Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta putaka meM".. AcAra aura vicAra zruta devatA kI do AMkheM haiN| dazavakAlika, AcArAMga Adi bAgama AcArapradhAna haiM, sUtrakRtAMga, bhagavatI Adi vicAra-pradhAna / prastuta sUtra jaina zramaNa ke AcAra kA mukhya grantha hai, ataH ise mUla AgamoM meM ginA gayA hai| ahiMsA, jIvadayA, bhikSAvidhi, vAkyaprayoga, vinaya-vyavahAra tathA sAmAnya AcAra kA sundaratama evaM upayogI vivecana prastuta sUtra 'dazavakAlika' kA viSaya hai| AcAra kI zikSA dene vAlA yaha 'gAgara meM sAgara' rUpI Agama hai / - mUlya : pandraha rupaye mAtra
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ marudharakezarI muni zrI mizrImalajI dazavaikA la ra
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavaikAlika sUtra m
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna mahAvIra kI 25vIM nirvANa zatAbdI ke upalakSya meM Arya zayyambhava-saMgraSita zrI da za vai kA lika sUtra [mUla-saMskRtachAyA-bhASApadya-hindI anuvAda vizeSa pariziSTa samanvita saMpAdaka pravartaka, marudharakesarI, Azukaviratna muni zrI mizrImalajI mahArAja prakAzaka : zrI marudharakesarI sAhitya-prakAzana samiti, vyAvara [rAjasthAna]
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyasahAyaka zrImAn zA0 ratanalAla jI pArasamala jI catara mevAr3I bAjAra, byAvara (rAjasthAna) prAptisthAna zrI marudharakesarI sAhitya prakAzana samiti pIpaliyA bAjAra, byAvara [rAjasthAna ] saMpreraka vidyAvinodI zrI sukanamuni jI prastAvanA lekhaka paM0 hIrAlAla jI zAstrI, byAvara mudraka zrIcanda surAnA 'sarasa' ke lie zrI viSNu priMTiMga presa, AgarA mUlya : pandraha rupaye sirpha, 15.00
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Azukaviratna, pravartaka, gurudeva, marudhara kesarI zrI mizrImala jI mahArAja
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya vizAla prAsAda meM jo sthAna- nIMva kA hai, mahAvRkSa meM jo mahatva mUla-jar3a kA hai, AgamarUpa mahAvRkSa meM vahI sthAna-dazavakAlikasUtra kA hai, isalie ise cAra mUla sUtroM meM dvitIya sthAna prApta hai / yaha sUtra mukhyata: AcArapradhAna hai| aura AcAra hI dvAdazAMga kA sAra hai-aMgANaM ki sAro ? AyAro !-- AcArya bhadrabAhu kA yaha kathana AcAra yA AcArAMga kI mahattA ko spaSTa karatA hai| dazavakAlika sUtra ke choTe-bar3e aneka saMskaraNa ava taka ho cuke haiN| dIkSA ke bAda zramaNa zakSa sarvaprathama isI mUtra ko kaMThastha karate haiM / AcAra-vidhi ke parijJAna hetu isa Agama kA adhyayana atyanta Avazyaka hai| dazavakAlika sUtra kA saMskRta chAyA ke sAtha rAjasthAnI kAvyamaya yaha anuvAda apane DhaMga kA pahalA hI zubha-prayatna kahA jA sakatA hai| bhASA-padyoM kI zailI bar3I manorama kAvyAtmaka aura hRdayagrAhI hai. unake adhyayana meM mUla kA-sA ramAnubhava hotA hai| hindI anuvAda to aura bhI sarala tathA hRdayagrAhI hai / pariziSTa bhI apane DhaMga kA saMkSipta hokara bhI upayogI hai| isa prakAra gurudeva dvArA prastuta yaha sampAdana sabhI dRSTiyoM se maulika evaM upayogI siddha hogaa| gurudeva zrI marudharakesarI jI mahArAja sthAnakavAsI jaina samAja kI eka virala vibhati haiN| vidvattA ke sAtha saralatA, guNAnurAga, zikSAprema, samAjasevA nathA samAja-saMgaThana kI udAtta umaMga Apake jIvana kI advitIya vizeSatA hai| Apa vANI ke dhanI haiM, buddhi ke puja haiM, ojasvI vaktA aura mahAna kavi haiN| Apa apane Apa meM eka saMsthA hI kyA, saMsthAoM kI eka kendrIya zakti haiN| rAjasthAna ke aMcala meM Apa dvArA saMsthApita-saMprerita saikar3oM hI saMsthAeM kAryazIla haiN| jinameM se kucha nAma isa prakAra haiM
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdaDo zrI sthAnakavAsI lokAzAha jaina gurukula, zrI sthAnakavAsI vardhamAna Ayambila khAtA, zrI sthAnakavAsI jainahitecchu kanyAzAlA, zrI sthAnakavAsI jaina mahAvIra bhavana, rANAvAsa- zrI vardhamAna sthAnakavAsI jaina zikSaNasaMgha zrI marudharakesarI uccatara mAdhyamika vidyAlaya, thAnacanda mahatA-kalAkendra, AcArya zrI bhUdhara jaina auSadhAlaya, AcArya zrI raghunAtha jaina vAcanAlaya, sojatasiTI-AcArya zrI raghunAtha jaina smRti rAjakIya cikitsAlaya, AcArya zrI raghunAtha jaina pustakAlaya, zrI vardhamAna jaina Ambila khAtA, sojataroDa- zrI mahAvIra maMDapa, (bhagavAna mahAvIra ke jIvana kI citramaya jhAMkI) zrI nemicandra bAMThiyA jaina vyAkhyAnabhavana bagaDI- zrI marudhara pAramArthika saMsthA, zrI kesara bAI amarazAlA, jaitAraNa--- zrI sthAnakavAsI jaina gauzAlA, zrI marudharakesarI sthAnakavAsI jaina chAtrAvAsa, caMDAvala- zrI mahAvIra jaina gauzAlA, jAlaura- zrI mahAvIra jaina gozAlA, zrI mahAvIra jaina udyogazAlA, jodhapura- zrI pAramArthika jaina mahilA maMDala, zrI jaina vudhavIra smAraka maMDala, vyAvara-- zrI vardhamAna jaina Ayambila khAtA, zrI sthAnakavAsI jaina svadharmI sahAyaka TrasTa, zrI marudhara kesarI sAhitya prakAzana samiti, thAmalA --. rAjakIya jaina auSadhAlaya, bharatapura-- zrI sthAnakavAsI budhamuni jaina chAtrAvAsa / isa prakAra gurudeva kI preraNA se rAjasthAna ke kone-kone meM zikSA, sevA evaM sAhitya kI akhaMDa jyoti prajvalita ho rahI hai /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta Agama kA prakAzana hamArI saMsthA kA eka bhavya prayatna hai| yadyapi abataka lagabhaga 40-45 pustakeM saMsthA se prakAzita ho cukI haiM.-jinameM 'marudharakesarI abhinandana graMtha' jaisA vizAlakAya graMtha aura 'janadharma meM tapa : svarUpa aura vizleSaNa' jaisI zodha pustakeM bhI haiM kintu Agama-prakAzana kI hamArI cirakAlIna bhAvanA aba isI Agama se mUrtarUpa pakar3a rahI hai / isa prakAzana ke pazcAta hama ati zIghra hI uttarAdhyayana sUtra tathA jaina karmasiddhAnta kA durlabha evaM apUrva grantha 'pharmagrantha" vistRta vyAkhyA evaM mahatvapUrNa bhUmikAoM ke sAtha pAThakoM kI sevA meM prastuta karane kA sakalpa kara rahe haiM / bhagavAna mahAvIra kI 25vIM nirvANa zatAbdI varSa meM hamArA yaha prayatna apanA aitihAsika mahatva sthApita karegA aura pAThakoM ko jJAna-pipAsA ko paritRpta karegA, isI AzA ke sAtha ....! maMtrI zrI marudharakesarI sAhitya-prakAzana samiti
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ AbhAra-darzana prastuta Agama 'dazavakAlikasUtra' ke prakAzana meM zrImAn ratanalAla jI catara ne pUrNa arthasahayoga pradAna kara saMsthA ke prakAzanoM kI paramparA ko sudRr3ha banAyA hai| etadartha hama Apake AbhArI haiM tathA Apake anukaraNIya udAra sahayoga kA hArdika anumodana karate haiN| Apa eka saralamanA dhArmika prakRti ke sajjana puruSa haiM, devaguru ke bhakta, nirabhimAnI aura milanasAra haiM / apane puruSArtha evaM vyApAra-kuzalatA se Apane lakSmI bhI ajita kI hai aura kIti bhii| Apake parivAra kA saMkSipta paricaya nimna prakAra pitA-zrI vijayalAla jI catara, mAtA-- zrImatI najarabAI, janma-vi0 saM0 1988, poSasudi 7, paDAMgA (ajamera) bhAI-zrI premacanda jI, putra pArasamalajI, rAjendra kumAra jI, putriyAM sajjanakuMvara, uSA, mamatA, vi0 saM0 2002 se Apa byAvara meM Ar3ata kA vyApAra karate haiM / vyApArika pratiSThAnoM ke pate isa prakAra haiMjyAvara : 1 catara eNDa kampanI, phona : 567 dukAna mevAr3I bAjAra 557 ghara tAra : pArasa 2 pArasamala pavanakumAra, mevAr3I bAjAra, 3 ghIsAlAla kanakamala, mevAr3I bAjAra, jayapura- pArasamala eNDa kaMpanI phona : 76423 naI anAjamaMDI, cAMdapola, tAra: catara
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . - -- - * HP HT -- udAra sahayogI an AR YA.... dharmapremI udAracetA zrImAna ratanalAla jI sA0 catara t / alirien. 24. NA ZAVas ' Panee sevA-parAyaNa dharmazIlA zrImatI umarAvakuvara bAI catara [dharmapatnI zrI ratanalAla jI catara] 4' . . TOP: 3. .. E H ORE . .... . . . .. ............ ................ ... "
