________________
૧૪૪ [] સિદ્ધસેન શતક
સમજવા લાગે છે. અંદરની વાત સમજવા જેટલો વિવેક આવ્યા પછી વિધિનિષેધોની ગૂંચ રહેતી નથી. શાસ્ત્ર અમુક વસ્તુનો ત્યાગ કરવાનું કહે છે તેનું કારણ તે વસ્તુ વ્યક્તિના ચિત્તને અવળી કે અનિચ્છનીય અસર કરે એવી શકયતા છે. એ પદાર્થ કે પ્રસંગ વ્યક્તિના મનમાં આસક્તિ, લોભ, ધૃણા કે ચંચળતા જગાડવાનું નિમિત્ત પૂરું પાડે એવાં છે માટે શાસ્ત્ર તેને વર્ષ કહે છે. સાધક અંતર્મુખ બની વૃત્તિઓનું શોધન કરતો જાય છે તેમ તેમ રાગદ્વેષનું વલણ ઓછું થતું જાય છે. ક્રમશઃ એવી અવસ્થા આવે છે કે જે સંજોગો કે વસ્તુઓ અપરિપકવ સાધકને અસ્થિર કરી શકતા હતા તેનો પ્રભાવ હવે સાધક પર પડતો નથી. ક્યારેક નિષિદ્ધ કહેવાતી પ્રવૃત્તિ કરવાની આપદ્ધર્મ જેવી ફરજ પડે – વર્ષ ગણાતી વસ્તુ સાથે સંબંધમાં આવવાનું બને – ત્યારે આવો સાધક આંતરિક જાગૃતિ સાથે તેમાંથી પસાર થાય છે ને તેની માઠી અસરથી બચી જાય છે. જે પ્રવૃત્તિ કષાયોત્પાદક બને છે, તે જ પ્રવૃત્તિ આંતરિક જાગૃતિના બળે કષાય ક્ષીણ કરવાનું માધ્યમ બની શકે છે. આચારાંગ સૂત્રના “ને મારવા તે પરિસંવા, ને રિસ્સવા તે માસવા'' – “જે કર્મબંધનના કારણ છે તે કર્મક્ષયના કારણ બની શકે છે, જે કર્મક્ષયના કારણ છે તે કર્મબંધનના કારણ બની શકે છે.” એ વાક્યમાં અધ્યાત્મજગતના આ સિદ્ધાંતનો જ ઉલ્લેખ થયો છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
