________________
૭૪ ] સિદ્ધસેન શતક
ભગવાન મહાવીરને સ્યાદ્વાદ અથવા અનેકાંતવાદ અન્ય સર્વ દૃષ્ટિઓને યોગ્ય સંદર્ભમાં ચોક્સ frame of reference માં મૂકીને સ્વીકારે છે. આમ, પરસ્પર ભિન્ન જણાતાં વિધાનો, વિચારો અનેકાંતવાદમાં જોવા મળે. આથી જ દિવાકરજી કહે છે કે ભગવાનમાં સર્વ દર્શનો સમાય છે. પરંતુ એ ભિન્ન ભિન્ન દર્શનો તપાસીએ તો તેમાં ભગવાનની હાજરી કળાતી નથી. અમુક એક જ દૃષ્ટિકોણથી ચિંતન કે કથન થતું હોય-અન્ય દૃષ્ટિબિન્દુઓનો ઉલ્લેખ પણ ન હોય તો તે સીમિત વિધાન આંશિક સત્ય જરૂર છે, સમગ્ર સત્ય નથી. આથી જ તે ભગવાનથી-ભગવાનના કથનથી જુદુ પડતું જણાય
આમ થવું સ્વાભાવિક છે. નદીમાં માત્ર નદી જ છે, દરિયામાં નદીઓ પણ છે, અને દરિયો પણ છે. ભગવાન મહાવીરના શાસનને-દર્શનને દરિયા સાથે સરખાવી શકાય, જેમાં બધી નદીઓનાં પાણીની ઉપસ્થિતિ છે. નદીમાં દરિયો ભલે ન દેખાય, પણ દરિયામાં નદી છે એ સમજવું અઘરું નથી.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
