Page Text
________________
દાર્શનિક ક્ષેત્રમાં કેટલાક વિચારકોને મતે ક્રિયા જ મોક્ષનો ઉપાય છે, જ્યારે કેટલાકને મતે જ્ઞાન જ મોક્ષનો ઉપાય છે. જૈનો આ બે મતોનો સમન્વય કરી જ્ઞાન–ક્રિયાના સમુચ્ચયને જ મોક્ષનું કારણ ગણે છે. એકલી ક્રિયા જ મોક્ષ સાધી આપવા સમર્થ નથી કે એકલું જ્ઞાન જ મોક્ષ સાધી આપવા સમર્થ નથી. જ્ઞાન વિના ક્રિયા આંધળી છે અને ક્રિયા વિના જ્ઞાનની સાર્થકતા નથી, સાફલ્ય નથી. પોતાને થયેલા રોગની અસરકારક દવાનું જ્ઞાન જ રોગ મટાડી શકે નહિ કે એવા જ્ઞાન વિના જે તે દવા લઈએ તો પણ રોગ મટી શકે નહિ, પરંતુ એવા જ્ઞાનને અમલમાં મૂકી યોગ્ય રીતે દવા લઈએ તો જ રોગ મટે. એટલે મોક્ષ માટે જ્ઞાન અને ક્રિયા બંનેનું એકસરખું મહત્ત્વ છે. (શ્લો.૮ અને શ્લો. ૮૧)
કાર્ય ઉત્પત્તિ પહેલાં પોતાના કારણમાં હોય છે કે નહિ ? આ પ્રશ્ન પરત્વે બે વિરોધી વાદો અસ્તિત્વમાં હતા. એક અનુસાર કાર્ય ઉત્પત્તિ પહેલાં પોતાના કારણમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે. આ છે સત્કાર્યવાદ. સાંખ્યો સત્કાર્યવાદી છે. બીજા અનુસાર કાર્ય ઉત્પત્તિ પહેલાં પોતાના કારણમાં અસ્તિત્વ ધરાવતું નથી. આ છે અસત્કાર્યવાદ. ન્યાય—વૈશેષિકો અસત્કાર્યવાદી છે. જૈનો બંને વાદોનો સમન્વય કરે છે. કાર્ય દ્રવ્યરૂપે પોતાના કારણમાં હોય છે જ પણ પર્યાયરૂપે પોતાના કારણમાં હોતું નથી. (શ્લો. ૫)
શ્લોક ૧૬માં પ્રવૃત્તિમાંથી નિવૃત્ત થવું જોઈએ એમ દિવાકરજી સૂચવે છે. પરંતુ અહીં પણ આપણે અનેકાન્તવાદીઓએ પ્રવૃત્તિ અને નિવૃત્તિનો સમુચિત સમન્વય કરવો જોઈએ. દુષ્ટ પ્રવૃત્તિમાંથી નિવૃત્ત થવું જોઈએ અને શુભ પ્રવૃત્તિઓ કરવી જોઈએ. કષાયરહિત પ્રવૃત્તિ કરવી જોઈએ અને સકષાય પ્રવૃત્તિમાંથી નિવૃત્ત થવું જોઈએ. જૈન મતે સ્થિતિબંધ અને રસબંધનું કારણ કષાયો છે. એટલે કષાયો જ સંસારનું, દુઃખનું ખરું કારણ છે. ભાર કષાયોને છોડવા ઉપર છે, તેમાંથી નિવૃત્ત થવા ઉપર છે. પ્રવૃત્તિમાંથી નિવૃત્ત થવા ઉપર નથી. આ રીતે પ્રવૃત્તિનિવૃત્તિનો સમન્વય છે.
જૈનદર્શન અનુસાર કોઈ મૂળ તત્ત્વ યા દ્રવ્ય ઉત્પન્ન થતું નથી. દ્રવ્યનો અર્થ જ પ્રવાહ છે. પ્રવૃતિ રૂતિ દ્રવ્યમ્। તે અનાદિ છે. પ્રવાહરૂપે તેને આદિ નથી તેમ જ પ્રવાહરૂપે તેને અન્ત નથી. તે બીજું તત્ત્વ કે દ્રવ્ય બની જતું નથી. જીવો
Jain Education International
२२
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001182 |
| Book Title | Siddhsen Shatak |
| Original Sutra Author | Siddhasen Divakarsuri |
| Author | Bhuvanchandra |
| Publisher | Jain Sahitya Academy |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 256 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Philosophy, & Worship |
| File Size | 8 MB |