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA -paM0 hIrAlAla jI zAstrI mAgamoM ke sambandha meM zvetAmbara-paramparA meM do mAnyatAeM pracalita haiM zvetAmbara mUrtipUjaka-paramparA-11 aGga, 12 upAMga, 4 mUla. 2 cUlikAmUtra, 6 cheda sUtra aura 10 prakIrNaka-yoM 45 Agama mAnatI hai / zvetAmbara sthAnakavAsI va terApaMthI-paramparA 11 aMga, 12 upAga, 4 mUla, 4 cheda, 1 Avazyaka yoM 32 AgamoM ko pramANabhUta mAnatI hai| dazavakAlika-4 mUla AgamoM meM uttarAdhyayana, dazavakAlika, naMdIsUtra va anuyogadvAra Ate haiN| dazavakAlika kI saMracanA Arya zayyaMbhava ne kI hai aura yaha zvetAmbara-paramparA kA AcAraviSayaka atyanta upayogI tathA mahatvapUrNa saMkalana hai| isake Aja taka aneka saMskaraNa prakAzita hue haiM jo prAkRta-saMskRta TIkAoM tathA hindI artha-vizeSArtha ke sAtha haiM / inameM vizAlakAya saMskaraNoM se lekara mUlamAtra ke laghu saMskaraNa bhI sammilita haiM / yaha sUtra jaina-paramparA meM sarvAdhika pracalita hai aura prAyaH sabhI sAdhu-sAdhvI evaM aneka vairAgIjana dIkSita hone ke pUrva yA pazcAt isako par3hakara kaNThastha rakhate haiM evaM tadanusAra calane kA prayatna karate haiM / nirmANa-kAla se hI yaha sAdhujanoM kA sammAnya evaM atyanta priya grantha rahA hai| racanAkAla ke pazcAt isa para aneka cUNiyAM, TIkAe~, TabbA aura TippaNa limve gaye haiN| unameM se kucha kA saMkSipta paricaya isa prakAra hai 1. niyukti- bhadrabAha dvitIya ne dazavakAlika para sarvaprathaya niyukti likhii| yaha padyAtmaka hai aura isakI gAthAoM kA parimANa 372 hai| isakA racanA-kAla vikrama kI pAMcavI-chaThI zatAbdI hai| 2. bhASya - yaha padyAtmaka vyAkhyA hai / isakI bhASya-gAthAeM kevala 63 haiM / carNikAra agastyasiMha ne apanI caNi meM isakA koI ullekha nahIM kiyA hai| para TIkAkAra haribhadrasUri ne bhASya aura bhASyakAra kA aneka sthaloM para ullekha kiyA hai / ataH isakI racanA niyuktikAra ke bAda aura cUrNikAra ke pUrva huI hai /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10 ) haribhadrasUri ne jina gAthAoM ko bhASyagata mAnA hai, ve cUrNa meM pAI jAtI haiM, isase jJAta hotA hai ki bhASya-gAthAkAra cUrNikAra se pUrva hue haiM / isakI racanA prAkRta meM kI hai / yaha vidvAn ise vikrama kI chaThI-sAtavIM 3. prathama cUrNa - A0 agastyasiMha ne sarvAdhika mUlasparzI evaM vizada hai / itihAsajJa zatAbdI ke madhya racita anumAna karate haiM / 4. dvitIya cUrNi - jinadAsa mahattara ne ise prAkRta meM likhA hai / isakA racanAkAla vikrama kI sAtavIM zatAbdI mAnA jAtA hai / 5 vijayodayA TIkA - yApanIya saMgha ke AcArya aparAjitasUri ne ise saMskRta meM likhA aura apanI mUlArAdhanA TIkA meM isakA ullekha kiyA hai / abhI taka yaha anupalabdha hai | aparAjitasUri kA samaya vikrama kI AThavIM zatAbdI hai / 6. hAriNadrIya vRtti - ise yAkinIsUnu haribhadra ne saMskRta meM racA hai / inakA samaya vidvAnoM ne vi0 saM0 757 se 827 taka kA nizcaya kiyA hai / tatpazcAta vikrama kI terahavIM-caudahavIM zatAbdI meM tilakAcArya ne pandrahavIM zatAbdI meM AcArya mANikyazekhara ne solahavIM zatAbdI meM vinayahaMsa ne, sattarahavIM zatAbdI me zrI samayasundara aura zrI rAmacandrasUri ne, aThArahavIM zatAbdI meM zrI pAyasundara aura zrI dharmacandra ne TIkA, TabbA Adi saMskRta evaM gujarAtI mizrita rAjasthAnI bhASA meM likhe / isase isakI sArvakAlika loka-priyatA siddha hai / zruta kA udbhava evaM dazarvakAlika kA udgama sthAna / yoM to bhAva zrutajJAna anAdi-nidhana hai / kintu karmabhUmi meM usakA prakAzana tIrthaMkaroM ke dvArA hotA hai, ataH vaha sAdi bhI kahA jAtA hai bhagavAn mahAvIra ne kaivalya prApti ke pazcAt dharma aura usake kAraNabhUta tattvoM kI dezanA kI / indrabhUti gautama ne use sunakara dvAdaza aMgoM meM nibaddha kiyA / unhoMne samaya-samaya para diye gaye samasta pravacanoM kA samAveza AcArAMga Adi bAraha aMgoM meM kiyA, ata: ve aMgapraviSTa ke nAma se prasiddha hue dvAdazAGga zruta ke sAdhu AcAra ke upayogI sArAza ko lekara dazavaikAlikasUtra kI racanA kI gaI hai| isake viSaya meM dazavaikAlika niyuktikAra likhate haiMAyapavAyapuvvA nijjUDhA hoi dhammapannattI / kammappavAyapuvvA piNDassa u esaNA tivihA // 16 // saccappavAyapuSvA nijjUDhA hoi vakkasuddhI u / avasesA nijjUDhA navamassa u taiyavatthUo // 17 //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthAt- dharmaprajJapti yA chajjIvanikA nAmaka cauthA adhyayana AtmapravAdapUrva kA niyUMDha yA niyUM haNa hai, piNDaSaNA nAmaka pAMcavAM adhyayana karmapravAda kA, vAkyazuddhi nAmaka sAtavAM adhyayana satyapravAdapUrva kA ni' haNa hai aura zepa sabhI adhyayana naveM pratyAkhyAnapUrva kI tIsarI vastu ke niyUM haNa haiN| isake sAtha dazarvakAlika ke niyuktikAra yaha bhI likhate haiM booviya Aeso gaNipiDagAo dubAlasaMgAo / evaM kira nijjUDhA maNagassa aNuggahaTThAe // 18 // arthAt -- apane putra manaka ke anugrahArtha A0 zayyambhava ne ise pUre dvAdazAMgarUpa gaNipiTaka se ni' haNa kiyA, eka aisI bhI mAnyatA hai| __ vartamAna meM dRSTivAda aMga anupalabdha hai| hAM, dazavakAlika ke samAna usake vibhinna pUrvo ke AdhAra para racita aneka khaMDa Agama aura grantha pAye jAte haiN| nAmakaraNa prastuta sUtra ke agastyaNi meM tIna nAmoM kA ullekha hai-dasakAliya (dazakAlika) basaveyAliya (dazavakAlika) aura dasavetAliya (dazavatAlika) / yataH yaha caturdaza pUrvIkAla se AyA huA hai, ataH isakA nAma kAlika hai aura isake daza adhyayana haiM, ataH yaha dazavakAlika hai athavA isakI racanA kA prArambha vikAla (aparAhukAla) meM huA aura pUrti bhI vikAla meM huI, ataH isakA nAma dazavakAlika hai / vaikAlika isalie ise kahA gayA hai ki gaNadhara pUrvAhna meM AgamoM kI racanA karate haiM / kintu granthakAra kA putra manaka madhyAhna kAla meM unake pAsa pahuMcA thA aura ume alpAyuSka jAnakara unhoMne kAla vyatIta karanA ucita nahIM samajhA aura aparAhnakAla meM hI usake sambodhanArtha isakI racanA prArambha kara dI thii| 'mare nAma kA kAraNa batalAte hue carNikAra kahate haiM ki yataH imakA dazavAM adhyayana .tAlika' nAma ke vRtta chanda) meM racA gayA hai, ata: igakA nAma dazavatAlika uparyukta tInoM nAmoM meM se pahile aura tIsare nAma ko chor3akara dUsare nAma se hI yaha sUtra jainaparamparA kI sabhI zAkhAoM meM prasiddha hai| sUtrakAra aura sUtra-nirmANa kA nimitta nandIsUtra kI paTaTAvalI ke anusAra isake raciyatA AcArya zayyambhava bhagavAna mahAvIra ke caturtha paTTadhara the| jaba ye gRhAvAsa meM the, tava tIsare paTTadhara prabhavasvAmI ke mana meM vicAra utpanna huA ki merA paTTadhara hone ke yogya mere ziSyoM meM kauna hai ? unhoMne apane ziSyoM para dRSTi DAlI, para paTTadhara hone ke yogya kisI
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI ziSya ko nahIM pAyA / taba samIpavartI pradezavAsI gRhasthoM kI ora dRSTi daur3AI aura unheM rAjagRha nivAsI zayyambhava brAhmaNa yogya dRSTigata huaa| vaha aneka vidyAoM kA pAragAmI thaa| prabhavasvAmI ne apane do ziSyoM ko usake pAsa bhejA aura AcArya ke nirdezAnusAra unhoMne zayyambhava ke pAsa jAkara kahA- 'aho kaSTamaho kaSTaM tattvaM na jJAyate param' / zayyambhava yaha sunakara socane lagA ye parama zAnta sAdhu asatya nahIM bola sakate / avazya hI inake aisA kahane meM koI rahasya hai| vaha turanta apane guru ke pAsa gayA aura pUchA- asalI tattva kyA hai ? guru ne kahA --- 'tattva veda hai' / zayyambhava ne myAna se talavAra nikAlakara kahA- 'asalI tattva kyA hai, vaha batalAiye, anyathA isI talavAra se sira ur3A duuNgaa|' guru ne socA-vedArtha-paramparA ke anusAra sira kaTane kA avasara Ane para tatva batalA denA cAhie / yaha socakara usane kahA-'tattva Ahata dharma hai|' zayyambhava usase pratibodha ko prApta huaa| tatpazcAt vaha DhUr3hatA huA prabhavasvAmI ke pAsa pahuMcA aura unase tattva kA rahasya sunake apanI garbhavatI patnI ko chor3akara 28 varSa kI avasthA meM unake pAsa dIkSita ho gyaa| idhara unakI patnI ne putra ko janma diyA aura usakA nAma 'manaka' rkhaa| aba vaha ATha varSa kA ho gayA, taba usane eka dina apanI mAM se pitA ke vipaya meM pUchA / mAM ne kahA--tere pitA tere garbhastha kAla meM hI muni bana gye| ve AcArya pada para AsIna haiM aura Ajakala campAnagarI meM vihAra kara rahe haiN| manaka mAM kI anumati lekara jaba campA pahuMcA, taba AcArya zayyambhava zauca se nivRtta hokara lauTa rahe the / ataH mArga meM hI unakI manaka se bheMTa ho gii| use dekhakara unake mana meM kucha sneha jagA aura usane pUchA 'tU kisakA putra hai ?' manaka ne kahA-'maiM zayyambhava brAhmaNa kA putra hUM / AcArya ne pUchA- aba tere pitA kahAM haiM ? manaka ne uttara diyA . ve ava AcArya haiM aura campA meM vicara rahe haiM / AcArya ne pUchA-tU yahAM kyoM AyA ? manaka ne kahA maiM bhI unake pAsa dIkSA lUgA / yaha kahakara usane pUchA- kyA Apa mere pitA ko jAnate haiM ? AcArya ne kahA-vatsa, maiM unheM kevala jAnatA hI nahIM hUM, apitu ye mere abhinna mitra haiN| tU mere hI pAsa dIkSA le le| manaka ne unakI bAta svIkAra kI aura apane sthAna para Akara dIkSA de dii| yaha bhI saMbhava hai ki unhoMne pitA-putra kA sambandha batAkara saMgha meM use gupta rakhane ko kaha diyA ho / AcArya ne nimittazAstra se jAnA ki yaha alpAyu hai, kevala chaha mAsa kA jIvana zeSa hai / ataH use prabodha dene aura alpa samaya meM sAdhu ke AcAra kA jJAna karAne ke lie dvAdazAMga gaNipiTaka se sAdhu-sambandhI sabhI vidhi-niSedhAtmaka tattvoM kA niyUM haNa (uddhAra) kara aura use zloka-bar3ha karake manaka ko pddh'aayaa| yataH
