________________
૧૬૦ [] સિદ્ધસેન શતક
છે. સાંખ્યદર્શન કહે છે કે અવિદ્યા જ સંસારનું મૂળ છે. સત્ત્વ-રજસ-તમસ એ ત્રણ ગુણ પ્રકૃતિના છે, પુરુષના નથી; અને એ અવિઘાના કારણે પ્રગટે છે. આ ત્રણ ગુણનો અંત એટલે પ્રકૃતિ પર પુરુષનો વિજય. આ માટે જ્ઞાન-પ્રસાદ-વૈરાગ્યનો વિકાસ કરવો જોઈએ. સત્-ચિત્ આનંદનો જ અહીં વૈરાગ્ય-જ્ઞાન-પ્રસાદના નામે ઉલ્લેખ થયો છે. વૈરાગ્યાદિ આવતાં અવિધા દૂર થશે. જ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરનાર વ્યક્તિ જીવન સાથે સંબંધિત પ્રવૃત્તિઓ તો કરશે જ, પરંતુ તેની પાછળ રાગ-દ્વેષ નહિ હોય. રજ-તમસ પ્રેરિત કર્મો બંધનરૂપ બને છે, એમ સત્ત્વગુણ પ્રેરિત કર્મો પણ બંધનકારક જ છે. ત્યાગ-વૈરાગ્ય પણ સત્ત્વગુણની નીપજ છે. પ્રાથમિક દશામાં તેનો અભ્યાસ જરૂરી ખરો, પણ ત્રિગુણાતીત અવસ્થામાં પ્રવેશ થતાં આપણે જેને વૈરાગ્ય કહીએ છીએ તેવું પણ રહેતું નથી. સાત્ત્વિક ગણાતી પ્રવૃત્તિ જ જીવન્મુક્ત પુરુષો કરશે કિંતુ તે બધું ઔપચારિક હશે. તેમને રાગ નથી હોતો તેમ વિરાગ પણ નથી હોતો.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
