________________
સિદ્ધસેન શતક | ૭૭
દુ:ખનો સનાતન પ્રષ્ના
न च दुःखमिदं स्वयं कृतं,
_ न परैर्नोभयजं न चाकृतम्। नियतं न न वाक्षरात्मकं,
વિદુષમિત્યુપાતિ યા|| (૪.૨૪) આ દુઃખ સ્વયંકૃત નથી, અન્યો દ્વારા ઉત્પન્ન કરાયેલું પણ નથી, પોતે અને બીજા એમ બંને મળીને તેનું નિર્માણ કર્યું છે એમ પણ નથી, કોઈના કર્યા વગર જ તે ઉદ્ભવે છે એમ પણ નથી, તે પૂર્વનિયત નથી તેમ તે નિત્ય પણ નથી. તમે સુજ્ઞજનોને આમ પ્રબોધ્યું હતું.
જીવજગતનું એક સ્વયંસિદ્ધ અને અનુભવસિદ્ધ સત્ય છે - દુ:ખની હાજરી. દુઃખ જેવી વસ્તુ જગતમાં છે તે સમજાવવું પડતું નથી. તેથી જ શ્રી સિદ્ધસેન, સન્મુખ રહેલી કોઈ વસ્તુનો ઉલ્લેખ કરતા હોય તેમ, “આ દુ:ખ.” એમ કહીને દુઃખની ચર્ચા શરૂ કરે છે. દુઃખ છે એ તો દીવા જેવી વાત છે પણ તે આવ્યું કયાંથી ? દુઃખ જેટલું અનુભવગમ્ય છે એટલો જ આ પ્રશ્નનો ઉત્તર અગમ્ય છે. આ પ્રશ્નના સંભવિત/પ્રચલિત ઉત્તરોને દિવાકરજી એક પછી એક નકારતા જાય છે, અંતે કોઈ સ્પષ્ટ ઉત્તર આપ્યા વિના કહે છે કે “હે પ્રભુ ! સુશાજનોને તમે આ સમજાવ્યું.” છે. વન વાક્ષ - મુદ્રિત પાઠ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
