________________
૯૪ [] સિદ્ધસેન શતક
માનવીય ન રહયો. એમ હોય તો એનું પોતાનું મનુષ્યત્વ પણ શંકાસ્પદ
ઠરે.
કેટલાક લોકો વિચારના આળસુ હોય છે. એવી તસ્દી લેવાનું તેમને ફાવતું નથી. તેઓ બીજાઓની પાછળ પાછળ ચાલતા રહે છે. બીજા કેટલાક લોકો વિચારથી દૂર રહેતા હોય છે કેમકે સત્યનો ભાર ખમી શકે એવું ગજું તેમનું નથી હોતું. આવા લોકો શ્રદ્ધાનું ઓઠું લે છે – “શાસ્ત્રમાં લખ્યું છે તે સાચું જ હોય, પહેલાના માણસો કરી ગયા તેમાં વિચાર કરવાનું ન હોય. શાસ્ત્રનો પાર આપણે કયાંથી પામીએ ?”
એમનું એ જાણે. જેની બુદ્ધિ ચાલે છે તે તો વિચાર કરવાનો જ. પહેલાંના લોકો પણ મનુષ્યો જ હતા, માણસો માટે જ તેમણે લખ્યું કે વિચાર્યું છે, માનવ ન સમજી શકે એવું તેઓ ન જ લખે. વિચારક વ્યકિત ગભરાતી નથી. એ શ્રદ્ધહીન પણ નથી. મહામાનવોનો દ્રષ્ટિકોણ માનવીય જ હતો એ શ્રદ્ધા જ એને હિંમત આપે છે. વિચારક પ્રકૃતિનો માનવી બુદ્ધિને કામે લગાડે ત્યારે પણ તેનો માપદંડ “માનવીય હિત' જ રહેવો જોઈએ એવો સાર પણ આમાંથી નીકળે છે. લોકોને મુંઝવવા તર્કશકિત વાપરતો હોય તેને વિચારક નહિ, ધૂર્ત કહેવો પડે.
આ શ્લોકમાં દિવાકરજીએ એક શબ્દ વાપર્યો છે- “સ્વયં”. દિવાકરજી કયાંય વધારાના શબ્દો વાપરતા નથી. “સ્વયં” શબ્દના સૂચિતાર્થ એકથી વધુ નીકળે. સ્વયં એટલે પોતાની મેળે, સ્વેચ્છાએ. એટલે કે વિનંતી, બદલો, ધન્યવાદ વગેરેની અપેક્ષા વગર. આ એક અર્થ.
બીજો અર્થ થાય - પોતાની રીતે અર્થાતુ પોતાની ઈચ્છા, કલ્પના કે સમજ પ્રમાણે. આ અર્થ દિવાકરજીની વિચારધારા અને શૈલી સાથે મેળ ખાય તેવો છે. ભલે માનવીય હિતના દૃષ્ટિકોણથી જ વિચારતા હોય, છતાં પોતપોતાના સ્થળ, કાળ, પ્રકૃતિ અને ભાષા વગેરેના કારણે વિચારકોના ચિંતનમાં અંતર પડી શકે છે. દરેક વિચારક પુરુષ પોતાની આગવી ઢબે વિચાર કરે છે અને બોલે છે - આ તથ્ય “સ્વયં” શબ્દથી દિવાકરજી સૂચિત કરતા હોય તો ના નહિ.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