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 13 ) isakA prArambha aparAhnakAla meM huA aura samApana bhI aparAhnakAla meM huA. ataH isakA nAma vaikAlika par3A aura isake daza adhyayana race gaye, ataeva yaha dazavakAlika ke rUpa se prasiddhi ko prApta huA / A0 zayyambhava kA samaya aura sUtra - saMkalana kAla bhagavAna mahAvIra ke mukti-gamana ke pazcAt sudharmAsvAmI 20 varSa taka paTTadhara rahe unake paTTadhara jambUsvAmI hue| unakA kAla 44 varSa rhaa| unake paTTa para prabhavasvAmI AsIna hue / unakA AcArya kAla 11 varSa kA hai| yaha hama pahale batalA Aye haiM ki unheM apane uttarAdhikArI ke viSaya meM cintA huI aura phalasvarUpa zayyambhava kA suyoga unheM prApta huA / 1 prabhavasvAmI kA AcAryakAla 11 varSa kA hai aura zayyambhava ke munijIvana kA samaya bhI 11 varSa kA haiM / ve 28 varSa taka gRhastha jIvana meM rahe aura 23 varSa AcArya ke pada para rhe| isa prakAra ( 28+11+2362) bAsaTha varSa kI Ayu bhogakara ve vIra ni0 saM0 68 meM svargavAsI hue / ukta vivaraNa se spaSTa hai ki prabhavasvAmI ke AcArya hone ke kucha samaya bAda hI zayyambhava muni bana gaye the, kyoMki prabhavasvAmI kA AcArya-kAla aura zayyambhava kA muni-kAla 11-11 varSa kA samAna hai / vIra nirvANa ke 36 veM varSa meM zayyambhava kA janma huA aura vIra nirvANa ke 64veM varSa taka ve ghara meM rahe / muni banane ke ATha yA sAr3he ATha varSa ke pazcAt manaka ke lie dazIkAlika racA gayA / isa prakAra dazavaikAlika kA sakalana - kAla vIra ni0 saM0 72 ke lagabhaga siddha tA hai / zarvakAlika kA varNyaviSaya bhagavAna mahAvIra apane pAsa dIkSA lene vAle sAdhuoM ko jo prArambhika upadeza dete the vahIM upadeza AcArya zayyambhava ne bar3e sundara DhaMga se isa sUtra gumphita kiyA hai| saMkSepa meM kahA jAya to isameM sAdhuoM ke AhAra-vihAra, bola-cAla, rahana-sahana evaM saMyama paripAlana kA varNana haiM / aMtima do cUlikAoM kA gaMbhIratA se manana karane para aisA jJAta hotA hai ki usakI racanA manaka ke svargavAsa ke pazcAt anya sAdhuoM ke hitArtha huI hai / paravartI kAla meM racita AcAra - viSayaka granthoM meM isakA prabhAva spaSTa efSTagocara hotA hai /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 14 ) 1 dumapuphiyA-isa adhyayana meM dharma ko utkRSTa maMgala batAte hue usakA svarUpa tathA usakI ArAdhanA karane vAle zramaNa kI bhikSA-vidhi kA sUcana kiyA gayA hai| 2 sAmaNyapuvvaya--zramaNadharma meM sthira rahane kA upadeza bar3I hI rocaka zailI meM diyA gayA hai| 3 khuDiDayAyAra kahA---isameM sAdhu ke yogya sAmAnya AcAra tathA anAcAra kA saMkSepa meM varNana karate hue anAcAra se dUra rahane kA upadeza hai / 4 chajjIvaNiyA -- isameM SaTkAyA kA svarUpa batAkara pAMca mahAvratoM kA varNana karate hue mokSagati kA krama batAyA gayA hai / 5 piNDesaNA--isa adhyayana meM sAdhu kI bhikSAvidhi kA bar3A hI sUkSma evaM upayogI vivecana hai| 6 mahAyArakahA isameM sAdhu ke AcAra kA vistRta varNana kiyA gyaa| 7 bakkasuddhi- isameM bhASA kA svarUpa batAkara usake guNa-doSoM kA vistRta vivecana kara zuddha bhASA ke prayoga kI zikSA dI gaI hai| 8 AyArapaNihI-AcAra ko uttama nidhi batAte hue usakI rakSA karane kI vizeSa zikSA isa adhyayana meM hai| 6 viNayasamAhI--vinaya hI dharma kA mUla hai, isa siddhAnta ko vividha rUpakoM va upadezoM dvArA samajhAkara vinaya kA atyanta sundara vivecana isa adhyayana meM hai| sa-nikkhU bhikSa kona hotA hai, usameM kyA yogyatA tathA vizeSatA honI cAhie, isakA varNana prastuta adhyayana meM hai / raivakkA paDhama cUliyA saMyama meM rati (prIti) utpanna karAne vAle vAkyoM dvArA hitazikSA kA madhura saMcaya isa adhyayana meM kiyA gayA hai| * vivittariyA cUlikA-doSoM se dUra rahatA huA zramaNa AtmagavepaNA ke mArga meM kaise baDhe- isakA varNana prastuta cUlikA meM hai / isa prakAra yaha dazavakAlika kI saMkSipta viSaya-sUcI hai| vistRta vivaraNa pAThaka Age par3heMge hii|
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA . . drumapuSpikA adhyayana 2 zrAmaNyapUrvaka adhyayana 3 kSullakAcArakathA adhyayana 4 SaDjIvanikA adhyayana 5 piDaSaNA adhyayana 6 mahAcArakathA adhyayana 7 vAkyazuddhi adhyayana AcArapraNidhi adhyayana 6 vinaya-samAdhi adhyayana 12 samikSa adhyayana rativAkyA prathama cUlikA viviktacaryAM dvitIya cUlikA 174 204 280 pariziSTadazavakAlika ke subhASita pAribhASika zabda-koSa 263 297
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra nirvANa zatAbdI varSa ke upalakSya meM bha. mahAvIra dvArA prarUpita karma siddhAnta kA vistRta sarvAMga vivecana karane vAlA karmagrantha bhAga 1 se 6 mUla, gAthArtha, vizeSa vyAkhyA evaM mahatvapUrNa TippaNa evaM pariziSTa ke sAtha zIghra hI prakAzitaho rahA hai / sampUrNa chaha bhAga kA mUlya 60) prakAzaka ... zrI marudhara kesarI sAhitya prakAzana samiti, nyAvara
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dazavaikAlika sUtra (saMskRta-chAyA, hindI padya va gadya anuvAda sahita)
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUla mUla saMskRta -- dharmo paDhamaM dumapuphiyA ajjhayaNaM (1) dhammo tavo / maMgalamukkiTThe ahiMsA saMjamo devA vi taM namasaMti, jassa ghamme sayA maNo // mUla maGgalamutkRSTaM ahiMsA devA api taM namasyanti yasya dharme sadA (2) jahA dumassa puSphesu mamaro na ya pupphaM kilAmei so ya saMskRta -------- yathA dramasya puSpeSa na ca puSpaM klAmaryAta saMyamastapaH / manaH // bhramara sa ca Aviyai pINeha rasaM / appayaM // Apibati rasam I prINayatyAtmakam // (3) je loe saMti sAhuNo / dANamatta saNe rayA / / emee samaNA muttA vihaMgamA iva puSphesu saMskRta - evamete zramaNA muktA, ye loke santi sAdhavaH / vihaMgamA iva puSpeSu, dAnabhaktaiSaNe ratAH //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama drumapuSpikA adhyayana (1) dohA uttama magala dharama hai, jAko mana nita dharama meM, saMyama tapa ru dayAhi / devahu vaMdata tAhi // artha - ahiMsA, saMyama aura taparUpa dharma utkRSTa maMgala hai| jinakA mana sadA dharma meM saMlagna rahatA hai use deva bhI namaskAra karate haiM / (2) dohA artha - jaise bhramara vRkSa ke puSpoM se thor3A-thor3A rasa pItA hai, kintu kisI puSpa - mlAna nahIM karatA hai aura apane ko bhI tRpta kara letA hai / dohA jaise taru ke kusuma meM, so pokhata haiM ApakoM, madhupa piyeM rasa Aya / sumanahaM nAhi satAya // (3) ye sAdhU jana jagata meM, aha~ zramana gata-saMga / dAna bhAta sodhanaharata, jyoM sumanani meM bhRMga // artha - usIprakAra loka meM jo saMga-mukta zramaNa sAdhu haiM, ve dAtA ke dvArA diye jAne vAle nirdoSa AhAra ke anveSaNa meM rata rahate haiM jaise bhramara puSpoM meM /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra mUla- vayaM ca vitti lammAmo, na ya koI uvahammai / ahAgaDesu royaMti, pupphesu bhamarA jahA / / saMskRta- vayaM ca vRtti lapsyAmahe na ca ko'pyupahanyate / yathAkRteSu rIyante puSpeSu bhramarA yathA / / mahugArasamA buddhA, je bhavaMti aNissiyA / nANApiDarayA daMtA, teNa buccaMti sAhuNo / / -ttibemi saMskRta- madhukarasamA buddhA ye bhavantyanizritAH / nAnApiNDaratA dAntAstenocyante sAdhavaH / / -iti bravImi /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama drumapuSpikA adhyayana dohA- hama lahihaiM yA rahanikoM, jyoM nahiM kou dukhAhi / ____ jayA kiye meM vicarihaiM, jimi ali phUlani mAhi // artha-hama isa prakAra se vRtti (bhikSA) prApta kareMge ki kisI jIva kA upaghAta na ho| zramaNa yathAkRta-sahajarUpa se banA--AhAra lete haiM jaise bhore phUloM se rasa / vohA- jJAnavanta pratibaMdha binu, je madhukara-sama hohiM / ___damI anekana piMDa-rata, sAdhu kahata tinakohi / / artha-jo jJAnI puruSa madhukara ke samAna anizrita hai-kisI eka para Azrita nahIM hai, nAnA gharoM ke piMDa meM rata hai aura indriya-jayI hai, ve apane inhIM guNoM se sa.dhu kahalAte haiM, aisA maiM kahatA huuN|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUla saMskRta - kathaM pade mUla mUla saMskRta saMskRta -- vastra mUla saMskRta kahaM na kujjA pae pae - bIyaM sAmaNNapuvvayaM ajkayaNaM (1) sAmaNNaM, jo kAme na nivArae / visIyato, saMkaSpassa vasaMgao // nu pade kuryAcchrAmaNyaM yaH kAmAnna viSIdan saGkalpasya (2) vatthagaMdhamalaMkAraM, acchandA je na bhujanti, na se gandhamalaGkAraM, striyaH acchandA ye na bhuJjanti na te itthIo sayaNANi cAiti ca / zayanAni tyAgina ityucyate // (3) je ya kante pie bhoe, laddha sAhINe cayai bhoe se, hu cAi labdhAn yazca kAntAn priyAn bhogAn, svAdhInastyajati bhogAn, sa eva (4) samayA prekSayA parivrajataH na sA mama nApyahamapi tasyA, nivArayet / vazaMgataH // , ya / vaccai // vipiTThikuvvaI / tti vuccai // samAe hAe parivvayaMto, siyA maNo NissaraI bahiddhA / na sA mahaM no vi ahaM pitose, icceva tAo viNaejja