkarajI eka pachI eka nakAratA jAya che, aMte koI spaSTa uttara ApyA vinA kahe che ke "he prabhu ! suzAjanone tame A samajAvyuM." che. vana vAkSa - mudrita pATha Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 [.] siddhasena zataka zrI siddhasenanI lAkSaNika zailIno A namUno che. ghaNIvAra temane je kahevuM hoya che te lakSaNA-vyaMjanAthI, arthapattithI kahe che. AthI ja kAvya niSpanna thAya che. kavinuM kathana pUruM thAya paNa teno niSkarSa vAcaka-bhAvakanA manamAM kSaNavAra rahIne Ave ane tenA UrmitaMtrane raNajhaNAve tyAre ja to zabdone kAvyatva sAMpaDe che. duHkha svayaM upArjita hoya che evo javAba saMtoSakAraka na bane. koI jAte duHkhI thavAno vicAra ke prayatna na kare. vaLI duHkhanA udbhavamAM potA sivAya anya vastu-vyakti sthitio bhAga bhajavatI sApha sApha dekhAya che. du:kha acakRta che ema karAvavuM paNa tarkasaMgata nahi bane. koInI IcchA pramANe bIjAo sukhI-du:khI thayA kare e paristhiti narI asaMbaddhaanyAyapUrNa lAge che. pote ane bIjA ema baMne sAthe maLIne duHkha mATe javAbadAra che evuM mAnavA mana lalacAya kharuM, paNa evI bhAgIdArI zakaya nathI. to duHkha sahaja che, akAraNa ane akartaka che ema mAnavuM ? ema hoya to AkhI vAta arthahIna che. duHkha niyatino ja eka hisso che ? pUrvaniyata che ? ema hoya to pachI duHkha denArane daMDa zA mATe thavo joIe ? cha dravyo ke paMcamahAbhUtonI jema duHkha paNa nitya tattva che ane patharAnI jema te ApaNI sAthe bhaTakAyA kare che ema mAnavuM? paraMtu pRthvIjaLa-vAyunI jema duHkha nAmanA padArthanI e jAtanI prApti jagatamAM thatI nathI. "duHkha zuM che ?" no javAba A badhAnA saravALAmAM rahelo che. ekaeka vikalpa ekalo laIe to dareka javAba khoTA che. bhagavAne kahyuM ke duHkha A badhAnI sahiyArI nIpaja che. A anekAMtavAdano javAba che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka | 79 svayaMsaMbuddha mahAvIra asamIkSitavAGmahAtmasu, pracayaM naiti pumAn mahAtmasu / asamIkSya ca nAma bhASase, paramazAMsi gururmadAtmanAm II (4.24) vANInA mahAna svarUpanuM sArI rIte parizIlana jemaNe nathI karyuM evA mahAtmAo upara sujJajanone Adara thato nathI. he prabhu tame to parizIlana karyAvinA ja bolo cho chatAM mahAtmAonA paNa parama guru banI gayA cho! zikSake athavA lekhake potAnA viSayanI zAstrIya abhyAsa sArI rIte karI levo joIe, eTaluM ja nahi, vaktavya ke lekhana pUrve paNa pUrato vicAra karIne pachI lakhavuM-bolavuM joIe. AgotaruM ciMtana-manana na karyuM hoya tevA viSaya para bolavA-lakhavA janArI vyakti, game teTalI moTI ke prakhyAta hoya to paNa, zrotA-vAcakanA manamAM zraddhA jagAvI zakatI nathI. jagatano A eka svAbhAvika krama ke niyama che. paNa bhagavAna mahAvIranA saMbaMdhamAM A vAta bilakula UlaTI rIte sAkAra thaI hatI. bhagavAna mahAvIre na to zAstra-sAhityano abhyAsa karyo hato ke na to dharmadezanA ApatI vakhate temane vicAra karavo paDato hato. "vicAra karyA Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 [ siddhasena zataka vinA bolanArA" mahAvIre aneka dhuraMdhara vidvAnone mAtra prabhAvita na karyA, temanA "guru" paNa banI gayA. mahAvIra eka evA guru che jemane koI guru nahotA. vicAravuM ane vicAra karIne bolavuM e mAnavI mATe eka sadguNa gaNAya, paraMtu A ja vAta mAnavInI maryAdAne paNa chatI kare che. eka arthamAM "vicAra" e jJAnanI pUrNatAnuM nahi paNa apUrNatAnuM sUcaka lakSaNa che. mahAvIrane "vicAra" karavAno raheto na hato ema kahIne zrI siddhasena mahAvIranI pUrNa zAnI tarIkenI sthiti tarapha saMketa kare che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [ 81 3ra dharmapraNetA mahAvIra raviH payododararuddharazmiH / prabuddhahAsairanumIyate jnyaiH| bhavAnudArAtizayapravAda' protRvIcchiravara: prayatna-II (ka.24) vAdaLothI jenuM teja DhaMkAI gayuM che evA sUryanuM anumAna jANakAra khIlelAM kamaLanA AdhAre karI le che, paraMtu he prabhu mahAna ane sarvazreSTha siddhAMta sthApana karanArA evA tamAro gharmapraNetA tarIkeno puruSArtha kevo hato teno khyAla ThIka ThIka parizrama pachI ja lokone AvI zake che. pAMcamI batrIsImAM bhagavAna mahAvIranA vyaktitva ane jIvanakArya * vizenAM zrI siddhasenanAM avalokano ApaNI sAme Ave che. prakhara medhAvI ane sAthe sAthe nakhazikha sAdhu kakSAnI vyakti ahIM bhagavAnano paricaya ApI rahI che. bhakti-bhAvAveza ke rUDhi-saMskAranA prabhAva heThaLa pote kazuM nahi kahe evo khulAso to prathama batrIsInA prAraMbhe ja temaNe karyo che. bhagavAna mahAvIra temane kevA lAgyA tenI vAta pAMca pAMca batrIsIomAM vistarI che. divAkarajI bhagavAna mahAvIrathI abhibhUta che, paNa sujJa vAcaka 1. "pravADa, pg?- mudrita pATha Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 [] siddhasena zataka joI zakaze ke bhagavAnanA jIvana ane vicArothI teo abhibhUta che, nahi ke temanA jIvana sAthe gUMthAI gayelA camatkArI prasaMgothI. teo e camatkArika vAtone nakAratA paNa nathI. bhagavAna mahAvIranA cAritrya ane dharmabodha para ja divAkarajInI najara che. cotrIsa atizayo, ATha pratiAryo ke cosaTha IndronA mahotsavonAM varNanothI to bhagavAnanI dharmapraNetA tarIkenI oLakha UlaTAnI kaThina banI gaI. AthI ja jANe A zlokamAM kahe che ke bhagavAnanI vizeSatAnI parakha thoDo parizrama mAge che. tIkSNa, taTastha ane tejasvI pratibhA ja bhagavAnanA 'pravAda' eTale ke darzananI mahAnatAne pArakhI zake. ghanaghora meghADaMbara vakhate sUrya Ugyo che ke nathI Ugyo te jANavuM muzkela thaI paDe che, paNa sarova2mAM kamaLa khIle to sUryodayanuM anumAna thaI zake che. bhagavAne dharmamArganA pravartana mATe keTaluM AdhyAtmika-naitika baLa kAme lagADayuM haze tenI kalpanA eTalI saraLatAthI koIne nahi Ave. bhagavAnanA jIvana ane kAryano ThIka ThIka UMDo vicAra karyA pachI ja bhagavAnanI dharmazAsananA praNetA tarIkenI kAmagIrInuM mahattva ane vaiziSTaya parakhAya che. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 83 33 pUruM jAucA vagara bolavAno adhikAra na maLe yadazikSitapaNDito jano, viduSAmicchati vktumgrtH| na ca tatkSaNameva zIryate, MIta: $i vmavatti tevatA:?II (60) pUruM bhaNyA vagara ja paMDita banI beThelA loko vidvAnonI samakSa bolavA UbhA thAya che tyAre ja temanA TUkaDe-TUkaDA thaI jatA nathI e ja navAInI vAta che. jagatanA devatAonuM A jagata para kaMI cAle che ke nathI cAlatuM? zrI siddhasena divAkara eTale eka prakhara bauddhika, bhinnamatanA nirbhIka puraskartA, bauddhika zistanA AgrahI, nUtana vicAranA agraNI ane maulika ciMtaka. teo zAne pramANa tarIke nathI svIkAratA evuM nathI. potAno koI navo mata/saMpradAya khaDo karavAnI ke mAtra bauddhika vyAyAmanA akhADAmAM vijetA banavAnI gaNatarIe bhinnamatano sUra kADhatA hatA evuM paNa nathI. teo zAstrano mahimA kare che, sAthe vastuvicAramAM buddhine eka upakaraNa lekhe kAme lagADavAnI himAyata paNa kare che. vicArahIna anukaraNa ke rUDhinI sarvoparitAno svIkAra temanA mATe asahya che. temanA jIvanaprasaMgo temanA AvA svataMtra mijAjanI sAkSI pUre che. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 {] siddhasena zataka chaThThI batrIsImAM temano Avo mijAja soLe kaLAe khIlyo che. A batrIsImAMnA temanA udgAro koIne kadAca ugra jaNAya paNa A ugratA vyakti paraka nathI, bauddhika zistanA AgrahamAMthI janmelI nItiparaka che. vicAravAnI jemanI zakti nathI tevA loko vicArazIlane zIkhAmaNa ApavA jAya emAM temane aMdhAdhUMdhI lAge che. have A viSayamAM rAjA ke koTavAla to vacce AvI na zake. A eka lAcArI che. divAkarajIe A zlokamAM kaTAkSa dvArA A lAcArI vyakta karI che. A viSayamAM jagatanA rakSaka devatAonuM paNa kaMI cAlatuM nathI, eTale ja sUMThane gAMgaDe gAMdhI banI besanArA DAhyAmAM khapI zake che, baDabaDATa karI zake che ! Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 85 34 hAmAM hA na karI zakAya purAtanairyA niyatA vyavasthiti stathaiva' sA ki paricintya setsyti?| tatheti vaktuM mRtarUDhagauravA-, 24 na gAta: prathayaDu vidviSa: TT (6.2) pahelAMnA lokoe je vyavasthA karI che te, UMDo vicAra karatAM, Aje paNa jemanI tema kAma Avaze kharI? mRta ane rUDha thaI gayelA lokonA mAna khAtara hA e hA karavA huM janmyo nathI, virodhIo vadhatA hoya to bhale vadhe zrI siddhasena divAkara cIle cIle cAlanArA nathI. rUDhine vaza thavuM temanA mATe muzkela che. rUDhibhaMjaka tarIkeno temano sUra A zlokamAM pragaTa rIte jhIlAyo che. pahelAMnuM badhuM sAruM, AjanuM badhuM khoTuM purAtananA premIonI vicAradhArA Avo khyAla laIne cAlatI hoya che. sudhArAvAdIo pahelAnuM badhuM khoTuM, ame zodhyuM te sAcuM' evA khyAlamAM rAcatA hoya che. divAkarajIno abhigama A baMne karatA judo che e vAta chaThThI batrIsInA zlokonA sAmaTo vicAra karavAthI spaSTa thAya ema che. 2. svargava - mudrita pATha Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 [] siddhasena zataka pahelAMnA kALanA dharma ke samAjanA agraNIoe je vyavasthA goThavI haze te badhI ja khoTI haze ema teo nathI kahetA. temano prazna che : e vyavasthA Aje paNa jemanI tema lAgU paDaze kharI ? amuka prathAo sadIo sudhI cAlatI rahe che emAM nA nahi, paNa enA prAraMbhanuM svarUpa ane AjanuM svarUpa samAna rahI zakayuM che ke badalI gayuM che teno khyAla UMDA abhyAsIne ja AvI zake. je ATaluM nirIkSaNa-parIkSaNa karI zakato hoya te dareka jUnI rUDhi paraMparA-vyavasthAne ziromAnya kayAMthI karI zake ? huM mAtra pUrvajonA gaurava khAtara hA e hA karavAno nathI"purANapaMthIonI sAme zrI siddhasenane jIvanamAM AvI siMhagarjanA ghaNIvAra karavAnI AvI haze. e samaye emanI mukhamudrA para kevA durgharSa nizcaya ane paDakAranI AbhA patharAI haze ? kazuM paNa AMkho mIMcIne svIkArI nahi levAnI vAta A chaThThI batrIsImAM temaNe ghUMTI ghUMTIne karI che. temanuM buddhivAdI vyaktitva ahIM soLe kaLAe jANe khIlyuM che. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [ 87 3pa purAtananAM premamAM jaDa na banavuM joIe bahuprakArAH sthitayaH parasparaM, virodharakSAH kathamAzu nizcayaH?| vizeSasiddhA tviyameva' neti vA, purAtanapremananIce mukhyate | (64) vyavasthAo aneka prakAranI che ane te ApasamAM meLa nakhAya tevI paNa che, tyAre temanI yogyAyogyatAno nizcaya ekadama zI rIte thaI zake? "A ja paraMparA sAcI ane AkhoTI" evuM utAvaLe kahI devuM te to purAtananA premamAM jaDa banI gayA hoya temane zobhe. amuka rIta-rivAja-rUDhi bahu jUnA vakhatathI cAlyA Ave che eTale te barobara ja hoya evo abhigama jaDa kahevAya. samIkSA-tulanA-tapAsa karyA bAda susaMgata lAgatI vAtano svIkAra thAya to te abhigama svastha ane jIvaMta gaNAya. dharmakSetramAM ke sAmAjika-rAjakIya vagere anya kSetromAM jAta-jAtanI rUDhi-vyavasthA-mAnyatAo ApaNane jovA maLe. keTalIka ekabIjAthI taddana UlaTA prakAranI-sAmasAmA cheDAnI paNa hoya. baMne jUnI paNa hoya. ItihAsamAM gayA vagara ekane sAcI, bIjIne khoTI kahI devAnI hiMmata te . siniyameva - mudrita pATha Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 ] siddhasena zataka vicArahIna vyakita ja karI zake. judA judA samaye, sthaLa-kALanI jarUriyAta mujaba, judI judI vyavasthAo amalamAM Ave che. samaya badalI jAya che. koI zANI vyakita navI vyavasthA sUcave che. jene eka varga svIkAre che, bIjo pahelAMnI cAlI AvatI vyavasthAne vaLagI rahe che. athavA eka ja kALe, sthaLabhede judI judI vyavasthAo AkAra le che. kALakrame e badhI prAcInanI gaNanAmAM Ave che. junI kahevAtI ane paraspara meLa nahi khAtI evI vyavasthAono eka Dhagalo thAya che. navI nakora vyavasthAnI jarUra paDe che paraMtu prAcInatAnA pUjArIo navIna vAtathI to bhaDake ja, paNa potAnI mAnyatAthI alaga paDanArI anya jUnI paraMparAne paNa dhaDa daIne khoTI kahI detA hoya che. zrI siddhasena Ane jaDatA kahe che. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka 89 36 prAcIna puruSo kone kahevAya? jano'yamanyasya mRtaH purAtanaH, purAtanaireva samo bhvissyti| purAtaneSvityanavasthiteSu kaH, purAtanottAnyaparIca roye?II (6.6) A vyakita (eTale ke vidyamAna vyakita) marIne anya loko mATe prAcIna puruSa banavAno che ane ApaNA prAcIna puruSo jevo ja gaNAvAno che. prAcIno jo Ama badalAtA ja rahetA hoya to purAtana lokonI vAta vagara vicAryuM koNa svIkAre? satyAsatya, yogya-ayogyano nirNaya karavAno Ave tyAre loko bahu sahelAM-sagavaDiyA dhoraNe pheMsalo ANatA hoya che. eka sagavaDiyuM dhoraNa che-"ApaNAvALAnI vAta sAcI, sAmAvALAnI khoTI." "ApaNane phAyado thato hoya eno pakSa levo" evuM gaNita paNa bahu pracalita che. "je pakSa bahumatImAM hoya te sAco" evuM dhoraNa paNa jANItuM che. "vaDIlo kahetA AvyA che. AgaLathI cAlyuM Ave che, mATe sAcuM haze" AvuM valaNa paNa kAma kare che. zrI siddhasenane bIjAM dhoraNo to asvIkArya hoya ja, paNa jUnuM che mATe sAcuM", "prAcIna graMthamAM lakheluM che mATe sAcuM" e valaNa mATe paNa temane asaMmati che. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 ] siddhasena zataka pahelAMnA loko kahI gayA te khoTuM thoDuM hoya ?" e udgAramAM vaicArika paMgutA samAyelI che. agAunA loko badhA sarvajJa, saMpUrNa, taTastha, zANA ja hatA evuM AmAM dhArI levAnuM che. jo ApaNe AjakAlanA mANasanI vAto paNa vagara vicAryuM svIkAratA na hoIe to junA jamAnAnA lokonI vAto paNa vagara tapAse svIkAravAnI na hoya. prAcIna-arvAcInanuM vargIkaraNa eka asthira - pravAhI bAbata che. divAkarajI kahe che ke huM maryA pachI kokane mATe prAcIna banavAno ja chuM ! AjanA loko AvanArI peDhIo mATe prAcIna ja gaNAze ne ? prAcIno je Ama badalAtA ja rahetA hoya to "prAcIna hoya te badhuM barAbara" e dhoraNa keTaluM bharosApAtra gaNAya ? kone khabara, prAcInomAM koI khoTonabaLo mANasa ghUsI na gayo hoya ? AthI ja jUnA hoya ke navA, koInI paNa vAta pUratA vicAra vinA mAnya karavAnI na hoya. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 91 37 vicAravAnuM baMdha karavuM e AtmaghAta che vinizcayaM naiti yathA yathAlasa stathA tathA nizcitavat prsiidti| avandhyavAkyA guravo'hamalpadhI riti vyavacana svIMdhAya ghAvatiiA (6.6) maMda mati mANasa koI vastuno nirNaya karavAmAM jeTalI vadhu muMjhavaNa anubhave che eTalo ja pote kaMIka moTI vAta nizcita karI hoya ema harakhAya che. moTAnI vAtamAMphera nahoya, huMto alpabuddhi chuM" AvA nirNaya para AvanAra AtmaghAtane mArge AgaLa dhapI rahyo che. prAcIna paraMparAomAM ke purANA graMthomAM ghaNIvAra evI vAto cAlI AvatI hoya che ke jenA pratyakSa paristhiti sAthe meLa na khAto hoya. eka zAstramAM eka prakAre ne bIjA zAstramAM bIjA prakAre kathana kareluM jovA maLatuM hoya che. dareka junI-purANI vAtane sAcI ja TheravavAnA prayAsamAM purAtanapremIonI hAlata kaphoDI thAya che. teo kaI "zAstrIne, are, jUnA-purANA ardhajarjara eka pAnAne paNa khoTuM te kahI zake nahi. gUMcano ukela lAvavA eTale ke cAlI AvatI ulaTI-sulaTI, adhUrI-ochI vAtane pUrNa satya sAbita karavA prayatna to kare che, paNa temanI tapAsano nicoDa WWW.jainelibrary.org Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 ] siddhasena zataka zo hoya che ? e ja ke "A to agamanigamanI vAto. ApaNI mati AmAM kayAM pahoMce ? ApaNe zraddhA rAkhavI. lakheluM khoTuM na hoya, A to parApUrvathI cAlyuM Ave che, ApaNe emAM vicAravAnuM na hoya." pAchA A loko harakhAtA hoya che. "juo zAstramAM kevI agamaagocara vAto lakhelI che " ane potAnI ja pITha thAbaDatA hoya che : koI game te kahe, ApaNI zraddhA acaLa che." zrI siddhasena kahe che ke "mane khabara na paDe, huM to alpabuddhi dharAvato pAmara manuSya" e udgAra bauddhika paMgutAmAMthI Ave che. emAM manuSyabuddhinuM avamUlyana che. AtmagauravanuM hanana che, pote ja potAno ekaDo kADhI nAkhavAnI vAta che. Ane teo bauddhika AtmaghAta gaNe che. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 siddhasena zataka 93 vicAra karavAnuM ALasa manuSyavRttAni manuSyalakSaNaimanuSyahetorniyatAni taiH svayam / alabdhapArANyalaseSu karNavA nagAdhapArANi kathaM grahISyati ? / / (6.7) manuSyo vaDe, manuSyo mATe, manuSyanA vyavahAro svayaM nakkI karAyA che. maMdamati lokone e vAto bhale agamya lAge, paNa vicArazaktivALo mAnavI A badhAne akaLa--agAdha zI rIte mAnI le? jemane ApaNe prAcIna mahApuruSo kahIe chIe teo manuSya ja hatA- manuSyanA lakSaNayukata manuSya hatA. arthAt sAmAnya nahi, vikasita manuSya. bIjA zabdomAM kahIe to mahAmAnava. emaNe je kaMI kahyuM ke je vyavasthA karI te konA mATe ? devo, dAnavo ke pazu-pakSI mATe to nahi ja. emanI najara sAme manuSyo ja hatA. temaNe manuSya mATe ja vicAryuM ane kaMIka goThavyuM. temaNe kahelAM-karelAM vidhAno manuSyo mATe ja hoya to te manuSyone samajAya, manuSyo tenuM AcaraNa karI zake evAM ja hovA joIe. manuSyathI thAya ja nahi evuM kazuM kahenAra ke batAvanAra vyakita manuSyaprakRtine samajato ja nathI ema ja TharyuM. kahevA-karavA pAchaLano eno Azaya paNa Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 [] siddhasena zataka mAnavIya na rahayo. ema hoya to enuM potAnuM manuSyatva paNa zaMkAspada Thare. keTalAka loko vicAranA ALasu hoya che. evI tasdI levAnuM temane phAvatuM nathI. teo bIjAonI pAchaLa pAchaLa cAlatA rahe che. bIjA keTalAka loko vicArathI dUra rahetA hoya che kemake satyano bhAra khamI zake evuM gajuM temanuM nathI hotuM. AvA loko zraddhAnuM oThuM le che - "zAstramAM lakhyuM che te sAcuM ja hoya, pahelAnA mANaso karI gayA temAM vicAra karavAnuM na hoya. zAstrano pAra ApaNe kayAMthI pAmIe ?" emanuM e jANe. jenI buddhi cAle che te to vicAra karavAno ja. pahelAMnA loko paNa manuSyo ja hatA, mANaso mATe ja temaNe lakhyuM ke vicAryuM che, mAnava na samajI zake evuM teo na ja lakhe. vicAraka vyakita gabharAtI nathI. e zraddhahIna paNa nathI. mahAmAnavono draSTikoNa mAnavIya ja hato e zraddhA ja ene hiMmata Ape che. vicAraka prakRtino mAnavI buddhine kAme lagADe tyAre paNa teno mApadaMDa "mAnavIya hita' ja rahevo joIe evo sAra paNa AmAMthI nIkaLe che. lokone muMjhavavA tarkazakita vAparato hoya tene vicAraka nahi, dhUrta kahevo paDe. A zlokamAM divAkarajIe eka zabda vAparyo che- "svayaM". divAkarajI kayAMya vadhArAnA zabdo vAparatA nathI. "svayaM" zabdanA sUcitArtha ekathI vadhu nIkaLe. svayaM eTale potAnI meLe, svecchAe. eTale ke vinaMtI, badalo, dhanyavAda vagerenI apekSA vagara. A eka artha. bIjo artha thAya - potAnI rIte arthAtu potAnI IcchA, kalpanA ke samaja pramANe. A artha divAkarajInI vicAradhArA ane zailI sAthe meLa khAya tevo che. bhale mAnavIya hitanA dRSTikoNathI ja vicAratA hoya, chatAM potapotAnA sthaLa, kALa, prakRti ane bhASA vagerenA kAraNe vicArakonA ciMtanamAM aMtara paDI zake che. dareka vicAraka puruSa potAnI AgavI Dhabe vicAra kare che ane bole che - A tathya "svayaM" zabdathI divAkarajI sUcita karatA hoya to nA nahi. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 95 39 jUnuM ane navuM - baMne joIe yadeva kiJcidviSamaprakalpitaM, purAtanairUttati prazasyate sunizcitApyadhamanuSyavAkkRti ne payate' thatuM smRtimoda va : (da.:) gametevuM DhaMgadhaDA vagaranuM sarjanahoya paNa prAcIna puruSe raceluM che" eTalA eka kAraNasara tenI prazaMsA thAya che, jyAre AjanA mANasanI kRti game teTalI vyavasthita hoya to ya vaMcAtI nathI. A cokhkhI matimUDhatA ja che. baMdhiyAra mAnasa tarapha zrI siddhasenane keTalI cIDa che te A zloka kahI jAya che. loko bApanA kUvAmAM DUbI maratA to nathI paNa bApadAdAnI dhArmika ke bIjI cAlI AvatI jarIpurANI vAtomAM potAne keda to karI ja le che. koNa jANe kayArathI cAlI AvanArI moMmAthA vagaranI vAto paNa mAnavA-manAvavA loko taiyAra hoya che ane navIna vicAra ke navIna vyavasthA game teTalA sugrathita, sArA ke tarkazuddha hoya toya tene hasI kADhavA sudhI pahoMcI jAya che. purAtanano prema temane ghaNIvAra AMdhaLA banAvI deto hoya che. A badhuM jotA zrI siddhasene vAparelo zabda "smRtimoha-buddhinuM devALuM 2. pAcate - mudrita pATha Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 [] siddhasena zataka bilakula ThIka lAge che. purANA kALanA lokoe manana-maMthana karyAM ja haze, e dRSTie temanA sarjanano Adara karavo rahyo; paraMtu dareka jUnI kahevAtI vAtane mAthe caDAvI levAnI jarUra nathI. have koIne kazuM mahatvanuM sUjhI na Ave evuM mAnI levAya nahi. jJAnanI saritA amuka eka biMdue vahetI aTakI gaI che evuM dhArI levAmAM vicAradAridra vahorI levA jevuM thaze. kAlidAsa ke bhavabhUti mahAna kavi hatA. teno artha e nahi ke have koI kavi temanA karatAM sAruM sarjana na karI zake. navAmAM zuM hoya ema samajI ravIndranAtha ThAkuranI kavitAne hAtha ja na lagADavo ? evuM ja anya viSayo paratve. ghaNI vakhata to purogAmI karatAM anugAmI mANasanI vAta vadhu sArI hoya che; kAraNa ke e purogAmInA khabhA upara Ubho hoya che, ene saheje thoDuM vadhAre dekhAya che ! Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 97 40 zAstromAM sumeLa ja che parasparAnvarthitayA tu sAdhubhiH kRtAni zAstrANyavirodhadarzibhiH / virodhazIlastvabahuzruto jano na pazyatItyaMta pracaJA (6.99) avirodhI draSTivALA satyaruSoe to paraspara meLa dharAvatAM zAstro ja racyAM che. jemaNe thoDuMka ja vAMcyuM-vicAryuM che chatAM virodha karavAnA rasiyA che evA loko A nathI samajI zakatA e paNa sAruM che dareka prAcIna vAtane jaLonI jema vaLagI rahenArA lokonI zrI siddhasene karelI AkarI AlocanA parathI koI temane purAtanadveSI samajI le evo bhaya asthAne nathI. vastutaH koI vAta bahu junA jamAnAthI cAlI Ave che eTalA eka kAraNe te satya ja che evA tAraNa para AvavAnI teo nA pADe che. jUnuM badhuM vALIjhUDIne kacarATopalIne AdhIna karavAnI vAta temanA manamAM nathI. A zlokamAMthI zrI siddhasenano A svastha abhigama ApaNI sAme spaSTa thAya che. vividha zAstro/vicAradhArAonA praNetAo badhA ja kaMI dabhI ke lebhAgU nathI hotA. emAMnA ghaNA to saMto-sAdhu puruSo hoya che. e badhAnAM Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 [] siddhasena zataka kathana bhASA-zailI-bhUgoLanA saMdarbhamAM ekabIjAthI alaga paDatAM hovA chatAM emanAmAM eka AMtarika sumeLa hoya che. AvA satparuSo pote je vicAradhArA ke vyavasthA prajA samakSa mUke temAM paNa agAunI ke vartamAna kALanI anya vyavasthAothI kazuMka UlaTuM karavAnI temanI nema nathI hotI, paraMtu temAM sudhAro-vadhAro karavAnI dRSTi hoya che. Ama chatAM be ke vadhu jAtanI vicAradhArAo AkAra le tyAre virodha karavAnA rasiyA-virodhatatpara lokone jhaghaDAno eka muddo maLI jAya che. paraspara pUraka banavA mATe sarjAyelI vyavasthAo vacce uttara-dakSiNa jeTaluM aMtara lAgavA mAMDe che, paNa kone ? jemaNe jhAjhuM vAMcyuM nathI, vicAryuM nathI chatAM potAne zANA samaje che evA ardhadagdha lokone. bahuzruta janone to virodhanI vacce paNa samanvayakArI avirodha jovAmAM muzkelI naDatI nathI. divAkarajI chelle kahe che ke ardhadagdha lokone avirodha nathI dekhAto e ya sAruM che. avirodhanI samaja temane paDatI hota to pachI virodhano jhaMDo uThAvavAnuM kAma koNa karata? virodhanA vyavasAya para nabhatA A loko sAva navarA ja paDI jAta ! Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka ] 99 41 dhUrta lokonAM dhatiMga vRthA nRpairbhartRmadaH samuhyate, dhigastu dharmaM kalireva diipyte| yadetadevaM kRpaNaM jagacchaThe ritatato narthamavairvisutA (6.76) kokanuM bagADavAne TAMpI rahenArA luccAo dvArA bApaDA loko cArekora lUMTAtA hoya tyAre rAjAo 'svAmI' paNAno ghamaMDa rAkhe che te phogaTa che, dharmane paNa dhikkAra che, mAtra kaLikALa ja joramAM che ema mAnavuM rahyuM. duniyAmAM dhatiMga ane ThagAI haMmezanA che. Aje to jIvananuM eka paNa kSetra evuM nahi rahyuM hoya jemAM loko dhUrtakaLAno bhoga nahi banatA hoya. zrI siddhasenanA samayamAM ThagAInuM pramANa AjanA hisAbe to cothA bhAganuM ye nahi hoya. kadAca tethI ja te vakhate je kaMI prapaMca cAlatA hatA te joIne teo UkaLI uThe che. bIjI eka vAta paNa noMdhavA jevI che. divAkarajIe ahIM je puNyaprakopa ThAlavyo che te dharmakSetre ke tattvavicAranA kSetre cAlatI luccAIne anulakSIne che. managhaDaMta kathAo, uTapaTAMga siddhAMto, citravicitra anuSThAno, purohitonA lAbhArthe cAlI rahelA karmakAMDo, kApAlikonA jaMgalI karatUto Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 [C] siddhasena zataka AvuM badhuM te vakhate joramAM hatuM, nirlajjapaNe cAlatuM A bakhaDajaMtara divAkarajI jevAne asvastha karI mUke temAM navAI nathI. luccAo to potAnI kaLA ajamAve ja, paNa lokone rakSaNa ApavAnI jemanI pharaja che te rAjAoe to kaMIka karavuM joIe. dhUrtothI lokone ThagAtA bacAvavA mATe rAjAo jo kaMI na karatA hoya to teo potAne rakSaka kahevaDAve che, te phogaTa che. rAjAo khuda dhUnI jALamAM AvI jaI zake che, paNa jagatamAM dharmanI paNa eka zakti che, e paNa jo duSTone paraco na dekhADI zakatI hoya to eno ya zuM artha ? dhUrtone jarAya AMca AvatI nathI teno artha e ke Aje kaLikALa pUrabahAramAM khIlyo che, jemAM dharmanI zakti paNa pAchI paDe che ! zrI siddhasenanA A udgAra UMDI vyathAnA ane lAcArInA che. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jara purANapaMthIonuM amodha zasra paredyujAtasya kilAdya yuktimat purAtanAnAM kila doSavadvacaH / kimeva jAlmaH kRta ityupekSituM, siddhasena zataka [ 101 'pravaJcanAyAsya janasya setsyati / / (6.18) 'AjakAlanA janmelAnuM kaheluM sAcuM ane prAcIna puruSo kahI gayA te khoTuM ? A te kevuM avicArIpaNuM !'' navIna vicArakanI vAtane uvekhavA mATe tathA duniyAne chetaravA mATe AvI vAto bahu kAma Ave che. . 1. prapaJcanA - mudrita pATha .8 'jaise the'mAM mAnanAro varga hamezAM moTo hoya che; sthApita hitavALA ane parivartanabhIru-e be prakAranA loko paristhiti jema che tema ja rahe evuM IcchatA hoya che. navIna vicArakanI yuktisaMgata vAtano bIjo koI uttara temanI pAse na rahe tyAre temanuM chelluM zasra A che : 'juo to kharA! AjakAlano mANasa purANA zAone khoTAM kahevA nIkaLyo che. gajaba thaI gayo!" Ama teo sAmAnya prajAne navIna vicArakonI vAtothI dUra rAkhavAmAM saphaLa thAya che. divAkarajI kahe che ke A duniyAne cheta2vAnI, aMdhArAmAM rAkhavAnI Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 ]i siddhasena zataka vAto che. jo ke satyane hamezAM dabAvI rAkhavAnuM zakaya nathI paNa prAraMbhamAM zaTha loko phAve che kharA; vizvamAM Ama ja thatuM AvyuM che. rUDha ane sthApita vicAradhArA ke vyavasthAmAMthI lokone bahAra kADhavAnA prayAsone rUMdhavAnI kozISa thAya ja che. dharmakSetre sudhArA karavAnI jhuMbeza calAvanAra dareka zodhakane A sthitino sAmano karavo paDe che. thAya che evuM ke sudhArAno prAraMbha karanAra ane eno virodha karanAra e baMnenI vidAya pachI samAjane sudhArAno lAbha maLe che. je hAjara hoya che temAMnA ghaNA vaMcita rahI jAya che. Ano koI upAya nathI. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 siddhasena zataka 103 A badhAmAM sAco koNa ? avazyameSAM katamo'pi sarvavijjagaddhitaikAntavizAlazAsanaH / sa eSa mRgyaH smRtisUkSmacakSuSA, tametya zekhai: minarthapataii:?|| (6.23) A badhAmAMthI koIka to sarvajJa ane jagatane mATe ekAMta hitakArI tathA vyApaka zAsanano praNetA hovo ja joIe. smRtinA sUkSma cakSu dvArA enI zodha karIe. e maLI jAya to bIjA nakAmA paMDitone zuM karavA che ? jagatanA kalyANanI cAvI ekalA potAnI pAse che evuM dAvA sAthe kahenArA seMkaDo matapravartako ane tattvaciMtako A pRthvI para hamezAM maLI Ave. badhA to sAcA nahi ja hoya, kema ke keTalAka to ekabIjAthI taddana UMdhI vAta karanArA hoya che. bemAMthI eka sAco, to bIjo khoTo ja hoya. keTalAkanI bhAvanA jagatahitanI ja hovA chatAM temanI vicAradhArA ekAMgI ke bhrAMtipUrNa jaNAtI hoya che. keTalAkanuM kathana aDadhuM-paDadhuM sAcuM jaNAya. pUrNa satya-soLa AnA sAcI vAta kokanI haze to kharI ja. zrI divAkarajI ahIM AkhI vAtano meLa besADI ApatA jaNAya che. temanuM kahevuM che ke A ToLAmAM ja ApaNe zodha calAvavAnI che. ApaNA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 [] siddhasena zataka kAmano mANasa A bhIDamAM ja kayAMka che. jhINI najare jovuM paDaze. smRtinA sUkSma cakSu vaDe eTale ke jAgRta tINa avalokana dvArA e vyaktine khoLI kADhavI paDaze. ApaNe jene pathadarzaka banAvI zakIe evI vyaktine oLakhavAmAM lakSaNa kyAM ? divAkarajInA manamAM kaMIka AvAM lakSaNa che : e vyakti sarvajJa hovI joIe. AMzika jJAnavALo kalyANakAmI bhale hoya paNa te sakSama na kahevAya. dharmamArganuM nirUpaNa karatI veLAe eka vidhAna karatAM pahelAM teNe tenA saghaLAM saMdarbho jANelAM hovA joIe. bIjuM, tenI vAta mAtra jagatahitanA lakSya thatI hovI joIe. aMgata lAbhane lezamAtra sthAna na hovuM ghaTe. trIjuM, tenuM mArgadarzana vizALa-vyApaka hovuM joIe. spaSTa che ke AvI tapAsa mATe upalabdha sarva matapaMtha/vicAradhArAonuM taTasthapaNe UMDuM avagAhana Avazyaka banI rahe. zrI siddhasenane e ISTa che. emanI racelI upalabdha batrIsIomAM vividha darzana/saMpradAyano sAra saMkSepa rajU karatI saMkhyAbaMdha batrIsIo che. e ja temanA AvA valaNanI sAkSI pUre Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka ]i 105 44 zudra mAnasa "punattamacaita6 mitro? mamaiSa :? #i zanAjJitA vaya?" "guNottaro yo'tra sa no'nuzAsitA" manorathoDaveSa toDa"vetasAma?IL (6.ra7) "AnI A vAta bhUlabharelI che."huMzuM pAgala chuM?""enA mArI AgaLa zA bhAra che?" "zuM amAruM bhAgya paravArI gayuM che?" (AvA garvabharyA vacano ja cAre tarapha saMbhaLAya che.) "ApaNAmAM je adhika guNavAna hoya te ApaNo pathadarzaka bano" evo vicAra paNa saMkucita hRdayavALA lokone kyAMthI Ave? zAstrArthanA akhADAmAM bauddhika vyAyAmanA dAva ajamAvI ekabIjAne cita karavAmAM magUla vAdI ane prativAdI paMDitonAM garviSTha vacano divAkarajI ahIM noMdhe che. AvI ghAMTAghAMTa te samaye rojanI hatI. vAdayuddhomAM pratispardhIo vacce Apa-pratyAkSepanI jhaDI varasatI. dareka harIpha toDI pADavAnI bhASAmAM ja bolato ke vicArato. A badhuM tattvavicAra ane dharmavicAra mATe thatuM ! zrI divAkarajI kahe che ke jo A lokone tattva ke dharmano nirNaya ja . tatyitA - mudrita pATha Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 ] siddhasena zataka karavo hoya to potAnA karatAM jJAna, cAritra ane anubhavamAM AgaLa hoya tevI vyakita pAse jaI samAdhAna zA mATe nathI meLavatA ? ahIM to dareka potAne "zAstramahodadhi mAne-manAve che; chIcharA jJAnamAM rAcatA, zAstronA zabdonuM pIMjaNa karatA A dhuraMdharo vastutaH bAliza kakSA para ja UbhA che. kUpamaMDUka jevI manodazAmAM jIvatA AvA lokone "ApaNAmAM je "guNottara' - adhika guNavAna hoya tene ApaNe mArgadarzaka banAvIe" evo Acho pAtaLo vicAra paNa kayAMthI Ave ? Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka U 107 4pa miDyA gaurava na gauravAkrAntamatirvigAhate kimatra yuktaM kimayuktamarthataH / guNAvabodhaprabhavaM hi gauravaM, nIvRttamatoDanyathA mavet II (6.24). potAnI moTAIno khyAla jenA mAthAmAM bharAI gayo che evo mANasa joI zakato nathI ke ahIM kharekhara zuM yogya gaNAya ane zuM ayogya. gaurava to guNanA vikAsathI Ave che. te vinAnuM gaurava kuLavadhUnA AcaraNa jevuM che. dhanavAna paNa saMskArahIna vyakti dhananA garvanA kAraNe behUdu vartana karatI hoya che paNa tenuM tene bhAna nathI hotuM. barAbara e ja rIte, pAMDitya prApta karanAra paNa sadguNothI vaMcita evA vidvAno ghamaMDamAM AvI jAya che ane halakI kakSA para UtarI Ave che. prativAdIne harAvavAnuM eka mAtra lakSya temanI sAme hoya che. sAcuM zuM ke khoTuM zuM tenuM temanA mATe koI mahattva nathI hotuM. anya vidvAnone te halakI najare jue che, apamAnita kare che. tenI bhASAmAM ghamaMDa ane tucchakAra Ave che, rADArADa karI sAmAnI vAta dabAvI devAnI kozIza kare che, tenA hAvabhAva paNa vikRta thaI jAya che. te dharAra khoTI yukita-prayukita ajamAve che, satya vAta jANato hovA Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ] siddhasena zataka chatAM kutarkothI asatyane satya siddha karavA mathe che. enuM AvuM vartana suza janone trAsa upajAve che, paNa tene potAne bhAna nathI hotuM ke e keTalI nIcI kakSAe pahoMcI gayo che. divAkarajI kahe che ke gaurava kone kahevAya tenI ene khabara ja nathI. jIvanamAM guNa Ave che tyAre vyakitanA vANI-vartanamAM kharI moTAI jhaLake che. teno vyavahAra sAmAvALAne AMjI nAkhe che, paNa e mATe te vyakti sabhAna prayatna nathI karatI. koI asaMskArI kuLanI kanyA moTA khAnadAna gharamAM paraNIne Ave che tyAre potAne moTI samajavA lAge che. paraMtu khAnadAnI eTale zuM tenI ene samaja nathI hotI. AvI moTA gharanI vahu Thasso rAkhIne bhale phare, paNa sAcuM gaurava tenAmAM hetuM nathI. e kRtrima moTAIno Azaro le che paNa samajadAra loko tenI saMskAranI khAmIne joI le che ane moTuM ADuM rAkhIne hase che. ghamaMDI paMDitonuM gaurava AvI guNahIna kuLavadhUonA ruAba jevuM che. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 109 ka uttama vaDatAnI bhASANa zailI AbhASya bhAvamadhurArpitayA kRtAstrAn, dRSTyA prasAdya ca nivartitayA vineyaan| brUyAt pratItasukhazabdamupasthitArthaM, noncane madmaminya mana:paracA (76) pratipakSI jUthane madhurabhAvapUrNa dRSTithI saheja saMbodhIne, ziSyavarga upara saheja achaDatI najara nAkhI prasanna karIne, samajI zakAya evA saraLa zabdomAM, artha spaSTa thAya e rIte, na UMcA avAje ke na maMda svare, sAmAnA mana para kabajo jamAvI laIne sabhAmAM bolavuM. sAtamI batrIsI eTale vakatRtvakaLAnI mArgadarzikA. aneka vAdamAM UtarI cUkelA, vAdazAstranI khAmI-khUbIono jAta anubhava meLavI cUkelA, prakhara pratibhAvaMta, samartha vAdavijetA pAsethI ApaNane vaphtatva aMgenuM mArgadarzana AmAM maLe che, AjanA vakatAone paNa e eTaluM ja mArgadarzaka nIvaDe evuM che. vakatA mATe vidvattA mahattvanI hovA chatAM divAkarajInI dRSTie vakatAnuM vyakitatva ane viSayanI prastuti vadhu agatyanAM che. vakatAe potAnA pakSe kaI kaI bAbatonI sajjatA keLavavI joIe tenI vistRta Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 [] siddhasena zataka chaNAvaTa sAtamI batrIsImAM thaI che. A zloka vaktavyano prAraMbha kevo hovo joIe tenuM citra rajU kare che. vaktAe prathama pratipakSI jUthane madhura ane bhAvavAhI zabdothI saMbodhavA ane potAnA ziSyavarga para prasanna najara pheravavI. divAkarajInuM mAnasazAstrIya kauzalya ahIM chatuM thAya che. pratipakSIne tame mAna Apo cho tyAre emaNe paNa tamAruM gaurava jALavavuM anivArya banI jAya che. vAdanuM pariNAma e Ave che, paNa manomAlityane avakAza pachI nathI raheto. svastha carcAno divAkarajIne vAMdho nathI. carcAne niyamo dvArA aMkuzamAM rAkhI tArkika pariNAma sudhI pahoMcADavI joIe ane e mATe vaktAmAM tarkazakti uparAMta saujanya ane zista hovAM joIe. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 siddhasena zataka [] 111 spardhA karavI hoya to zreSTha sAthe karo uddhUtavAgmiyazasA janasaMpriyeNa, pUrvaM visRSTavacanapratibhAguNena / vAcyaM saha pratihato'pi hi tena bhAti, jitvA punastamatikIrtiphalAni bhuGkte / / ( 7.17) kuzaLa vaktA tarIke khyAtine varelo hoya, lokapriya hoya, je agAu vaktRtvanI pratibhA darzAvI cUkayo hoya evA vidvAnanI sAthe vAdamAM UtaravuM. evAnI sAme hArI javAya to paNa hAranAranI zobhA vadhe che ane jItI javAya to vipula kIrti prApta thAya che. svamatanA maMDana ane paramatanA khaMDana arthe vAdavivAda thatA, paNa evA vAda-vivAdanuM divAkarajInI dRSTimAM UMcuM sthAna nathI. koI gahana viSayanI vicAraNA arthe saMvAda-carcA rUpe thatA vAdane teo Avazyaka gaNe che. bauddhika vikAsa ke bauddhika AnaMda mATe thatA vAda-vivAda paNa temanA mate ISTa che. A zlokamAM temano Avo abhigama joI zakAya che. jyAM tyAM ane je maLI jAya tenI sAthe vAdamAM UtarI paDavuM e samaya ane zaktino vyartha vyaya karavA barAbara che. bauddhika vyAyAma karavo hoya to vicAraka ane vaktA tarIke prasiddha hoya evA vidvAna sAthe carcAmAM Utaro. tyAM tamArI parIkSA thaze. evA ThekANe hArazo to ya sArA lAgazo. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ] siddhasena zataka jItazo to to tamArA nAmane cAra cAMda lAgI javAnA che! potAthI nabaLA pratispardhIne zodhIne tenI sAme moraco mAMDavAnI halakI mAnasikatA TALavA jevI che, e ahIM vagara ko samajAya che. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 siddhasena zataka [] 113 buddhibaLanAM pArakhAM AvakArya che kiM marma nAma ripuSu sthirasAhasasya ? marmasvapi praharati svavadhAya mandaH / AzIviSo hi dazanaiH sahajogravIryaH', krIDannapi spRzati yatra tadeva marma / / ( 7.26) dRDha manobaLavALAne zatrunAM marmasthAna zodhavAnI zI jarUra ? DhIlo mANasa to marmasthAnamAM prahAra karavA jatAM pote ja haNAI jAya. sahaja tIvra zaktivALo nAga ramatAM ramatAM ja jyAM dAMta besADe te ja tenA zatrunuM marmasthAna banI jAya che. dvandvayuddha ke anya koI yuddhamAM sAmAnya yoddhAo ekabIjAnA marmasthAna para prahAra karavAnI taka zodhatA hoya che. samartha yoddhAone Ama karavAnI jarUra rahetI nathI. emano ghA jyAM paNa paDe tyAM harIphano aMta ANI zake che. vAyuddhamAM paNa sAmA pakSanI nabaLI kaDI zodhI tene harAvavAno lAga dareka pakSa zodhato rahe che. divAkarajIne mana e rIta zobhAspada nathI. jo buddhibaLanA pArakhAM mATe vAdayuddhamAM UtaryA ho to koI paNa muddAne toDI pADavA jeTalI tamArI taiyArI hovI joIe. AvA vivAdamAM vipakSanI joradAra yuktione prabaLa tarko dvArA chinnabhinna karavAnI chUTa 2. .vIc: - mudrita pATha Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 [] siddhasena zataka hoya che. jo koI viSayanI yogyayogyatAnA nirNaya mATe vicAraNA thatI hoya ane zaktizALI harIpha potAnI kharI-khoTI vAtane prabaLa dalIla dvArA sAcI TheravavAno prayAsa karato hoya tyAM paNa pUrI tAkAtathI enuM nirasana karavAnI kSamatA hovI joIe. nabaLI kaDInI rAha jovA besAya nahi. buddhinA ja ATApATA ramavAnA che. adhUrI taiyArIe vAdamAM UtaravuM na joIe. zrI siddhasenanuM A maMtavya temanA vyaktitvane anurUpa che. udAharaNa paNa ekadama jaDabesalAka ApyuM che. nAga mANasanuM marmasthAna zodhIne DaMsa deto nathI; e to jyAM dAMta besADe te ja enA mATe zatrunuM marmasthAna. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 siddhasena zataka 115 vijayanI gurucAvI mando'pyahAryavacanaH prazamAnuyAtaH sphItAgamo'pyanibhRtaH smitavastu puMsAm / tasmAt praveSTumuditena sabhAmanAMsi, yatnaH zrutAcchataguNaH zama eva kAryaH / / (7.27) bahuvidvAna na hoya paNa zAMtithI kAma leto hoya evA puruSanI vAtanI noMdha lokoe levI paDe che. bahu bhaNelo hoya paNa dhairya vinAno hoya evI vyakti lokonI majAkano viSaya bane che. mATe, sabhAjanonA manane jItavAnI IcchA rAkhanAra vaktAe vidvattA karatAM so gaNo prayatna svasthatA keLavavAmAM karavo joIe. vaktRtva kaLAnI gurucAvI jevI zIkha A zlokamAM samAI che. vAgyuddha zabdothI khelAya che. zabdonAM zastra bhale game teTalAM dhAradAra hoya paNa enI zakti vaktAne AdhIna che. bhAre zabdonI pheMkApheMka ka2vAthI phAvI jaIzuM evuM mAnanArA ghaNA hoya che to dama vinAnA zabdo ne mAla vagaranI vAta hovA chatAM koI bhAre moTI vAta karI nAkhI hoya evA hAvabhAva karIne jItI javAnI AzA rAkhanArA vaktAo paNa hoya che. keTalAka sArA abhyAsI hovA chatAM AkaLA-UtAvaLA thaI bhUla karI besatA hoya che. A loko vAdanI kharI khUbIone samajI zakayA nathI. koI ghAMTA pADe che tyAre Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ] siddhasena zataka tenI vyAkuLatA chatI thAya che. dalIlone vyartha laMbAvavAmAM AvatI hoya tyAre hathiyAra khUTI paDavAnI khabara paDI jAya che. tame ADedhaDa bolavA lAgo cho tyAre lokone manoraMjana pUruM pADo cho. vijaya meLavavAno mArga e nathI. vijayanI cAvI che svasthatA. tamArA zabdomAM chalakAto AtmavizvAsa ja taTastha parIkSakonA manane tamArA tarapha vALI levAnuM kAma kare che. divAkarajI kahe che ke vidvattA meLavavI jarUrI che, paNa tethI ya vadhu jarUra prazama" keLavavAnI che. akaLAyA vagara ThaMDakathI vAta karanAra zrotAnA manamAM sthAna meLave che. enI vAta vajanadAra bane che. