________________
૧૬૬ ] સિદ્ધસેન શતક
પાછળ અહિંસાનું આચરણ આવે. કોઈ સંસાર છોડી દે છે માટે તેને ત્યાગી ગણવો એ વ્યાવહારિક સ્તરે ઠીક છે, કિંતુ તેના અંતઃકરણમાં મમત્વ અને તૃષ્ણા રહેતા હોય તો એ ત્યાગ સાચો નથી.
અહીં સ્વાભાવિકરૂપે એક પ્રશ્ન ઊઠી શકે છે : ધર્મ જો આંતરિક ભાવના આધારે નક્કી થાય છે તો પછી વ્રત, નિયમ, અનુષ્ઠાન, સદાચાર, દીક્ષાવિધિ વગેરે શું નિરર્થક છે ? દિવાકરજીનો જવાબ છે : “માર્ગ પર સ્થિરતા ટકાવી રાખવા માટે આ બાહ્ય વિધિઓ ઉપયોગી છે.” વ્યવહાર નિરર્થક નથી. ધર્મનો ઉદ્ભવ ભલે હૃદયમાં થતો, તે જીવનમાં ઊતરી આવે તે માટે ઘણું ઘણું કરવું પડે. જેને નિષ્પાપ રહેવું છે તે પાપની સંભાવના હોય એવાં સ્થળ, એવાં સાધન, એવાં કાર્યોથી દૂર રહેવાની કોશીશ કરશે જ. સંયમ-સદાચાર જેને પ્રિય છે તે ઘણા બધા વિધિ-નિષેઘ ખુશીથી અપનાવશે. હૃદયમાં જાગેલા ધર્મભાવને જાળવી રાખવા-વિકસાવવા માટે જીવનમાં જે નવરચના કરવી પડે તેનું નામ વ્યવહાર. અધ્યાત્મ વ્યવહારને અસલિયત આપે છે, તો વ્યવહાર અધ્યાત્મને સલામતી બક્ષે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
