________________
સિદ્ધસેન શતક ] ૨૦૧
હર
જિનશાસનની તાત્ત્વિક વિશેષતા
उत्पादविगमध्रौव्य
द्रव्यपर्यायसंग्रहम्। कृत्स्नं श्रीवर्धमानस्य
વર્ધમાનચ શાસનમ્ II (૨૦.૧) દ્રવ્ય અને તેના પર્યાય તથા ઉત્પત્તિ, વિલય અને સ્થિતિ– આ સિદ્ધાંતોમાં શ્રી વર્ધમાન પ્રભુનું શાસન સમાઈ જાય છે. વીર પ્રભુનું શાસન સંપૂર્ણ છે. તેની શોભા સદા વર્ધમાન છે.
શ્રમણ ભગવાન મહાવીરના સમયમાં ભારતમાં સંખ્યાબંધ દાર્શનિક વિચારધારાઓ પ્રચલિત હતી. તેમના પછી પણ સંખ્યાબંધ તાત્ત્વિક વિચારધારાઓ ભારતમાં ઉદ્ભવ પામી હતી. અન્ય દેશોમાં પણ તત્ત્વજ્ઞાનના ક્ષેત્રે ઊંડું ચિંતન થયું છે અને વિશ્વવ્યવસ્થા સમજાવતાં અનેક સિદ્ધાંતો ચિંતકો દ્વારા રજૂ થતા રહ્યા છે. આ બધાની વચ્ચે ભગવાન મહાવીરનો સિદ્ધાંત દિવાકરજીને વિશિષ્ટ લાગ્યો છે. વીસમી બત્રીસીમાં ભગવાન મહાવીરનું તત્ત્વદર્શન એમણે સંકલિત કરીને મૂકયું છે. પહેલાં શ્લોકમાં સંક્ષેપનો ય સંક્ષેપ કરતા હોય તેમ, ભગવાન મહાવીરના તત્ત્વવિચારની મુખ્ય વિશેષતાઓ – અન્યત્ર જોવા ન મળે એવા બે સિદ્ધાંતો તારવીને તેમણે મૂક્યાં છે. આ બે સિદ્ધાંતો છે : દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયનો સિદ્ધાંત તથા ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રૌવ્યનો સિદ્ધાંત.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
