________________
સિદ્ધસેન શતક ] ૫૧
૧૭
ઉત્પત્તિ અને વિજય
न कश्चिदपि जायते न च परत्वमापद्यते,
प्रतिक्षणनिरोधजन्मनियताश्च सर्वाः प्रजाः। य एव च समुद्भवः स विलयः प्रतिस्वं च तौ,
તવાપરમિટું મન:વનના સૈર્નિાત વવ: (રૂ.૧૦)
કંઈ ઉત્પન્ન થતું નથી, એકમાંથી બીજા રૂપે પરિવર્તિત થતું નથી. જે કંઈ ઉત્પન્ન થાય છે તે બીજી ક્ષણે નાશ પામે છેને ફરી ઉત્પન્ન થાય છે. ઉત્પત્તિ એ જ વિલય છે અને તે પ્રત્યેક પદાર્થને હોય છે. તમારું આવિલક્ષણ પ્રતિપાદન વિચારશીલ જનોના મનમાં તો સારી રીતે બેસી ગયું છે.
શ્રી સિદ્ધસેન જેટલા દાર્શનિક છે એટલા જ કવિ છે. તેઓ તત્ત્વજ્ઞાનની વાત કરે છે તે પણ કાવ્યનું રૂપ લઈ લે છે. તેમનું કવિત્વ અકૃત્રિમ છે. દાર્શનિક વિષયને એમણે આ શ્લોકમાં ચમત્કૃતિભર્યા કાવ્યમાં ગૂંચ્યો છે.
કંઈ જ ઉત્પન્ન થતું નથી, પરંતુ ઉત્પત્તિ તો દેખાય છે, તો એક પદાર્થ બીજા પદાર્થરૂપે પરિવર્તિત થતો હશે. એને ઉત્પત્તિ ગણીશું. તો કહે – ના, એવું પરિવર્તન થતું જ નથી. ઉત્પત્તિ નથી તો નાશ પણ નહિ હોય ? ના, ઉત્પત્તિ, પછી નાશ, ફરી પાછી ઉત્પત્તિ – એ તો નક્કી જ છે. અરે, ઉત્પત્તિ એ જ વિલય છે ! પ્રત્યેક પદાર્થને ઉત્પત્તિ-વિનાશ તો વળગેલા જ છે.
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
