________________
૧૬ [] સિદ્ધસેન શતક
સાતમી બત્રીસીને ‘વાદોપનિષદ્' નામ અપાયું છે. જુદા જુદા દર્શનોના અનુયાયીઓ વચ્ચે પોતાના મતદર્શનની શ્રેષ્ઠતા સાબીત કરવા વાદ થતા. આવા વાદના નિયમો, વાદમાં સફળ થવા માટે જરૂરી તૈયારીઓ, વસ્તૃત્વ કળા, પ્રતિપક્ષીનું માપ કેવી રીતે કાઢવું વગેરે વ્યાવહારિક બાબતોનું રસભર્યું અને અનુભવસિદ્ધ આલેખન આમાં છે. દિવાકરજીની આ વિષયની નિપુણતાનો પુરાવો આ બત્રીસી આપે છે.
આઠમી બત્રીસીનું નામ “વાદ દ્વાર્નાિશિકા' એવું અપાયું છે. ખરેખર તો આને “વાદ વૈગુણ્ય દર્શન” જેવું નામ અપાવું જોઈએ. ઘર-જીતના ધોરણે થતા વાદોની આકરી ટીકા કરી, આવા વાદો આત્મવિકાસમાં નિરુપયોગી જ નહિ, અવરોધક છે એમ સ્પષ્ટ શબ્દોમાં દિવાકરજી આમાં પ્રતિપાદન કરે છે. પાંડિત્યનો ગર્વ, પરસ્પર ઈર્ષ્યા, રાગ-દ્વેષને પોષણ, શક્તિનો દુર્વ્યય વગેરે મુદ્દા પર રમૂજ, કટાક્ષ અને ઊંડા સંવેદન સાથે નિકળેલા ઉદ્ગારો હૃદયસ્પર્શી છે.
નવમી બત્રીસીનું નામ “વેદવાદદ્વાáિશિકા' છે. ઉપનિષદોના કોઈ ઋષિ બોલતા હોય એવા અધિકાર સાથે ઉપનિષદ અને વેદના મંત્રોની ભાષામાં દિવાકરજીએ બ્રહ્મતત્ત્વનું શબ્દચિત્ર આલેખ્યું છે. આ બત્રીસીમાં દિવાકરજીનું એક જૂદું જ સ્વરૂપ છતું થાય છે. આખી બત્રીસીમાં જૈન પરંપરાની પદાવલીનો બિલકુલ પ્રયોગ થયો નથી, પરંતુ સ્યાદ્વાદ અને સભંગીના માધ્યમથી આત્મતત્ત્વના સંદર્ભમાં જેનો ખુશીથી આ બત્રીસીનું અર્થઘટન કરી શકે એવી યોજના આમાં છે.
દશમી બત્રીસીમાં અધ્યાત્મજગતની કેટલીક ચર્ચા સાથે મુમુક્ષુઓને સીધું માર્ગદર્શન અપાયું છે. અહીં તાર્કિક સિદ્ધસેન નહિ, પણ તત્ત્વ ગુરુ સિદ્ધસેન બોલે છે. જૈન દર્શનની દૃષ્ટિએ આત્મવિકાસના ક્રમનું સ્વરૂપ રજુ કરવા સાથે મુમુક્ષુએ યોગમાર્ગનું અનુસરણ કેવી રીતે કરવું તેનું દિગ્દર્શન આમાં છે. આ અને આવી બીજી ત્રણ-ચાર બત્રીસીઓમાં દિવાકરજીના આધ્યાત્મિક વિષયના વિચારો આપણને જાણવા મળે છે. નિરૂપિત વિષયના આધારે આનું નામ “યોગાચાર દ્વાáિશિકા' યોજી શકાય.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