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 117 pa0 jyAM spardhA tyAM dveSa grAmAntaropagatayo rekaamisssNgjaatmtsryoH| syAt sakhyamapi zuno wtrorala vAlinorna cIt II (s.) mAMsanA ekaja TukaDA para Asakta hovAne lIdhe jemane paraspara IrSA jAgI che evA judA judA gAmanA be kUtarA vacce hajI kadAca mitratA thaI zake paNa pratispardhI evA be paMDitonI vacce, baMne sagA bhAI hoya to paNa, mitratA zakaya nathI. game te chaMdamAM, game te viSayanI rajuAta zrI divAkarajI sahajatAthI karI zake che. zabdo jANe svayaM goThavAI jAya che, na zabda ghaTe-vadhe, na arthamAM kayAMya khAMco paDe. AcArya hemacaMdra 'siddhasenaM veH '--"kavio badhA siddhasenanI pAchaLa" ema kaheluM. batrIsIonuM parizIlana karatAM A vidhAnanI yathArthatA pragaTa thAya che. A zloka divAkarajInA tIkhA kaTAkSano paNa uttama namUno che. jhaghaDAkhora paMDitone "cAmaDI taDataDI UThe" evo cAbakho temaNe A zlokamAM lagAvyo che. be paMDito, sagA bhAI hoya toya temanI vacce spardhA thAya che. 2. hAdeg - mudrita pATha F-9 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ] siddhasena zataka emAMthI dveSa janme ja. e yugamAM vidyAbhyAsa pUrNa thayA pachI paheluM kAma koI vAdamAM vijaya meLavavAnuM rahetuM. Ama, prathamathI ja khoTI dizAmAM vaLI gayelI paMDitAI pachI to jIvanabhara vAda-vivAdamAM ja aTavAI rahetI. "eka paMDita bIjA paMDitane joIne kUtarAnI jema ghUrakavA lAge che"ema eka subhASitamAM paNa kahevAyuM che. zrI siddhasenano kaTAkSa ethI paNa AgaLa jAya che. teo kahe che ke eka ja TukaDA mATe laDatA be kUtarA samajI jaze, paNa vAdavyasanI be paMDito sagA bhAI hoya to paNa - kadI ekabIjA sAthe sadbhAvathI vartI zakaze nahi ! - - Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 siddhasena zataka zabdapaMDitono vyartha vyAyAma anyaiH svecchAracitA narthavizeSAn zrameNa vijJAya | kRtsnaM vAGmayamita iti khAdatyaMgAni darpeNa / / ( 8.5 ) anyoe svamati pramANe kalpelA vicAro--muddAono khAsI mahenata laI abhyAsa karIne "badhAM zAo jANI lIdhAM' evA garvathI paMDito chAtI kADhIne cAle che. 119 hAra-jItanA lakSya paMDitAIno udyoga calAvatA prakAMDa paMDito kevo vyartha parizrama kare che te joIne zrI divAkarajI vyathita che. vAda vijetA banavAnI mahecchA pUrNa karavA mATe vibhinna mata-matAMtarono UMDo abhyAsa karavo paDato hoya che. bAra ke bAvIza varSa vividha darzanazAstro ane bIjA saMlagna viSayonAM zAstro bhaNyA pachI sarva prathama koI zAstrArthamAM vijetA banavuM paDe, tyAre paMDita tarIkenI mAnyatA maLe, padavI maLe. vaLI padavI TakAvI paNa rAkhavAnI hoya che. koI navo harIpha jAge ane AhvAna kare to pharajiyAta zAstrArthamAM UtaravuM paDe, na Utare to te hAryo ja gaNAya. jagatamAM jhINA jhINA vicArabhedane mahattva ApI navA navA matapaMtha-saMpradAya UbhA thatA rahe che, tenAM lAMbA-pahoLAM zAstro lakhAya. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 [] siddhasena zataka jIvanamAM kayAMya khapa na lAge evA - kokanA bhejAmAMthI udbhavelA - bhAtabhAtanA siddhAMto eka vAra bhejAmAM UtAravA ane pachI tenuM khaMDana karavA mATe navI dalIlo zodhavAmAM potAnA bhejAnuM dahIM karavuM-A nakaro trAsa che. AvI bhejAphoDI eTalA mATe kare che ke mahAmahenate meLavelI padavI ene TakAvavI che. AvA vividha mata-darzanonA niSNAta banI "huM keTaluM badhuM jANuM chuM" evo garva bhale koI kare, vastutaH e kALI majUrI kare che. A satyathI ajANa evo paMDita eka pahelavAnanI jema bAvaDAM ThokIne harIphane paDakArato hoya e dRzya zrI siddhasenane karuNa lAge che. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 121 para vANIvilAsa muktino mArga nathI anyata eva zreyAM syanyata eva vicaranti vAdivRSAH / 'vAksaMrambhaM kvacidapi na MII muniH zivopAyamaII (4.7) zreyano mArga eka tarapha rahI gayo che ane vAdavijetA dhuraMdharo bIjI dizAmAM doDaye jAya che ! vANInA vyAyAmane koI jJAnIe kayAMya muktino upAya kahyo nathI. vAdanA akhADAmAM matavAdI vidvAnone uchaLatA-kUdatA-garajatA joIne zrI siddhasenanA hRdayamAM jAgelA kheda, karuNA ane ciMtA A zlokamAM jhIlAyA che. koI khoTA raste jatuM hoya, kahevA chatAM na mAne tyAre sarjana vyaktine kevI lAgaNI thAya ? e ja ke bicAro herAna thaze. zrI siddhasena Avo ja bhAva ahIM vyakta karI rahyA che. kalyANano mArga eka tarapha rahI gayo ane A diggaja paMDita AMkho mIcIne bIjI ja dizAmAM vacce jAya che. A doDanA aMte temane je kaMI maLaze tenI kiMmata keTalI ? kIrti ke ghana sivAya zuM maLaze ? teo je koI mata ke darzananuM khaMDana athavA maMDana kare che te mata/zAstrano viSaya . vArUraH - mudrita pATha Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 ] siddhasena zataka AtmA-paramAtmA, karma-dharma-mokSa ja che. zuM Ama khaMDana-maMDana karavAthI AtmA ke paramAtmA maLe che ? nA, koI zAstra evuM nathI kahetuM. pote je mata/paMtha/zAstrane mAnatA hoya tenA praNetAe paNa "jIbhAjoDIthI mokSa maLaze? ema to nahi ja kahyuM hoya ! vAdavivAdamAM rAcatA, mAtra vANInA vyAyAmamAM aTavAyelA vidvAno kharekhara UMdhe raste jAya che. pote pathadarzaka tarIke svIkArelA zAstra ke gurunA cIMdhelA mArgane paNa teo cAtarI jatA hoya che. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para siddhasena zataka [] 123 tattvanirNaya mATe mAtra zAstrajJAna pUratuM nathI sAdhayati pakSameko 'pi hi vidvAn zAstravit prazamayuktaH / na tu kalahakoTikoTyo pi sametA vAyattAnamunAn'|| (6.6) zAstrajJa ane zAMta mativALo eka vidvAna paNa potAno vicAra anyone gaLe UtArI zake che; mAtra thUMka uDADavAvALA paMDito asaMkhya ugra vAdavivAda karyA pachI paNa kazuM siddha karI zakatA nathI. divAkarajI jijJAsAthI thatI carcA-vicAraNAnI viruddha nathI. tattvavicAra e to buddhino zreSTha viniyoga che. buddhi tattvavicAramAM madada kare che e kharuM, paNa mAtra buddhithI tattvanirNaya karI zakAto nathI, prayoga ane anubhava paNa apekSita che. A anubhava eTale zAstramAM darzita sAdhanApatha 52 cAlatAM maLanArI anubhUti. tattvanI zodha zAstranA zabdomAM-pAnAmAM kare e paMDita, potAnI manobhUmimAM kare e sAdhaka. zAstramAM thayeluM tattvanuM varNana e mAtra saMketa che. enA AdhAre sAdhaka pravAsa Adare ane moDo vahelo 'sAkSAtkAra' kare e ja kharuM 'darzana'. AvA anubhUtisaMpanna vyakti potAnA darzananA baLe vAta kare che tyAre loko tarata 2. .munaH - mudrita pATha Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 ] siddhasena zataka teno svIkAra karI le che, ane eka pothIpaMDita dalIlo karIne thAkI jAya che to paNa potAnI vAta mAnya karAvI zakato nathI. divAkarajI kahe che ke mAtra zAstravid nahi, paNa prazamayukta bano. vAta-pitta-kapha e zArIrika tridoSa che, rAga-dveSa-moha e AdhyAtmika tridoSa che. A tridoSanuM zamana thAya -- vyakti rAga-dveSa-ajJAnanI bahAra Ave -- e che prazama. Avo prazama sAdhanA dvArA ja upalabdha thAya. prazama - AvyA pachI ja kharA arthamAM zAstravida banAya. nirmaLa thayela mati zAstranA marmane jhaTa grahaNa karI le che. zAstrano marma jANanAra vyakti be miniTamAM koI vivAdano ukela ANI zake, te vinA mAtra kajiyA ja thAya. kAraNa ke tAtparya eTale ke marmane samajyA vagara karelI vAta hRdayane sparzatI nathI, zaMkA jatI nathI. prazama AvyA vagara zAstrano marma pakaDAto nathI. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 sA naH kathA bhavitrI, vivAdapriya paMDitonI kasarata siddhasena zataka [] 125 iti rAgavigatanidro tatraitA jAtayo mayA yojyAH / vAGmukhayogyAM nizi karoti / / (8.12) "amAro amuka viSaya para zAstrArtha thavAno che, temAM mAre ATalI yuktio vAparavAnI che"-- evI ciMtAthI jenI UMgha palAyana thaI gaI che evo paMDita rAtre paNa jIbha ane hoThanI kasarata karyA kare che. zrI divAkarajIe vAdavivAdanA jagatane bahu najIkathI joyuM che. zAstrArthamAM UtarelA harIphonI mAnasika sthitinuM sacoTa zAbdika citra eTale ja teo upasAvI zake che. zAsrArthano divasa nakkI thAya eTale divaso sudhI tenI taiyArI cAle. zAstrArtha ghaNI vAra divaso sudhI laMbAya. sabhAmAMthI ghare AvelA vAdIprativAdInA manamAM to vAda--prativAda cAlatA ja rahe. rAte paNa e mAnasika vAda karato rahe. 'e Ama kaheze, huM Ama kahIza, ene A rIte pakaDIza' evA mAnasika ATApATAmAM ja enI rAto vIte. 'AvatI kAle zuM khAIza-zuM karIza ?" evI ciMtAmAM koI garIbanI Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 ] siddhasena zataka UMgha veraNa bane. "amuka UgharANI vasUla kema karavI ?" evI bhAMjagaDamAM koI zeThiyAnI UMgha harAma thAya. hAra-jItanA IrAde vAda-vivAdamAM UtaranArA paMDitonI hAlata emanA karatAM sArI nathI hotI. jagatanA sanAtana praznonI gUMca ukelavA jatAM pote ja gUMcavAI janArA A loko kharekhara dayApAtra ja che. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 127 papa tattvajJAnanI othe ahaMkAra duHkhamahaMkAraprabhava mityayaM srvtntrsiddhaantH| atha ca tamevArUDha - tattvaparIkSA vina rIti (.93) duHkha ahaMkAramAMthI janme che e sarvamata-paMthanomAnya siddhAMta che, ane A paMDito ahaMkArathI grasta thaIne tatvaparIkSA karavA bese vividha darzana ane dharmamArgo parama tattvanI zodha ane anubhUtinA prayAso che; enI pAchaLa preraka che duHkhamuktinI abhilASA. duHkhamAMthI mukta thavA mATe duHkhanuM kAraNa zuM che te prathama jANavuM rahyuM, pachI e kAraNano aMta ANavAnA prayatno zakaya bane. A badhuM vicAravA-samajavA jatAM jagata, jIva, Izvara, karma ane evA bIjA muddAnI vicAraNA prastuta banI. vyaktionI bauddhika taratamatA anusAra tattvaciMtananI vividha praNAlIophisUphIo astitvamAM AvI. sAva prAthamika kakSAnI philUphIone bAjue rAkhIe ane jarA uccatara darzanonA vaicArika mALakhAno abhyAsa karIe to jaNAI Avaze ke duHkhanI javAbadArI vyaktinI potAnI che e vicArano lagabhaga badhA Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 [] siddhasena zataka darzanomAM svIkAra thayo che. duHkha e to pariNAma che, tenuM koI kAraNa hovuM ghaTe. kAraNa che anucita pravRtti, AcaraNanI bhUla. paraMtu evI bhUlanI pAchaLa samajaNanI bhUla beThI haze. adhyAtmanA stare eTale ke svanI ja tapAsanI bhUmikAe kAma karanArA prajJAvAna puruSoe ethIya UMDe jaIne eka mULabhUta bhUla pakaDI pADI. e bhUla che - ahaMkAra. pote potA vize ja bAMdhI lIdhelo eka bhrAmaka khyAla. A pAyAnI bhUlamAMthI vicAra-vartananI bAkInI badhI bhUlo janme che. ATalI vAta ucca kakSAnA saghaLA darzanazAstromAM eka samAna jovA maLe che. paraMtu, darzanazAstronA khAM gaNAtA vidvAno zuM kare che ? ahaMkAranuM visarjana karavAne badale ahaMkAra para savAra thaI potapotAnA darzananI sarasAI sAbIta karavA nIkaLI paDe che ! zuM kahevuM e lokone ? zuM karI zakAya A loko mATe ? kazuM ja nahi, sivAya ke lAcArIbharI karuNAnI eka saMvedanA athavA duHkhabharI upekSA. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka | 129 paka zAstro hArajIta mATe nathI zeya: parasiddhItta, svapakSabalanizcayopalabdhyartham / parapakSakSobhaNama cupeca tu satAmanAvAra: (Da.96) potAnA pakSanAbaLAbaLano nizcaya karavAnA hetuthI parapakSanA siddhAMtano abhyAsa karavo yogya che parapakSane harAvavAnA uddezathI evo abhyAsa karavo e to sajjano mATe anucita gaNAya. tattvaciMtana e muktisAdhanAnuM eka aMga che, e kaMI bIjAone harAvavAnuM sAdhana nathI. je paraMparAmAM janma maLyo hoya teno athavA saMyogavaza je paraMparAno prathama paricaya potAne thayo hoya teno AdhAra laI vyaktie kAma zarU karavAnuM hoya. AgaLa jatAM anya paraMparAnA tattvajJAnasAdhanA paddhati sAme Ave tyAre zuM karavuM ? sAmAnya rIte loko pahele ja dhaDAke tene mithyA kahI daI tenAthI dUra rahe che. thoDA buddhizALI ke AgaLa paDatA hoya te to anya darzana-paddhatine asatya sAbita karavA ane ema karIne dharmanI "rakSA karavA (vastutaH potAnA ahaMkArane bhAMgI paDato bacAvavA) vAgyuddhamAM UtarI paDe che. A mATe te anya darzanano UMDo abhyAsa paNa kare che, jethI tenI nabaLI kaDIo zodhI tenA AdhAre te pakSanuM khaMDana karI zakAya. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 [] siddhasena zataka zrI siddhasena kahe che ke game te darzana-sAdhanA-paraMparAno sabhya hoya paNa te sajjana to haze ja ne ? vyavahArajagatamAM paNa sajjano jhaghaDAthIkoInuM dila dubhAya evI pravRttithI dUra rahetA hoya che, to AdhyAtmika bAbatomAM kaTutA ane kleza thAya e hade te jaI ja kema zake ? ane jo eTalI hade e jaI zakato hoya to te sajjananI kalA paNa gumAvI besaze. anya darzana ke anya sAdhanApaddhatino abhyAsa jarUra karI zakAya, paNa tenI pAchaLano Azaya potAnI samajaNane vikasita karavA mATeno ane sAdhanApaddhatine vadhu spaSTa karavA mATeno hovo ghaTe. AvuM tulanAtmaka adhyayana to lAbhaprada ja bane. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka ] 131 pa7 tuM tAruM saMbhALa svahitAyaivottheyaM, ____ ko nAnAmativicetanaM lokam / : sarvaUrna vRtA, zasthati te vastumerumatana?I (4.20) ApaNe to svahita sAdhavA mATe ja mathavuM, bhinna bhinna vicAradhArAomAM gUMcavAI gayelA lokone sarvazo paNa ekamata na karI zakyA to bIjuM koNa karI zakavAnuM? darzanazAstro-philasUphIo ATalI badhI kema ? athavA AvA matamatAMtara vacce ApaNe karavuM zuM ? A aMge zANA puruSonI salAha zI che? A rahI e salAha : tattvajJAnanuM nAma game te hoya, tenA praNetA game te hoya, je paddhati-paraMparA potAne ruce, vikAsa sAdhavAmAM sahAyaka banatI lAge tenuM anusaraNa karavuM. svahitane agrimatA ApavI. ane bIjAo je paraMparAne mAnatA hoya temane te mAnavA devuM. badhAne ekamata karavAnuM kAma ApaNA mAthe laI levuM nahi. emano nirNaya emane ja karavA devo. sarvaza kahI zakAya evI pratibhAo ApaNA pahelAM ahIM AvI cUkI che. emanI vAta paNa saue svIkArI nathI; to ApaNuM zuM gajuM ke saunuM Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 [] siddhasena zataka samAdhAna karI zakIe ? koInI vAtamAM satyano aMza lAge tenuM anumodana karIe. koInI vAtamAM phera jaNAya to mitrabhAve vAta karIe. tene na ruce to nArAja na thaIe. kleza to sAMsArika vAtomAM paNa na karAya, AdhyAtmika viSayomAM to pachI kleza thAya ja kema ? karIe to ApaNe to ahita ja thAya. A salAha zrI siddhasena divAkarajInI che ane evI ja salAha anya sujJa janonI che. "saba sayAnoM kA eka mata." Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 133 pa8 garvathI bolAyeluM vacana agrAhya bane che vinayamadhuroktinirbhaya masAramapi vAkyamAspadaM lbhte| sAramapi garvaduSTaM vanamafpa murvadati vAyu:11 (1.23) vinayayukta, madhura ane vizvAsathI kahevAyeluM vacana sAra vinAnuM hoya to paNa lokonA manamAM sthAna pAme che. sArI paNa garvathI dUSita vAta, vidvAne karI hoya toya, havAmAM UDI jAya che. ApaNe matabhedonI duniyAmAM jIvIe chIe. dareka mAnavI eka svataMtra ekama che. AgavI dRSTi ane AgavI prakRti dharAve che. keI ' ApaNAthI bhinna mata dharAvatuM hoya ke ApaNA karatAM judI rIte vartatuM hoya to tene mUrkha ke virodhI samajI levo na joIe. e bhUla khAto hoya to paNa, e bhUla thavAnA saMjogo jo ApaNe jANIe to ApaNane lAgaze ke ApaNe enI jagyAe hota to ApaNe paNa e bhUla karI hota. Ama chatAM, vyAjabI matabhedane avakAza to rahe che ja. lokonI gerasamaja thatI ja hoya che. eve prasaMge kaMIka kahevAnuM paNa jarUrI banI rahe che. sAmAnya rIte keIkanI bhUla dekhADI tene zaramiMdo banAvavAnI athavA che. degnirmamadeg- mudrita pAi, 2. degSTa - mudrita pATha F-10 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ] siddhasena zataka tenA para caDI besavAnI kozIza thAya che. pariNAme kaDavAza janme che. ane ApaNe kahevA lAgIe chIe ke lokone sAcI vAta gamatI nathI. hakIkatamAM ApaNA kathanamAM DokAto garva tene gamato nathI hoto. divAkarajI kahe che ke nAtA ane madhuratAthI kahelI khoTI vAta paNa lokone gaLe Utare che, to sAcI vAta kema na Utare ? ApaNI vAta bIjAnA gaLe utAravA mATe dalIlo, zabdADaMbara ke prapaMcanI jarUra nathI; vinaya, madhuratA, AtmavizvAsa ane saccAInI jarUra hoya che. vinaya hoya to moTerAM paNa sAMbhaLaze, svIkAraze; madhuratA haze to nAnerAM paNa mAnaze. tame sAcA hazo to tamArA zabdomAM AtmavizvAsano raNako haze, je lokone tamArI vAta mAnavA preraze. bAkI to, sonAnI lagaDI paNa tapAvIne ApavA jAo to koI hAthamAM jhAlavA taiyAra na thAya ! Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 parinigrahAdhyavasita sAdhana jyAre baMdhana bane che yadi tatsyAdvairAgye, siddhasena zataka [] 135 zcittaikAgryamupayAti yadvAdI / navirena zivaM pabhupeyAt|| (6.21) pratipakSIne bhIMsamAM levAnI vicAraNAmAM vAdakuzaLa vidvAna jevo ekAgra thaI jAya che evo jo vairAgyathI thAya to bahu ochA samayamAM zivapadane pAmI jAya. zAstrono abhyAsa AtmazuddhinA eka sAdhana tarIke karavAno hoya; dharmamArgano pathika je kaMI kare tenA kendramAM AtmahitanI bhAvanA ja hoya, parahitanI bhAvanA bIjA krame hoya. divAkarajI mULabhUta rIte AtmasAdhaka sAdhujana che. temanI prathama nisabata AtmazuddhinI sAdhanA sAthe che. anyone harAvavA mATe thatA zAstrAbhyAsa ane vAdavivAdane teo AkarA zabdomAM vakhoDe che. A zlokamAM karelI Takora temanA AdhyAtmika valaNamAMthI AvI che. zAstrAbhyAsa AtmavikAsa mATe karavAno hoya, tene hAra-jItanuM sAdhana banAvanAra muktine badale baMdhananA mArge vaLI jAya che, jhINI jhINI 2. .rAjyeLa, virena - mudrita pATha. 2. degmuyAtu - mudrita pATha. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ] siddhasena zataka carcAmAM DUbelo ane sAmevALAnI kayAM bhUla thAya che te pakaDavAmAM tallIna thayelo harIpha te samaye kevo ekAgra banI jato hoya che A ekAgratAnA mULamAM vipakSane harAvavAnI vRtti paDI che. divAkarajI kahe che ke tene ThekANe vairAgya-anAsakti hota to e ekAgratA ane muktinI vadhu samIpa laI jAta ! paNa thAya che tenAthI UlaTuM, kemake A ekAgratAno pAyo ahaMkAra, IrSyA ke kAmanA che. evI ekAgratA bilADI ane bagalo paNa rAkhe che, zikArI ke bANAvaLI paNa rAkhe che, zataraMjanA khelADI ane bhejAbAja vakIla paNa rAkhe che ! e ekAgratA dUSita che. jaya-parAjayanI dRSTie zAaciMtanamAM lIna thaI janAranI ekAgratA paNa enAthI judI nathI. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 137 so sva'nuM pRthakkaraNa svazarIramano'vasthAH pazyataH svena cakSuSA | yathaivAyaM bhavastadva hatItAnA tAvA (10.2) potAnA zarIra ane mananI avasthAone potAnA cahna vaDe nihALanArane vartamAna utpatti jevI spaSTa jaNAya che, tevA ja bhUtakALa ane bhaviSyakALa paNa jaNAya che. dazamI batrIsI eTale jinezvaronA mArgano sArasaMkSepa. mAtra saiddhAMtika vAtonI sUci nahi, jinezvaroe prabodhelA sAdhanApathanA aMkoDA meLavavAno prayAsa AmAM thayo che. dharmamArganI vividha bhUmikAo ane vividha sAdhanosiddhAMto vaccenA saMbaMdha ane tAtparyane spaSTa karavAnuM lakSya divAkarajInA manamAM che. AjanA karatAM ghaNAM ja nirbheLa svarUpamAM bhagavAna mahAvIrano dharmamArga divAkarajIne prApta thayo hoya e svAbhAvika che. jaina sAdhanAmArganI rUparekhA spaSTa karavAmAM A batrIsImAMnuM pRthakkaraNa savizeSa mahattvanuM banI rahe che. zarIra ane mananI avasthAone potAnA cakSuthI jotAM pratikSaNa tenI aMdara thaI rahelA utpatti-vinAza sApha sApha jaNAya che. 'va' zabdano artha Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 ] siddhasena zataka utpanna thavuM" evo ja thAya che. utpatti sAthe vilaya to saMkaLAyelo ja hoya, ahIM utpatti-nAzanI mAtra zAstrIya carcA ke mAnyatA nahi, "cakSu' dvArA nihALavAnI vAta che. ahIM cakSu eTale AMkho nathI samajavAnI. zarIrane cahyuthI joI zakAya, manane cakSuthI kevI rIte joI zakAya ? mATe caDyuM eTale jJAnacakSu-jJAnazakti, saMvedanazakti. spaSTa che ke divAkarajI zarIra-mananA nirIkSaNanI koI viziSTa prakriyAno nirdeza karI rahyA che. jJAnacetanAne zarIra-mana para kendrita karavAmAM Ave to temAM pratikSaNa parivartana thatuM anubhavamAM Avaze. jo vartamAna kSaNe tenI A sthiti che to bhUtakALamAM ke bhaviSyakALamAM AnAthI judI na hoI zake. zarIra ane mana eka satata parivartana pAmatI bhautika racanA che. anubhava dvArA A satyano bodha thatAM zarIra-manamAM thato Atmabuddhino bhrama visarjita thavA lAge che. asaliyata sAme AvyA vinA bhrama TUTato nathI. zarIra-mana upara je potApaNAno bhrama thaI gayo che te zarIra-mananA asalI svarUpano sAkSAtkAra thayA sivAya nIkaLe nahi. A mATe zarIra-mananA jAgRta-taTastha-satata avalokananI jarUra paDe, pRthakkaraNanI jarUra paDe. dharmadhyAnanA cAra prakAromAM AvI pRthakkaraNanI prakriyA samAviSTa hatI, divAkarajI e ja ahIM sUcavatA jaNAya Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siksena zataka [] 139 1 duHkha cakra moho'hamasmItyAbandhaH zarIrajJAnabhaktiSu / mamatvaviSayAsvAda leSAktasmA >>rmadA (10.4) zarIra ane mananA vikalponI vividha avasthAomAM A huM chuM ema mAnI levuM te moha che-ajJAna che. emAMthI mamatva, viSayAsakti ane viSayaSa janme che. ane temAMthI karmabaMdha sarjAya che. vAdavivAdanA yugamAM tarka ane yuktino bharacaka upayoga karanArA zrI divAkarajI adhyAtmavetre paNa eTalA ja sakriya-sAvadhAna hatA. keTalIka batrIsIonA parizIlanamAMthI divAkarajInI yogAbhyAsI ane adhyAtmaniSTha tarIkenI je chabI ApaNI sAme upase che, e ochI prabhAvaka nathI. Aje jaina zramaNavargamAM lupta hoya evI yogAbhyAsanI pravRtti temanA samayamAM jIvaMta hatI evuM paNa A batrIsIomAMnI keTalIka vigatothI sUcita thAya che. AgalA zlokamAM jeno nirdeza thayo che te zarIra-mananA nirIkSaNanI prakriyAno ullekha A dRSTie noMdhapAtra che. e prakriyA dvArA kyuM pariNAma pragaTe che tenI rUparekhA A zlokamAM 2. "kevAdhma deg - mudrita pATha Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 siddhasena zataka maLe che. zarIranA ati sUkSma stare saMyojana-visarjana cAlatAM rahe che, ema mananA stare paNa vikalpono eka pravAha cAlato rahe che. zarIra-mananA A palaTAtA svarUpo-AkAro-avasthAo sAthe ekAkAra banIne caitanyatattva potAne zarIra-manarUpa mAnI le che. A bhrAMti ati UMDA stare-ajAgRta stare baMdhAya che. Avo 'ahaMkAra' janmavAnI sAthe ja mamabhAva paNa AvI jAya che. pachI anukULa ane sukhada padArtho-vyaktio-sthitio mATe Asakti ane pratikULa vastu-vyakti-sthiti mATe dveSa ApoApa janme che, emAMthI Ave che pratikriyA ane pratikriyAnA pariNAme baMdhAya che karmo. karmo pharI janmanuM kAraNa bane che ane e ja ghaTamALa AgaLa cAlu rahe che. zarIra-mananA mAtra jJAtA-dRSTA banI rahevAya to rAga-dveSanI pratikriyA aTakI jAya ane karmabaMdhane avakAza na rahe. sAdhanAnI AvI koIka prakriyAno divAkarajI ahIM nirdeza karI rahyA che. