________________
સિદ્ધસેને શતક D ૧૫૩
૬૮
વિચારોને વ્યક્ત કરવાની કળા
दुरुक्तानि निवर्तन्ते
सूक्ते नास्ति विचारणा । पुरुषो ब्राह्मणो विप्रः
- પુરુષો વેતિ વાગ્યથા” | (૨૬) ખોટી રીતે કહેવાયેલી વાતમાં વાંધો ઊભો થાય છે, જે વાત સરખી રીતે કહેવાઈ હોય તેમાં ચર્ચાને અવકાશ હોતો નથી. "આ માણસ બ્રાહ્મણ છે અને "આ બ્રાહ્મણ માણસ છે” એ બે વાકયો આનાં ઉદાહરણ છે.
"મુઝે મુદ્દે તિન્ના" – એ ન્યાયે વિચારભેદ તો હમેશાં રહેવાનો. વળી વિચારોની અભિવ્યકિત પણ કરવી જ રહી. આ અભિવ્યક્તિ યોગ્ય શબ્દોમાં અને યોગ્ય રીતે થાય એ જરૂરી છે, સ્વીકાર-અસ્વીકાર તો તે પછીની વાત છે. વિચારવિનિમયની ચોક્સ શૈલી/પદ્ધતિ હોવી જોઈએ. છ દર્શનોમાંનું ન્યાયદર્શન એ વિચારપદ્ધતિનું જ શાસ્ત્ર છે. ચર્ચા-વિચારણાના પાયાના નિયમો ન્યાયદર્શને બહુ ઝીણવટથી ઘડી કાઢયાં હતાં, જે અન્ય દર્શનોએ પણ અપનાવ્યાં છે.
આ નિયમો વાદને-તત્ત્વની ચર્ચાને સરળ, સુગમ બનાવવા માટેના ૨. “વા કથા - મુદ્રિત પાઠ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
