________________
૨૮ [] સિદ્ધસેન શતક
કરે છે; અન્ય પક્ષોને મિથ્થા સાબીત કરવા માટે આક્ષેપોનો ધોધ વરસાવે છે. આ વાદ-વિવાદમાં દ્વેષ-કટુતા-ઈર્ષ્યા-અહંકાર ભળે છે. સામા પક્ષની માન્યતામાં કયાં કયાં અસંગતિ છે એ શોધી કાઢવાનો ભરચક વ્યાયામ થાય છે. દરેક પક્ષ પાસે અન્ય પક્ષોને તોડી પાડવા માટે યુક્તિ અને આપના બાણો છે. આમ કરવા જતાં દરેક પક્ષની નબળી કડીઓ ખુલ્લી થાય છે. સૌ એકબીજાનો છેદ ઉડાડે છે. શ્રી દિવાકરજીના સમયમાં આવા વાગ્યો પૂરબહારમાં હતા, તેઓ પોતે પણ આવા વાગ્યુદ્ધમાં ભાગ લઈ ચૂકયા હતા.
ભગવાન મહાવીરે “વિરોધી લાગતા ધર્મો એકજ પદાર્થમાં એક સાથે વિદ્યમાન હોઈ શકે છે' એ સિદ્ધાંત સ્થાપિત કર્યો; આથી કોઈ પણ પક્ષને ખોટો કહેવાની આવશ્યકતા જ તેમને રહી નહિ. ભગવાનની દૃષ્ટિમાં દરેક મત “સાચો છે. માત્ર તેનો સંદર્ભ (દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ) શોધી કાઢવાની જરૂર હોય છે. તત્ત્વવિચારના ક્ષેત્રે પ્રવર્તતા ધુષિત વાદવિવાદના અખાડામાં અનેકાંતદૃષ્ટા મહાવીર પ્રતિસ્પર્ધી તરીકે કયારેય ઊતરતા નથી, તેઓ મધ્યસ્થ નિર્ણાયકની ભૂમિકા ભજવે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