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 141 kara anekAMtavAdanI anivAryatA che nAhamasmItyasadbhAve ___ duHkhodveghitaissitaa| na nityAnityanAnaikya' dgadyattapati:JI (90.99) huM chuM" e anubhava thato ja na hoya to duHkhano udvega ane sukhanI abhilASA paNa na hoya. caitanyatattva nitya che, athavA anitya che, eka che ke aneka che, kartA che ke kartAnathI vageremAMthI koI eka pakSa grahaNa karavAmAM Ave to paNa duHkhaSa ane sukhAbhilASA zakaya na rahe. zarIra ane mana bhautika racanA che. emAM abuddhi thavI e bhrAMti che. emAMthI rAga-dveSa janme che. A bhrAMti TaLe to rAga-dveSAdi na thAya. A viSayamAM thoDo khulAso karavAno rahe che te A zlokamAM divAkarajI kare jaina vicAradhArA ekAMtavAdathI dUra rahe che. jIvana e zarIra-mananI palaTAtI avasthAonI eka vahetI dhArA ja che, caitanya jevI svataMtra vastu che ja nahi-evA niSkarSa para AvavuM ekAMtavAda gaNAze. "huM chuM' e bhAna 4. nAnerUM, deg - mudrita pATha Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14ra [] siddhasena zataka svayaMsiddha che. zarIra-manane huM samajI levA e bhrAMti che, paNa to pachI huM deha nathI" e anubhava thAya che kone ? e bhAna paNa zarIra-manane ja thAya che ema kahetAM hAsyAspada sthiti thAya. "huM nathI' evo bodha vadatovyAghAta che. huM nathI arthAt jANanAra-anubhavanAra nathI, to pachI duHkhano dveSa, sukhanI IcchA kone thAya che ? sukha-duHkhano anubhava ane tenA rAga-dveSano anubhava pratyakSa che ja. "huM chuM' evA anubhava pachI ja "mane rAga-dveSa thAya che e anubhava Ave, te pahelAM ke te vagara nahi. A "huM je kaMI che te nitya tattva che ke anitya ? te eka che ke aneka ? te kartA che ke akartA ? AvA praznonA uttara paNa anekAMtadRSTithI maLaze. baMne vikalpa koIka rIte sAcAM che evA anekAMtano niSkarSa che. nitya ja che athavA anitya ja che evo koI eka ja pakSa grahaNa karatAM sukha-duHkha ane rAga-dveSanI pratikriyA pAchI asaMgata Tharaze. caitanya tattva nitya ja hoya to sukha-duHkha paNa nitya Tharaze, anitya mAnatAM sukhaduHkhano vicAra ja vyartha banI raheze. je "huM pote ja nAzavaMta che tenA sukha-duHkhanI ciMtA karavAno artha nathI. "AtmA eka ja che', "aneka ja che", "kartA che ja', "akartA che ja' vagere koI eka vidhAnano svIkAra karavA jatAM paNa AvI ja sthiti sarjAze. jaina tattvajJAna anekAMtadRSTi laIne cAle che. rojiMdo anubhava ane aMtima satya - e baMnenuM saMtulana-sAmaMjasya anekAMta dvArA ja jALavI zakAze ema divAkarajI ahIM sUcavI rahyA che. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [ 143 3 AcaraNa karatAM Azaya vadhu mahattvano che. na vidhiH pratiSedho vA kuzalasya prvrtitum| tadeva vRttamAtmasthaM #SAyaparipattiyeTI (0.20) sujJa puruSo mATe AcaraNanA viSayamAM vidhi-niSedhanA AdezonI AvazyakatA nathI, kAraNa ke kaSAyajanaka gaNAtuM AcaraNa paNa jyAre Atmastha bhAve karAya che tyAre te ja AcaraNa kaSAyanI nirjarAnuM kAraNa bane che. adhyAtmamArgano ThIka ThIka anubhava karanArane ja samajAya evI eka vAta zrI siddhasena ahIM karI rahyA che. dharmazAstra eTale vidhi-niSedhonuM eka jaMgala ema ghaNAne lAgatuM hoya che. A karAya, A na karAya, amuka saMjogomAM pAchuM karAya - AvA vidhi-niSedha-apavAdo dharmazAstro vistArathI darzAve che ane te chatAM zAstramAM ullekha na hoya evI sthiti paNa jIvanamAM AvI paDe che, te vakhate zuM karavuM ? evI muMjhavaNa navo sAdhaka anubhave che. anubhavI sAdhaka te bAbate potAnI sUjhathI rasto kADhe che. zAstranirdiSTa vidhi-niSedhonuM anusaraNa prathama tabakke anivArya hoya. vicArazIla sAdhaka krame krame A vidhi-niSedho kayA hetuthI pharamAvAyA che te . Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 [] siddhasena zataka samajavA lAge che. aMdaranI vAta samajavA jeTalo viveka AvyA pachI vidhiniSedhonI gUMca rahetI nathI. zAstra amuka vastuno tyAga karavAnuM kahe che tenuM kAraNa te vastu vyaktinA cittane avaLI ke anicchanIya asara kare evI zakayatA che. e padArtha ke prasaMga vyaktinA manamAM Asakti, lobha, dhRNA ke caMcaLatA jagADavAnuM nimitta pUruM pADe evAM che mATe zAstra tene varSa kahe che. sAdhaka aMtarmukha banI vRttionuM zodhana karato jAya che tema tema rAgadveSanuM valaNa ochuM thatuM jAya che. kramazaH evI avasthA Ave che ke je saMjogo ke vastuo aparipakava sAdhakane asthira karI zakatA hatA teno prabhAva have sAdhaka para paDato nathI. kyAreka niSiddha kahevAtI pravRtti karavAnI Apaddharma jevI pharaja paDe - varSa gaNAtI vastu sAthe saMbaMdhamAM AvavAnuM bane - tyAre Avo sAdhaka AMtarika jAgRti sAthe temAMthI pasAra thAya che ne tenI mAThI asarathI bacI jAya che. je pravRtti kaSAyotpAdaka bane che, te ja pravRtti AMtarika jAgRtinA baLe kaSAya kSINa karavAnuM mAdhyama banI zake che. AcArAMga sUtranA "ne mAravA te parisaMvA, ne rissavA te mAsavA'' - "je karmabaMdhananA kAraNa che te karmakSayanA kAraNa banI zake che, je karmakSayanA kAraNa che te karmabaMdhananA kAraNa banI zake che." e vAkyamAM adhyAtmajagatanA A siddhAMtano ja ullekha thayo che. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 145 F4 tattvajJAna vairAgyanuM janaka che na doSadarzanAcchuddhaM vairAgyaM vissyaatmsu| mRdupravRttyupAyo'yaM tattvajJAna para sitama. (10.20) viSayomAM - IndriyasukhomAM rahelA doSonuM darzana karavAthI AvanAro vairAgya zuddha nathI hoto. lokone sanmArgamAM vALavA mATe te eka sugama upAya che, paraMtu kharuM kalyANa to tattvanI samajaNathI thAya che. dazamI batrIsImAM dharmanI aMtaraMga vAtonuM saMkalana che. AmAM divAkarajInI dharmaviSayaka philasUphI ApaNane jANavA maLe che. emanA vicAro ghaNI vAra pracalita dhAraNAthI judA nIkaLe che. dhArmika jIvanamAM vairAgyanuM sthAna UMcuM gaNAya che. dunyavI sukho ke saMbaMdhonuM vyaktine joradAra AkarSaNa hoya che. sAMsArika vaibhavo ane saMbaMdho baMdhanarUpa che; emAMthI mukta thayA vagara AdhyAtmika vikAsa lakSya nathI. A AkarSaNane toDavA mATe Indriyasukha ane dunyavI padArtho keTalA nAzavaMta che, bhaviSyamAM durgatikAraka che, vartamAnamAM upAdhirUpa che vagere doSonA varNana dvArA vairAgyanI preraNA apAtI hoya che. viSayasukhomAM je doSo batAvavAmAM Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 [] siddhasena zataka Ave che te sAcA che, paraMtu e jANavA chatAM bhautika sukho taraphanuM AkarSaNa kaMI maTatuM nathI. upadezako na kahe to paNa A badhuM kSaNabhaMgura che vagere bAbato sau jANe che. dhUmrapAna svAthyane hAnikAraka che te koNa nathI jANatuM? chatAM tenuM kheMcANa rahe che. AkarSaNa bhayasthAnanI paravA nathI karatuM. alabatta, bAhya sukhonA AkarSaNanA vegane khALavA mATe viSayomAM rahelA doSonuM varNana avazya upayogI bane che. prathama tabakke bhayanuM darzana paNa niyaMtraNa lAvI zake che, chatAM mananA eka khUNethI avAja UThato rahe che ke viSayomAM sukha nathI ema to nathI. bhale kSaNika che, jeTalo samaya chejeTaluM che teTaluM to mANIe. padArthanA bAhya rUpa-raMga-svAda mANasane bhramamAM nAkhI zake che. koI game te kahe, mana te tarapha kheMcAya che. jyAre vastunuM asalI svarUpa chatuM thAya che tyAre ja bhrama TUTe che, ane tyAre ja AkarSaNano aMta Ave che. tattvajJAna ja kharo ukela lAve che. tattva zabdano artha ja "vastunuM mULabhUta svarUpa" evo thAya che. tattvajJAna eTale vastunI oLakhANa, kharA arthamAM ane sAcI rIte vastune jANI levI. vastunuM tattva jANI lIdhA pachI vastunuM bAhya svarUpa AkarSaNa ke akaLAmaNa janmAvI zakatuM nathI. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa siddhasena zataka [] 147 yogamArganA adhikArInAM lakSaNa zraddhAvAn viditApAyaH parikrAntaparISahaH / bhavyo gurubhirAdiSTo yogAcAramupAcaret / / (10.22) supAtra sAdhaka zraddhAvAna hoya. te sAdhanAmArganAM bhayasthAnone jANI le, kaSTono sAmano kare, guruno Adeza meLavIne yogakriyAmAM pravRtta thAya. dazamI batrIsImAM divAkarajIe jinezvaronA yogamArganI AMtarika vAtonI carcA karI che. divAkarajIno AdhyAtmika bAbato aMgeno abhigama AmAM jovA maLe che. teo mAtra tArkika ke korA buddhivAdI nathI; adhyAtmarasika ane muktipathanA yAtrika paNa che. atyAre jaina zramaNasaMghamAM AdhyAtmika sAdhanA gauNa banI gaI che, vidvattA ane kriyAkAMDa tarapha vizeSa jhukAva jovA maLe che; divAkarajInA samayamAM AMtarika yogasAdhanA ane bAhya kriyAmArga vaccenuM saMtulana jaLavAI rahyuM hatuM evo sUra A batrIsIomAMthI nIkaLe che. parama tattvanI prApti - anubhUti mATenI sAdhanAne yogamArga kahe che. bhAratIya saMskRtimAM 5ramAtmAnI zodha e mAtra bauddhika carcAno viSaya nathI . paraMtu svanA rUpAMtaraNanI prakriyA che. paramanA sAkSAtkAra pUrve sAdhake AtmazuddhinI Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 [] siddhasena zataka prakriyAmAMthI pasAra thavuM paDe. dazamI batrIsImAM yogamArgamAM praveza karavA IcchatA mumukSu mATenI sUcanAo che. yogamArganA upAsaka pAse zraddhAnuM akhUTa bhAthuM hovuM joIe. A eka lAMbI yAtrA che, pariNAma prApta thatAM keTalo samaya lAgaze te nizcita nathI hotuM. mArga vikaTa che. zraddhA vinA TakI rahevuM azakaya che. parama tattva u52, mArga upara ane mArgadarzaka u52 ananya zraddhA joIe. mumukSue mArganA vighno ane aMtarAyone jANI levA joIe. A raste bhUlabhulAmaNIo ochI nathI. pramAda, pralobhana ane garva jevA bhayasthAno che. avidhithI aniSTa thaI zake che. sAdhaka A badhuM samajI rAkhe. yogamArganA umedavAre sukha-suvidhAnI AzA to rAkhavAnI ja na hoya, eNe to vividha kaSTo sahevA mATe taiyArI rAkhavAnI hoya. A mATe kaSTa-pIDA-asuvidhAmAM TakI zakAya te rIte zarIra-manane keLavI levAM joIe. adhyAtmamArge gurunuM mArgadarzana anivArya che. sAdhaka gurunA Adezane anusare, Adeza viruddha kazuM na kare, Adeza vagara paNa kazuM na kare. ATalI yogyatA prApta karI sAdhake yogamArgamAM pravRtta thavuM ghaTe. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 149 ka anadhikAra ceSTA daivakhAtaM ca vadana mAtmAyattaM ca vaangmym| zrotAraH santi coktasya, nirbaLa: jo na patiH ? (2.7) moTuM vidhAtAe kotarI ApyuM che, sAhitya badhuM hAthavaguM che, boleluM sAMbhaLI lenArA loko maLI rahe che, to pachI kayo nirlajja mANasa vidvAna-vaktA-vicAraka banavA na Icche? tattvajJAna ane adhyAtmanA kSetre "manamAM Ave tema bolavAnuM ke karavAnuM na hoya. dareka vicArane tarka uparAMta zAstra ane anubhavano AdhAra hovo joIe. vidvAno ane vaktAoe svayaM A maryAdAnuM pAlana karavuM joIe. paraMtu badhA vidvAno ane guruo kaMI AvA -anuzAsanamAM mAnatA hotA nathI. tattvavicAra ane upadezane eka pavitra dharmAnuSThAna samajavA jeTalI UMcAI jemanAmAM vikasI hoya evA vaktAo-lekhako - aLInA veDhe gaNAya eTalA ja hoya che. AvatA zaradapu" - hajAromAM ekAda vaktA nIkaLe to nIkaLe. bAkI game te viSaya para bolavA UbhA thaI janArA loko mATe vakatRtva eka lAbhadAyaka vyavasAya ja che. divAkarajI vaicArika zistanA prakhara AgrahI che. banI beThelA vaktAoguruo upara A zlokamAM temaNe Akroza ThAlavyo che. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 [] siddhasena zataka divAkarajI AkhAbolA che. teo kahe che ke vaktA banavuM saheluM che. jarUra che thoDA nirlajja banavAnI ! moM ane jIbha to kudarate ApyA che. grantho joIe eTalA maLe che. uchInuM ane gokhaNiyuM jJAna meLavI paMDita ane vicAraka hovAno DoLa karatAM koI aTakAvI zake nahi. zrotAo to maLI rahevAnA che. ane bolavAmAM kaMI kharca to karavo paDato nathI ! ulaTAnuM dhana, mAna ane sthAna maLe che. mATe bezarama thaIne hAMkaye rAkho! tattvajJAna ke dharmanA kSetre bolavAnI manAI karato kAyado nathI hoto. eTale ja jagatamAM bhAtabhAtanA DhaMgadhaDA vagaranA aneka mata ane paMtha phUTI nIkaLe che ne e badhAnuM gADuM cAle paNa che. kahevAtA vidvAna vaktAo parano divAkarajIno roSa jarA paNa vadhu paDato nathI. zAstrArthanI vaijJAnika paddhatinI carcA bAramI batrIsImAM temaNe karI che ane AvA paMDitonI anadhikAra ceSTAne aMkuzamAM levA mATeemanI bolatI baMdha karavA mATe-keTalAka chaTakAM' paNa temaNe vistArathI cA~ che. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 151 so zabdabrahmanA sAcA upAsako mahadvRttAntagahanA dvizliSya prakRtA' girH| yojayatyarthagamyA yaH zabdabrahma munajIi saETI (2.) vicAronA vistRta ane jaTila DhagalAmAMthI tAravI laIne, cAlu carcA sAthe susaMgata hoya ane sugama hoya evAM vacano je prayoje che te zabdabrahmano AnaMda mANe che. bhAratIya saMskRtimAM vANIne devatA mAnI che, zabdane brahma kahyo che. vANIno vyApAra e zabdabrahmanI upAsanA che. brahma AnaMdamaya che. zabdabrahmane upAsaka e AnaMdano adhikArI kayAre bane ? divAkarajI jevA zabdasvAmIno A viSayano abhiprAya ahIM ApaNane jANavA maLe che. bolavA pAchaLano prathama hetu pratyAyana (communication) no ja hoI zake. ApaNe koIkane kazuMka jaNAvavA IcchIe chIe tyAre zabdano upayoga karIe chIe. rojanI kAmakAjanI vAto hoya, lAgaNIonI abhivyakti hoya ke gahana tattvacarcA hoya, ApaNA manogata bhAvone anya sudhI pahoMcADavA ApaNe zabdano Azraya laIe chIe, paNa emAM saphaLa 2. dvi- mudrita pATha. 2. prahatA - mudrita pATha. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra D siddhasena zataka bahu ochA loko thAya che. khAsa karIne vicAronI Apa-lemAM lokone vAta vadhAratAM ane gUMcavatAM AvaDe che, vAta mUkatAM eTale ke vAta karatAM nathI AvaDatuM. sAmAne samajAvavAnuM tyAre ja bane ke jyAre prathama pote barAbara samajyo hoya. eka vAta karatAM pahelAM bIjI hajAra vAto ApaNA dhyAnamAM hovI joIe. hakIkatone tAravI laIne-chUTI pADIne kramazaH prastuta karavI paDe. dareka bAbatamAM kahevA jevuM to ghaNuM oya, paNa keTaluM kahevuM ne keTaluM choDI devuM ane viveka na karI zake to vAta khIle na baMdhAya. zabdono bagADa thaze ne vAta gUMcavAze. e zabdabrahmanI upAsanA nahi, zabdo sAthe ramata thaI. badhuM samajI cUkelo mANasa ja thoDA zabdomAM - sAva saraLa zabdomAM kahevAnuM kahI zake che ane e ja zabdabrahmano sAco "bhokatA" che. zabdano svAmI che. ApaNI saMtaparaMparAe A vAta siddha karI darzAvI che. A che zabdabrahmanA upAsakanuM divAkarajIe doreluM zabdacitra. paMDitAI chAMTavAvALA, viSayAMtara karIne lokono samaya kharAba karanArA, samajAya nahi evuM bolavAmAM ja potAnI mahattA mAnanArA kahevAtA vakatAo AmAMthI bAda thaI jAya che. zabdano upayoga koIne zAtA pamADavAmAM, pUraka mAhitI pUrI pADI tenI muzkelI ochI karavAmAM karavAno hoya. AvA udAtta AzayathI zabdone prayojanAra vaktA eka paramArthanuM kAma karI sAttvika AnaMda anubhave che. e ja zabdabrahmano AnaMda che. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasene zataka D 153 68 vicArone vyakta karavAnI kaLA duruktAni nivartante sUkte nAsti vicAraNA / puruSo brAhmaNo vipraH - puruSo veti vAgyathA" | (26) khoTI rIte kahevAyelI vAtamAM vAMdho Ubho thAya che, je vAta sarakhI rIte kahevAI hoya temAM carcAne avakAza hoto nathI. "A mANasa brAhmaNa che ane "A brAhmaNa mANasa che" e be vAkayo AnAM udAharaNa che. "mujhe mudde tinnA" - e nyAye vicArabheda to hamezAM rahevAno. vaLI vicAronI abhivyakita paNa karavI ja rahI. A abhivyakti yogya zabdomAM ane yogya rIte thAya e jarUrI che, svIkAra-asvIkAra to te pachInI vAta che. vicAravinimayanI coksa zailI/paddhati hovI joIe. cha darzanomAMnuM nyAyadarzana e vicArapaddhatinuM ja zAstra che. carcA-vicAraNAnA pAyAnA niyamo nyAyadarzane bahu jhINavaTathI ghaDI kADhayAM hatAM, je anya darzanoe paNa apanAvyAM che. A niyamo vAdane-tattvanI carcAne saraLa, sugama banAvavA mATenA 2. "vA kathA - mudrita pATha Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 [ siddhasena zataka hatA paNa pachI bolanAranI bhUlo kADhavAmAM ja eno vadhu upayoga thavA mAMDayo. mULa muddo bAjue rahI jAya ane rajuAtanA tabakke ja AkhI vAta aTavAI jAya evuM paNa banavA mAMDyuM. zabdonI mArAmArI vadhI gaI. kadAca e sthitine lakSya banAvIne divAkarajI A zlokamAM zabdonI bhAMjagaDathI bacavAno anurodha kare che. koI paNa viSayanI carcA ADamArge na pheTAI jAya, khulAsA karavAmAM samaya na bagaDe e mATe dareka pakSe sAvadhAnI rAkhavI ghaTe. vAta sarakhI rIte mUkAya nahi to vAta karavAno artha nahi sare. eka sarasa dAkhalo divAkarajI Ape che : "A mANasa brAhmaNa che" evuM ApaNane kahevAmAM Ave to kazI muMjhavaNa nahi thAya, UlaTAnuM eka cokkasa mAhitI maLyAno AnaMda thaze. enI jagyAe "A brAhmaNa mANasa che," evuM kahevAmAM Ave to ApaNA bhavAM uMcakAze. A vAkaya navAM prazro khaDA karaze. "A brAhmaNa mANasa che" ema zA mATe kahevuM paDe ? zuM mane nathI dekhAtuM ? zuM e strIvezadhArI che? evuM hoya to "A brAhmaNa mANasa che" eTale ke puruSa che ema kahevAno hetu sare kharo. Ama, ekanA eka zabdo, yogya kramathI na mUkAtAM vAMdhAjanaka banI jAya che. saiddhAMtika-AdhyAtmika carcAmAM ja nahi, rojiMdI vyAvahArika vAtomAM paNa jIbhAjoDI thatI hoya che, tenuM kAraNa AvI kaDhaMgI rajuAta hoya che. divAkarajI kahe che ke sarakhI rIte mUkazo to tamArI vAtano pratIkAra nahi, svIkAra thaze; vAta gUMcavAze nahi, vAta saraLa banaze. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyapakSapratighAH detsa vAgyuddhonuM kAraNa abhidhAnArthavibhrAntai siddhasena zataka ] 155 sarva eva kathApathAH / ranyonyaM vipralapyate // (12.7) badhI ja carcAono hetu sAmA pakSane toDI pADavAno hoya che. zabdonA arthamAM jemane bhrAMti thaI gaI che evA badhA pakSo ekabIjA para AkSepapratyAkSepa karyA kare che. tattvajijJAsAthI prerAIne be vicArako vacce carcA thAya tene eka jamAnAmAM vAda kahetA. caDasAcaDasI ane hArajItanA lakSya thatA vAdane vitaMDAvAda kahetA. kramazaH vitaMDAvAdanuM pramANa eTaluM vadhI gayuM ke vAda zabda teno paryAya banI gayo ane vagovAI gayo. divAkarajI kahe che ke have to tamAma vAdo sAmAvALAnI mAnyatA mithyA che evuM sAbita karavAnA eka mAtra dhyeyathI cAle che. carcA dvArA satyanI vadhu najIka javAno Azaya rahyo nathI, bIjAne harAvI dIdhAno AnaMda levAnI vAta che. mallayuddha ke zastrayuddha karatAM A vAgyuddho jarAya judA rahyA nathI. kayAMka tattvanirNayanI IcchA bacI hoya toya aMte to te zabdayuddha ja banI rahe che, kema ke sAmA pakSanI vAta zAMtithI samajavAnI dhI2ja koInAmAM Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 [] siddhasena zataka hotI nathI. pUrvagraha ane Agraha ekabIjAnA kathanane samajavAmAM aMtarAya Ubho kare che. zabdano artha ke bhAvArtha samajayA vinA ja zabdonI mArAmArI thatI hoya che. kayAreka to baMnenI vAta eka hovA chatAM UMdhuM ghAlIne virodha thato hoya che tyAre arIsAmAM dekhAtI cakalIne cAMco mAratI cakalI jevuM dayAjanaka citra UbhuM thatuM hoya che. dareka zabdano eka sIdho sAdo vAcyArtha hoya che jene 'abhidhA' kahe che. kayAreka zabda koI judA ja arthamAM vaparAya che, jene 'vyaMjanA' ane 'lakSaNA' kahe che. zabda vAcyArthamAM vaparAyo che ke vyaMgyArtha-lAkSaNika arthamAM vaparAyo che te na samajAya to ya jhaghaDo thavAno. ghaNAnI to zabdanA vAcyArtha-sIdhAsAdA artha sudhI paNa pahoMca hotI nathI. moTA bhAganA vivAdo AvI zabdagarabaDa (kharekhara to arthagarabaDa)mAMthI janme che. sujJajano arthane dhyAnamAM le che ane jIbhAjoDIne TALe che. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhaksena zataka [] 157 sAcuM vaknatva karuNAmAMthI janme che kiM parIkSyaM kRtArthasya ? fmeveti kuSa:'? parAnugrahasAdhostu auzana vasUchIzanam II (02.32) je pAmI cUkayA che temane samajavAnuM zuM rahyuM? ane je svayaM vicArI zake che tene samajAvavAnuM zuM hoya? tema chatAM anyane sahAyarUpa thavAnI vRttivALA saFruSo vANInuM je kauzalya vApare che, e ja sAcuM vakatRtva che. jagatamAM traNa prakAranI vyaktio hoI zake : 1. parama satyane pAmI kRtArtha thayelA. 