________________
૧૬૨ ] સિદ્ધસેન શતક
હોય ત્યાં સુધી તે દેહધારી રહે. આવા જીવન્મુક્ત પુરુષોનો ‘સાક્ષાત્કાર’ સરખો હોવા છતાં, તેમના વ્યવહારમાં પરસ્પર તફાવત હોઈ શકે છે. એક જીવન્મુક્ત પુરુષ એક રીતે આચરણ કરતા હોય, તો બીજા જીવન્મુક્ત તેનાથી તદ્દન જુદી રીતે વ્યવાર કરતા જોવા મળે. ત્રિગુણાતીત સ્થિતિએ પહોંચ્યા પછી પણ આવો તફાવત શાથી પડે છે તેનો સાંખ્યદર્શન અનુસાર ખુલાસો દિવાકરજીએ અહીં કર્યો છે.
જીવન્મુક્ત બનતાં પહેલાં જે આહાર-વિહાર, ભાષા, રૂઢિનું અનુસરણ કર્યું હોય તેના સંસ્કાર શરીર-મનમાં પછી પણ રહે છે. અમુક રીત-રિવાજ જો અનુચિત ન હોય તો જ્ઞાનીપુરુષો તેને અનુસરવાનું ચાલુ રાખે છે. પૂર્વ કર્મો પણ હજી અવશેષ રહ્યાં હોય છે. કયારેક આશય જુદો પડી જવાથી આવા મુક્તપુરુષોના આચરણમાં તફાવત આવે છે. આમ, શેષ કર્મો, પૂર્વસંસ્કાર, રૂઢિ – આશયના ભેદ વગેરે કારણે મુક્ત અવસ્થા સમાન હોવા છતાં મુક્ત પુરુષોના વ્યવહારમાં અસમાનતા હોઈ શકે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
