________________
સિદ્ધસેન શતક [] ૫
વિષયોમાં પણ તર્ક અને બુદ્ધિનો પ્રયોગ કરવાની હિમાયત કરી અને જૈન શ્રમણ સંઘમાં તાર્કિકોની એક પરંપરા તેમના થકી શરૂ થઈ. અન્ય દર્શનોનો સર્વાગીણ અભ્યાસ કરવાની પ્રથા પણ કદાચ તેમના દ્વારા જ શ્રમણ સંઘમાં પ્રસ્થાપિત થઈ હતી. જૈન દર્શનના અનેકાંતવાદને તાર્કિક સ્વરૂપે જગત સમક્ષ મૂકવાનું બીડું તેમણે ઝડપ્યું અને તેમાં તેઓ સફળ થયા.
સંક્ષિપ્ત જીવનઆલેખ
પોતાના પરિચય કે જીવનવૃત્તાંત વિશે શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકરે કયાંય કશું લખ્યું નથી. કેટલાક જૂના ચરિત્રગ્રંથોમાં તેમના વિશેની માહિતી મળે છે. કેટલાક ગ્રંથકારોએ પોતાના ગ્રંથોમાં તેમના વિશે ઉલ્લેખો કર્યા છે. દિવાકરજીની પોતાની કૃતિઓમાંથી કેટલાક નિષ્કર્ષો નીકળે છે. આ બધાના આધારે ૫. સુખલાલજી-બેચરદાસજીએ દિવાકરજીના જીવનના ઐતિહાસિક પાસાની વિસ્તૃત ચર્ચા “સન્મતિ” પ્રકરણની પ્રસ્તાવનામાં કરી છે. તેના આધારે શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકરનો સંક્ષિપ્ત જીવનઆલેખ અહીં આપ્યો છે.
પરંપરા અનુસાર દિવાકરજી વિક્રમાદિત્યના સમકાલીન ગણાય છે, પરંતુ આધુનિક વિદ્વાનોનો મત જરા જુદો છે. ભારતવર્ષમાં વિક્રમાદિત્ય નામ કે ઉપનામ ધરાવતા એકથી વધુ રાજાઓ થયા છે એટલે વિક્રમ સંવત સાથે શ્રી સિદ્ધસેનના સમયને સાંકળી લેવાય નહિ. વિ.સં. ૧૩૩૪ માં રચાયેલા પ્રભાવક ચરિત્ર' નામક ગ્રંથમાં શ્રી સિદ્ધસેનનો વૃત્તાંત વિગતથી આપવામાં આવ્યો છે. એમાં કંદિલાચાર્ય-વૃદ્ધવાદી દેવસૂરિ-સિદ્ધસેનસૂરિ એવો ગુરુશિષ્ય ક્રમ બતાવાયો છે. હવે સ્કંદિલાચાર્ય પણ ઓછામાં ઓછા બે થયા છે. પં. સુખલાલજીએ વિવિધ ઉલ્લેખોની ઝીણવટભરી ચર્ચાના અંતે આ દિલાચાર્યનો સમય વિક્રમના ત્રીજા સૈકાના છેવટનો ભાગ હોવાની સંભાવના દર્શાવી છે. આથી સિદ્ધસેનસૂરિનો સમય વિક્રમની ચોથી શતાબ્દીના અંત કે પાંચમી શતાબ્દીની શરૂઆતનો હોવાનું ફલિત થાય છે. (ઈ.સ. અનુસાર ચોથો સૈકો)
F-2
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