2. parama satyanI zodhamAM lAgelA. 3. parama satya tarapha jemanuM lakSya kheMcAyuM nathI evA. jemane parama tattvanI jhAMkhI thaI hoya che teo eka prakAranI tRpti anubhavatA hoya che. temane mATe kAMI kartavya zeSa rahetuM nathI. AvI AsakAma-kRtakRtya thayelI vyaktio paNa eka kartavya potAnA mAthe le che. temanI badhI IcchAo pUrI thaI gaI hoya che tyAre eka IcchA temanA hRdayamAM jAge che. e kartavya ane e kAmanA che : parama satyanI zodhamAM 1. 2 vamugaH - mudrita pATha Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 [] siddhasena zataka hoya evA anya jijJAsuone temanI zodhamAM madada karavI. AvI pharaja temanA mAthe koI nAkhatuM nathI, parama satyanI upalabdhi sAthe temanA hRdayamAM AvI sahAnubhUtinI vRtti svayaM sthAna le che. 'anugraha'nI bhAvanA upalabdhinI sahacarI che. AvI 'pahoMcelI' vyaktione eka kauzalya paNa prApta thAya che. zAstro vAMcyA hoya ke na vAMcyA hoya, teo moTA vidvAnonA mananuM paNa samAdhAna karI zake che. temanI nirmala prajJA praznanA mULa sudhI to pahoMce ja che, sAthe praznakAranuM ye mApa kADhI le che, tethI thoDA zabdomAM praznakAranuM samAdhAna karI zake che, divAkarajI kahe che ke sAcA 'vaktA' to emane ja kahI zakAya. emanI vANI adhikRta hoya che. AvA prabuddhajanonA be zabdothI je kAma thAya che te 'anadhikArI' vaktAonA lAMbA pravacanothI paNa nathI thatuM. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka ] 159 71 jIvanmukta avarathA jJAnaprasAdau vairAgya mityavidyAtamo jitm| ko hi rAgo virAgo vA, zakya pravRttiy?I[ (13.23) jJAna, prasAda ane vairAgya AvatAM avidyArUpI aMdhakArano aMta Avyo samajavo. evA jJAnIpuruSane koI paNa pravRttimAM rAgavirAga jevuM kayAMthI hoya? zrI divAkarajIe te samaye pracalita darzanonA sAra-saMgraha rUpe keTalIka batrIsIo banAvI che. te te darzananA padArthonI mAtra sUci ja nahi, tenA samarthanamAM yuktio paNa emAM ApI che. A batrIsIo vAMcatAM koI jaina AcArya bole che evo khyAla suddhAM vAMcanArane na Ave. rajuAta eTalI bhArapUrvaka thaI che ke te darzananA samarthaka vidvAna bolI rahyA hoya evuM lAge che. sAmA pakSanI vAta ApaNA zabdomAM mUkatI vakhate ApaNI prAmANikatAnI kasoTI thAya che, jANye-ajANye nabaLI rajuAta karavAno prayAsa thaI jAya. divAkarajI che te darzananA pakSe rahIne sabaLa rajuAta kare che. ucca buddhimattA sAthe eTalI ja ucca taTasthatA ahIM jovA maLe che. teramI batrIsImAM divAkarajIe sAMkhyadarzanano saMkSipta sAra Apyo Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 [] siddhasena zataka che. sAMkhyadarzana kahe che ke avidyA ja saMsAranuM mULa che. sattva-rajasa-tamasa e traNa guNa prakRtinA che, puruSanA nathI; ane e avighAnA kAraNe pragaTe che. A traNa guNano aMta eTale prakRti para puruSano vijaya. A mATe jJAna-prasAda-vairAgyano vikAsa karavo joIe. sat-cit AnaMdano ja ahIM vairAgya-jJAna-prasAdanA nAme ullekha thayo che. vairAgyAdi AvatAM avidhA dUra thaze. jJAnane prApta karanAra vyakti jIvana sAthe saMbaMdhita pravRttio to karaze ja, paraMtu tenI pAchaLa rAga-dveSa nahi hoya. raja-tamasa prerita karmo baMdhanarUpa bane che, ema sattvaguNa prerita karmo paNa baMdhanakAraka ja che. tyAga-vairAgya paNa sattvaguNanI nIpaja che. prAthamika dazAmAM teno abhyAsa jarUrI kharo, paNa triguNAtIta avasthAmAM praveza thatAM ApaNe jene vairAgya kahIe chIe tevuM paNa rahetuM nathI. sAttvika gaNAtI pravRtti ja jIvanmukta puruSo karaze kiMtu te badhuM aupacArika haze. temane rAga nathI hoto tema virAga paNa nathI hoto. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 161 kara anubhUti samAna, chatAM vyavahAra judA zeSavRttAzayavazAt saamyprkRtibhedvt| samAnapratibodhAnA masamAnAH prvRttyH|| (rU.ra7) pUrvasaMskAra zeSa rahyA hovAthI, vyavahAranA bhedathI ane Azaya judA judA hovAthI samAna anubhUtivALA puruSonI pravRttimAM, triguNanI taratamatAthI prakRtimAM paDatA bhedonI jema, asamAnatA hoya che. sAMkhyadarzana anusAra prakRti ane puruSa - e be mukhya tattvo che. puruSa eTale caitanyatattva. e nirguNa che, nirAkAra che; paraMtu prakRti sAthe ekAkAra thatAM temAM sattva-rajasa-tamasa e triguNano udbhava thAya che. badhA ja AtmAomAM A traNa guNa kAryarata hovA chatAM badhA AtmAo sarakhA nathI jovAmAM AvatA. kAraNa ke darekamAM A traNa guNonuM saMyojana eka samAna nathI hotuM. A thaI baddha avasthAmAM rahelA puruSanI vAta. puruSa jyAre prakRtinI pakaDamAMthI mukta thAya che tyAre zuM bane che ? huM prakRtithI bhinna chuM' evuM bhAna thAya che tene "vivekakhyAti' kahe che. A sAkSAtkAra thatAM puruSa mukta thAya che. have pUrvopArjita karmo zeSa Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ] siddhasena zataka hoya tyAM sudhI te dehadhArI rahe. AvA jIvanmukta puruSono 'sAkSAtkAra' sarakho hovA chatAM, temanA vyavahAramAM paraspara taphAvata hoI zake che. eka jIvanmukta puruSa eka rIte AcaraNa karatA hoya, to bIjA jIvanmukta tenAthI taddana judI rIte vyavAra karatA jovA maLe. triguNAtIta sthitie pahoMcyA pachI paNa Avo taphAvata zAthI paDe che teno sAMkhyadarzana anusAra khulAso divAkarajIe ahIM karyo che. jIvanmukta banatAM pahelAM je AhAra-vihAra, bhASA, rUDhinuM anusaraNa karyuM hoya tenA saMskAra zarIra-manamAM pachI paNa rahe che. amuka rIta-rivAja jo anucita na hoya to jJAnIpuruSo tene anusaravAnuM cAlu rAkhe che. pUrva karmo paNa hajI avazeSa rahyAM hoya che. kayAreka Azaya judo paDI javAthI AvA muktapuruSonA AcaraNamAM taphAvata Ave che. Ama, zeSa karmo, pUrvasaMskAra, rUDhi - AzayanA bheda vagere kAraNe mukta avasthA samAna hovA chatAM mukta puruSonA vyavahAramAM asamAnatA hoI zake che. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezakAlanimittAni 73 nimittAnyaniyogataH / niyogato vA tatsiddhau navAdhyAtmavizeSatA || 1. na vAdhyA siddhasena zataka [] 163 nimittono prabhAva aniyata che (17.2) sthaLa, kALa ane bAhya nimitto nizcita rUpe muktinAM kAraNa nathI banatA, A bAhya kAraNothI jo nizcitapaNe mukti siddha thatI hoya to AMtarika bhAvonI koI vizeSatA ja na rahe. . sattaramI batrIsImAM zrI siddhasenasUrinuM jaina sAdhanAmArga viSayaka ciMtana prApta thAya che. jaina vicAradhArAmAM be dRSTikoNa mukhya sthAne che H vyAvahArika dRSTikoNa ane naiRRyika dRSTikoNa. mAtra tattvacarcAmAM ja A dRSTikoNa lAgu paDe che evuM nathI, sAdhanA-ArAdhanAnA kSetre arthAt dharmakSetre paNa A be dRSTikoNa eTalA ja upayogI thAya che. 'vyavahAranaya' sthULa ane bAhya svarUpane mahattva Ape che, nizcayanaya' sUkSma ane UMDA lakSaNone mahattva Ape che. sattaramI batrIsImAM divAkarajIe dhArmika jIvananI keTalIka bAbatone nizcayanayanA dRSTikoNathI tapAsavAno upakrama rAkhyo che. kAryakAraNano niyama sarvatra pravarte che. bhautika padArthonA rUpAMta2mudrita pATha; ra. degzeSataH - mudrita pATha. - Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 [] siddhasena zataka sthityaMtara-sthAnAMtara pAchaLanAM kAraNo bhautika ja hoya. A kAraNo zodhavA apekSAkRta saraLa che. ThaMDI-garamI, AghAta-pratyAghAta vagerenI eka nizcita asara hoya che, A asara mApI zakAya che ane yojanApUrvaka evI asara nipajAvI paNa zakAya che. caitanyanI avasthAo paNa badalAya che. tenI pAchaLanAM kAraNo kayAM haze ? caitanyanI sukhI-du:khI, zuddha-azuddha avasthAnI jema baddha-mukta evI be avasthAo paNa che. A avasthAo pAchaLa bAhya kAraNo ja nahi, AMtarika kAraNo paNa bhAga bhajavatAM jaNAya che. jIvaMta prANIne kSetra ane samayanI asara thatI jovA maLe che. anya vastuonI asara paNa thAya che. dhArmika kSetre joIe to tIrthakSetra, paryuSaNAdi parvano samaya vagere coksa asara kare che. tapa-japa, dIkSA, vrata, paccakhANa, sAmAyika vagere vastuo mokSanAM sAdhana tarIke apanAvavAmAM Ave che. divAkarajI kahe che ke A badhAM nimitto nizcitapaNe mokSasAdhaka bane che evuM mAnI zakAya nahi. bhautika padArthanI jema A vastuonI coksa-nizcita asara nathI hotI. A badhuM karavAthI ja jo mokSa siddha thato hoya to dareka sAdhaka-ArAdhakane sarakhuM phaLa maLatuM jovA maLe. paNa tevuM jovA maLatuM nathI. mATe ja A bAhya nimitta uparAMta koI kAraNa hovuM joIe. ane A kAraNa te caitanyanI AMtarika pariNati-bhAvadazA. baMdhana ane mokSa AMtarika kAraNathI che, ekalA bAhya kAraNathI nahi. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka 165 74 vyavahAranI vidhio zA mATe che ? suvratAni yamA vRttaM ythaadhyaatmvinishcym| dIkSAcArastu zaikSANAM varbhastharyAnuvRttayeT (97.3) koInA jIvanamAM vrata, niyama ke sadAcAra kharekhara che ke kema te tenA aMtaraMgabhAvanA AdhAre nakkI thaI zake. dIkSA vagere vidhio to sAdhakanI mArga para sthiratA TakAvavA mATe che. divAkarajIe nizcayadRSTithI keTalIka sApha sApha vAto sattaramI batrIsImAM karI che. teo vyAvahArika dRSTikoNanA virodhI nathI. dharmane bAhya vidhio ke bAhya vartana sAthe joDI devAnI bhUla thAya athavA bIjI bAju adhyAtmanA nAme vyavahAranA mALakhAnI upekSA thaI jAya e baMne sthiti temane ISTa nathI. koI vyakti dhArmika che ke nahi e mAtra tenA bAhya vartana parathI nizcita karI zakAya nahi. dharma bahArathI AvatI cIja nathI, aMdarathI UganArI cIja che. dharmano udbhava prathama hRdayamAM thAya, eno prabhAva rojiMdA vyavahAramAM vartAya. prathama karaNAno bhAva hRdayamAM pragaTe, tenI 2. vAni yama - mudrita pATha Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 ] siddhasena zataka pAchaLa ahiMsAnuM AcaraNa Ave. koI saMsAra choDI de che mATe tene tyAgI gaNavo e vyAvahArika stare ThIka che, kiMtu tenA aMtaHkaraNamAM mamatva ane tRSNA rahetA hoya to e tyAga sAco nathI. ahIM svAbhAvikarUpe eka prazna UThI zake che : dharma jo AMtarika bhAvanA AdhAre nakkI thAya che to pachI vrata, niyama, anuSThAna, sadAcAra, dIkSAvidhi vagere zuM nirarthaka che ? divAkarajIno javAba che : "mArga para sthiratA TakAvI rAkhavA mATe A bAhya vidhio upayogI che." vyavahAra nirarthaka nathI. dharmano udbhava bhale hRdayamAM thato, te jIvanamAM UtarI Ave te mATe ghaNuM ghaNuM karavuM paDe. jene niSpApa rahevuM che te pApanI saMbhAvanA hoya evAM sthaLa, evAM sAdhana, evAM kAryothI dUra rahevAnI kozIza karaze ja. saMyama-sadAcAra jene priya che te ghaNA badhA vidhi-niSegha khuzIthI apanAvaze. hRdayamAM jAgelA dharmabhAvane jALavI rAkhavA-vikasAvavA mATe jIvanamAM je navaracanA karavI paDe tenuM nAma vyavahAra. adhyAtma vyavahArane asaliyata Ape che, to vyavahAra adhyAtmane salAmatI bakSe che. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa siddhasena zataka [] 167 vyavahAra upara bhAra zA mATe mUkAya che ? kaSAyacihnaM hiMsAdi pratiSedhastadAzrayaH / apAyodvejano bAla' bhIrUNAmupadizyate / / (17.10) hiMsA vagere AcaraNa aMtaramAM rahela krodhAdinuM bAhya cihna che. bALakakSAnA ane duHkhabhIru lokone hiMsAdithI thanArI hAninI bIka batAvI hiMsAdi nahi karavAno upadeza apAya che. vyavahAranA dRSkioNathI hatyA, corI vagere kAryo pApa gaNAya che. nizcayadRSTie vyaktinA cittamAM rahela krodha, lobha vagere doSo ja kharuM pApa che. hatyA to pariNAma che, tenuM prerakabaLa krodha, lobha vagere vikAro che. hiMsA, asatya vagere aMtaHkaraNamAM rahela krodha, lobha vagere kaSAyonuM bAhya cihna mAtra che. aMdaranA krodhAdi jAya nahi to bahAranA hatyA vagere pApo baMdha nahi thAya, baMdha thaze to paNa pharI game tyAre hiMsAdi pApo thavAno saMbhava raheze. O 2. vAlo, mI u - mudrita pATha bIjI bAju, saMto, zAstro ane sajjano 'hiMsA na karo, asatya na bolo, corI na karo' e prakArano upadeza-anurodha bhArapUrvaka ka2tA jaNAya Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 [] siddhasena zataka che. bhItaranA krodha-lobha-moha dUra na thayA hoya tyAM sudhI Avo bodha zuM nirarthaka nathI ? zrI siddhasena kahe che ke nA, cheka evuM nathI. aMtaranA doSo dUra na thayA hoya, tema chatAM vyakti hatyA vagerethI dUra rahe temAM tenuM bhaluM to che ja. lobha-moha-mamatva dUra karavAno anurodha prAthamika kakSAnA jIvo mATe eTalo asarakAraka nahi thAya. "hiMsA karazo to tame ja duHkhI thazo, jevuM karazo tevuM pAmazo' evo sthULa bhUmikAno upadeza temanA mATe kalyANakArI bane che. nAnuM bALaka svacchatAno mahimA ke AnaMda kevo hoya te samajI zakatuM nathI. tene to "kapaDAM melAM karIza to mAra paDaze' ema kahI kapaDAM melAM karato aTakAvavo paDe che. samajaNa vadhatAM mAranI bIke nahi, svacchatAnuM mahattva svAnubhave samajI kapaDAM melAM na thAya tenI kALajI te svayaM rAkhI zakaze. dunyavI dRSTie pukha gaNAtA hovA chatAM keTalAka jIvo AdhyAtmika dRSTie AvI bALakalAnA ja hoya che. duHkhanuM kharuM kAraNa to cittamAM rahelI rAga-dveSa Adi vRttio che. A vikAro pote ja duHkharUpa che. paraMtu A tathya AvA bALajIvone jhaTa samajAtuM nathI. evA lokone hiMsAdithI thatA karmabaMdhana ane tenA pariNAme AvatAM du:kha-durgati vagereno khyAla ApI hiMsAdithI dUra rahevAno upadeza apAya che te yogya ja che. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ f ** yogya-ayogyano nirNaya kayA AdhAre ? kalpAkalpamato dravya doSapracayavaiSamyA siddhasena zataka [] 169 macintyaM sarpirAdivat / dAturastu parIkSyate / / (17.12) tridoSanuM pramANa badhA mATe ekasarakhuM na hovAthI 'ghI paththa che' ke 'apathya che' evuMniyata kathana thaI zake nahi; e ja rIte, dharmakSetre amuka vastu 'grAhya che' ke 'agrAhya che' evuM niyata vidhAna na thaI zake. 'rogI'nI sthitino vicAra karavo Avazyaka che. 'AcAraH prathamo dharma'' potAno AcAra svaccha rAkhavo e pahelo dharma che. bhAratIya saMskRti A sUtramAM mAne che. jaina dharmanI AcAraviSayaka jhINavaTabharI vyavasthA vizvaprasiddha che. gRhastho mATe ane sAdhuo mATe AcAranA nAnA-moTA niyamo mAtra nirdhArita nathI karyA, tenA pAlana mATe Agraha paNa eTalo ja rAkhyo che. AcAraviSayaka vidhi-niSedho ane apavAdonuM nirUpaNa karatAM zAstrono eka Akho vibhAga che : 'caraNa karaNa anuyoga.' ---- Ama chatAM, game teTalI chaNAvaTa sAthe niyamo ane maryAdAo ghaDI kADhavAmAM Ave to paNa vyavahAramAM kayAreka evI aNadhArI paristhiti Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 ] siddhasena zataka sarjAI zake che ke jeno ullekha zAsanamAM na paNa hoya. vyavahAranI AvI gUMcano ukela vidhi-niSedhanA Azayane dhyAnamAM laIe to ja AvI zake. e niyama kone mATe ane zA mATe che e muddo khAsa vicAraNAmAM levAvo joIe, anyathA niyama jaDa banI jAya. adAlatomAM keTalAka nyAyAdhIzo paNa zabdone vaLagI na rahetAM Azayane dhyAnamAM laIne cukAdA Ape che. je kArya ke je vastu eka vyakti mATe doSarUpa thatAM hoya te ja anya koI vyakti mATe guNarUpa banI zake che; ethI UlaTuM paNa banI zake che. Ayurveda ghIne eka uttama puSTikAraka dravya gaNAve che, te ja Ayurveda amuka rogomAM ghIne varya paNa kahe che. "ghI pathya che' ke "ghI apathya che evuM ekapakSIya vidhAna nathI thaI zakatuM. dardIne tapAsyA vinA Ano nirNaya na thaI zake, evuM ja dhArmika vidhi-niSedhonuM che. rogI mATe zuM pathya che ne zuM apathya che te taju vaidya ke DaoNkaTara nakkI kare che, tevI ja rIte zrAvaka ke sAdhunA AcAra-vyavahAranI bAbatamAM nirNaya levAno adhikAra zAnA marmajJa gurujanone che. amuka kArya yogya ja che ke ayogya ja che evo pheMsalo - vyakti ane saMyogone joyAtapAsyA vagara - ApavAnI utAvaLa na thavI joIe e A carcAno sAra Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 jheranuM mAraNa jhera kSayo nAprazamasyAsti siddhasena zataka [] 171 saMyamastadupakramaH / doSaireva tu doSANAM nivRttirmArutAdivat / / (17.1) prazAMta banyA vinA vyakti krodhAdino kSaya karI zake nahi. saMyama e prazAMtabhAvanI prAptino upAya che. jema vAta-pitta-kapha e tridoSomAMthI eka doSanuM zamana bIjA doSa vaDe thAya che, tema krodha Adi doSonA nivAraNa mATe cAritryanI kriyA jarUrI che. AtmA nistaraMga, nirmaLa, niSkriya tattva che. krodha-moha Adi kaSAyo tene kSubdha, malina ane caMcaLa banAve che. khaLabhaLATa, caMcaLatA ane pravRtti to karmanA AzravanuM kAraNa bane che. samatva athavA prazamabhAvanA AlaMbana dvArA AtmA sthira thavA lAge che, TharavA lAge che, ane saMpUrNa acalaniSkriya avasthA tarapha pAcho pharI zake che. kaMI 'karavA'thI mukti nathI. kazuM ja 'na karavA'thI mukti thAya che. hakIkata Ama che tyAre 'saMyama-sAdhanAanuSThAna-dhyAna vagere paNa 'kriyA' rUpa che, to te paNa baMdhananuM kAraNa banaze' evuM vicArI koI dharmasAdhanAnI kriyAno paNa tyAga karI de to moTI hAni thaze. divAkarajI kahe che ke akriya avasthA lagI pahoMcavA mATe paNa ghaNI kriyA karavI paDaze. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 [] siddhasena zataka keTalAMka AdhyAtmika vartuLo ema mAnatA hoya che ke saMyama-sAdhanAdhyAna vagere paNa AtmAnI zAMtino bhaMga kare che. 'kazuM karavuM nathI, karavuM e to baMdhana che. kazuM na karo, svamAM samAI jAo' - evuM mAnanAro varga AdhyAtmika sAdhanAnI pravRttine ane cAritryanA vidhi-niSedhone paNa eka bAdhA/vikSepa mAnI levA sudhI pahoMcI jAya che. A varga pAcho dunyavI ane AdhyAtmika bAbato aMge bharacaka pravRttimAM to gaLADUba hoya che ! divAkarajIno abhiprAya spaSTa che. saMyama-sAdhanA e 'kriyA' che e sAcuM, paNa e kriyA pelI krodhAdinI kriyAno cheda uDADe evI kriyA che. prathama tabakke eka kriyAno cheda uDADavA bIjI kriyAno Azraya levo paDaze. sAdhanAnI kriyA samatvanI bhUmikA sudhI pahoMcavAno mArga prazasta karI Apaze. jema vAyunA zamana mATe kaphakAraka ke pittakAraka dravyo auSadha tarIke vaparAya che, tema azubha kriyAnI nivRtti zubha kriyAthI thaI zake che. niSkriya avasthA sudhI pahoMcatA pahelAM ghaNI badhI kriyA karavI paDe che. divAkarajI nizcaya-vyavahAranI samatulAmAM mAne che. temanA A ciMtanamAM prAcIna jaina zramaNa saMghanI ati mahattvanI vicAradhArAnuM pratibiMba sacavAI rahyuM che. AjanA vicA2ko AmAMthI prAcIna jaina adhyAtmanI chabI sArI rIte upasAvI zake. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. siddhasena zataka [] 173 tyAga: saMsArano ke Asaktino ? doSebhyaH pravrajantyAryA gRhAdibhyaH pRthagjanAH / parAnugrahanimnAstu santastadanuvRttayaH / / (17.16) sujJa jano doSothI dUra jAya che, sAmAnya jano ghara-parivAra AdithI dUra jAya che. anyanuM hita IcchanArA sujJa jano paNa ghara choDavAnA kramane anusare che. 'pravrajyA' zabda dIkSA-saMnyAsanA arthamAM vaparAya che. eno vyutpatti artha che : 'cAlI nIkaLavuM.' kayAMthI cAlI nIkaLavuM ? ghara, gAma ane saMbaMdho choDIne cAlI nIkaLavAne 'pravrajyA' kahevAmAM Ave che te vyavahArano dRSTikoNa che. divAkarajI nizcayadRSTithI 'pravrajyA'no artha kare che : doSothI dUra javuM - hiMsA, parigraha, mamatva, AsaktithI dUra haTavuM e pravrajyA che. saMsAra manamAM che. parigraha bahAra nahi, aMtaramAM bharelo che. vastuo AtmAnuM kaMI bagADI zakatI nathI, mamatva, vAsanA ane lAlasA ja baMdhana UbhAM kare che. sujJa-samajadAra loko A bhItarI rahasya samajI gayA hovAthI aMdaranA saMsArathI cheDo phADe che. anAsaktabhAve 'jaLakamaLavat' teo saMsAramAM rahI zake che, ane mukti bhaNI temanuM prayANa cAlu rahe che. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 ] siddhasena zataka jyAM hatA tyAM ja rahIne doSothI dUra nIkaLI janArA AtmasAdhako che tema ghara-bAra tajI denArA mumukSuo paNa che. saMsAranAM baMdhano ane doSanAM nimittothI dUra rahIne anAsakti-jAgRti TakAvI rAkhavI vadhAre sugama che. aparipakava dazAmAM bAhya tyAga sahAyaka bane che; bAhya tyAgathI mumukSunuM kArya saraLa bane che. A tathyane sujJa jano samaje che, eTale potAne bAhya tyAganI AvazyakatA na jaNAtI hoya toya, anya mumukSujanono mArga saraLa thAya evI anugraha buddhithI AvA jAgRta AtmAo pote paNa "ghara" choDe che ane e rIte eka vyavasthita rAjamArga Ubho thavA de che. "mana caMgA to katharoTameM gaMgA' ema kahIne tyAga-tapa-sAdhanAnI koI jarUra nathI ema mAnanAro eka varga che. A vAta mULamAM khoTI nathI. AMtaratyAga e ja sAco tyAga che e nizcayanayano siddhAMta che ja; kiMtu A siddhAMtano upayoga banAvaTI AdhyAtmikatA mATe na thAya tenI ciMtA sAcA AdhyAtmika puruSone rahe che. divAkarajIe nizcayaSTie vicAraNA cAlatI hovA chatAM bAhya tyAgarUpa vyavahAranI upAdeyatA ahIM spaSTa zabdomAM darzAvI gerasamaja thavAno avakAza rahevA dIdho nathI. