Siddhsen Shatak

SR No.: 001182
Original Sutra Author: Siddhasen Divakarsuri
Author: Bhuvanchandra
Publisher: Jain Sahitya Academy
Publication Year: 2000
Total Pages: 256
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Philosophy, & Worship
File Size: 8 MB

Page 24

અનન્ત છે. વ્યક્તિ જીવદ્રવ્યો અનન્ત છે. એક જીવદ્રવ્ય બીજું જીવદ્રવ્ય બની જતું નથી. એક જીવપ્રવાહ બીજા જીવપ્રવાહથી તદ્દન સ્વતંત્ર છે, અલગ છે. વળી, જીવદ્રવ્ય પોતે કદીય પગલદ્રવ્યમાં બદલાઈ જતું નથી. 'તાવાયં નિત્ય' એ ઉમાસ્વાતિવચનનો આ અર્થ છે. એટલે જ જેટલા જીવો છે એમાં એકનો પણ વધારો કે ઘટાડો થતો નથી. તેમની સંખ્યા નિયત છે અને તે અનન્ત છે. વળી, તેમનામાં પ્રવાહનિત્યતા છે, પરિણાભિનિત્યતા છે. તેવીજ રીતે, પ્રત્યેક પૌગલિક પરમાણુનો (Material Atomનો) એક પ્રવાહ છે. આ પરમાણુ પ્રવાહોને પણ આદિ કે અન્ન નથી. એક પરમાણુ બીજો પરમાણુ બનતો નથી કે પરમાણુ પોતે જીવ પણ બની શકતો નથી. તેથી તેમનામાં પણ એકનો વધારો કે ઘટાડો શકય નથી. પરમાણપ્રવાહો અનન્ત છે. જીવપ્રવાહ હોય કે પરમાણુ પ્રવાહ હોય, તે પ્રવાહ જેનો બનેલો છે અર્થાત તેના જે ઘટકો છે તે પર્યાયો કે પરિણામો કહેવાય છે. પ્રવાહને આદિ–અત્ત નથી પરંતુ તેના પર્યાયોને આદિ-અન્ત છે. એક પર્યાય નાશ પામે છે અને તેના સ્થાને બીજો પર્યાય ઉત્પન્ન થાય છે. એક જીવપ્રવાહમાં મનુષ્યપર્યાય નાશ પામે છે અને તિર્યપર્યાય ઉત્પન્ન થાય છે. એક પરમાણુપ્રવાહમાં જલીય પર્યાય નાશ પામે છે અને પાર્થિવ પર્યાય ઉત્પન્ન થાય છે. કોઈ પણ દ્રવ્ય કે પ્રવાહમાં બે પર્યાયો એક સાથે ઉત્પન્ન થતા નથી. એક જીવપ્રવાહમાં બે પર્યાયો સાથે નહિ પણ ક્રમથી થાય છે. એક જીવપ્રવાહમાં મનુષ્યપર્યાય અને તિર્યપર્યાય સાથે થતા નથી. મનુષ્યપર્યાયનો નાશ થાય છે અને તિર્યપર્યાય ઉત્પન્ન થાય છે. આવું જ એક પરમાણુપ્રવાહમાં પણ બને છે. વળી, એક દ્રવ્ય કે પ્રવાહમાં એક પર્યાયનો નાશ અને બીજા પર્યાયની ઉત્પત્તિ સમકાલ થાય છે. આને તુલાનામઉજ્ઞામના દૃષ્ટાન્તથી સમજાવવામાં આવે છે. ત્રાજવાનું એક પલું જ્યારે નમે છે તે જ વખતે બીજું પલ્લું ઊંચું થાય છે. (શ્લો. ૧૭)
પ્રવૃત્તિના ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારોને આધારે કર્મબંધના અનેક પ્રકારો જેને દર્શને માન્યા છે. છતાં આ બધા કર્મબંધનોની મૂળ જડ તો તત્ત્વતઃ એક જ છે અને તે છે કષાયો. જીવમાં અનાદિ કાળથી કષાયો છે. તેથી જીવની પ્રવૃત્તિ અનાદિ કાળથી કાપાયિક છે, કષાયપૂર્વક છે. અને અનાદિ કાષાયિક પ્રવૃત્તિને કારણે પૌગલિક કર્મો જીવ ભણી અનાદિ કાળથી આકર્ષાઈને લાગતાં જ રહ્યાં છે. "Nયત્વત નીવ: #ો યોગાન પુતાન માત્તો' (તત્ત્વાર્થ સૂત્ર ૮.૨)