rAgaM / / vipRSThIkaroti / tyAgItyucyate // syAnmano niHsarita bahistAt / ityevaM tasyA vyapanayed rAgam //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ hitIya zrAmaNyapUrvaka adhyayana dohA-kauna rIti saMjama saje ? kAhi tarja na joya / icchA ke AdhIna to, paga-paga pIr3ita hoya // artha-jo manuSya saMkalpa ke vaza ho, pada-pada para viSAda-grasta hotA ho, aura ka.ma-viSayAnurAga kA nivAraNa nahIM karatA, vaha zramaNatva kA pAlana kaise karegA? bohA-basana gaMdha bhUsana, sayana, ramanI gana cita cAhi / vinu adhIna bhogata najo, tyAgI kahata na tAhi / / artha-jo vastra, gandha, alaMkAra striyoM aura palaMgoM kA paravaza hone se (yA unake abhAva meM) sevana nahIM karatA, vaha tyAgI nahIM kahA jaataa| dohA-sundara pyAre bhoga lahi, deta poTha jana joya / nija adhIna bhojana taje, tyAgI kahiyata soya / / artha-jo kAnta aura priya bhoga upalabdha hone para bhI unakI ora pITha kara jA hai aura svAdhInatA-pUrvaka bhogoM kA tyAga karatA hai, vaha tyAgI kahA jAtA hai| dohA --muni vicarata sama vIThi soM, jo mana bAhira jAya / vaha na mori vA ko na maiM, yoM tiya rAga haTAya // artha-samadRSTi-pUrvaka vicarate hue bhI yadi kadAcit yaha mana bAhira nikala jAya, to yaha vicAra kare ki 'yaha merI nahIM hai aura na maiM hI usakA huuN|' isa prakAra sAdhu strI viSayaka rAga ko dUra kre||
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 (5) AyAvayAhI caya soumallaM, kAme kamAhI kamiyaM khu dukkhaM / chindAhi dosaM viNiejja rAgaM, evaM suhI horhisi saMparAe / saMskRta -- AtApaya tyaja saukumAryaM, kAmAn kAma krAntaM khalu duHkham / chindhi doSaM vyapanaya rAgaM, evaM sukhI bhaviSyati samparAye // mUla -- mUla saMskRta - praskandanti jvalitaM jyotiSaM ghUmaketu necchanti vAntakaM bhoktuM kule jAtA 1 mUla (6) joI, dhUmake pakkhande jaliya necchati vantayaM bhota, kule jAyA mUla - saMskRta dhigastu mUla (7) ghiratthu te'jasokAmI, jo taM jIviyakAraNA / vantaM icchati Aveu, seyaM te maraNaM bhave // vAntamicchasthApAtu, ahaM ca mA kule saMskRta - ahaM ca mA kule dazavekAlikasUtra durAsayaM / agandhaNe || (3) durAsadam / agandhane // te'yazaH kAmin, yastvaM jIvitakAraNAt / zreyaste maraNaM bhavet // bhoyarAyassa, taM cassi andhagavaNhaNo / gandhaNA homo, saMjamaM nihuo cara // bhojarAjasya tvaM gandhano bhUva saMyamaM cAsyandhakavRSNeH / nibhRtazcara // (e) jai taM kAhisi bhAvaM vAyAviddhovva haDo, saMskRta - yadi tvaM kariSyasi bhAvaM yA yA drakSyasi nArIH / vAtAviddha iva esstharAtmA bhaviSyasi || jA jA dacchasi nArio / aTThiyappA bhavissasi / /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya zrAmaNyapUrvaka adhyayana dohA--Atapa sahi taji mRdulatA, joti kAma dukha jIti / dveSa chedi taji rAga koM, jagi sukha lahuM yA roti / / artha-apane ko tapA, sukumAratA kA tyAga kara / kAma-vAsanA kA atikrama kara, isase duHkha svayaM dUra hogA / (saMyama ke prati) dva pabhAva ko cheda aura (viSayoM ke prati) rAga bhAva ko dUra kara / aisA karane se tU saMsAra meM sukhI rhegaa| dohA-joti jalati dusahA ani, tAmeM pari jari jAhiM / jAti-agaMdhana-jAta ahi, gahata vamita visa nAhiM / / . artha---agaMdhana kula meM utpanna sarpa jalatI huI vikarAla agni meM praveza kara rAte haiM, parantu vamana kiye hue vipa ko vApisa pIne kI icchA nahIM krte| dohA--- ajasakAmi ! dhikkAra tuhi, jIvana kArana joi / piyo cahata hai pamita koM, marana bhalo hai toi / artha-he ayazaHkAmin ! dhikkAra hai tujhe, jo tU bhogI jIvana ke lie vamana kI huI vastu ko pIne kI icchA karatA hai ? isase to terA maranA hI bhalA hai| dohA..-ugrasena-dhI maiM, tu hU~ samudavijaya ko lAla / ___ gaMdhana-kula jani hoMhi hama, thira saMjama-patha cAla / artha-maiM bhojarAja (ugrasena) kI putrI hUM aura tU andhakavRSNi (samudra vajaya) kA putra hai / hama kula meM gandhana sarpa ke samAna na hoN| tU nibhRta-sthira manaho saMyama kA pAlana kr| bohA-jo jo nAri nihAri hai, jo tU kari hai cAha / apira AtamA hoyago, jimi haDa pavana-pravAha // artha-yadi tU striyoM ko dekhakara unake prati isa prakAra rAga-bhAva karegA, to vAyu se prerita haDa vRkSa ke samAna asthirAtmA ho jaayegaa|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 (10) mUla- tIse so vayaNaM soccA, saMjayAe aMkuseNa jahA nAgo, dhamme saMskRta -- tasyAH sa vacanaM zrutvA, saMyatAyAH aGka uzena yathA nAgo, dharme (11) mUla evaM karenti viNiyati saMbuddhA, paMDiyA bhogesu. jahA se saMskRta evaM kurvanti sambuddhAH paNDitAH vinivartante bhogebhyo yathA sa [] dazavaikAlikasUtra subhAsiyaM / saMpaDivAio / / subhASitam / sampratipAditaH || paaiyakkhaNA / purisottamo / --tti bemi pravicakSaNAH / puruSottamaH / / - iti bravImi
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya zrAmaNyapUrvaka adhyayana soraThA-so suni noke bola, vA saMjaminI ke kahe / bhI nija gharama agela, jimi gaja aMkusa ke lage // arSa-saMyaminI rAjula ke ina subhASita vacanoM ko sunakara rathanemi dharma meM vaise hI sthira ho gayA, jaise aMkuza se hAthI zAnta ho jAtA hai / bohA- jJAnavaMta yA vidhi karata, budha nu vicanchana hoya / vilaga hoya bhava-bhoga soM, jA vidhi nara-vara soya // artha-saMbuddha, paNDita aura pravicakSaNa puruSa aisA hI karate haiN| ve bhogoM se vaise hI vinivRtta ho jAte haiM jaise ki puruSottama rathanemi hue / maiM aisA kahatA huuN|
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ taiyaM khuDDayAyArakahA ajjhayaNaM (1) mUla- saMjame suTiappANaM, vippamukkANa tAiNaM / tesimeyamaNAiNNaM, NiggaMthANa mahesiNaM / / saMskata--- saMyame susthitAtmAnAM vipramuAktanAM trAyiNAm / teSAmetadanAcIrNa nimranthAnAM maharSiNAm / / mUla- uddesiyaM kIyagaDaM, niyAgamabhihaDANi ya / rAibhatte siNANe ya, gaMdhamalle ya bIyaNe / / sannihI gihimatta ya, rAyapiMDe kimicchae / saMbAhaNA daMtapahoyaNA ya, saMpucchaNA dehapaloyaNAya / / saMskRta- auddezikaM krItakRtaM nityAgramabhihatAni ca / rAtribhakta snAnaM ca, gandhamAlye ca bojanam / / sannidhihyamatra ca, rAjapiNDaH kimicchakaH / sambAdhanaM dantapradhAvanaM ca, saMpracchanaM dehapralokanaM ca / /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kSullakAcArakathA adhyayana dohA--saMjama-thita baMdhana rahita, jiya-racchaka risirAja / tini niragraMthani ke ite, nahiM karive ke kAja // artha jo saMyama meM bhalI bhAMti se sthita hai, sarva, saMga se vimukta haiM aura jovoM ke rakSaka haiM, aise nirgrantha maharSiyoM ke lie ye Age kahe jAnevAle kArya anAcIrNa arthAt agrAhya, asevya aura akaraNIya haiM / (2-3) kavitta-. muni ke nimitta kiyo, dAna deke jAhi layo, nyoti diyo Ani diyo rAti ko AhAra hai| nhAyavo sugaMdha sevo, phUlani kI mAla levo, vijana calAya levo vAyu ko vihAra hai| saMgraha ko karivo, gRhI ke pAtra mAhi vo, kharAjapiMDa, dAnazAlA hU ko dAna TAra hai| mardana karAno daMta maMjana. kusalaprazna, darpana ko dekhivo ye doSa parihAra haiN| ___ artha-auddezika'- sAdhu ke nimitta banAyA gayA, krotakRta-sAdhu ke lie rIdA gayA, nityAna- nimaMtrita kara nitya diyA jAne vAlA AhAra, abhihRtadUra se sammukha lAyA gayA, rAtribhakta'-rAtribhojana, snAna- nahAnA, gandha- sugandhita dravya sUcanA yA vilepana karanA, mAlya'- --mAlA pahiranA, vIjana-paMkhA se havA karanA / sannidhi - khAne kI vastu kA saMgraha karanA- rAta vAsI rakhanA, gRhi-amatra'-gRharatha ke pAtra meM khAnA, rAjapiMDa'2 rAjA ke ghara se bhikSA lenA, kimicchaka 13-kyA cAhate ho, yaha pUcha kara diyA jAnevAlA bhojanAdi lenaa| saMbAdhana 4 zarIra-mardana, danta-pradhAvana15-dAMta dhonA, sapracchana 6 gRhastha kI kuzala pUchanA athavA saMprochana zarIra ke aMgoM ko poMchanA, dehapralokana 7-darpaNa Adi meM zarIra ko dekhnaa|