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka ] 175 79 karmanuM phaLa saune sarakhuM nathI maLatuM tulyAtulyaphalaM karma, nimittaasrvyogtH| yataH sa heturanveSyo - dRSTArtho di na tapyAA (9899) samAna nimitta ane samAna Azrava hovA chatAM ghaNI vAra karmanuM phaLa samAna nathI hotuM. Ama thavAnuM ja kAraNa che te zodhI kADhavuM joIe. jene sAcI vAtanI khabara hoya tene ciMtA karavAnuM rahetuM nathI. karmabaMdhamAM bAhya kAraNa ke bAhya kriyA karatAM AMtarika bhAva vadhu bhAga bhajave che. A vAta divAkarajIe nizcayanayanA dRSTikoNathI ahIM samajAvI che. karmabaMdhanamAM nimitto ane Azravo bhAga bhajavatA hoya che. amuka saMjogo ke vyaktio nimitta banIne karmabaMdhana tarapha ApaNane dhakelatA hoya evuM lAge che. je sAdhano upayogamAM levAya athavA je kArya karAya tene Azrava kahevAya che. eka ja jAtanuM nimitta maLe ke eka ja jAtanuM AcaraNa thAya tyAre paNa koI be vyaktine eka ja jAtanuM - ekasarakhuM karma baMdhAya evuM nathI banatuM. kayAreka sarakhuM baMdhAya, kayAreka ochuM, kayAreka vadhu. Ama Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 [] siddhasena zataka thavA pAchaLanuM kAraNa zuM ? A taphAvata paDavA pAchaLanuM je koI kAraNa hoya te bahu mahattvanuM gaNAya. A kAraNa zodhI kADhavuM joIe. je kAryathI ke je nimittathI ekane tIvra karma baMdhAtA hoya, te ja kArya ke te ja nimitta hovA chatAM bIjAne ochA tIvra karma baMdhAtA hoya to tenI pAchaLa kAraNa to hovuM ja joIe. bahAranAM kAraNa to samAna che; mATe Ama thavAnuM kAraNa bAranuM nathI, AMtarika che. A kAraNa zodhI laIe to ApaNe karmabaMdhananI tIvratA ghaTADI zakIe. AvI mahattvanI vAta barAbara tapAsI samajI rAkhI hoya to pAchaLathI kheda karavAno prasaMga na Ave. karmabaMdhanamAM AvuM aMtara paDavAno bheda zuM che ? karmanuM phaLa tIvra ke maMda thavAnuM kAraNa kartAnI aMdara ja che, bAra nathI. kartAno bhAva-AzayavalaNa AmAM mahattvanI kaDI che. kArya sarakhuM, paNa Azaya judo. kArya thoDuM, paNa tenI pAchaLa lAgaNI tIvra. kArya ghaNuM, paNa bhAva nahivatu. AvA aMdaranA taphAvatanA kAraNe karmaphaLamAM taphAvata Ave che. have A bhAva ke lAgaNInuM tattva to ApaNA hAthanI vAta che. A vAta jANI lenAra keTalo nizcita banI jAya che ! Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 177 80 saMsAra manamAM che manasopaiti viSayAn mnsaivaativrtte| kimeva' bahuralpaM vA zarIre vadareva vA?I (97.14) viSayonuM grahaNa manathI ja thAya che, ane emano tyAga paNa manathI ja thAya che. viSayo thoDA hoya ke ghaNA hoya, zarIragata hoya ke bahAra rahelA hoya, tenAthI zo phera paDe che? "viSaya baMdhanarUpa che, viSayo duHkhadAyI che, viSayothI dUra raho, viSayono tyAga karo. viSayonuM sukha kSaNika che, viSayo asAra che" - Avo anurodha moTA bhAganA upadezako taraphathI thato hoya che. viSayo jANe eka bhayaMkara zatru hoya ane te AtmAnI pAchaLa pADyA hoya evI rIte viSayonI bhayaMkaratAnuM varNana thatuM rahe che. upara uparathI lAge paNa kharuM ke jANe viSayo AtmAne kheMcI rahyA che, AtmA paravaza banIne viSayo tarapha jANe kheMcAya che. vyavahAranayanA dRSTikoNathI jotAM A vAta sAcI che ja. nizcayanaya bIjI ja vAta kare che. viSayo AtmAne bAMdhatA nathI; AtmA jAte viSayone vaLage che. vaLagavuM e paNa kahevA pUratuM che. viSayo . ziva - mudrita pATha Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 [] siddhasena zataka AtmAne bAMdhI zakatA nathI, AtmA viSayone bhogavI zakato nathI. baMne dravyo judAM che, dareka dravya potAnA ja guNa-dharma-svabhAvanA mAlika che, anyanA nahi. AtmA mAtra IcchA karI zake, kalpanA karI zake. AtmA manathI ja viSayone pakaDe che. A mArAM che, A sArAM che evo bhAva ja te karI zake. viSayone huM bhogavuM chuM - e AtmAnI bhramaNA mAtra che. sukhaduHkha, tAruM-mAruM e mananA vikalpo sivAya kaMI nathI. saMsAra mAtra manamAM che. AtmA A vikalpone choDI de to saMsAra chUTyo samajavo. chUTavA mATe vadhu kazuM karavAnuM nathI. manathI jagatanA padArthone potAnA mAnavAnuM baMdha karavAnuM che. viSayo thoDA hoya ke jhAjhA, zarIranA bhogya padArtho hoya ke bAhya parigraha hoya kaMI pharaka nathI paDato. eka paNa viSayane, eka paNa padArthane potAno gaNe che tyAM sudhI baMdhana che. potApaNAno bhAva chUTe te ja kSaNe A prapaMcano aMta AvI jAya che. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 179 81 mAtra jJAna paryApta nathI yathA gadaparijJAnaM naalmaamyshaantye| acAritraM tathA jJAnaM na rcathyavasAyataHTT (97.ra7) rogane jANI levA mAtrathI roga maTI jato nathI, ema AcaraNa vinAnuM, mAtra bauddhika ciMtanathI meLaveluM jJAna duHkharUpI rogane zAMta karI zake nahi. * rogane oLakhI levo bahu jarUrI che, paNa roga kayo che eTaluM samajI levAthI roga kaMI maTI jato nathI. dhIrajapUrvaka upacAra to karavo ja rahyo. AdhyAtmika kSetre duHkha ane baMdhananA kAraNe rAga-dveSa Adi doSo che eTaluM jANI levAthI kAma pUruM thaI jatuM nathI. e doSonA nivAraNanI kAmagIrI thavI joIe. jJAna jeTalI ja AvazyakatA kriyAnI paNa che e tathya nIce zrI siddhasena jANe ahIM lAla lITI dorI rahyA che. rAga-dveSa Adi malinatA mAtra mAnasika stare ja aTakI jatI nathI. zArIrika-vAcika vagere vyavahAranA stare koIne koI rUpe te UtarI Ave che. Adhunika mAnasazAstra mAnavI ke anya prANIonA mAnasano abhyAsa karavA mATe temanA vartanano ja AdhAra le che. mAnasazAstra eka arthamAM Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 [ siddhasena zataka vartananuM zAstra banI rahe che. manogata bhAvo zArIrika stare kriyAmAM pheravAI jAya che, ane vAraMvAranI A pravRtti manamAM ane zarIramAM eka majabUta ghareDa ke Adatane janma Ape che. saMskAra mAtra manamAM ja nahi, zarIramAM paNa AkAra le che. amuka pravRtti hAnikAraka che ema samajAI javA chatAM ghaNI vAra mANasa e pravRtti karyA vinA raheto nathI. mAtra samajAI javAthI Teva jatI nathI, e mATe keTalAka nakkara upAya ajamAvavAM paDe che. enuM nAma ja cAritra che. vividha kriyAo ane prayogo zarIranA stare sAphasUphI karavAnAM sAdhana che. vyavahAra A rIte nizcayane Teko kare che. hoDIne eka paDakhe ja halesAM mArIe to hoDI goLa goLa ghUme, AgaLa na vadhe. baMne paDakhe halesAM mAravAthI ja hoDI pragati kare che. ekalI nizcayadRSTi ke ekalI vyavahAradRSTi svIkAravAthI paNa AvI ja hAlata thAya. ekaluM jJAna bhramamAM rAkhe che, ekalI kriyA ThAlI kasarata banI jAya che. baMnenuM saMyojana ke samanvaya ja doSothI mukti apAvI zake. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 8ra gurunI kAmagIrI dezakAlAnvayAcAra vayaHprakRtimAtmanAm / vizeSAMzcAnu zAsanam / / (16.7) mumukSunA deza, kALa, kuLa, AcAra, vaya, svabhAva, sAmarthya, jhaMkhanAnI tIvratA ane jJAnanI vizeSatAne lakSyamAM rAkhIne gurue tene mArgadarzana ApavuM. sattvasaMvegavijJAna siddhasena zataka [] 181 sattaramI batrIsImAM nizcayanayanA dRSTikoNathI dharmamArganI vicAraNA karyA pachI aDhAramI batrIsImAM dharmamArganI vyavahAra dRSTie vicAraNA thaI che. dharmanA bAhya svarUpanI eTale ke AcAramArganI paNa gaMbhIra vicAraNA karavA dvArA divAkarajIe koI jAtanI gerasamaja thavAno avakAza rahevA dIdho nathI. ahIM zabda vAparyo che 'anuzAsana'. anuzAsana eTale AcaraNa ane sAdhanA aMge guru taraphathI maLatuM mArgadarzana. mumukSue tene niSThApUrvaka anusaravuM Avazyaka che. koI dhanya paLe mumukSunA hRdayamAM pavitra jIvananI abhilASA janme che, tyAra pachI vartamAna azuddha ke apUrNa sthitimAMthI pUrNa-pavitra sthiti 2. .zeSAvvAnu deg- mudrita pATha Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 [] siddhasena zataka sudhI pahoMcavAnI yAtrA lAMbI cAle che. A yAtrAnA mArgadarzaka-bhomiyA eTale guru. mumukunA AMtaracakSu potAnA gurune zodhI le che ane gurunI vedhaka dRSTi ziSyane oLakhI le che. guru be prakAranI kAmagIrI kare che. jenAmAM muktinI abhilASA jAgI hoya tene kramazaH unnata sthiti tarapha dorI jAya che ane jenAmAM nathI jAgI tenAmAM mumukSA-muktinI jhaMkhanA jagADe che. A eka ati nAjuka kAma che. citra, zilA ke sthApatyanA nirmANamAM jevuM ane jeTaluM kauzalya joIe te karatAM paNa AmAM vadhAre kauzalya joIe. gurunuM kArya mALInI kAmagIrI sAthe maLatuM Ave. vRkSa ke choDa Uge che svayaM, paNa tene joItI madada pUrI pADavI e mALInuM kAma. mALI ane gurue bahu saMvedanazIla banIne kAma karavuM paDe. A zlokamAM gurunI kAmagIrInuM AvuM ja zabdAMkana divAkarajI kare che. mumukSune koI paNa nirdeza ApatAM pahelAM gurue keTalI badhI bAbato dhyAnamAM levI paDe che ! deza-kALa to kharA ja, vyaktinA kuLa ane uchera, vaya ane zakti, tenI mumula keTalI tIvra che te ane tenI samajaNa - A badhuM gurunI najaramAM rahevuM joIe. guru zabdano mULa artha "bhAre", "moTuM evo thAya che. bhAratIya saMskRti bhArekhama javAbadArI vahana karanAra mArgadarzaka mATe "guru' zabda vApare che te keTaluM susaMgata che ! Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 183 83 guru kevA hoya ? bAhyAdhyAtmazuciH saumya stejasvI krunnaatmkH| svaparAnvarthavidvAgmI nitAthyAtmazra zAsitAT (4.2) jenAM bAhya AcaraNa ane AMtarika manovRtti svaccha hoya, je saumya ane tejasvI hoya, karuNAvaMta hoya, je svahita ane parahita samajI zakatI hoya, vidvAna hoya ane jeNe AMtarika doSo para kAbu meLavyo hoya tevI vyakti guru banI zake che. vyavahAranA dRSTikoNathI vicAratAM gharmakSetramAM guru sarvocca sthAne birAje che. vyaktinA hRdayamAM dharma pratye ruci jAgRta karavI ane pachI kramazaH dharmanI ucca-uccatara bhUmikAo tarapha tene dorI javI - e gurunuM pramukha kArya che. guru dharmarAjyanA zAsaka che, emanI AjJA e ja anuzAsana. emanI AjJA anullaMghanIya che. gurunuM pramukha kArya mArgadarzaka tarIkenuM che. A mATe gurumAM kevA viziSTa guNo hovA ghaTe tenI vAta A zlokamAM thaI che. AMtara-bAhya svacchatAne gurunuM prathama lakSaNa ahIM gaNAvyuM che. bAhya svacchatA eTale zarIra-vastra AdinI saphAI evo artha ahIM levAno na Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 [] siddhasena zataka hoya. bAhya AcAra-vyavAra cokhkho hovo e bAhya zucitA. vicAronA stare paNa nirmaLatA hovI e AMtarika zucitA. guru saumya hoya, gurunuM sAnnidhya zItaLa hoya. guru tejasvI hoya, gurunA vyaktitvamAM pratApa hoya. satya, jJAna, tapa jevA guNo gurune tejasvI banAve che. vaLI guru karuNAvaMta hoya - vAtsalyanidhi hoya. guru svahita ane parahita baMnene samajanArA hoya. A kadAca gurunI pramukha lAyakAta banI rahe. anyonuM bhaluM karavA jatAM potAnuM ahita thaI jAya athavA potAnA zreyanI ciMtAmAM ziSyanA kalyANamAM dhyAna na ApI zake - baMne sthitimAM guru tarIke niSphaLatA puravAra thAya. guru vidvAna hoya, zAstromAM pAraMgata hoya, te sAthe aneka vyAvahArika viSayonI paNa paryApta jANakArI guru pAse hovI joIe. gurupada sIdhuM na maLe. varSonI sAdhanA dvArA potAnI vAsanAo-vikAro para amuka aMze vijaya meLavyA pachI ja guru banavAno adhikAra maLe. bhItaranI AMTIghUMTIo pote kaMIka UkelI hoya te ja anyane tevA viSayamAM mArgadarzana ApI zake. divAkarajIe AthI ja gurunI chellI vizeSatA batAvI che - bhItaranA bheda pAmanAra, vikArone jItanAra. thAna na ApI ta thayA te sAphaLatA puravAra Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 185 84 dharma saunA mATe che tulyaprakopopazamA rAgAdyA maarutaadivt| viSayendriyasAmAnyAt sarvArthamiti zAsanamII (4.3) vAta, pitta ane kaphano prakopa anezamana ejema dareka vyaktine lAgU paDanArI vAta che tema viSayo ane IndriyonA saMparkathI thatI rAga ane dveSanI pIDA ane tenA upazamanathI thatI zAMti e paNa sarvasAmAnya vastu che. mATe ja dharmanuM anuzAsana saune mATe ekasarakhuM upayogI che. Ayurveda athavA evI bIjI koI paNa upacAra paddhati amuka jAti ke varNanA lokonA rogo maTADe, anya jAti-varNanA lokonA roga dUra na kare evuM nathI banatuM. rogano saMbaMdha jAti sAthe nathI hota, to davAno paNa na hoya. Ayurveda kahe che ke darekanA zarIramAM vAta-pitta-kapha e tridoSa rahelA che, tenI samatulA khoravAya e ja roga. roganI pIDA saune sarakhI ja thAya che. yogya auSadha letAM roga maTe che tyAre zAMti paNa saune ekasarakhI anubhavamAM Ave che. vAta-pitta-kaphano prakopa zarIramAM roganI sthiti pedA kare che, to Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 ] siddhasena zataka rAga-dveSa-mohanA Avega mananA stare garabaDa pedA kare che, je kAyikavAcika garabaDamAM pariName che. A manovikAronI pIDA, roganI pIDA karatAM ochI nahIM, kayAMya vadhAre hoya che. mAnavo bhale game teTalI vividha jAtiomAM vaheMcAyelA hoya, paNa rAga-dveSAdi vikAro ane tajanya pIDA to saune sarakhI ja thAya che. darekane pAMca Indriyo maLelI che, te te IndriyanA uttejaka viSayo paNa sarvatra upalabdha che. Indriyano viSaya sAthe saMparka thatAM ja pUrva saMskAravaza mAnasika pratikriyA thAya che. viSayo sukhadaanukULa hoya to rAga arthAt "hajI vadhu joIe'no bhAva ane viSayo duHkhada-pratikULa hoya to Sa - "na joIe e prakArano bhAva - utpanna thayA vinA raheto nathI. A rAga-dveSa e khaLabhaLATa che, azAMti che. AmAMthI ja anAcAra ke atyAcAra jevA dUSaNo janme che. mAnavajAtano A sarvavyApI mahAroga che. deza-bhASA-jAti-varNa game te hoya, A takalIpha mAnavamAtrane sarakhI ja thAya che. dharma A tridoSanuM upazamana karanArI sAravAra che, cikitsA che. roga sarva sAmAnya che, to davA paNa saune lAgu paDe evI ja hovI ghaTe. dharmano saMbaMdha jAti-varNa sAthe nathI. mAnavamananA vikAronA zamana sAthe che. dharma sArvajanIna che, sarvakAlIna che. dharmane eka upacArapaddhatinA svarUpamAM jovAthI dharmanI paNa kasoTI thaI jAya che. dharma jo rAga-dveSAdi paDAnuM upazamana karavAnuM pariNAma na lAvI zakato hoya to te kAM to nakalI che ne kAM to tenuM yogya rIte sevana nathI thayuM e jaNAI Ave che. sAco dharmasAdhaka tenuM kAraNa zodhI zAMtinA mArge AgaLa vadhe che. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka D 187 8pa cikitsA ane sAdhanA vyakitaparaka hoya che kartRprayojanApekSa stadAcAraH prkiirtitH| cikitsitavadekArtha pratinomAnunomata:II (4.6) sAdhakanI jyAre je sthiti hoya ane sAdhakanuM je kALe je prayojana hoya tenA anusAra sAdhaka mATe bhinnabhinna prakArano AcAra nizcita karavAmAM Ave che. roganI cikitsAmAM hoya che tema, te te vyaktine najaramAM rAkhIne eka ja vastunA saMbaMdhamAM anumati ke niSedhanuM vidhAna thatuM hoya che. aDhAramI batrIsImAM anuzAsana aMge divAkarajIe je vicAro prastuta karyA che temAM temanI potAnI vivecakabuddhino phALo to haze ja, uparAMta te kALe jaina paraMparAmAM pravartatA vicAro ane AcAronI chabI paNa emAM UtarI AvI hoya e dekhItuM che. jaina dharme AcAra pakSa upara ati bhAra Apyo hovA chatAM te kALe AcAranA kSetre Aje jovA maLe che tevI jaDatA nahotI ema A batrIsInA parizIlana parathI kahI zakAya. niyamane Ubho rAkhIne - niyamasApekSa rahIne jarUra paDaye apavAdano Azraya levAnI anumati zAstro to Ape che, paraMtu Aje niyamo pAchaLanA bhAva ke hetunI Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 ] siddhasena zataka samaja jIvaMta na rahevAthI kAM to jaDanI jema niyamane vaLagI rahevAnuM thAya che ne kAM to niyamane samULago toDI pADavAnuM valaNa levAya che. apavAdane zAstrIya mAnyatA maLelI hovA chatAM teno upayoga AcAraniSTha prAmANika vyakti paNa Aje karI zakatI nathI. A saMjogomAM aDhAramI batrIsInuM A ciMtana Aje ghaNuM dizAdarzaka thaI paDe che. AcAra aneka prakArano hoya. kyAre kayA AcArane AgaLa karavo e nakkI karI ApavAnuM kAma gurunuM che. vyakti, prayojana ane paristhitine lakSyamAM rAkhI, guru ekane amuka kAryanI anumati Ape che ane bIjAne te ja kAryano niSedha kare che. AthI ja niyamomAM vaividhya AvyuM che, aneka rUDhio janmI che. "gItArtha' eTale ke zAstranA marmazA gurujanoe coksa kALe cokta vyaktine coksa AcAra apanAvavAno nirdeza Apyo hoya tene eka rUDhinuM rUpa maLI jAya che. vastutaH e Adeza te kALa ane te vyakti ke samUha pUrato maryAdita hato. sthaLa-kALa-vyaktio badalI jatAM te vidhAna ke vyavasthA badalavAM paDe. gurujanoe pravartamAna paristhitine nyAya Ape evA mArgo ziSyavargane sUcavavA joIe ane ziSyoe athavA anuyAyIoe tene anusaravuM joIe. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 189 8 damana nahi, zamana vapuryantrajitA doSAH punrbhyaashetvH| prasaGkhyAnanivRttAstu niravyasamAdhaya:II (4.6) kAyAnuM niyaMtraNa karavA dvArA je doSone jItavAmAM AvyA hoya te doSo pharIthI jAgI zake che, paraMtu jJAna ane viveka dvArA jemanuM nivAraNa thayuM hoya tevA doSo nirmULa thaI sadAne mATe zAMta thaI jAya che. vyavahAranaya tAtkAlika, bAhya ane sthULa bAbato para vadhu bhAra Ape che. vyavahAra vyaktino vicAra to kare che, paNa samUhane dhyAnamAM rAkhIne sAmAnya niyamo tAravavAmAM vadhu mAne che. vyavahAranA dRSTikoNathI dharmakSetranA mALakhAnI racanA thaI. vidhi-niSedho, tapa-tyAga, vrata-niyama, rUDhi-paraMparA e vyavahAradharmanI nIpaja che. koI eka AkhA samAjamAM, koI eka parivAra ke jUthamAM dharmanI keTalIka sArI vAtone ropI devAmAM Ave che ane tene custa rIte vaLagI rahevAno Agraha rakhAya che. A rIte amuka sArI vAto samUhamAM ane tenA dvArA vyaktimAM saheje sthira thaI jAya che, athavA amuka anicchanIya vAtono samAja ke vyaktimAM praveza thato aTakAvI zakAya che. vyavahAradharmanuM A sauthI moTuM jamA pAsuM che. tapa-japa, vrata For Private Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ] siddhasena zataka niyama ane kriyA-anuSThAna dvArA vyakti potAnA mana-vANI-kAyA para adbhuta kahI zakAya evo kAbU meLavI zake che. vividha maryAdAo ane niyaMtraNo samAjanI dRSTie AzirvAdarUpa hoya che ja. Ama chatAM, saune eka ghareDamAM nAkhI devAthI vyakti ke samUha doSothI mukta thaI jaze ke mukta raheze ja evA bhramamAM rahevA jevuM nathI. divAkarajI anuzAsanano mahimA karatA hovA chatAM tenI maryAdA tarapha dhyAna kheMcavAnuM bhUlyA nathI. niyaMtraNa dvArA tAtkAlika lAbha thAya-doSita AcaraNa thatuM aTakI jAya, paNa e AcaraNanI preraNA to aMtarmanamAM saMgRhIta lobhamoha-Asakti ke pachI aha-IrSyA-dveSa jevA tattvomAMthI Ave che. bAhya maryAdAonI asara heThaLa hiMsA vagere kAryothI bacI javAya, paNa aMtaramAM rahI gayelI malina vRttio game tyAre jora karI jAya ane vyakti niSiddha AcaraNa karI bese evI zakayatA UbhI rahe che. divAkarajI kahe che ke niyaMtraNathI kAyA jItAya che, mananuM zuddhIkaraNa nathI thatuM. e mATe to ciMtana-manana, AtmanirIkSaNa bhAvanA, dhyAna jevA sUkSma vyavahAra dharma joIe. aha-mama, kAma-krodha, rAga-dveSa vagere bhAvo nirmULa thaI vyakti sahaja nirdoSa avasthA siddha kare te mATe vivekanuM baLa vadhAravuM paDe che, granthionuM visarjana karavuM paDe. - zarIramAM ghA vAgavAthI lohI vahevA lAge tyAre pATo bAMdhIne ke AMgaLI dAbIne sarvaprathama lohI vahetuM aTakAvavuM jarUrI che. paraMtu sAco upAya to cAmaDImAM rUjha Ave e che. vyavahAradharmanI maryAdAo ane baMdhano pATApIMDInuM kAma kare che, jJAna-dhyAna vagere adhyAtmanI kriyA rUjha lAvavAnuM kAma kare che. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [ 191 87 sAdhakanI sAdhanAcaryA yAtrAmAtrAzano'bhIkSNaM prishuddhnibhaashyH| viviktaniyatAcAraH mRtivarSane vadhyatA (1.99) je sAdhaka jIvanayAtrAno nirvAha thaI zake eTalI mAtrAmAM bhojana leto hoya, jenA vicAro zuddha ane ujajvaLa hoya, lokasaMsargathI dUra raheto hoya, potAne yogya niyata AcAra pALato hoya evA sAdhakane saMskAranI smRtinA kAraNe pharI doSanuM sevana thavAno bhaya raheto nathI. AcAradharmanA pratibaMdho ane kaSTabharelAM kartavyone ghaNI vAra "damana" kahIne vagovavAmAM Ave che. vyavahAradharma svayaMsaMpUrNa nathI, tene maryAdAo che ja, ane divAkarajIe spaSTa zabdomAM vyavahAradharmanI maryAdA darzAvI paNa che. paraMtu ahIM eTalA ja spaSTa zabdomAM vyavahAranI upayogitA teo darzAve che. kharekhara mukti meLavavAnI che kAma-krodha Adi aMtaraMga doSothI. A doSone navuM poSaNa na maLe evI vyavasthA karIe to ApaNuM kAma saraLa thAya e dekhItuM che. yuddhamAM duzmananA sainyane zastrasaraMjAma ke anya pUravaTho Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 [] siddhasena zataka na maLe evI bhUharacanA vijayanI tako vadhArI de che. mumukSue kaSAyAdi doSone jItavA mATe evI ja yukti karavI paDe che. AcAradharma e kAma kare je paristhitio kAma-krodhAdi vikAronA udbhavanuM nimitta banatI hoya tenAthI dUra rahevuM Avazyaka che. sAdhake vikArothI dUra rahevAno saMkalpa hajI hamaNAM karyo che. tenA zarIra ane manamAM bhUtakALanA saMskAro ane smRtio saMgRhIta hoya che ja. ciraparicita saMyogo sAme AvatAM zarIramana yaMtravat jUnA cIlA para cAlavA mAMDe e suzakaya che. jUnA saMskAronI uzkeraNI ochI thAya e mATe nimittothI salAmata aMtare rahevuM e kAMI damana nathI, e to DahApaNa che, agamacetI che. bhUtakALanI smRtio pajave nahi e mATe sAdhake kevI rIte rahevuM teno nirdeza A zlokamAM apAyo che. saMyamayAtrA-jIvanayAtrA cAlatI rahe eTalo pramANasarano AhAra levo, lokasaMparka TALavo, maryAdAone vaLagI rahevuM, manane sArA vicAromAM rokI rAkhavuM - A nyUharacanA sAdhakane ghaNA jokhamomAMthI bacAvI le che. "mane kaMI na thAya, mAruM mana dRDha che' evo phAMko navA-savA sAdhake rAkhavo na joIe. ghoDesavArI karatAM ke sAIkala calAvatAM zIkhavuM hoya to jyAM avarajavara na hoya, khADATekarA na hoya evA sthaLe zIkhavAmAM salAmatI che. navA sAdhake A ja rIta apanAvavI joIe. