________________
સિદ્ધસેન શતક [] ૨૦૫
૪. દૂધ ગરમ છે કે ઠંડું - તે કહી શકાય તેમ નથી. તમારી જરૂરિયાત
કેવી છે તે જાણ્યા વિના કેવી રીતે કહું ? બંને સ્થિતિઓને વર્ણવે એવો
એક શબ્દ કયાં છે ?). ૫. દૂધ ગરમ છે, પણ ચોક્સ કહી શકું નહિ. (બે વાત સાથે.) ૬. દૂધ ગરમ નથી, પણ ચોક્કસ ન કહી શકાય. (બે વાત સાથે.) ૭. દૂધ ગરમ છે, ગરમ નથી, પણ ચોક્કસ કહી શકું નહિ. (ત્રણ વાત સાથે.).
આ સાદાં “નય વાક્ય છે. દૂધના “ગરમ હોવા વિશે વાત થઈ રહી છે, આમાં દૂધના અન્ય ગુણધર્મોનો ઉલ્લેખ પણ નથી અને નિષેધ પણ નથી. અનેકાંતવાદ એવો આગ્રહ રાખે છે કે જેની વાત થઈ રહી છે તે સિવાય પણ પદાર્થમાં બીજું ઘણું કહેવા જેવું છે તેનો સંકેત મળી રહે એ રીતે બોલો. અન્ય પાસાનો ઉલ્લેખ/સંકેત પણ મળી રહે એવી વાક્યરચનાને પ્રમાણવાક્ય કહેવામાં આવે છે. પહેલા વિધાનને પ્રમાણવાક્યમાં આ રીતે મૂકી શકાય :
એક રીતે દૂધ ગરમ પણ છે જ.”
આમાં “પણ” હોવાથી અન્ય ગુણધર્મો/અવસ્થાઓનો આડકતરો સ્વીકાર સૂચિત થાય છે. એક રીતે કહેવાથી અન્ય દૃષ્ટિકોણોને સંકેત મળી રહે છે. “જ” હેવાથી પ્રસ્તુત વિધાન પણ અનિશ્ચિત નથી એ જણાઈ આવે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
