________________
સિદ્ધસેન શતક [! ૧૩
નહિ, પણ પાછળના કોઈ વિદ્વાને આપ્યા હોય એવો સંભવ વધુ છે. બત્રીસીઓની રચના દિવાકરજીએ એક સાથે નહિ, જુદા જુદા સમયે કરી હોય એમ લાગે છે. પં. સુખલાલજીનો મત તો એવો પણ છે કે અમુક બત્રીસીઓ દક્ષા પૂર્વે તેમણે રચી હશે. ‘ગુણ વચન લવિંશિકા કે જે રાજાની પ્રશંસાની છે તે અને વેદવાદાવિંશિકા' કે જે ઉપનિષદ્ આધારિત છે તેને લક્ષ્યમાં લઈને પંડિતજીએ આવી સંભાવના વિચારી હશે. કિંતુ આવી રચના દીક્ષા પછી પણ સિદ્ધસેનસૂરિ રચે તેમાં વિરોધ જેવું નથી. રાજાની કીર્તિ-પ્રશંસાના બીજા શ્લોકો તેમણે દીક્ષા પછી રચ્યા જ છે; અન્ય દર્શનોની પરિચયાત્મક બત્રીસીઓમાં જે તટસ્થતા અને સહજતા જણાય છે તે તેમના ગર્વખંડન પછી જ આવવાં સંભવે છે.
આ બત્રીસીઓ વસ્તુતઃ જુદા જુદા વિષયોના નિબંધો જ છે. આ નિબંધોમાં શ્રી સિદ્ધસેનના વ્યક્તિત્વના ખરા રંગો પ્રગટ થાય છે, તેમના ભાવવિશ્વનો પરિચય પ્રાપ્ત થાય છે, તેમના સમયમાં ભારતમાં પ્રચલિત મુખ્ય દર્શનોની રૂપરેખા મળે છે, અને તત્કાલીન જૈન શ્રમણસંઘની તાત્ત્વિક વિચારધારા અને વ્યાવહારિક સાધના પદ્ધતિની જીવંત છબી ઉપસે છે. સૌથી વધુ તો, કોઈ પણ સંનિષ્ઠ તત્ત્વગવેષકને અથવા આત્મકલ્યાણવાંછુને નૂતન દૃષ્ટિ તથા અનુભવસિદ્ધ દિશાસૂચન આ રચનાઓમાંથી સાંપડે છે. સાહિત્યરસિક જનોને પ્રૌઢ કવિતાનો આસ્વાદ પણ આમાં મળી રહે છે. પં. સુખલાલજી કહે છે તેમ આ “. બત્રીસીઓનું સ્થાન સન્મતિ કરતાં ઘણી દૃષ્ટિએ ચડે પણ છે.”
દિવાકરજી વિશે કેટલીક અંતરંગ માહિતી આ બત્રીસીઓમાંથી જ સૂચિત થાય છે. એ યુગમાં સંસ્કૃતનો મહિમા વધ્યો હતો. અને જૈન સંઘ પણ ધીરે ધીરે સંસ્કૃત તરફ વળવા માંડયો હતો. પર્ દર્શનો વચ્ચે વાદવિવાદ ખૂબ ચાલતા હતા. આથી પરપક્ષના વિદ્વાન પંડિતો સાથે શાસ્ત્રાર્થ કરી તેમને હરાવવાના પડકારનો દરેક પક્ષના વિદ્વાનોએ સામનો કરવો પડતો હતો.
દિવાકરજી વાદવિદ્યાના ઉચ્ચ કોટિના જાણકાર અને વાદવિજેતા મધ્યપંડિત હતા, તે સમયે પ્રચલિત સર્વ દર્શનશાસ્ત્રોના પારંગત હતા –
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
