________________
અનુવાદકની અપેક્ષા
મહાન શાસ્ત્રકાર શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકરની એક ઓછી પ્રસિદ્ધ પરંતુ અત્યંત મહત્ત્વની કૃતિ ધાત્રિશત્ દ્વાáિશિકા'માંથી ૧૦૦ શ્લોકોનું ચયન કરીયોજેલું આ 'સિદ્ધસેન શતક અનુવાદ અને વિવેચન સાથે શ્રમણવર્ગ તથા વિદ્વર્ગ સમક્ષ મૂકતાં ઊંડા પરિતોષની લાગણી અનુભવું છું.
દિવાકરજીની બહુ થોડી જ કૃતિઓ આજે પ્રાપ્ય છે, પરંતુ એક જ શિલ્પકૃતિ શિલ્પીના કૌશલ્યની પ્રતીતિ કરાવી શકે છે, તેવી જ રીતે દિવાકરજીની ગણીગાંઠી રચનાઓ તેમની સર્વતોમુખી પ્રતિભાનો પરિચય આપી જાય છે. એમ કહેવાય છે કે શ્રી સિદ્ધસેનસૂરિએ મંત્રશક્તિ દ્વારા શત્રુભયનાં વાદળ વિખેરી નાખેલા અને તેથી એક રાજાએ તેમને 'દિવાકર”એટલે સૂર્યએવું બિરૂદ આપેલું. એ ઘટના ગમે તે રીતે બની હોય, પણ સિદ્ધસેનસૂરિ આ ઉપનામે પ્રસિદ્ધ થયા એ તો એક હકીકત છે. આ વિશેષણ તેમની મંત્રશક્તિ કરતાં તેમની પ્રખર પ્રતિભા અને પ્રચંડ પ્રભાવશાળી વ્યક્તિત્વને અનુલક્ષીને પસંદ કરાયું હોય એવી સંભાવના વધારે રહે છે. મધ્યાહ્નનો સૂર્ય આપણી આંખોને આંજી દે છે. શ્રી દિવાકરજીની મેધા એ જ રીતે આપણા મન-હૃદયને અભિભૂત કરે છે. તેમના જીવન પ્રસંગો પણ તેમના ઉત્કટ અને દુર્ઘર્ષ વ્યક્તિત્વની સાક્ષી પૂરે છે.
દિવાકરજીની પ્રતિભા બહુઆયામી હતી પણ સૂર્યની સાથે જેમ ઉષ્ણતાનો ખ્યાલ જોડાઈ ગયો છે એમ દિવાકરજીના સંબંધમાં 'તાર્કિકતાની છાપ પ્રમુખ બની ગઈ છે. 'સન્મતિપ્રકરણ” અને ન્યાયાવતાર' જેવા ગ્રંથો વધુ ધ્યાન ખેંચનારા બન્યા અને તર્કવાદ દિવાકરજીની ઓળખ બની ગયો. વાસ્તવમાં દિવાકરજી માત્ર તાર્કિક નહોતા; ભક્ત, ભાવુક, કવિ, ચિંતક, સાધક, ગુરુ પણ હતા. શ્રી હેમચંદ્રસૂરિએ 'મનું સિદ્ધસેન વયઃ' કહીને દિવાકરજીના કવિત્વની નોંધ લીધી છે તો બીજા કેટલાક ગ્રંથકારોએ વાદ સ્તુતિઃ ' કહીને દિવાકરજીના ચિંતનને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