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 193 88 gurunI kAryazailI AdezasmAraNAkSepa praayshcittaanyupkrmaaH| yathArasaM prayoktavyAH siddhacasiddhigatA tai:II (4.72) Adeza Apavo, saMbhArI ApavuM Thapako devo, prAyazcitta karAvavuM - A cAra ziSyanA anuzAsana mATenA upakrama che. ziSya kartavya kare, karavAnuM bhUlI jAya, karavAnuM rahI jAya, na karavAnuM thaI jAya - vagere saMjogone dhyAnamAMrAkhIne gurue upara mujabano anuzAsanano krama yojavo joIe. mumukSu potAnA vikAsa mATe gurune AtmasamarpaNa kare che. potAnuM ghaDatara karavAno adhikAra e gurune Ape che. guru ziSyane rAjI rAkhavA tenA doSo tarapha AMkhamIMcAmaNA kare to te guru kartavya cUkayA gaNAya. sAcA guru ziSyanA doSone nabhAvI letA nathI. ziSyanI nabaLAIo nabhAvI levI - e gurunI potAnI nabaLAI darzAve che. bIjI tarapha gurumA vAtsalya ane viveka to hoya ja. ziSyamAM ALasa, ajJAna, khoTI Tevo vagere hoI zake. guru tenAthI akaLAtA nathI. . "HRUTI deg - mudrita pATha, radegtAnu - mudrita pATha Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 ] siddhasena zataka parama snehathI ziSyane navo avatAra ApavAnuM kAma teo cAlu rAkhe che. gurunI pAse mAnasazAstrIya dRSTi hovI jarUrI che. divAkarajIe gurunI kAryazailI ahIM ati saMkSepamAM noMdhI che, jemAM mAnasazAstrIya dRSTikoNa spaSTa dekhAya che. A zlokanA badhA ja zabdono artha spaSTa thato nathI, arthaghaTana karavAno bIjo koI AdhAra nathI. ahIM A zlokano bhAvArtha lIdho che, ane e keTalo saMgata che teno nirNaya vidvAnoe karavAno che. ziSyane karavAnA kartavyanI yojanA guru kare. yogya samaye yogya Adeza Ape. ziSya e Adezono amala kare. A Adarza sthiti gaNAya. Adeza ApyAM chatAM ziSya bhUlI jAya to guru akaLAyA vinA smaraNa karAvI Ape. ziSya e kartavya pUruM kare. e vAta tyAM pUrI thaI jAya. kahyA chatAM ane saMbhArI ApyA chatAM ziSya amuka kartavya karavAnuM cake to temAM pramAda jevAM tattva kAma karI gayA haze. A doSa calAvI levAya nahi. guru Thapako Ape. A tabakke ziSya namrabhAve aparAdhano svIkAra kare, to te ziSyanI yogyatA gaNAya. ziSya niSiddha kAma kare, nirdiSTa kAma na kare - eTalI hade vAta jAya to guru ziSyane daDa kare, prAyazcitta karAve. ziSya eno svIkAra kare to tenuM ziSyatva jaLavAI rahe. paristhiti je tabakke pahoMcI hoya te pramANe guru pagalAM le. A mATe guru pAse mAnasazAstrIya dRSTi hovI joIe - evuM A zloka sUcavI jAya che. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka ] 195 89 sAdhana upara paNa moha thAya che prAgeva sAdhananyAsaH kaSTaM kRtmterpi| kRcchropArjanabhinnaM hi vArpaNuM maLane banaHT (.96) prAraMbhathI ja sAdhana-AlaMbana choDI devAM e to sArA buddhimAna sAdhaka mATe paNa kaThaNa che. bahu parizrame dhana upArjana kareluM hovAnA kAraNe ja mANasa kaMjUsa banato hoya che. nizcayadRSTie thatAM kathano ghaNI vAra gerasamaja janmAvatAM hoya che. "AtmA zuddha che, mukta che, azuddhi eka kalpanA che, parapadArtha AtmAne aDI paNa zakato nathI", "nimitta kazuM karI zake nahi - nizcayanayanA A vidhAno vastutaH parama satyanI ghoSaNA kare che. mukta avasthA prApta karavAno utsAha ane zraddhA nizcayanaya ja jagADI zake che. sAdhakane khabara paDe che ke nitAMta nirmaLa, sahaja, svAdhIna sthiti prApta thaI zake che tyAre te e sthitie pahoMcavAnA manoratha sevavA lAge che. pahoMcavA mATe pravAsa karavo paDe e thayo vyavahAra. mumukSu amuka vastuo taje che, bIjI keTalIka apanAve che. zAstra, satsaMga, tapa, tyAga, ekAMta, vrata, dhyAna, bhakti vagere sAdhano ene priya lAge che, kAraNa ke tenA dvArA zAMta-nirmaLa-AnaMdamaya Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 ] siddhasena zataka avasthAmAM sarakI javAmAM tene madada maLe che. te AvA AlaMbanone vaLage che. A badhAM sAdhana tene sAdhya karatAMya vadhAre hAlAM thaI paDe che ! | divAkarajI kahe che ke gurue AvAM sAdhana mUkAvI devAnI utAvaLa karavI nahi. kayAreka to amuka aMze paripakava thaI gayA chatAM sAdhaka AmAMnuM kaMIka choDavA rAjI nathI hoto. AlaMbanonA mAdhyamathI ja apUrva rasAnubhava teNe pahelavahelo prApta karyo hoya, tenA kAraNe tene e choDavAnuM mana thatuM nathI. bahu kaSTa veThIne paisA kamAyo hoya evo mANasa kaMjUsa thato hoya che ne ? evuM ja ahIM paNa samajavuM. Ano artha eTalo ja ke tene hajI A sAdhanonI jarUra che. je prApta thayuM che te hajI maryAdita che, te khoI nAkhavAno Dara che. tethI hajI tene abhyAsa karavA devo. AgaLa jatAM e badhuM sahajapaNe chUTI jaze. divAkarajI sAdhyane gauNa karI sAdhanane vaLagI rahevAnA matanA nathI. A sAdhana tajavAM to paDaze ja, paraMtu kAcI avasthAmAM e na jAya to bahu phikara karavA jevI nathI. zlokamAMno 'va' zabda mahattvano che. eno artha "pahelAMthI ja agAuthI ja thAya che. sAdhana agAuthI ja choDAvI devAnI utAvaLa na karavI, pAchaLathI te chUTI ja javAnAM che. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 197 60 rAgI ane virAgInI jIvanadRSTi mamedamiti raktasya _ na netyuparatasya c| bhAvinau' grahaNatyAgau vaghusAra jyanuSaTI - (Da.24) "A mAruM che evI AsaktivALI vyakti hoya ke 'nA, nA, mAruM kaMI nathI' evI anAsaktivALI vyakti hoya, baMnenA jIvanamAM grahaNa ane tyAga to thatA ja hoya che. e baMne moTI ane sArabhUta vastune grahe che, nAnI ane nakAmI cIjone taje che. divAkarajIe koyaDAnI jema mUkelI A vAtane phalitArtha samajavAno ahIM prayAsa karyo che. A arthaghaTana susaMgata che ke kema - e te vidvAno ja kahI zake. je ajJAna che, AsaktivALo che te ane jene jJAna-bhAna thayuM che ane tethI jenI Asakti chUTI gaI che te - A baMne prakAranI vyaktione jIvavAnuM to che ja. rAgI vyakti "grahaNa" eTale ke saMgraha - bhogamAM mAne che, vairAgI "tyAga'mAM mAne che - evo ApaNo sAmAnya khyAla che. divAkarajI ApaNane coMkAvI nAkhe evuM vidhAna kare che ke baMne grahaNa kare . kavi - mudrita pATha Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 [ siddhasena zataka che, ane bane tyAga kare che. baMneya sArI ane UMcI vastunuM grahaNa tathA alpa ane mAmUlI vastuno tyAga kare che. jo Ama ja hoya to baMnemAM pharaka kayAM rahyo ? pharaka paDe che halakI ane bhAre vastunI vyAkhyAmAM. azAnI sukhada, suMdara, moMghI ane moTI vastune UMcI gaNe che ane tethI tenI najara evI vastuo para ja rahe che. "kiMmatI mAnelI vastuone khAtara te bIjI nAnI vastuono bhoga ApI zake che. jenI AMkho ughaDI gaI che evo mumukSu dunyavI vastuone UMcI mAnato nathI, tethI evI vastuono tyAga te sahajatAthI karI zake che. moTI gaNAtI cIjone photarAnI jema pheMkI deto joIne jagata ene tyAgI samaje che. teNe to asAra vastuno ja tyAga karyo che. kharekhara sArabhUta vastuo - bhagavAna, dharma, guru, kartavya, sAdhana, bhajana vagere - to tene joIe ja che. jarUra paDaze te dhana-dhAnya, sukhasuvidhA, sagA-saMbaMdhIno tyAga karIne paNa dharmane sAcavI rAkhavA mathaze, jyAre Asakta vyakti dunyavI padArthone khAtara dharma-kartavyano tyAga karI deze. baMneya halakI vastuno tyAga ane uttamano svIkAra kare che ! zrI divAkarajInI vAkacAturIno A eka namUno che. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka D 199 91 anuzAsanamAM utAvaLa na karavI aprazAntamatau zAstra sdbhaavprtipaadnm| doSAyAbhinavodIrNe manIyamiva pUrepA (Da.24) tAvanA prAraMbhe ja tAva utAravAnuM auSadha ApavuM hAnikAraka nIvaDatuM hoya che. jenI buddhi zAMta na thaI hoya evI vyaktine zAstranAM rahasya samajAvavAno prayAsa paNa e ja rIte hAnikAraka thaI zake che. aDhAramI batrIsImAM anuzAsana ane anuzAstA (guru) vize divAkarajInA spaSTa vicAro ApaNane prApta thAya che. A batrIsI gurujano mATenI mArgadarzikA che. gurunuM kArya jijJAsune-ziSyane jJAna ApavAnuM che. emAM ati utsAha ke atireka bhaLe to nukasAna thaI zake che evI cetavaNI divAkarajIe A zlokamAM uccArI che. A eka jANItI vAta che ke tAva hajI caDato hoya tyAre ja tAvane aTakAvI devAmAM Ave to gaMbhIra nukasAna thaI zake che. zarUAtamAM ja tAvanI goLIo laI levI e Aje rojanI vAta thaI paDI che. te vakhate tAva UtarI gayelo lAge, paNa dabAI gayelo tAva pharI Uthalo mAre athavA zarIramAM bIjA koI roga rUpe dekhA de evo saMbhava rahe che. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 ] siddhasena zataka navAsavA sAdhakane zAstranI keTalIka mArmika vAto karI devAthI paNa AvuM ja viparIta pariNAma AvI zake che. TharelapaNuM na AvyuM hoya to zAstranI marmabharI vAtonI gaMbhIratA tenA manamAM nahIM vase, kaheluM nakAmuM jaze. ethI paNa vadhu hAnikAraka to kaMIka bIjuM che. bauddhika rIte vAta samajAya paNa vivekabuddhino UghADa na thayo hoya to amuka vAtono saMgavaDiyo, managamato artha kADhI tenA AdhAre potAnI nabaLI vRttione saMtoSavAno prayatna paNa thAya. divAkarajI kahe che ke mANasa Thare nahi tyAM sudhI keTalAka rahasyo e na jANe e ja sAruM. TharelapaNuM be prakAranuM hoI zake. uMmara vadhavA sAthe samajazakti vadhe e bauddhika paripakavatA che. satsaMga, svAdhyAya, sAdhanA vagere dvArA mananI vRttionuM parimArjana thatuM rahe, manovikAro nItarI jaI sAdhakanA vicAromAM nirmaLatA Ave e bIjI jAtanI paripakavatA che. bauddhika vikAsano saMbaMdha vaya sAthe joDI zakAya, paNa vivekabuddhinA vikAsane vaya ke vidyA sAthe saMbaMdha nathI. abhaNa mANasamAM paNa UMcA prakArano viveka hoI zake che. AvuM AdhyAtmika TharelapaNuM AvyA pachI ja zAstranA UMDA rahasyo samajAya che. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka ] 201 hara jinazAsananI tAttvika vizeSatA utpAdavigamadhrauvya drvypryaaysNgrhm| kRtsnaM zrIvardhamAnasya vardhamAnaca zAsanam II (20.1) dravya ane tenA paryAya tathA utpatti, vilaya ane sthiti- A siddhAMtomAM zrI vardhamAna prabhunuM zAsana samAI jAya che. vIra prabhunuM zAsana saMpUrNa che. tenI zobhA sadA vardhamAna che. zramaNa bhagavAna mahAvIranA samayamAM bhAratamAM saMkhyAbaMdha dArzanika vicAradhArAo pracalita hatI. temanA pachI paNa saMkhyAbaMdha tAttvika vicAradhArAo bhAratamAM udbhava pAmI hatI. anya dezomAM paNa tattvajJAnanA kSetre UMDuM ciMtana thayuM che ane vizvavyavasthA samajAvatAM aneka siddhAMto ciMtako dvArA rajU thatA rahyA che. A badhAnI vacce bhagavAna mahAvIrano siddhAMta divAkarajIne viziSTa lAgyo che. vIsamI batrIsImAM bhagavAna mahAvIranuM tattvadarzana emaNe saMkalita karIne mUkayuM che. pahelAM zlokamAM saMkSepano ya saMkSepa karatA hoya tema, bhagavAna mahAvIranA tattvavicAranI mukhya vizeSatAo - anyatra jovA na maLe evA be siddhAMto tAravIne temaNe mUkyAM che. A be siddhAMto che : dravya-guNa-paryAyano siddhAMta tathA utpAda-vyaya-dhrauvyano siddhAMta. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 [ siddhasena zataka thoDAM mULabhUta dravyo ane tenA paryAyo (avasthAo) - vizva game teTaluM vaividhyamaya lAgatuM hoya, paNa teno nicoDa ATalo ja che. dravyamAM guNa hoya che. vastuta: guNa paNa dravyanI eka avasthA ja che. AthI ja divAkarajIe ahIM dravya ane paryAya ema beno ja ullekha karyo che. dravyo, dravya tarIke kAyama rahetA hovA chatAM temanI aMdara palaTA AvyA kare che. dravya dhruva - acaLa che, paraMtu guNa-avasthAnA parivartana anubhavatuM hovAthI tene utpatti-nAza paNa hoya che. A be siddhAMto bhagavAna mahAvIranA tattvavicAranA kendramAM che, e temanA darzananI vizeSatA paNa che. divAkarajI kahe che ke vardhamAnanuM zAsana sadA vardhamAna che ane saMpUrNa che. jagatanA samasta padArthone oLakhavAnI cAvI A be siddhAMto che. ApaNI sAme keTalAMka dravyo/padArtho che, tenA guNadharmo che ane te dravyanI bhinna bhinna avasthAo che. utpatti ane nAza e bIjuM kaMI nathI, dravyanA guNa ane avasthAmAM AveluM parivartana che. dravya to dhruva che, sanAtana che. paraMtu guNa-paryAya kaMI dravyathI judA nathI, mATe utpatti ane nAza paNa aMte to dravyanAM ja thayA. Ama, A siddhAMta vizvanA ekeeka padArthane lAgu paDe che. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 anekAMtavAdanI kathanazailI vAkcikitsitamAnAdhvamaNirAgAdibhaktivat / nAnAtvaikyobhayAnukte' siddhasena zataka [ 203 viSamaM samamarthataH / / (20.3) eka ja vAta aneka bhASAmAM ke aneka rIte karI zakAya che. eka roganI aneka rIte cikitsA thaI zake che. eka ja vastunuM mApa ghaNI rIte laI zakAya che. koI eka sthaLe pahoMcavAnA rastA ekathI vadhu hoI zake che. judI judI pRSThabhUminA kAraNe eka ja motI aneka raMganuM jaNAya che. tevI ja rIte, eka ja vidhAna bheda, abheda, bhedAbheda ane anirvAcya evA vividha svarUpe rajU thaI zake che. kathananI rIti bhinna hovAthI bhinna lAge che paNa arthathI te samAna hoya che. pratyeka padArtha aneka zakyatAothI sabhara che. jagatanI racanA jiTala che. vizva koI eka vyAkhyAne vaza rahe tevuM nathI. bhASAnI paNa maryAdA che. koI paNa vidhAnamAM pUrNa satyane AvarI levAnuM zakaya nathI. kazuMka chUTI jAya che. bhagavAna mahAvIranA mate, koI paNa vidhAna saMpUrNa hoI zakatuM nathI. pUrNa vyAkhyA zakaya nathI, hA, satyanI nikaTatama vyAkhyA zakaya che. 2. "yAnunti deg - mudrita pATha vastu, Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 [] siddhasena zataka vyakti ke sthiti vize eka samaye tenA ekAda aMzanI ja vAta karI zakAya. kahenArane khyAla rahevo joIe ke jenI vAta karI rahyo che te sivAya paNa te vastumAM bIjuM ghaNuM kahevAnuM rahI gayuM che. koI eka pAsAnI vAta karatI vakhate bAkInA pAsAM bhUlAvA joIe nahi. bAkAta rahI gayela aMzono paNa saMketa maLI rahe evI kathananI zailI bhagavAna mahAvIre ApI che, e paddhatinuM nAma che - anekAMtavAda athavA syAdvAda. A kathanazailI ema kahe che ke je kahevAI rahyuM che te sivAyanuM tenAthI sAva UlaTuM paNa vastusvarUpa hoI zake che, eka ja vastumAM ekabIjAthI viparIta lAgatA guNadharmo eka sAthe hoI zake che, paNa tenuM nirUpaNa eka sAthe thaI zakatuM nathI. syAdvAda dvArA paNa mahattama nirUpaNa karI zakAya, saMpUrNa nahi. vaLI eka ja viSayanuM kathana aneka rIte paNa karI zakAya. divAkarajIe rojiMdA jIvananA keTalAka dRSTAMto ApIne anekAMtavAdanI vyAvahArikatA - upayogitA samajAvI che. ghaNI vAra bhinna jaNAtA maMtavyo paNa vastutaH eka ja tathya tarapha aMgulinirdeza karatA hoya che. hakArAtmaka rIte je vAta karI hoya te ja vAta nakArAtmaka rIte paNa abhivyakta thatI hoya che, kayAreka eka sAthe baMne vidhAna karavAno prayAsa thAya che, to kayAreka kazuM paNa cokkasa rIte kahevAnI muzkelI anubhavAtI hoya che. zabdo judA paDe, paNa vAta enI e ja hoya. eTale ja zabdo para nahi, artha para dhyAna ApavAthI badhuM thALe paDe. bolanAra kaI bAbata para bhAra mUkavA Icche che enA AdhAre eka ja bAbata sAta prakAre rajU thaI zake che. Ane ja saptabhaMgI kahevAmAM Ave che. "dUdha garama che A eka ja bAbata mATe vakhatovakhata jUdu jUdu vidhAna karavAno vAro AvI zake ? 1. dUdha garama che. (navasekuM hoya ke kaDakaDatuM hoya) 2. dUdha garama nathI. (pI na zakAya eTaluM garama nathI.) 3. dUdha garama che ane garama nathI. (baMne vAta sAthe kahevAno prayAsa.) Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 205 4. dUdha garama che ke ThaMDuM - te kahI zakAya tema nathI. tamArI jarUriyAta kevI che te jANyA vinA kevI rIte kahuM ? baMne sthitione varNave evo eka zabda kayAM che ?). 5. dUdha garama che, paNa coksa kahI zakuM nahi. (be vAta sAthe.) 6. dUdha garama nathI, paNa cokkasa na kahI zakAya. (be vAta sAthe.) 7. dUdha garama che, garama nathI, paNa cokkasa kahI zakuM nahi. (traNa vAta sAthe.). A sAdAM "naya vAkya che. dUdhanA "garama hovA vize vAta thaI rahI che, AmAM dUdhanA anya guNadharmono ullekha paNa nathI ane niSedha paNa nathI. anekAMtavAda evo Agraha rAkhe che ke jenI vAta thaI rahI che te sivAya paNa padArthamAM bIjuM ghaNuM kahevA jevuM che teno saMketa maLI rahe e rIte bolo. anya pAsAno ullekha/saMketa paNa maLI rahe evI vAkyaracanAne pramANavAkya kahevAmAM Ave che. pahelA vidhAnane pramANavAkyamAM A rIte mUkI zakAya : eka rIte dUdha garama paNa che ja." AmAM "paNa" hovAthI anya guNadharmo/avasthAono ADakataro svIkAra sUcita thAya che. eka rIte kahevAthI anya dRSTikoNone saMketa maLI rahe che. "ja" hevAthI prastuta vidhAna paNa anizcita nathI e jaNAI Ave che. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 [] siddhasena zataka 94 zabdo judA, vAta eka pramANAnyanuvarttante viSaye srvvaadinaam| saMjJAbhiprAyabhedAttu vivatti tapasvina: (20.4) badhA ja pakSonI mAnyatAone pramANono AdhAra maLI rahe che, paraMtunAmabheda ane AzayabhedanA kAraNe bicArAvidvAno vivAda karatA rahe che. tattvavicAraNAnA kSetre anekAMtavAda zA mATe zreSTha che ? eTalA mATe ke te koIne paNa khoTA kahyA vagara tattvavicArano mArga mokaLo karI Ape che. satya vizALa che, satya bahumukhI che. satya zodhavA - samajavAno yathAmati prayAsa karavAnI saune chUTa che. vastutaH buddhi ane jijJAsA dharAvato mANasa vicAra karyA vinA rahI paNa na zake. vizvamAM ATalA badhA mata, pakSa, siddhAMta astitvamAM AvyA che tenA praNetAo buddhizALI ane tattvagaveSI haze emAM kazI zaMkA nathI. divAkarajI to ethI AgaLa vadhIne kahe che ke e badhAe tAravelA niSkarSone pramANone Teko paNa che, arthAt darekanI vAtamAM tathya che, darekanI pAse sabaLa pramANa che. to pachI vivAda zA mATe che ? dareka ekabIjAthI judA zA mATe paDe Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka ] 207 che ? A praznano javAba ekamAtra jainadarzanano anekAMtavAda ja ApI zake. dareka pakSa sAco che, dareke satyano koI ne koI aMza pakaDayo che. musIbata e che ke satyanA eka aMzane akhila satya mAnI levAmAM Ave che. samasyA tyAMthI ja zarU thAya che. kayAreka to be vicArakonI vAta ekasamAna hovA chatAM saMzAbheda, zailIbheda ane Azayabhedane kAraNe baMnenI vAta judI ke virodhI hovAnuM lAge che. divAkarajI kahe che ke bheda che te AzayanodRSTikoNano bheda che, athavA mAtra zabdono bheda che. vAta ekanI eka hoya che. zabdabheda, AzayabhedanA kAraNe vivAda macI paDe e to dayAjanaka - aphasosajanaka sthiti gaNAya. ekabIjAne samajyA vagara vivAdamAM UtarI paDanArA vicArako mATe divAkarajI "bicArA' vizeSaNa prayoje che. AmAM niMdA nathI, khedano udgAra che. eka ja gAme jaI AvelAM be yAtrikomAM "e gAmanuM pANI khAruM ke mIThuM ?' evo vivAda thAya tyAre sau prathama tapAsa to e karavI joIe ke e gAmamAM khArAM-mIThA baMne pANInA kUvA to nathI ne ? ema karavAne badale ApasamAM jhaghaDI paDanArA loko potAnA samaya-zaktine vyartha vyaya kare che. AvI vyaktio dayApAtra ja gaNAya. