________________
૧૦ [ સિદ્ધસેન શતક
એવા પણ પુરુષોની નોંધ ધરાવે છે જેઓ અનેક મુખ્ય પ્રતિભા ધરાવતા હોય. તેવા જવલ્લે જોવા મળતા મહાનુભાવોમાં આ. સિદ્ધસેન એક હતા.... આ. સિદ્ધસેન મહાન કવિ હતા, એટલું જ નહિ, તાર્કિક, તત્ત્વવેત્તા, સાધુચરિત, પ્રખર વાદી અને બીજા નિર્દેશોનો સ્વીકાર કરીએ તો, વૈયાકરણ, જ્યોતિર્વિદ, વૈદકના નિષ્ણાત પણ હતા. તેમના જ્ઞાનની કોઈ સીમા જણાતી નથી. તત્કાલીન ભારતીય જ્ઞાનસમૃદ્ધિ એમના વાકયેવાક્યમાં દેખાય છે. તેમાં અર્થશાસ્ત્ર અને આયુર્વેદનો પણ સમાવેશ થઈ જાય છે.”
૩ શ્રી સિદ્ધસેનનું સાહિત્ય સર્જન
શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકરે વિપુલ સાહિત્યનું નિર્માણ કર્યું હશે એમાં શંકા નથી, પરંતુ આપણા દુર્ભાગ્યે તેમની બહુ ઓછી કૃતિઓ કાળનો કોળિયો થવામાંથી બચીને આપણા સુધી પહોંચી છે. પ્રાકૃત ભાષામાં રચાયેલ “સન્મતિ પ્રકરણ” નામક તેમની કૃતિ તત્ત્વજ્ઞાનના ક્ષેત્રે વિશિષ્ટ સ્થાન-માન ધરાવે છે. જૈન દર્શનના સ્યાદ્વાદ-અનેકાંતવાદની ગંભીર ચર્ચા આ ગ્રંથમાં થઈ છે. આ ગ્રંથ જૈન ધર્મનો એક પ્રભાવક ગ્રંથ લખાયો છે. અને વિદ્વાનોએ તેના પર ટીકા રચી છે, અનેક ગ્રંથકારોએ આનો આધાર લીધો છે. જેને સાહિત્ય ઉપર આ ગ્રંથે અમીટ છાપ અંકિત કરી છે. આ ગ્રંથનું ટીકા સાથે સંપાદન-પ્રકાશન પં. સુખલાલજી-પં. બેચરદાસજી જેવા સમર્થ વિદ્વાનોના હાથે થયું છે.
દિવાકરજીની બીજી જાણીતી કૃતિ છે – “ન્યાયાવતાર.” ૩૨ શ્લોકની આ કૃતિ ઉપર એક મહાકાય ટીકા પણ રચાઈ છે. વસ્તુતત્ત્વના નિર્ણય માટેનાં પ્રમાણો કેટલાં ને કેવાં હોવાં જોઈએ તેની જૈન દૃષ્ટિએ ગહન ચર્ચા આ ગ્રંથમાં છે.
શ્રી સિદ્ધસેનની બીજી એક મહત્ત્વની પણ ઓછી જાણીતી કૃતિ એટલે હાત્રિશત દ્વાáિશિકા”—બત્રીસ બત્રીસીઓ. જો કે હાલમાં ૨૧ બત્રીસીઓ જ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
