________________
૫૦ ] સિદ્ધસેન શતક
ઢાંકવું–બંધ કરવું. એ પરમ નિવૃત્તિની સ્થિતિ છે. પ્રવૃત્તિમાં જોડાવું એટલે સ્વની સાથે અન્યને સાંકળવું, પોતાની જાતને ખુલ્લી કરવી. નિવૃત્તિ એટલે સ્વમાં સમાઈ જવું, પાછા ફરવું. ભગવાનનો માર્ગ પ્રતિક્રમણનો છે. જ્યાં હૃદયમાં નિવૃત્તિનો ભાવ આવ્યો કે તે જ ક્ષણે શાંતિ છવાય છે.
શ્રી સિદ્ધસેને પ્રવૃત્તિ-નિવૃત્તિ વિશે કરેલું આ નિરીક્ષણ આજે પણ યથાતથ ખરું છે. આજે તો પ્રવૃત્તિવાદ વકર્યો છે. આજે માણસ સતત વ્યસ્ત રહેવા લાગ્યો છે. અતિ પ્રવૃત્તિનાં માઠાં પરિણામ દેખાવા લાગ્યા છે અને સુજ્ઞજનો ‘પાછા વળો'ની વાત કરી રહ્યા છે. ભગવાનની વાત સાંસારિક ક્ષેત્રે પણ અજંપો અને અશાંતિથી બચવા માટે કામની છે.
આધ્યાત્મિક ક્ષેત્રે વિચારીએ તો નવાસવા સાધક-મુમુક્ષુને એમ લાગે છે કે મુક્તિ માટે કેટલું બધુ મથવું પડશે! તે જાતજાતના અનુષ્ઠાનોપ્રયોગો–પ્રક્રિયાઓમાં અટવાય છે. મુક્તિ પ્રવૃત્તિથી નહિ, ‘નિવૃત્તિ’થી મળે છે એ તથ્ય પકડાતાં સમય લાગે છે. મુમુક્ષુની અજ્ઞાનતા અને અધીરાઈનો લાભ તથાકથિત ગુરુઓ લેતા રહે છે. ચિત્રવિચિત્ર અને ઢગલાબંધ પ્રક્રિયાઓનો ખડકલો કરીને ચતુર ગુરુઓ કાચા અને નવા સાધકને આંજી નાખે છે. વસ્તુતઃ મુક્તિ અર્થે ‘કરવાનું' બહુ નથી, ‘ન કરવાનું’ સંવર અને નિવૃત્તિમાં રહેવાનું વધારે છે. દિવાકરજીએ એક વરવી વાસ્તવિકતાની અહીં નોંધ કરી છે. કાચી સમજવાળા' લોકોના અજ્ઞાનનો હોંશિયાર ‘ગુરુઓ’ ફાયદો ઉઠાવે છે. આધ્યાત્મિક ક્ષેત્રે જે થોડું ઘણું કરવાનું છે તે ‘વિરામ’ની સ્થિતિ લગી પહોંચવા માટે જ કરવાનું છે. ‘પૂર્ણ વિરામ’ અવસ્થા જ પૂર્ણ શાંતિ આપી શકે. ભગવાને ‘સર્વવિરતિ'ને જ મોક્ષનો ઉપાય કહ્યો.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