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 mUla mUla saMskRta saMskRta -- aSTApadazca nAlikA chatrasya dhAraNamanarthAya / cakitsyamupAnahI pAdayoH, samArambhazca jyotiSaH // zayyAtarapiNDazca, AsandI paryaGkakaH / gRhAntara niSadyA ca gAtrasyodvartanAni ca // gRhiNI vaiyAvRttyaM, yA ca AjIvavRttitA / taptAnivRtabhojitvaM, AturasmaraNAni ca // --- mUla - (4-5-6 ) aTThAvae ya nAlI ya, chattassa dhAraNaTThAe / tegicchaM pANahA pAe, gihiNo veyAvaDiyaM nivvuDamoita tattA sejjAyara paDa ca, gihaMtara nisejjA ya, gAyassuvvaTThaNANi ya // , samAraMbhaM ca joiNo // jAya AjIva vittiyA / AurassaraNANi ya // AsaMdI paliyaMkae / (3) mUlae siMgavere ya, ucchukhaMDe anivuDe / kaMde male ya saccittaM phale bIe ya Amae // mUlakaM zRGgaveraM ca, kando mUlaM ca sacittaM dazarvakAlika sUtra phalaM ikSukhaNDamanivRtam / bIjaM cAmakam // (5) sovaccale siMdhave loNe, romAloNe ya sAmudde paMsukhAre ya, kAlAloNe ya saMskRta -- sauvarcalaM saindhavaM lavaNaM rUmAlavaNaM sAmudra pAMzukSArazca kAlalavaNaM Amae / Amae // cAmakam / cAmakam / /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 tRtIya kSullakAcArakathA adhyayana (4-5-6) kavittajuA khela, nAlI-juA, chatra ko dharana sIsa, vaMdagI ko karivo ra pAna hI pahariyo / Agi ko AraMbha, thAna-dAnI ko ahAra laino, pIDhI khATa baiThiyo, gharani meM Thahariyo / aMga ko ubaTano, gRhI kI sevA karivo, svajAti ko prakAza karike ja peTa bharivo / sacitta mizrita bhoga, Atura hai pUrava ke bhogani sumarivo ye dosa pariharivo // ___ arSa-aSTApada18-juA-zataraMja khelanA, nAlikA - nAlI se pAsA DAlakara juA khelanA, chatra20-chatarI dhAraNa karanA, caikitsya21-roga kI cikitsA (ilAja) karanA, upAnata22-pairoM meM jUtA pahiranA, jyotiHsamArammara 3 agni jalAnA, zayyAtarapiNDa24- sthAna dene vAle ke ghara se bhikSA lenA, AsandIparya5 kursI-palaMga Adi para baiThanA, gRhAntarazayyA26- bhikSA lete epaya gRhastha ke ghara baiThanA, gAtra-udvartana"-zarIra kA ubaTana krnaa| gahivaiyAvRttya20-gRhastha kI vaiyAvRttya karanA, AjIva vRttittA--jAti kula Adi batAkara bhikSA prApta karanA. taptAnirvatamojitva3deg---adhapakI aura sacitta mizrita vastu ko khAnA, Atura-smaraNa'--vImArI Adi AturadazA meM pUrva-bhukta bhogoM kA smaraNa krnaa| dohA . mUlA AdA jIva-juta, selari ke je khaMDa / ___ kaMdamUla phala bIja e, tarja sacita saba piMDa // artha- anivRta mUlaka32- sajIva mUlI lenA yA khAnA, anivRta zRGgAvara 33 sajIva adaraka lenA va khAnA, anivRta ina khaNDa 4-- sajIva icchukhaNDa lenA va khAnA 235- sajIva kanda lenA va khAnA, sacittamUla-sajIva mUla lenA va khAnA, maka phala - apakva phala lenA va khAnA, AmakabIja--- apakva bIja lenA . khaanaa| kavitta- sAjI sindhu lona, romA khAra au samudra-khAra / Usara lavana kAlA lavana sacitta hai| artha- Amaka sauvarcala-- apakva sajjI khAra lenA va khAnA, Amaka saindhava40 - apakva seMdhA namaka lenA va khAnA, Amaka rumAlavaNa' - apakva romA khAra lenA va khAnA, mAmaka sAmudra-apakva samudrI namaka lenA va khAnA, Amaka pAMzukSAra:- apakva Usara bhUmi-janita namaka kA lenA va khAnA, Amaka kAla lavaNa 4 .... apakva kAlA namaka lenA aura khAnA /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAvikAra, sUtra mUla- dhUva-getti vamaNe ya, vatthIkamma vireyaNe / aMjaNe daMtavaNe ya, gAyambhaMga vibhUsaNe // saMskRta-- dhUmanetra vamanaM ca vastikarma virecanam / aJjanaM dantavaNaM ca gAtrAbhyaMgavibhUSaNaH // (10) mUla - savvameyamaNAiNNaM NiggaMthANa mahesiNaM / saMjamammi ya juttANaM lahubhUyavihAriNaM / / saMskRta- sarvametadanAcINaM nirgranthAnAM maharSINAm / saMyame ca yuktAnAM laghubhUtavihAriNAm / / mUla -- paMcAsavaparinnAyA, tiguttA chasu saMjayA / paMca NiggahaNA dhIrA, niggaMthA ujjudaMsiNo / saMskRta -- paJcAsravaparijJAtAstriguptAH SaTsu saMyatAH / paJcanigrahaNA dhIrAH ninyA RjudarzinaH / / mUla- AyAvayaMti gimhesu, hematesU avAuDA / vAsAsu paDisaMlINA, saMjayA susamAhiyA // saMskRta- AtApayanti grISmeSu hemanteSvaprAvRtAH / varSAsu pratisaMlInAH saMyatA susamAhitAH / / mUla-- parIsahariUdaMtA, dhuyamohA jiiMdiyA / samvadukkhappahINaTThA, pakkamati mahesiNo / saMskRta- parISaharipudAntA ghutamohA jitendriyAH / sarvaduHkhaprahANArtha prakrAmanti maharSayaH / /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 tRtIya kSullakAcArakathA adhyayana (9-10) kavittaSapa na vamana au vasatikriyA virecana aMjana vaMtavana e doSa varajita hai / deha ko siMgArivo, va alaMkRta kArivo e doSa saba TArivo munInikoM ucita hai| nirdhanya maharSi tapa saMjama meM lagi rahe, laghubhUta hake je vihAra kareM nita hai| dhanya haiM maharSi ve dhanya hai AcaraNa tina, pApa-TAri jo sadA hI dharma-rata haiN| artha-dhumanetra45.-dhUmrapAna kI nalikA rakhanA athavA dhUpa denA, vamanaroga ko dUra karane ke lie vamana karanA, vastikarma -roga kI saMbhAvanA se bacane ke lie evaM udara zodhana ke lie gudAdvAra se tela Adi car3hAnA, virecana 8-julAba lenA, aMjana:-A~khoM meM aMjana lagAnA, dantavaNa50-dAtuna karanA, gAtra-abhyaMgataila-mardana karanA, vibhUSaNa51- zarIra ko alaMkRta krnaa| ye saba kArya saMyama meM lIna evaM vAyu ke samAna lAghavayukta hokara unmukta vihAra karane vAle nigraMtha maharSiyoM ke lie anAcIrNa haiM, arthAt karane yogya nahIM haiN| (11-12) kavittahisA jhUTha corI aura kusIla paripaha aise paMca Atravani ko jinani jAni lone haiN| mana vaca kAya aisI tIna hU~ gupati gahaiM, chahakAya hiMsA TAreM saMjama pravIne haiN| paMca indro damana karana hai dharana dhora, nigrantha sarala dITha mokha paMtha cone haiN| prosama AtApa saheM sota meM ughAra rahaiM, varSA meM saMvara gahaiM sAdhu dhyAna kone haiM / ayaM-hisAdi pAMca pApoM ko jAnakara unakA parityAga karane vAle, tIna guptiyoM se gupta, chaha kAya jIvoM ke prati saMyata, pA~coM indriyoM kA nigraha karane vAle ra vIra nirgrantha sAdhu RjudarzI arthAt saba para samAna dRSTi rakhane vAlA mokSamArgameM hote haiN| (gAthA 12 kA padya bhAga pUrva kavitta ke caturtha caraNa meM samAviSTa hai|) artha -- susamAhita nimrantha grISma kAla meM sUrya kI AtApanA lete haiM, hemantazItakAla meM khule vadana rahate haiM aura varSAkAla meM pratisaMlIna arthAt eka sthAna para yA ekAnta meM rahate haiN| (13) dohA-parisaha-ari dami moha taji, iMjini karI adhIna / karata parAkrama risi mahA, hona sakala dukha-hIna // artha- parISaharUpI zatruoM kA damana karanevAle, moha-rahita jitendriya maharSi sarva duHkhoM ke nAza ke lie parAkrama karate haiM /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 mUla-- dukkarAi keittha saMskRta- duSkarANi kecidatra mUla saMskRta -- kSapayitvA (14) karettANaM, dussahAi sahetta ya / devaloesa, keI sijjhanti nIrayA // dazavaikAlika sUtra kRtvA duHsahAni sahitvA ca / devalokeSu kecit sidhyanti nIrajasaH // " (15) khavittA pugvakammAI, saMjameNa taveNa ya / siddhimaggamaNuppattA, tAiNo pUrvakarmANi saMyamena siddhimArgamanuprAptAstrAyiNaH [ ] parinithbuDA // tti bemi - tapasA ca / parinirvRtAH // - iti bravImi
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kSullakAcArakathA adhyayana (14) dohA - busakara kari, duHsahani kite karama-raja rahita hui sahi, kaika jAta sura loga / siddhi saMyoga // lahata artha - duSkara tapoM ko karate hue, duHsaha upasargoM aura parISahoM ko sahate hue una nirgranthoM meM se kitane hI to Ayu pUrNa kara devaloka jAte haiM aura kitane hI nirgrantha nIraja - karmaraja-rahita ho siddha hote haiM / (15) dohA saMjama soM tapasoM sukati-paMtha prApata artha - saMyama (saMbara) evaM tapa zrI-rakSaka saMyamI mukti mArga (mokSa) ko prApta kara lete haiM / tathA pUrva karama kari hAna | maye racchaka laha niravAna // 16 LJ ke dvArA pUrvabaddha karmoM kA kSaya karake ve
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ cautthaM chajjIvaNiyA ajjhayaNaM mUla- suyaM me AusaM ! teNa bhagavayA evamakkhAyaM-iha khalu chajjI vaNiyA NAmAyaNaM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiyA suyakkhAyA supannattA seyaM me ahinjhi ajjhayaNaM dhmmpnnttii| saMskRta- zrutaM mayA AyuSman ! tena bhagavatA evamAkhyAtaM ---iha khalu SaDjIvanikA nAmAdhyayanaM zramaNena bhagavatA mahAvIreNa kAzyapena praveditA svAkhyAtA suprajJaptA zreyo me'dhyetumadhyayanaM dharmaprajJaptiH / (2) mUla- kayarA blu sA chajjIvaNiyA nAmAyaNaM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiyA suyakkhAyA supannattA seyaM me ahi jji ajjhayaNaM dhmmpnnttii| saMskRta- katarA khalu sA SaDjIvanikA nAmAdhyayanaM zramaNena bhagavatA mahAvIreNa kAzyapena praveditA svAkhyAtA suprajJaptA zreyome'dhyetumadhyayanaM dharmaprajJaptiH / mUla- imA balu sA chajjIvaNiyA nAmajyA samaNeNaM bhagavayA mahAvoreNaM kAsaveNaM paveiyA suyakkhAyA supatnattA seyaM me 20
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha SaDjIvanikA adhyayana caupAI- ciraMjIva, maiMne yoM sunyo, vA bhagavatane aiso manyo / nizcayateM SaTjIvanikAya, nAmaka jo yaha haiM adhyAya // 1 // mahAvIra amana ju bhagavAn, kAzyapagotrI ne yaha jaan| bhalI bhAMti soM bhAlyo yAhi bhalI-bhA~ti parakAsyo tAhi / / 2 / / . so par3hano uttama hai moya, dharama jJAna ko pATha ju soy| artha-he AyuSman, maiMne sunA hai una bhagavAn ne isa prakAra kahA-ninya pravacana meM nizcaya hI SaDjIvinikA nAmaka adhyayana kAzyapagotrI zramaNa bhagavAn mahAvIra dvArA pravedita su-AkhyAta aura su-prajJapta hai| isa dharma-prajJapti adhyayana kA paThana mere lie zreyaskara hai| caupAI- nihacayateM SaT jIvanikAya, nAmaka kauna ahe adhyAya / mahAvIra stramana ju bhagavAna, kAzyapagotrI ne jo jAna // 1 // bhalI bhAMti soM bhAlyo jAhi, bhalI-bhAMti parakAsyo Ahi / so par3hano uttama hai moya, dharama jJAna ko pATha ja hoya // 2 // artha-yaha SaDjIvanikA nAmaka adhyayana kauna-sA hai jo kAzyapagotrI zramaNa bhagavAna mahAvIra dvArA pravedita su-AkhyAta aura su-prajJapta hai, jisa dharma-prajJapti adhyayana kA paThana mere lie zreyaskara hai ? / caupAI- nihavaya teM SaTjIvanikAya, nAmaka yaha kahiyata adhyAya / mahAvIra vamana ju bhagavAna, kAzyapagotrI ne jo jAna ||1||
