________________
સિદ્ધસેન શતક
‘સ્તુતિ દ્વાત્રિંશિકા’ એવું નામ મળે છે, પરંતુ પાંચેય બત્રીસીઓ મહાવીર પ્રભુના ગુણોનું વર્ણન ભિન્ન ભિન્ન રીતે કરે છે.
૧૫
પ્રથમ બત્રીસીમાં મહાવીર પ્રભુનો માર્ગ જેવો નિર્દોષ છે અને તેમનો બોધ જેવો જનહિતકારી છે તેવો બીજા કોઈનો નથી એ વાત ગૂંથી લેવાઈ છે. મહાવીર જેવું બીજું કોઈ નથી એ આ બત્રીસીનો મુખ્ય સૂર છે. વિદ્વાનો જેને અન્યયોગવ્યવચ્છેદ કહે છે તે મુદ્દો આમાં મુખ્ય છે. આ બત્રીસીને ‘અનન્યગુણવર્ણન દ્વા.’ કહી શકીએ.
બીજી બત્રીસીમાં ભગવાનના ગુણોની વિશિષ્ટતા, અલૌકિકતા અને ઉત્કૃષ્ટતાનું ચિત્રણ છે. આને ‘વીરગુણોત્કર્ષખ્યાપન દ્વા.' કહી શકીએ.
ત્રીજી બત્રીસીમાં મુખ્યત્વે ભગવાન મહાવીરના તત્ત્વબોધ અને તત્ત્વદર્શનની ખૂબીઓનું વિરોધાભાસની શૈલીએ રસિક અને પ્રૌઢ શબ્દાવલી દ્વારા વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. પ્રથમ શ્લોકમાંના 'મતિપ્રોર્વામ' શબ્દને લઈને ‘વી૨મતિ પ્રોડ્ગમ દ્વા.’ એવું નામ આ બત્રીસીને આપી શકાય.
ચોથી બત્રીસીમાં ભગવાન મહાવીરનું દર્શન યથાર્થ છે અને વિચારશીલ જનોને તે સ્વીકાર્ય લાગ્યા વિના રહેશે નહિ એ વિષય ગૂંથી લેવાયો છે. આને ‘અવિરોધખ્યાપન દ્વા.' જેવું નામ આપી શકાય.
પાંચમી બત્રીસીમાં ભગવાન મહાવીરના જીવનપ્રસંગોનું કાવ્યમય શૈલીમાં ચિત્રણ થયું છે. ભગવાનના જીવનની અદ્ભુતતા દર્શાવતી આ બત્રીસીને ‘વીર માહાત્મ્ય દ્વા.' નામ આપી શકાય.
Jain Education International
છઠ્ઠી બત્રીસીના અંતે નામ નથી. તત્ત્વગવેષણા કે ધર્માચરણના ક્ષેત્રે પરંપરા અને પ્રાચીનતાનો એકમાત્ર માપદંડ ચાલી ન શકે એ આ બત્રીસીનો મુખ્ય સૂર છે. ‘પ્રાચીન પુસ્તકમાં લખેલું છે અથવા કોઈ પ્રાચીન વ્યક્તિ કહી ગઈ છે એટલે તે સ્વીકારી લેવું જોઈએ' એવી મનોવૃત્તિ ઉપર દિવાકરજીએ આ બત્રીસીમાં આકરા પ્રહારો કર્યા છે. સ્વતંત્ર વિચારક તરીકેની દિવાકરજીની આગવી પ્રતિભાના મૂળ પ્રે૨ક તત્ત્વો આ બત્રીસીમાં જોઈ શકાય. વર્ણિત વિષયના આધારે આ બત્રીસીને ‘પ્રાચીનત્વમીમાંસા’ અથવા ‘આપ્ત વિનિશ્ચય’ એવું નામ આપી શકાય.
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
