________________
૧૩૮ ] સિદ્ધસેન શતક
ઉત્પન્ન થવું” એવો જ થાય છે. ઉત્પત્તિ સાથે વિલય તો સંકળાયેલો જ હોય, અહીં ઉત્પત્તિ-નાશની માત્ર શાસ્ત્રીય ચર્ચા કે માન્યતા નહિ, “ચક્ષુ' દ્વારા નિહાળવાની વાત છે. અહીં ચક્ષુ એટલે આંખો નથી સમજવાની. શરીરને ચહ્યુથી જોઈ શકાય, મનને ચક્ષુથી કેવી રીતે જોઈ શકાય ? માટે ચડ્યું એટલે જ્ઞાનચક્ષુ-જ્ઞાનશક્તિ, સંવેદનશક્તિ. સ્પષ્ટ છે કે દિવાકરજી શરીર-મનના નિરીક્ષણની કોઈ વિશિષ્ટ પ્રક્રિયાનો નિર્દેશ કરી રહ્યા છે. જ્ઞાનચેતનાને શરીર-મન પર કેન્દ્રિત કરવામાં આવે તો તેમાં પ્રતિક્ષણ પરિવર્તન થતું અનુભવમાં આવશે. જો વર્તમાન ક્ષણે તેની આ સ્થિતિ છે તો ભૂતકાળમાં કે ભવિષ્યકાળમાં આનાથી જુદી ન હોઈ શકે. શરીર અને મન એક સતત પરિવર્તન પામતી ભૌતિક રચના છે. અનુભવ દ્વારા આ સત્યનો બોધ થતાં શરીર-મનમાં થતો આત્મબુદ્ધિનો ભ્રમ વિસર્જિત થવા લાગે છે. અસલિયત સામે આવ્યા વિના ભ્રમ ટૂટતો નથી. શરીર-મન ઉપર જે પોતાપણાનો ભ્રમ થઈ ગયો છે તે શરીર-મનના અસલી સ્વરૂપનો સાક્ષાત્કાર થયા સિવાય નીકળે નહિ. આ માટે શરીર-મનના જાગૃત-તટસ્થ-સતત અવલોકનની જરૂર પડે, પૃથક્કરણની જરૂર પડે. ધર્મધ્યાનના ચાર પ્રકારોમાં આવી પૃથક્કરણની પ્રક્રિયા સમાવિષ્ટ હતી, દિવાકરજી એ જ અહીં સૂચવતા જણાય
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