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra ahijjiu ajhayaNaM dhammapannattI taM jahA.-- puDhavikAiyA AukAiyA teukAiyA vAukAiyA vaNasa ikAiyA tasa kaaiyaa| saMskRta- imA khalu sA eDjIvanikA nAmAdhyayanaM zramaNena bhagavatA mahA vIreNa kAzyapena praveditA svAkhyAtA suprajJaptA zreyo me'dhyetumadhyayanaM dharmaprajJaptiH / tadyathA-pRthivIkAyikAH apkAyikAH tejaskAyikAH vAyukAyikAH vanaspatikAyikAH trasakAyikAH / mUla- puDhavI cittamaMtamakkhAyA aNegajIvA puDhosattA, annattha sattha prinnennN| saMskRta- pRthivI cittavatI AkhyAtA aneka jIvA pRthaksattvA, anyatra shstrprinntaayaaH| mUla- saMskRta AU cittamaMtamakkhAyA aNegajIvA puDhosattA, annattha stthprinnennN| ApazcittavatyaH AkhyAtA anekajIvA pRthaksattvA, anyatra shstrprinntaabhyH| mUla- teU cittamaMtamAkkhAyA aNegajIvA puDhosattA, annattha sattha priennN| saMskRta- tejazcittavat AkhyAtamanekajIvaM pRthak sattvam, anyatra zastra pariNatAt / mUla- vAU cittamaMtamAkkhAyA aNegajIvA puDhosattA, annatha sattha prinnennN| saMskRta - vAyuzcittavAn AkhyAtaH anekajIvaH pRthaksattvaH, anyatra zastra pariNatAt /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 caturtha SaDjIvanikA adhyayana bhalI bhAMti se bhAkhyo yAhi, bhalI bhAMti parakAsyo Ahi / so par3hano uttama hai moya, dharama jJAna ko pATha ja soya // 2 // ve haiM ye khaT jIva nikAya, pRthivI jala aru teja ja kAya / vAyu aura vanaspatikAya, chaThA bheda prasakAya lahAya // 3 // artha-SaTjIvanikA nAmaka adhyayana--jo kAzyapagotrI zramaNa bhagavAna mahAvIra dvArA pravedita, su-AkhyAta aura su-prajJapta hai, jisa dharma-prajJapti adhyayana kA paThana mere lie zreyaskara hai-ve chaha jIvanikAya isa prakAra haiM-pRthivIkAyika, apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika aura trasakAyika / dohA- zastra-ghAta ko chor3akara, pRthivI kahI sacitta / rahahiM anekoM jIva taha, bhinna-bhinna saba satta // artha-zastrAghAta ke sivAya pRthivI sacetana kahI kaI hai, usameM aneka jIva haiM aura sabakI bhinna-bhinna sattA hai| (5) dohA- zastra-ghAta ko chor3akara, jalako kahA sacitta / rahahiM anekoM jIva taha, bhinna-bhinna saba satta // artha-zastrAghAta ke sivAya jala sacetana kahA gayA gayA hai, usameM aneka jIva haiM aura sabakI bhinna-bhinna sattA hai / bohA- zastra-ghAta ko chor3akara, kahi hai agani sacitta / rahahiM anekoM jIva taha, bhinna-bhinna saba satta / artha ---zastrAghAta ke sivAya agni sacetana kahI gaI hai, usameM aneka jIva haiM aura sabakI bhinna-bhinna sattA hai| dohA- zastra-ghAta ko chor3akara vAyU kahI sacitta / rahahiM anekoM jIva taha, bhinna-bhinna saba satta / arSa-zastrAghAta ke sivAya vAyu sacetana kahI gaI hai, usameM aneka jIva haiM aura sabakI bhinna-bhinna sattA hai|
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlika sUtra (ka) mUla- vasaI cittamaMtamakkhAyA aNegajIvA puDho sattA, annatya sattha prinnenn| saMskRta- vanaspatizcittavAn AkhyAtaH anekajIvaH pRthaksatvaH, anyatra zastrapariNatAt / mUla- taM jahA-aggabIyA mUlaboyA poraboyA khaMdhabIyA bIyaruhA sammucchimA taNalayA vaNassaikAiyA sabIyA cittamaMtamakkhAyA aNegajIvA puDho sattA annatya satya pariNaeNaM / saMskRta- tadyathA-agrabIjAH mUlabIjAH parvabIjAH skandhabIjAH bIjaruhAH sammUrchimAH tRNalatAH vanaspatikAyikAH sabIjAH cittavanta AkhyAtAH anekajIvAH pRthaksattvAH anyatra zastrapariNatebhyaH / mUla- se je puNa ime aNege bahave tasA pANA, taM jahA- aMDayA poyayA jarAumA rasayA saMseimA sammucchimA umiyA ubavAiyA / jesi kesiMci pANANaM abhikkaMtaM paDikkaMtaM saMkuciyaM pasAriyaM ruyaM maMtaM tasiyaM palAiyaM Agai-gaivinAyA jeya koDa-payaMgA jA ya kuthu pipIliyA save beiMdiyA save teiMdiyA sabve caridiyA savve paMcidiyA save tirikkhajoNiyA samve neraiyA savve maNyA, sabve devA samve pANA paramAhammiyA eso khalu chaThTho jovanikAo tasakAo ti pvccii|
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha SaDjIvanikA adhyayana 21 dohA- zastra-ghAta ko chor3akara, kahe vRkSAdi sacitta / rahahiM anekoM jIva taha, bhinna-bhinna haiM satta // artha-zastrAghAta ke sivAya vanaspati sacetana kahI gaI hai, usameM aneka jIva haiM aura sabakI bhinna-bhinna sattA hai / kavittaagrabIja malabIja parvabIja khaMghabIja, bIjagaha aura ha sammacchima Aniye / tRNa aura latA Adi jAti haiM anekavidha tina sabahI ko sacitta mAniye / kahI saba vanaspati anekani jIvamaI, bhinna-bhinna sabaho kI sattA ko nihAriye, zastra-ghAta bhaye pAche sabahiM acitta hoya, aiso jina-mAsI tattva mana meM vicAriye // artha-apraboja-koraMTaka Adi-jinakA bIja (utpAdaka aMza) Upara ke agrabhAga meM ho, mUlabIja - utpala-kanda Adi-jinakA bIja mUla (jar3a) meM ho, parvabIja - ikSu Adi, jinakA parva (pora) hI bIja rUpa hotA hai, skandhabIja-thUhara Adi, jinakA skandha hI bIjarUpa hotA hai, bIjarUha-gehUM Adi dhAnya ke bIja jinase aMkura utpanna hotA hai, samUcchima-lIlana-phUlana kAI Adi jo binA bIja ke hI utpanna ho, tRNa-sabhI jAti kI ghAsa, latA-pRthvI para phailane vAlI aura vRkSAdi para lipaTane vAlI beli-vallarI Adi / isa prakAra jinakA mUla, skandha, parva, agrabhAga aura bIja Adi utpAdaka zakti se yukta vanaspati hai, vaha sarva 'sabIja' kahalAtI hai| ye sabhI sabIja vanaspatiyAM cittamanta-sacetana yA sacitta kahI gaI hai| unameM aneka jIva rahate haiM aura una saba jIvoM kI pRthak-pRthak sattA hai| je puna trasa jIva ve haiM aneka jAti aMDaja potaja jarAyuja jAniye, rasaja saMsvedaja sammUcchima udbhija aupapAtika bheda ye unake hI maaniye| jo prANI sAmeM jAhiM bhIti dekhi pIche haTeM saMkoceM tA pasAre aMga zabda ko kareM haiM, ita jAhiM utajAhiM bhaya dekhi bor3a jAhi, gati aura Agati ke jJAtA trasa kahe haiN| aise laTa keMcu Adi aneka beInojova, kuMtha-pipIlikAdi teindrI jAniye, bhaure makkhI maccharAdi cau indriyajIva, nAraka manuja deva paMcendrI mAniye / jalacara thalacara nabhacara paMcendrI tiyaMca, sannI paramAdhAmI deva, yA jo sukha cAheM haiM, aise sabhI trasa jIva chaThe prasakAya-mAMhi, ihi bhAMti jinesura deva ne gAye haiN|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra saMskRta- atha ye punarime aneke bahavastrasAH prANinaH, tadyathA-aNDajAH potajAH jarAyujAH rasajAH saMsvedajAH sammUcchimA udbhijAH aupapAtikAH / yeSAM keSAJcit prANinAM abhikrAntaM pratikrAntaM saGka citaM prasAritaM rutaM bhrAntaM trastaM palAyitaM Agati-gativijJAtAraH ye ca kITa-pataMgA yAzca kunthu-pipIlikAH sarve dvIndriyAH sarve trIndriyAH sarve caturindriyAH sarve paJcendriyAH sarve tiryagyonikAH sarve nairayikAH sarve manujAH sarve devAH sarve prANAH paramAdhArmikA / eSa khala SaSTho jIvanikAyastrasakAya iti procyte| mUla * iccesi chaNhaM jIvanikAyANaM neva sayaM daMDaM samArabhejjA, nevana hi daMDaM samArambhAvejjA daMDaM samAraMbhaMte vi anna na samaNujANejjA. jAvajjIvAe tivihiM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi, na kAravemi, karaMta pi anna na samaNujANAmi, tassa bhante! paDikkamAmi nidAmi garihAmi appANaM vosiraami| saMskRta- ityeSAM SaNNAM jIvanikAyAnAM naiva svayaM daNDaM samArabheta, naivAnyadaNDaM samArambhayet, daNDaM samArabhamANAnaMpyanyAn na samanujAnIyAt yAvajjIvaM trividhaM trividhena manasA vAcA kAyena na karomi, na kArayAmi, kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi ! tasya bhadanta ! pratikrAmAmi nindAmi gaheM AtmAnaM vyutsRjAmi /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha SaTjIvanikA adhyayana artha aura ye bahuvidha aneka trasa prANI haiM, jaise-aNDaja-aMDoM se utpanna hone vAle mora Adi, potaja-jera Adi AvaraNa ke binA utpanna hone vAle hAthI Adi, jarAyuja-jera se veSTita utpanna hone vAle gAya-bhaiMsa Adi, rasaja-dUdha, dahI Adi rasoM meM utpanna hone vAle sUkSma jantu (jarsa GERMS), saMsvedaka-pasIne se utpanna hone vAle jU Adi sammUrchima bAhirI idhara-udhara ke jala-miTTI Adi ke saMyoga se utpanna hone vAle kITa-- cIMTI Adi, udbhika-pRthvI ko bhedakara utpanna hone vAle pataMgA Adi paMkhavAle prANI, aupapAtija-upapAta janma se utpanna hone vAle deva aura naarkii| ye sabhI jIva trasakAya