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 [] siddhasena zataka 95 sAdhanAmArgano sarvopari niyama yena doSA nirudhyante jJAnenAcaritena vA / sa so'bhyupAyastacchAntAvapAlambamavedyavat / / (20.6) vAcharaDAne bAMdhavA mATe gADAno pAchalo bhAga upayogamAM levAya che tevI ja rIte je jJAna ke je AcaraNathI je doSonI zAMti thatI hoya te te jJAna ane te te kriyAne te te doSanA nAzanA upAya tarIke svIkAravA. amuka batrIsIonA parizIlanathI phalita thAya che ke AcaraNacAritra-sAdhanAno viSaya paNa divAkarajIne priya hato. teo prakAMDa paMDita to hatA ja, kiMtu pAMDityane atikramIne adhyAtma - anubhUti - sAdhanAnA kSetre paNa temaNe maMthana karyuM hatuM. guNavikAsa, jIvanazuddhi, kartavya jevA AcaraNa saMbaMdhita prazno sAthe tattvavicAra jeTalI ja, balke tethI ye vadhAre nisbata temane hatI ema kahevAmAM vAMdho nathI. prastuta zlokamAM AcaraNanA kSetranI eka gUMcano ukela teo Ape che. hiMsA-asatya Adi pApothI ane krodha-mAna vagere doSothI bacavA mATe . . vanAttattama deg - mudrita pATha - Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 209 vrata, niyamo ghaDI kADhavAmAM AvyA che. tenI jhINI jhINI vigato, peTAniyamo, apavAdo vagere pUratA khulAsA sAthe nizcita karAyA che. amuka amuka paristhitimAM zuM karavuM te aMgenA nirdezo zAsramAM che ja, chatAM tenI jANakArI na hoya, athavA zAsramAM jovAno samaya na hoya tyAre zuM karavuM? AvA samaye jeno Azraya laI zakAya tevo sarvopari niyama divAkarajI ahIM Ape che. niyamono ya niyama e che ke doSathI bacavAmAM sahAyaka bane evo vicAra, evI goThavaNa, evI paddhati te vakhate apanAvavI. krodhAdi doSone aTakAvavAmAM upayogI thAya te ja te samayano ApaNo mArga. tophAna vakhate madhadariye haMkAravAnA badale dariyAne kinAre kinAre vahANa calAvavAmAM Ave che. taDakAthI bacavA chAMyaDAvALA bhAgamAMthI mANaso ADAavaLA paNa cAle che. sAdhake paNa doSathI bacAya evo mArga levo. gADuM hAMkato kheDUta vAcharaDAne sAcavI zake nahi. AvA TANe te vAcharaDAne gADAnA pAchalA bhAge bAMdhI de che. basa, kAma thaI gayuM. sAdhake paNa jyAre je upAya/sAdhana/AdhAra dvArA cittazuddhi jaLavAtI hoya athavA vadhu doSathI bacAtuM hoya teno Azraya levo, tevuM AcaraNa karavuM, tevA upAya karavA. vidhi-niSedhono koyaDo UkelI Apato A 'muSTiniyama' - Thumb Rule che. --- Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 [] siddhasena zataka tsa je saMsAranuM kAraNa, te ja nirvANanuM kAraNa - yathAprakArA yAvantaH saMsArAvezahetavaH / tAvantastadviparyAsA nirvANAvAptihetavaH / / (20.7) jeTalA saMsAravRdvinAM kAraNo che teTalA ja nirvANaprAptinAM kAraNo che. je kAraNo saMsAravRddhinAM che tene ulaTAvavAmAM Ave to te ja nirvANaprAptinAM kAraNo bane che. dharma samajavo sahelo che, dharmanuM AcaraNa agharuM che. 'dharmamAM ApaNane samaja na paDe' evuM mAnanAra-kahenAranuM tAtparya dharmanA siddhAMtomAM tattvajJAnamAM samaja na paDe' evuM hoya to ThIka che, bAkI dharmanA vyAvahArika pAsAmAM zuM karAya, zuM na karAya e bAbatamAM na samajAya evuM kazuM nathI. sAva bhoLA mANasane bAda karatAM, sarerAza buddhivALAne jema potAnA lAbhanukasAnanI khabara paDe che tema, potAnA kartavyanI paNa khabara paDe ja che. Avo DAhyo mANasa 'dharmamAM samaja na paDe' ema kahe tyAre temAM vicAra karavAnuM ALasa athavA chaTakavAnuM bahAnuM hovAno saMbhava vadhAre che. AcaraNanA asaMkhya niyamonA 'laghutama sAmAnya avayava' jevuM eka sUtra divAkarajI ahIM Ape che. vrato, niyamo, vidhi, niSedho vagere nizcita Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka D 211 karavA pAchaLanuM gaNita sAva saheluM che. je AcaraNa (emAM vicAra ane uccAra paNa AvI jAya) saMsAravRddhinuM kAraNa banatuM hoya tenAthI barAbara UlaTuM AcaraNa muktinuM kAraNa bane che. parigraha jo baMdhana che, to tyAga e mukti che. krodha e saMgharSa che, karmabaMdhana ane saMsAravRddhinuM kAraNa che, to kSamA karmavimocananuM kAraNa banI raheze. have tyAga, thamA jevA AcaraNanI vyAkhyA karavAnI to jarUra ja nathI, nAnuM bALaka paNa eTaluM to samaje che. hA, teno amala agharo che kharo. karmabaMdhananA kAraNone Azrava kahe che, karmakSayanA kAraNone parizrava kahe che. bhagavAna mahAvIranuM eka prasiddha vacana che : "ne mAravA te parissavI, ne parissavA te gAvA" - Azrava parizravo bane che, parizravo Azrava bane che. "karmabaMdhananA kAraNone ulaTAvo to te ja karmakSayanA kAraNa bane e divAkarajInI vyAkhyA zULa bhUmikAnI vAta kare che - e vyavahAranI vyAkhyA che. kArya pAchaLanA bhAvane ulaTAvo" - e nizcayanayanI vyAkhyA che. "Azrava e ja parizrava" e vyAkhyAmAM kArya pAchaLanA bhAvane ulaTAvavAnI vAta che. divAkarajI kAryane ulaTAvavAnI vAta kare che. baMneya ulaTAvavAnI ja prakriyAo che. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 [] siddhasena zataka Go AcAradharma aMge sAvacetI jJAnAcAravizeSAbhyA __ mAcArAdbhiyate jnH| sa nAtyuttAnagambhIraH suvAvAyo dita:' II (20.26) jJAna ane AcaraNa - A bemAMthI loko AcaraNathI vadhu prabhAvita thAya che. AcaraNa ati AkaruMna hovuM joIe gaMbhIrabhAve kareluM hovuM joIe. ati sukhazIlatA ane ati kaSTa banethI dUra evo madhyama AcAra hitakArI thAya che. divAkarajI racita vIsamI batrIsInuM nAma "dRSTi prabodha' evuM maLe che. sUkSma dRSTithI ja pakaDAya evuM ciMtana A batrIsImAM haze e spaSTa che. enA hArda sudhI pahoMcavuM muzkela che. prastuta zlokamAM divAkarajInI mUlagAmI sUkSma dRSTinI jhalaka maLe che. | divAkarajInuM nirIkSaNa che ke loko jJAna karatAM AcaraNathI vadhu aMjAya che. jJAnathI aMjAya evA loko bahu ochA rahevAnA. kemake koInA jJAnanI vizeSatA parakhavA mATe buddhino paryAya vikAsa thayelo hovo joIe, je badhAno hoto nathI. AcaraNathI aMjAvuM bhaNelA-abhaNa saunA mATe zakaya che. tyayodita - mudrita pATha Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ga siddhasena zataka ] 213 tyAga saMyama tapanA che. paraMtu ahIM eka bhayasthAna che. vairAgya utkRSTa AcaraNathI vizALa Ama varga bahu prabhAvita thAya che. Ano phAyado paNa keTalAka loko uThAve che. ati ugra tapa, custatA, sakhata dehakaSTa vagere dvArA janatAne AMjI devAno prayAsa thato hoya che. A badhAno Adara thato joI sAmAnya vyakti evA ugra tapa-tyAga karavA tarapha DhaLe AMkho mIMcIne anukaraNa karavA lAge evo saMbhava che. - divAkarajInuM kahevuM che ke AcaraNanI bAbatamAM Ama kUdI paDavuM ThIka nathI. vadhu kaSTa eTale vadhu lAbha evo niyama banAvI levo na joIe. pAchuM vagara kaSTa kaMI maLI jaze ema paNa nathI. sAdhaka gaMbhIra ane prAmANika hovo joIe. sAdhaka sukhasagavaDa jovA na ja bese. kaSTanI paravA e na ja kare. kaSTa to AvavAnuM ja che, jAte kaSTa UbhAM karavAnI jarUra nathI. sAdhaka sukhazIla na bane, tema ugra hakaSTano Azaro paNa na le. baMne aMtimothI bacI madhyama mArge cAle. madhyamamArga e rAjamArga che ema ahIM samajavAnuM che. - - Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 ] siddhasena zataka prabhunI ANa vizvavyApI che yadAjJA tripadyeva mAnyA tato'sau, tadastyeva no vastu yannAdhitaSThau / ato brUmahe vizvametadyadIyaM, yeri sa : parAtmA naitirme neindra || (21.14) padArtho utpanna thAya che, nAza pAme che, chatAM koIka rIte TakI rahe che' --prabhue ApelI A tri--padIrUpa AjJA heThaLa na Avato hoya evo eka paNa padArtha jagatamAM nathI. AthI ja ApaNe prabhune A vizvanA svAmI kahIe chIe. evA eka jinezvara paramAtmA ja mArA AdhAra che. divAkarajI bhagavAna mahAvIra 52 mugdha che. pracaMDa pratibhA ane dRDha IcchAzaktinA svAmI siddhasena divAkaranA ArAdhya 'mahAvIra' ja hoya ! emanI mahAvIra bhakti baLavAna ane bolakI che. prAraMbhanI pAMca batrIsIo ane ekavIsamI batrIsI ema kula cha batrIsIomAM zramaNa bhagavAna mahAvIranI divAkarajIe muktakaMThe stuti karI che. A stutiomAM eka paNa sthaLe 'he prabhu ! amane ugAro, mukti Apo, sukhazAMti Apo, amArA duHkha nivAro' e jAtanI vinaMtino ke yAcanAno sUra nathI saMbhaLAto. ahIM to bhagavAnanA tapa, tyAga, karuNA, zAna, vItarAgatA, upakAra, pUrNa Andme www:jainelibrary.org Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka 215 paramAtmadazA jevA guNAtmaka svarUpanA bhAvasabhara gAna dvArA svayaM dhanya banavAno upakrama dekhAya che. divAkarajIne sauthI vadhu priya che bhagavAnanuM dharmadarzana, tattvadarzana ane bhagavAnanuM pUrNa vikasita vyaktitva. A stutiomAM jaina zramaNa paraMparAnA bhaktiyoganuM Adya svarUpa sacavAI rahyuM che. divAkarajI kahe che ke bhagavAna mahAvIra A vizvanA svAmI che, kAraNa ke utpatti-sthiti-nAza e ja A jagatanA pratyeka padArthano mULabhUta dharma che ane bhagavAne ja to enI oLakha karAvI che. tripadIrUpa AjJAprabhunI "ANa" samasta vizva para pravarte che. eka paNa padArtha evo nathI ke je prabhunA A zAsana heThaLa na Avato hoya ! vizvanA aNu aNu para AvuM zAsana bIjuM koNa karI zakayuM che ? A batrIsInA dareka zlokanA aMte "evA jinendranuM ja mane zaraNa ho' e paMkitanuM punarAvartana thAya che. prabhue A vizvanA rahasyo pragaTa karI ApaNane sAco rAha cIMdhyo che e ja temanI kRpA. prabhu jagatanA AdhAra che te A dRSTie. divAkarajI prabhunA zaraNanI vAta A arthamAM kare che. AkhI batrIsImAM prabhu pratyeno Avo samarpaNabhAva vividha rIte vyakta thayo Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 [] siddhasena zataka 99 prabhue prabodhelo dazavidha dharma tapaH saMyamaH sUnRtaM brahma zaucaM, mRdutvArjavAkiJcanatvAni muktiH / kSamaivaM yadukto jayatyeva dharmaH, sa : paratmA tirthe jinendraHA (21.) tapa, saMyama, satya, brahmacarya, zauca, namratA, saraLatA, AkiMcanya, saMtoSa ane kSamA -je prabhue darzAvelo A dazavidha dharma jagatamAM prakAze che te jinendra paramAtmAnuM mane zaraNa ho. bhagavAne vizvavyavasthAnA rahasyo kholyAM tathA kalyANakArI jIvanamArga paNa prabodhyo emAM prabhunuM anokhuM vyaktitva pragaTa thAya che. divAkarajI A vyaktitvanA ja vidhavidha rIte guNagAna kare che. A zlokamAM tIrthaMkaroe prabodhelA dharmamArganA sAra jevA tattvonuM smaraNa karavAmAM AvyuM che. dazavidha dharma e ja prabhunA upadezano sAra che. kSamA, mRdutA, RjutA, saMtoSa, tapa, saMyama, satya, zauca, Akicanya ane brahmacarya - A daza mahAna dharmo prAcIna sarva dharmaparaMparAomAM ochevatte aMze upadezAyA che. jaina dharmasAdhanAmAM A dazalakSaNa dharma kendrasthAne che. AmAMno pratyeka saguNa sAdhanA mAge che. mAnava jIvananA pratyeka kSetrane A dharmo AvarI le che. AmAMno ekAda guNa paNa jIvanamAM Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 217 vikasAvI levAya to jIvana asAdhAraNa banI UThe. A dharmonI jIvanamAM hAjarI hoya che tyAre eka judA ja prakAranI tRpti ane zAMti jIvanamAM vyApe che. Avo sukhadAyaka dharmamArga cIMdhanAra prabhuno kevo moTo upakAra ! jagatanA sarva jIvone zreyano Avo suMdara mArga batAvanAra e mahAvIranA zAna, karuNA ane puruSArtha keTalA mahAna ! sAco AdhAra kayAM che te darzAvI prabhu jagatanA sAcA AdhAra banyAM che. prabhunuM zaraNa svIkAryA vinA mukti nathI. vAta sIdhI che. krodha, chaLakapaTa, moha vagerenA mArge jatAM duHkha ja duHkha che, kSamA, nirabhimAnatA, niSkapaTatA, saMtoSa jevA dharmone mArge vaLatAM tatkALa sukhazAMti sAMpaDe che. A mArganA prabodhaka to prabhu che. prabhunuM kahevuM kAne dharIe, emanA prabodhelA paMthe cAlIe e ja prabhunA zaraNano svIkAra che. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 ] siddhasena zataka 1oo prabhuAjJAnuM pAlana badhI rIte zreyaskara che vihAyAtravaM saMvaraM saMzrayaivaM, yadAjJA parA'bhAji yairnirvizeSaiH / svakastairakAryeva mokSo bhavo vA, sa : paratmA ati jinendraH (2012) "Azravono tyAga karI saMvarano svIkAra karo evI prabhunI AjJAnuM jemaNe niSThApUrvaka pAlana karyuM che temano mokSa to nizcita ja che, kiMtu temano saMsAra paNa suMdara banI jAya che. AvA dharmamArganuM bhAna karAvanArA e jinezvara vardhamAnanuM mane zaraNa hajo ! zrI mahAvIra prabhu hoya ke bIjA koI vItarAga tIrthaMkara deva hoya, e badhAnA bodhane chevaTano sAra "AzravothI baco, saMvara karo eTalo ja che. duHkhanuM, baMdhananuM ane azuddhinuM kAraNa Azravo che. je pravRtti AtmAmAM karmonA AgamananuM nimitta bane te dravya Azrava, ane je vRtti (mAnasika bhAvo) e pravRttinuM kAraNa bane te bhAvaAzrava. je pravRtti karmonA Agamanane aTakAve te dravyasaMvara. je bhAva-valaNa AmAM bhAga bhajave te bhAvasaMvara. AzravothI dUra rahI saMvaramAM rahevuM e ja duHkhamuktino mArga che. e ja bhagavAnanI AzA che, bhagavAnano anurodha che. paramAtmAnA A Adezane je pUrNatayA anusaraze tene muktinuM varadAna maLaze. e to sunizcita che, Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka [] 219 sAthe eno saMsAra paNa sudharI jaze, e paNa nakkI che. pApapravRtti baMdha thatAM duHkho vidAya leze. pApavRtti baMdha thatAM krodha, lobha, Asakti dvArA janma pAmatI mAnasika azAMti paNa vidAya leze. bhagavAnanA mArge cAlavA lAgelo sAdhaka bAhya vyavahAra jIvanamAM paNa UMDI zAMti ane samRddhino anubhava karaze. bIjI tarapha jUnA karmo ane saMskArono kSaya thato raheze, mukti nikaTa AvatI jaze. A prakriyA pUrI thatAM samaye lAge che. daramyAna sAdhakane saMsAramAM rahevAnuM to che ja, paraMtu eno saMsArakALa paNa zreSThakoTino banI raheze. bhAvaAzrava eTale ke krodha, IrSyA Adi nathI hotA tyAre kAM to samatva hoya che, kAM to prema, vAtsalya, karuNA hoya che. samatva muktinuM mAdhyama bane che, to prema-karuNA jevA zubhabhAvo zreSTha kakSAnA puNyanuM kAraNa bane che. baMne rIte sAdhakane lAbha che. sAdhakanA AdhyAtmika praznono ukela to Ave ja che, tenA bhautika prazno paNa dharma ja ukelI Ape che. zrI jinezvaranI AjJA maMgaLamaya che. jinezvaranuM zaraNa sAdhakane surakSita banAve che. divAkarajIe ekavIsamI batrIsImAM mahAvIra prabhunA rUpamAM vItarAga paramAtmAnA dharmamArgano Avo mahimA muktakaMThe gAyo che. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa :1 zlokono akArAdikkama 157 kauMsamAM Apela naMbara jaina dharma prasAraka sabhA' taraphathI mudrita pratamAMnA batrIsI tathA zlokanA kramAMka che. chello AMkaDo A pustakanA pRSTha kramAMkano che. anyata eva0 (8.7) 121 kaSAyacihaM0 (17.10) 167 anyaiH svecchA0 (8.5) 118 kiM parIkSyaM0 (12.32) apyeva nAma0 (2.5) 7 kiM marma nAma0 (7.26) 113 aprazAntamatau0 (18.28) 188 kuhetutarkoH (1.2) avazyameSAM0 (6.23) 103 kriyA bhavati0 (3.26) asatsadeveti0 (1.20) 27 kriyAM ca saMjJAna0 (1.29) 33 asamIkSitavAG (4.28) 78 kSayo nAprazama0 (17.15) 171 119 121 88 AdezasmAraNA0 (18.22) 183 grAmAntaropaga0 (8.1) AbhASya bhAva0 (7.5) 109 jano'yamanyasya0 (6.5) utpAda vigama0 (20.1) 201 udadhAviva sarva0 (4.15) 73 tapaH saMyamaH0 (21.18) uddhRtavAgmi0 (7.17) 111 tiSThantu tAva0 (2.15) tulyaprakopo0 (18.3) kalpAkalpa0 (17.12) 168 tulyAtulya0 (17.17) kartRprayojanA0 (18.6) 187 tvameva paramA0 (3.21) 216 43 185 175 55 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka D 221 duruktamasyai0 (6.27) 105 pApaM na vAJchati0 (2.19) 45 duruktAni niva0 (12.5) 153 purAtanA0 (6.2) u4 duHkhamahaMkAra0 (8.18) 127 pramANAnyanu0 (20.4) 206 dezakAlanimi0 (17.2) 163 pravRttyapanaya0 (3.7) 48 dezakAlAnvayA0 (18.1) 181 prAgeva sAdhana0 (18.19) 185 daivakhAtaM ca0 (12.9) 148 doSebhyaH pravra0 (17.16) 173 bahuprakArAH0 (6.4) dvitIya pakSa0 (12.7) 155 bAhyAdhyAtma0 (18.2) 183 65 21 177 87 115 na kazcidapi0 (3.10) 51. bhavamUlaha0 (4.6) na kAvyazakte0 (1.4) na gauravAkrAnta0 (6.28) 45 manasopaiti0 (17.18) na ca duHkhamidaM0 (4.24) 77 manuSyavRttAni0 (6.7) na duHkhasukha0 (3.20) 2 mando'pyahArya (7.27) na doSadarzanA0 (10.21) 145 mamedamiti0 (18.24) na mohamati0 (3.29) 58 mahadRttAnta0 (12.3) nayaprasaMgA0 (1.18) 25 mAM pratyaso na0 (2.9) na rAganirma0 (1.24) 28 moho'hamasmI0 (10.4) na vidhiH prati0 (10.20) 143 na sadAsu vada0 (4.5) 67 yathA gadapari0 (17.27) nAhamasmItya0 (10.11) 141 yathAprakArAH0 (20.7) niravagraha0 (4.4) 67 yadazikSita0 (6.1) yadi nAma jigI0 (4.14) parasparAnvarthi0 (6.16) 47 yadi yena su0 (4.11) parinigrahA0 (8.25) 135 yadi vA kuzalo0 (4.2) paredhujAtasya0 (6.18) 101 yadAjJA tripa0 (21.14) 197 151 36 138 178 208 83 71 68 6 214 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 ] siddhasena zataka 208 47 35 yadeva kiJci0 (6.8) 45 zeSavRttAzaya0 (13.27) 161 yAtrAmAtrA0 (18.11) 181 zraddhAvAn viditA0 (10.22) 147 yena doSA0 (20.6) satkAralAbha0 (2.20) raviH payodo0 (5.24) 81 saddharmabIja0 (2.13) 41 sAdhayati pakSa0 (8.9) 123 vapuryantrajitA0 (18.9) 188 sA naH kathA0 (8.12) 125 vapuH svabhAva0 (1.14) 23 sunizcitaM naH0 (1.30) vAJcikitsita0 (20.3) 203 suvratAni yamA0 (17.3) 165 vinayamadhuro0 (8.23) 133 svayameva manu0 (4.17) vinizcayaM naiti0 (6.6) 66 svazarIramano0 (10.2) 137 virAgahetu0 (1.25) 31 svahitAyaivo0 (8.20) 131 vihAyAtravaM0 (21.28) 218 vRthA nRpairbhartR0 (6.15) 8 jJAnaprasAdau0 (13.23) 159 jJAnAcAra0 (20.26) jJeyaH parasi0 (8.19) 212 129 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarka pariziSTa : 2 viziSTa zabdasUci adhyAtma 163, 165-6 garva juo 'ahaMkAra' anugraha 157-8 guru 179, 181-4, anuzAsana 181, 189-190 188, 193-4, anekAMtavAda 25,27,5-8, 199 73-4,141-2, gaurava 107 203-5 19-20,27, 139 ahaMkAra 119-120, tattvajJAna 145-6 127-8, 133, tattvaparIkSA 127-8 139 tridoSa 169, 171-2, AcAra 169-170, 185, 187-8, 212-3 tripadI 214-5 Agama damana 29-30, Asakita 197-8 189-19o Asana 29-30 darzana 35, 59, 104, Asava 175, 210-1, 128-131 218-9 daza lakSaNa dharma 216-7 utpAda-vyaya-dhrauvya 51,201-ra, 47-8, pa3, 214-5 61-2,65, karma 59-61, 140, 77-8,127-8 175-6, 210-1 daSTikoNa 73-4, 163-4, 143-4, 167-8 206-7 kriyA 33-4, 171-2, 179-180, 208-9 duHkha kaSAya Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 [ siddhasena zataka mukti/mokSa doSa 171-2, 173-4, 191-2 199,208-9 dravya-guNa-paryAya 57-8, 201-2 25-6, 204-5 nimitta 163-4 nirjhanya 23-4 nizcayanaya 163, 165-7, 173-4,195-6 nyAyadarzana 153 paMDita 119-120, 125-6, 149-150 pApa-puNya 45-46 pUrvagraha 71-72,155-6 prayojana 187 pravRtti 49-50,11-2, 143-4 prajyA 165, 171, 173 prazama 115-6, 124, 171 prAcIna-arvAcIna 85-6, 93-4, 101 bALajIva 167-8 manuSya 75-6, 93-4 mAnasazAstra 75 mumukSu 147-8, 173, 181-2, 192, 195 53-4, 13pa-4, 218-9 moha 59-60, 139-140 yogamArga 147-8 rAga-dveSa 29,43, 141-2 185-6 roga 179,185-6 vikatA 109-110, 149-150 vAda-vivAda ra7-8,55-6, 71-2, 121-5, 155-6,206- vAdI-prativAdI 105-6, 109-110, 117-8, 121-2, 135 vidhi-niSedha 143-4, 165-, 169-70, 187-8 virati 49-50 virAga-vairAgya 31,135-6, 14pa-6, 159-160 57-8 bhajanA bhaMga 25-6 mana 63-4, 75, 79, 137, 177-8, 185-6 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena zataka ] 225 viSaya smRtimoha zabda virapUjA vyavahAra naya 145-6, 177, 185 39 163-6, 173-4, 189-90, 191, 195-6 zabda brahma zarIra 95 151-2, 155-6, 206-7. 151-2 137, 139, 189-190, 192 19, 103-4 97, 123-4 135, 199-200 zAsana zAstra zuddhopayoga zraddhA 21-22, 147-8 padravya satya 7i3, 10ra, 203-4, 206-7 sanva-2jasa-tamasa 160-161 sarvajJa 103-4, 131 saMyama 171-2, 179-180 saMvara 49-50,218-9 210-211 saMskAra 191-2 sAMkhyadarzana 159-162 31-32, 53, 63, 6 jJAna saMsAra 33-4, 159-160, 179-180, 189-190, 208-9,212-3 sukha Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muni zrI bhuvanacaMdrajI janma : vi.saM. 2010 (bidaDA-kaccha) dIkSA : vi.saM. 2022 pArzacaMdragacchIya pUjya munirAja zrI prIticaMdrajI mahArAjanA ziSya munizrI bhuvanacaMdrajInI dikSAvidhi 'AgamaprabhAkara' pUjya munipravara zrI puNyavijayajI mahArAjanA haste saMpanna thai hatI. paraMparAgata viSayonA abhyAsa uparAMta Adhunika sAhityamAM paNa sakriya ruci dharAvatA munizrIe itihAsa, manovijJAna, kavitA ane vaijJAnika saMzodhanamAM vizeSa abhiruci che. saMskRta, prAkRta tathA madhyakAlIna gujarAtI bhASAno saMzodhanAtmaka abhyAsa temano satata cAlato rahe che. 'samayasutta' (jaina dharmasAra) no gujarAtI anuvAda, 'maMgalAcArya zrI kurALacaMdrajI gaNivara', 'vivAda valoNuM', 'dilamAM dIvo karo', 'dRSTAMta darpaNa', 'jina stavana caturvizatikA' (madhyakAlIna gujarAtI kRtinuM saMpAdana) vagere pustako temanI bahumukhI sAhitya pravRttino paricaya Ape che. temanI preraNA ane najara heThaLa tathA DaoN. gulAba deDhiyAnA taMtrIpade 'saMkalpa' jevuM eka vaicArika patra paNa thoDA varSa sudhI cAlyuM. zAMta-tejasavI munizrI sahaja, saraLa ane ekAMtapriya che, vipazyanA sAdhanAnA saMniSTha abhyAsI ane anubhavI che. vaicArika udAratAnuM valaNa dharAvatA munizrI saMpradAyamAM rahevA chatAM asAMpradAyika banI rahevAno vikalpa pasaMda kare che. suprasiddha ciMtaka-sAdhaka adhyAtmamUrti pUjya munivara zrI amarendravijayajI mahArAjanA nikaTa sAMnidhyamAM rahI cUkelA munizrIne gaccha-saMpradAyanI mAyAjALa bahu sparzatI nathI. temanA satsaMgamAM jijJAsune zAMti ane zItaLatAno anubhava thAya che. munizrIno vihAra moTe bhAge kaccha-gujarAtamAM thato rahe che. li ilNAH IIT II " zA thANasarSan ro] Ilao) bhIratu II zrI* sU-spatikAma tastIrthabhaktayA nanuzrIvamAnassavAcIyukta parasparaMgAta viSyavetapaTazrIsiddhasenacAryaviracitAviMzatimImAtriMzatikAsa xes zayAtparya yaramaindharyasaMyogajJAnezvarya vikalpayetpara asivdhaatimaa| '- * vanAdhANasAMrodhacannatAnidhAnaNArA bhArataprasasyAnAta 1 } Jain Education