________________
૭૭
ઝેરનું મારણ ઝેર
Jain Education International
क्षयो नाप्रशमस्यास्ति
સિદ્ધસેન શતક [] ૧૭૧
संयमस्तदुपक्रमः ।
दोषैरेव तु दोषाणां
निवृत्तिर्मारुतादिवत् ।।
(૧૭.૧) પ્રશાંત બન્યા વિના વ્યક્તિ ક્રોધાદિનો ક્ષય કરી શકે નહિ. સંયમ એ પ્રશાંતભાવની પ્રાપ્તિનો ઉપાય છે. જેમ વાત-પિત્ત-કફ એ ત્રિદોષોમાંથી એક દોષનું શમન બીજા દોષ વડે થાય છે, તેમ ક્રોધ આદિ દોષોના નિવારણ માટે ચારિત્ર્યની ક્રિયા જરૂરી છે.
આત્મા નિસ્તરંગ, નિર્મળ, નિષ્ક્રિય તત્ત્વ છે. ક્રોધ-મોહ આદિ કષાયો તેને ક્ષુબ્ધ, મલિન અને ચંચળ બનાવે છે. ખળભળાટ, ચંચળતા અને પ્રવૃત્તિ તો કર્મના આશ્રવનું કારણ બને છે. સમત્વ અથવા પ્રશમભાવના આલંબન દ્વારા આત્મા સ્થિર થવા લાગે છે, ઠરવા લાગે છે, અને સંપૂર્ણ અચલનિષ્ક્રિય અવસ્થા તરફ પાછો ફરી શકે છે. કંઈ ‘કરવા’થી મુક્તિ નથી. કશું જ ‘ન કરવા'થી મુક્તિ થાય છે. હકીકત આમ છે ત્યારે ‘સંયમ-સાધનાઅનુષ્ઠાન-ધ્યાન વગેરે પણ ‘ક્રિયા’ રૂપ છે, તો તે પણ બંધનનું કારણ બનશે’ એવું વિચારી કોઈ ધર્મસાધનાની ક્રિયાનો પણ ત્યાગ કરી દે તો મોટી હાનિ થશે. દિવાકરજી કહે છે કે અક્રિય અવસ્થા લગી પહોંચવા માટે પણ ઘણી ક્રિયા કરવી પડશે.
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