haiN| arthAt jina kinhIM prANiyoM meM sAmane jAnA, pIche haTanA, saMkucita honA, phailanA, zabda karanA, idharaudhara jAnA, bhaya-mIta honA, daur3anA ye kriyAeM pAI jAtI haiM aura jo gati-Agati ke jJAtA haiM, aise sabhI jIva trasa kahalAte haiN| unameM laTa-keMcuA Adi dvIndriya jIva haiM, cIMTI-cIMTAdi trIndriya jIva haiM, makkhI-maccharAdi caturindriya jIva haiM, pAMca indriyoM vAle gAya-bhaiMsa Adi sabhI pazu aura pakSI Adi tiryagyonika, sarva nAraka, sarva manuSya, sarva deva (paramAdhAmI Adi asura aura sura) ye sabhI chaThe trasakAyika jIva kahalAte haiM / (10) dohA- ita chaha jIva nikAya kA, svayaM kare nahiM ghAta / nahIM karAve aura soM, kabhI jIva-saMghAta // 1 // parako karate dekhakara, anumodai na kaTApa / jAva jIva praya karaNa se, chor3e hiMsA pApa // 2 // manase bacase kAya se, karU na karAu zUla' / karane kI anumodanA, karU na kabahUM bhUla // 3 // bhUtakAla ke daMza se, bhagavana ! hou nivRtta / niMdA garihA karahi kaM, hoU~ tyAga-pravRtta // 4 // artha-pRthvIkAya, jalakAya, agnikAya, vAyukAya, vanaspatikAya ye pA~ca pAvarakAya tathA dvIndriyAdi sakAya, ina chahoM jIva-nikAyoM kA svayaM daNDa-samArambha nahIM kare, dUsaroM se daNDa-samArambha nahIM karAve, aura daNDa-samArambha karane vAloM kA anumodana bhI nahIM kre| yAvajjIvana ke lie isa prakAra kRta, kArita, anumodanA ina tIna karaNoM se tathA mana, vacana, kAya ina tIna yogoM se na karUMgA, na karAUMgA aura karane vAle anya kI anumodanA bhI nahIM kruuNgaa| he bhagavan, maiM bhutakAla meM kiye jIvaghAtarUpa daMDa-samAraMbha se nivRtta hotA hUM, usakI nindA karatA hUM, gardA karatA hUM aura AtmA kA vyutsarga karatA huuN| 1 prANa-pIr3ana /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 (11) paDhamaM ahiMsAmahavvayaM paDhame bhaMte ! mahavvae pANAivAyAo beramaNaM savvaM bhaMte ! pANAivAyaM paccakkhAmi - se suhumaM vA bAyaraM vA tasaM vA thAvaraM vA neva sayaM pANe aivAejjA, nevanna hi pANe aivAyAvejjA, pANe aivAyaMte vi anna na samaNujANejjA, jAvajjIvAe tirvAiha tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karomi, na kAravemi, karaMtaM pi annaM na samaNujANAmi, tassa bhaMte paDikkamAmi nindAmi garihAmi appANaM vosirAmi / paDhame bhaMte, mahatrae uvaTThiomi savvAo pANAivAyAo veramaNaM / saMskRta -- prathamaM bhadanta ! mahAvrate prANAtipAtAdviramaNam / sarvaM bhadanta ! prANAtipAtaM pratyAkhyAmi --- atha sUkSmaM vA bAdaraM vA trasaM vA sthAvaraM vA naiva svayaM prANAnatipAtayAmi naivAnyaiH prANAnatipAtayAmi, prANAnatipAtayato'pyanyAnna samanujAnAmi / yAvajjIvaM trividhaM trividhena manasA vAcA kAyena na karomi, na kArayAmi, kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi / tasya bhadanta, pratikAmAmi nindAmi garhe AtmAnaM vyutsRjAmi / prathame bhadanta, mahAvrate upasthito'smi sarvasmAt prANAtipAtAdviramaNam / mUla -- , dazavekAlika sUtra (12) biiyaM musAvAyavamaNa mahavvayaM mUla- ahAvare docce maMte ! mahatvae musAvAyAo veramaNaM sambaM bhaMte! musAvAyaM paccakkhAmi se kohA vA lohA vA bhayA vA hAsA vA neva sayaM musaM vaejjA, nevanna hi mulaM vAyAvajjA, musaM vayaMte vi anna ena samaNujANejjA, jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi na kAravema karataM pi
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha SaDjIvanikA adhyayana (11) prathama ahiMsA mahAvrata caupAI- prathama mahAvata meM bhagavaMta, prANi-ghAta se hoU viraMta / bhagavan, tajU sakala jiya-ghAta, hoM yA sUkSma dhUla bahu bhAta // 1 // svayaM karata nahiM unakA ghAta, nahIM karAU parase ghAta / jo karate haiM para atipAta. anumodana na karU jagatAta // 2 // tIna yoga zikaraNa samhAra, kara kabhI nahiM jIva-saMhAra / / nahIM karAUM prANa-saMhAra, anumodUM nahiM para-saMhAra // 3 // dohA- bhUtakAla ke ghAta se, bhagavan ! hoU nivRtta / nindA garihA karahiM ke, hoU tyAga-pravRtta / pAI- prathama mahAvata meM iha bhAta, bhayA upasthita he jaga-trAta / yaha hiMsA parihAra-svarUpa, prathama mahAvata hai vrata-bhUpa // 1 // . artha- bhate, pahile mahAvrata meM prANAtipAta se viramaNa hotA hai / bhagavan, maiM sarva prANAtipAta kA pratyAkhyAna (tyAga karatA hai- sUkSma yA bAdara (syUla), basa yA bAdara, jo bhI prANI haiM unake prANoM kA atipAta (ghAta) maiM svayaM nahIM karUMgA, dUsaroM se nahIM karAUMgA aura prANaghAta karane vAloM kA anumodana bhI nahIM kruuNgaa| yAvajjIvana ke lie tIna karaNa tIna yoga se (mana se, vacana se, kAya se) na karUMgA, na karAUMgA aura karane vAle kA anumodana bhI nahIM kruuNgaa| bhagavan, maiM bhUtakAla meM kiye jIvaghAta se nivRtta hotA hUM, unakI nindA karatA hUM, gardA karatA hUM aura AtmA kA vyutsarga karatA hUM / isa prakAra he bhagavan, maiM prANAtipAta (jIva-ghAta ke ga ke lie upasthita huA huuN| (12) dvitIya maSAvAdaviramaNa mahAvrata caupAI- dutiya mahAvrata meM bhagavanta, mRSAvAda se hoUM viraMta / bhagavan maSAvAda saba tajU apriya kaTuka vacana nahiM kahUM // 1 // krodha lobha aura bhaya parihAsa, le inakA nimitta kA khAsa / bolU svayaM na mUThe vaina, nahIM bulAUM kara para-saina' // 2 // 1 saMketa /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 dazavakAlikasUtra anna na samaNujANAmi , tassa maMte, parikkamAmi nidAmi garihAmi appANaM vosiraami| docce bhaMte, mahavyae uvaTThi omi savvAo musAvAyAo veramaNaM / saMskRta-- athApare dvitIye bhadanta ! mahAvrate mRSAvAdAdviramaNam / sarva bhadanta, mRpAvAdaM pratyAkhyAmi-atha krodhAdA lobhAdvA bhayAdvA hAsAdvA naiva svayaM mRSA vadAbhi, navAnyama'SA vAdayAmi mRSA vadato'pyanyAnna samanujAnAmi yAvajjIvaM trividhaM trividhena manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi, kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi / tasya bhadanta pratikrAmAmi nindAmi gaheM, AtmanaM vyutsRjAmi / dvitIye bhadanta ! mahAvrate upasthito'smi sarvasmAd mRSAvAdA dviramaNam / (13) taiyaM adinnadANaveramaNaM mahavvayaM ahAvare tacce bhaMte ! mahavvaai avinAdANAo veramaNaM savvaM bhaMte avinAdANaM paccakkhAmi-se gAme vA nagare vA raNe vA appaM vA bahuM vA aNu vA thUlaM vA, cittamaMtaM vA acittamaMtaM vA neva sayaM adinnaM geNhejjA. nevahiM adinnaM geNhAvejjA, adinnaM geNhate vi anne na samagujANejjA jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAeM kAraNaM na karemi, na kAravemi, karataM pi anna na samaNujANAmi / tassa bhaMte ! paDikkamAmi nidAmi garihAmi appANaM vosirAmi / tacce bhaMte, mahavvae uvaDhiomi savvAo avinAvANAo vermnnN| saMskRta- athApare tRtIye bhadanta ! mahAvrate adattAdAnAd viramaNam / sarva bhadanta, adattAdAnaM pratyAkhyAmi-atha grAme vA nAgare vA
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha SaDjIvanikA adhyayana caupAI bolata mRSA jo koI hoya. karU na anumodana meM soya / tIna yoga trikaraNa basAya, mRSAvAda karUM na karAya || 3 // anumodana bhI kabhI na karihUM, satya vacana meM bhAva ju rakhihUM / pUraba doSa ju lAgo hoya, nindA garihA kara taju soya // 4 // dutiya mahAvrata meM iha bhAMta, bhayA upasthita hUM jagatrAta / mRSAvAda - parihAra svarUpa, dutiya mahAvrata hai ye anUpa // 5 // artha - mante ! isake pazcAt dUsare mahAvrata meM mRSAvAda se viramaNa hotA hai / bhagavan, maiM sarva mRSAvAda kA pratyAkhyAna karatA hUM - krodha se, yA lobha se, bhaya se yA haMsI se, maiM svayaM asatya nahIM bolUMgA, dUsaroM se asatya nahIM bulavAUMgA aura asatya bolane vAloM kA anumodana bhI nahIM karUMgA / yAvajjIvana ke lie tIna karaNa aura tIna yoga se - mana se, vacana se, kAya se mRpAvAda na karUMgA, na karAUMgA aura mRpA (asatya) bolane vAle kA anumodana bhI nahI karUMgA / bhagavan maiM bhUtakAla ke mRpAvAda se nivRtta hotA hUM. usakI nindA karatA hUM, garhA karatA hUM aura AtmA kA vyutsarga karatA hUM / bhagavan, isa prakAra se maiM mRpAvAda viramaraNa svarUpa dUsare mahAvrata meM upasthita huA hUM / ---- (13) tRtIya adattAdAnaviramaNa mahAvrata 31 tRtIya mahAvrata meM bhagavanta, corI se maiM hoU viraMta / vina dI sarva vastueM tajUM, jisase caurya doSa se bacUM ||1|| girI par3I hoM grAma-mazAra, vana nagarAdika deza-visAra / alpa mUlya hoM yA bahumUla, laghu hoveM yA hoveM thUla // 2 // hoM saMcita, yA hoya acitta, svayaM gahUM nahi kabhI adatta / kahUM na parase lene kAja, girI par3I tuma lehu samAja || 3 || corI karatA jo bhI hoya, anumodana mI karU na soya | jAva jIva yoM tIna prakAra, mana vaca kAyA se parihAra // 4 // pUrava doSa ju lAgyo hoya, nindA garihA kari taju soya / tRtiya mahAvrata meM iha mAMta, bhayA upasthita hUM, jagatAta // 5 // artha - bhante ! isake pazcAt tIsare mahAvrata meM adattAdAna se viramaNa hotA hai / he bhagavan, maiM sarva adattAdAna kA pratyAkhyAna karatA hUM - gAMva meM, nagara meM yA vana meM kahIM bhI alpamUlya yA bahumUlya, sUkSma ( thor3I) yA sthUla ( bar3I ) sacitta yA acitta, kisI bhI prakAra kI adatta ( binA dI ) vastu kA maiM svayaM grahaNa nahIM karUMgA,
