________________
વર્ણન કરવા પ્રયોજેલા બધા વિશેષણો અર્થસભર અને સુયોગ્ય છે.
દિવાકરજીએ શ્લોક ૧૮માં કહ્યું છે કે આગમશાસ્ત્ર પ્રત્યે અત્યાદરમાત્રથી મોક્ષ મળતો નથી. આગમને સમજ્યા-વિચાર્યા વિના કેવળ આગમભક્તિથી મોક્ષ મળે નહિ. આગમમાં જે કહ્યું છે તેની બુદ્ધિથી પરીક્ષા કરવી, તેના ઉપર મનન કરવું, તેને સમજવું અને પછી જે કલ્યાણકર જણાય તેને સ્વીકારી આચરણમાં મૂકવું. આમ કરીએ તો જ દુઃખમુક્તિ ભણી આગળ વધી શકીએ. આ સંદર્ભમાં બૃહસ્પતિસ્કૃતિનો નીચેનો શ્લોક ધ્યાનમાં રાખવા જેવો છે –
केवलं शास्त्रमाश्रित्य न कर्तव्यो विनिर्णयः। युक्तिहीनविचारे तु धर्महानिः प्रजायते।।
નિર્ણય ઉપર આવવા માટે કેવળ આગમશાસ્ત્ર ઉપર આધાર રાખવો જોઈએ નહિ, કારણ કે જો આગમશાએ રજૂ કરેલા, તર્કયુક્તિથી સમર્થિત નહિ એવા તર્કયુક્તિવિહીન ખ્યાલ-વિચારને અનુસરીશું તો તેથી ધર્મહાનિ થશે.
દિવાકરજીએ શ્લોક ૫માં વીતરાગના અનુયાયીને શોભે એવી વાત કરી છે. બીજા ચિંતકોના સિદ્ધાંતોનોનિષ્પક્ષપણે અભ્યાસ કરવો જોઈએ. જેથી પોતાના સિદ્ધાંતોના બળાબળનો ખ્યાલ આવે. પરસિદ્ધાંતોનો અભ્યાસ તેમનું ખંડન કરવાના ઉદ્દેશથી કરવાનો નથી, પરંતુ તેમનામાં પણ શું સત્ય છે એ જાણવાના પ્રયોજને જ કરવાનો છે. સર્વ શિક સત્યોનો સમન્વય કરીને જ પરમ સત્યને પામવાનું છે. એટલે જ તો જૈન મર્મી કવિ આનંદઘનજી કહે છે–
પદરસન જિનમંગ ભણીને, ન્યાય ષડંગ જો સાધે રે.. નમિજિનવરના ચરણઉપાસક, પદર્શન આરાધે રે I૧n
લોકાણતિક કૂખ જિનવરની....
II૪ પદર્શન તો ઉપલક્ષણ છે. જગતની બધી જ ચિંતનધારાઓનો અભ્યાસ કરવાનો છે–ભૌતિકવાદી ચિંતનનો પણ. આ જિનાદેશ છે. શું જૈનો તેને માથે ચડાવશે? દિવાકરજીએ પોતે જ એમના સન્મતિ તર્કપ્રકરણમાં પુનઃ કહ્યું છે –
भई मिच्छादसणसमूहमइयस्स अमयसारस्स। जिणवयणस्स भगवओ संविग्गसुहादिमग्गस्स।। ३.६५
૨૧
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