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlika sUtra araNye vA svalpaM vA bahuM vA aNu vA sthUlaM vA cittavaDA acittavadvA nava svayamadattaM gRhNAmi, navAnyaradattaM grAhayAmi, adattaM gRhNato'pyanyAnna samanujAnAmi / yAvajjIvaM trividhaM trividhena manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi / tasya bhadanta pratikrAmAmi nindAmi garhe AtmAnaM vyutsRjAmi / tRtIye bhadanta mahAvrate upasthito'smi sarvasmAdadattAdAnAdviramaNam / (14) cautthaM mehuNaviramaNaM mahavvayaM mUla- ahAvare cautthe bhaMte ! mahavvae mehuNAo veramaNaM savvaM bhaMte, mehuNaM paccakkhAmi-se divvaM vA, mANusaM vA, tirikkhajoNiyaM vA, neva sayaM mehuNaM sevejjA, nevana hi mehuNaM sevAvejjA, mehuNaM sevaMte vi anna na samaNujANejjA / jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi na kAravaimi karataM pi anna na samaNujAnAmi / tassa bhaMte ! paDikkamAmi nidAmi garihAmi appANaM vosirAmi / saMskRta- athApare caturthe bhadanta ! mahAvrate maithunAd viramaNam ! sarva bhadanta, maithunaM pratyAkhyAmi-atha divyaM vA, mAnuSaM vA, tiryagyo nikaM vA-naiva svayaM maithuna seve, naivAnyamaithuna sevayAmi, maithuna sevamAnamapyanyAnna samanujAnAmi yAvajjIvaM trividhaM trividhenamanasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi / tasya bhadanta, pratikrAmAmi nindAmi gardai AtmAnaM vyutsRjAmi / caturthe bhadanta, mahAvrate upasthito'smi sarvasmAd mathunAd viramaNam /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha SaDjIvanikA adhyayana dUsare se adatta vastu kA grahaNa nahIM karAUMgA, aura adatta vastu grahaNa karane vAloM kA kabhI anumodana bhI nahIM kruuNgaa| yAvajjIvana ke lie tIna karaNa, tIna yoga se -mana se, vacana se, kAya se-na corI karUMgA, na karAUMgA aura karane vAle kA anumodana bhI nahIM kruuNgaa| bhagavan maiM bhUtakAla ke adattAdAna se nivRtta hotA hUM, usakI nindA karatA hUM, gardA karatA hUM aura AtmA kA vyutsarga karatA huuN| he bhagavan, isa prakAra se maiM adattAdAna ke tyAgarUpa tIsare mahAvrata meM upasthita huA huuN| (14) caturtha maithunaviramaNa mahAvrata caupAI- cauthe mahAvrata meM bhagavaMta, maithuna se maiM hoU viraMta / bhagavana, maMcana tIna prakAra, usakA maiM karatA parihAra // 1 // ho vaha mAnuSa yA pazu-saMga, ho yA deva-deviyoM saMga / seUM maithuna svayaM na deva, para se bhI na karAUM seva // 2 // jo jana maithuna sevana kareM, unako anumodana parihareM / jAva jIva yoM tIna prakAra, mana vaca kAyA se parihAra // 3 // karUM na karAU maithuna-seva, anumodana bhI tyAgU deva / yo tiya-puruSa mithuna ke kAma, tyAgi banU maiM zuddha lalAma // 4 // pUrava bhoga ju bhoge hoya, nidA garihA kari tarnu soya / cauthe mahAvata meM iha bhAMta, bhayA upasthita he jagatAta // 5 // artha-bhante, isake pazcAt cauthe mahAvrata meM maithuna se viramaNa hotA hai| nagavan, saba prakAra ke maithuna kA pratyAkhyAna karatA hUM-deva-sambandhI, manuSya-sambandhI athavA tiryaMca-sambandhI maithuna kA maiM svayaM sevana nahIM karUMgA, dUsaroM se mathuna sevana nahIM karAUMgA aura maithuna sevana karane vAloM kA anumodana bhI nahIM kruuNgaa| yAvabjIvana ke lie tIna karaNa, tIna yoga se-mana, vacana, kAya-se na karUMgA, na karAUMgA aura karane vAle kA anumodana bhI nahIM karUMgA / bhante, bhUtakAla meM kiye gaye maithuna-sevana se nivRtta hotA hUM, usakI nindA karatA hUM. gardA karatA hUM aura AtmA kA vyutsarga karatA hUM / bhagavan, maiM cauthe mahAvrata meM sarva mathuna-sevana se virata hokara upasthita hotA huuN|
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlika sUtra paMcamaM pariggahaveramaNaM mahavvayaM mUla- ahAvare paMcame bhaMte ! mahabbae pariggahAo veramaNaM savvaM bhaMte pariggahaM pakcakkhAmi-se gAme vA nagare vA raNe vA, appaM vA, bahuM vA, aNuvA thUlaM vA, cittamaMtaM vA acittamaMta vA, neva sayaM pariggahaM parigeNhejjA, nevahiM pariggaha parigevhAvejjA, pariggahaM parigeNhate vi anna na samaNujANejjA, jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi, na kAravemi, karataM pi annaM na samaNujANAmi / tassa bhaMte, paDikkamAmi nidAmi garihAmi appANaM vosirAmi / paMcame bhaMte mahavvae uvaDhiomi savvAo pariggahAo veramaNaM / saMskRta - athApare paMcame bhadaMta ! mahAvrate parigrahAdviramaNam / sarva bhadanta, parigrahaM pratyAkhyAmi-atha grAme vA nagare vA araNye vA alpaM vA bahuM vA, aNu vA sthUlaM vA, cittavantaM vA acittavantaM vA, naiva svayaM parigrahaM parigRhNAmi, navAnyaH parigrahaM parigrAhayAmi, parigrahaM parigRhRto'pyanyAnna samanujAnAmi, yAvajjIvaM trividhaM trividhena-manasA vAcA kAyena na karomi, na kArayAmi, kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi / tasya bhadanta, pratikrAmAmi nindAmi garhe AtmAnaM vyutsRjAmi / paJcame bhadanta, mahAvrate upasthito'smi sarvasmAd parigrahAdvira* maNam / chaTTho rAi-bhoyaNAveramaNavvayaM ahAvare chaThe bhaMte ! vae rAIbhoyaNAo beramaNaM savvaM bhaMte, rAimoyaNaM paccakkhAma-se asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA neva sayaM rAiM bhujejjA. nevana hiM rAiM bhujAvejjA rAI bhujate vi anna na samaNujANejjA jAvajjIvAe tivihaM
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha SaDjIvanikA adhyayana (15) paMcama parigrahaviramaNa mahAvrata caupAI - paMcama mahAvrata meM bhagavaMta, hoU saba parigaha se viraMta / bhagavana, parigraha vividha prakAra, sabakA meM karatA parihAra // 1 // vaha ho grAma yA nagara - maMjhAra, kheta bAga vana kA vistAra / alpa sUkSma jo Agama-manA, dhana-dhAnyAdika hove ghanA // 2 // ho sacitta yA hoya acitta, dAsI-vAsa gRhAdika vitta / nahIM svayaM maiM parigraha gahUM, nahIM anya ko prerita karUM // 3 // parigraha ko gahate jana joya, karUM na anumodana bhI soya / jAva jIva yoM tIna prakAra, mana vaca kAyA se parihAra // 4 // pUrava doSa ju lAgyo hoya, niMdA garihA kari taju soya / paMcama mahAvrata meM iha bhAMta, bhayA upasthita hUM jagajAta ||5|| artha - bhante, isake pazcAt pAMcaveM mahAvrata meM parigraha se viramaNa hotA hai / bhagavan maiM sarva prakAra ke parigraha kA pratyAkhyAna karatA hUM--gAMva meM, nagara meM yA araNya meM kahIM bhI alpa yA bahuta, sUkSma yA sthUla, sacitta yA acitta - kisI bhI parigraha kA grahaNa maiM svayaM nahIM karUMgA, dUsaroM se parigraha kA grahaNa nahIM karAUMgA aura parigraha ko grahaNa karane vAloM kA anumodana bhI nahIM karUMgA, yAvajjIvana ke lie tIna karaNa tIna yoga se mana se, vacana se, kAya se- na karUMgA, na karAUMgA aura karane vAle anya janoM kA anumodana bhI nahIM karUMgA / bhagavan, maiM bhUtakAla ke parigraha se nivRtta hotA hUM, usakI nindA karatA hUM aura AtmA kA vyutsarga karatA hUM / maiM pAMcaveM mahAvrata meM sarva parigraha se nivRtta hokara upasthita huA hUM / (16) chaTThA rAtri-bhojana- viramaNa-vrata 1 dharU rAtri-bhukti ko maiM pariharu / azana pAna khAdya aru svAdya, ye mere nizi meM haiM tyAjya // 1 // nahIM khilAUM para ko kabhI, rAtri-azana se bacihUM tabhI / nizi meM khAne kI maiM bhUla karUM na anumodana agha -mUla // 2 // 35 caupAI - aba bhagavan, chaTThA vrata
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 saMskRta-- athApare SaSThe bhadanta ! vrate rAtribhojanAd viramaNam / sarvaM bhadaMta, rAtribhojanaM pratyAkhyAmi -- atha azanaM vA pAnaM vA khAdya vA svAdya N vA naiva svayaM rAtro bhuje, naivAnyAn rAtrI bhojayAmi, rAtrI bhuJjAnAnapyanyAn na samanujAnAmi yAvajjIvaM trividhaM trividhena manasA vAcA kAyena na karemi, na kArayAmi, kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi / tasya bhadanta, pratikrAmAmi nindAmi garhe AtmAnaM vyutsRjAmi / SaSThe bhadanta vrate upasthito'smi sarvasmAd rAtribhojanAdviramaNam / (17) icceyAI paMca mahatvayAI rAibhoyaNaveramaNaM chaTThAI attahiyaTTyAe uvasaMpajjittA NaM viharAmi / mUla- dazavekAlika sUtra tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAeNaM na karemi na kAravema karataM pi annaM na samaNujANAmi / tassa bhaMte paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi / chaTThe bhaMte, vae uvaTThiomi savvAo rAibhoyaNAo veramaNaM / mUla- (18) se bhikkhU vA bhikkhuNI vA saMjaya viraya-paDihaya-paccakvAyapAvakamme diyA vA rAo vA egao vA parisAgao vA su vA jAgaramANe vA-se puDhaviM vA bhitti vA silaM vA lelu (loTTha) vA sasaravakhaM vA kArya sasarakkhaM vA vatthaM hattheNa vA pAeNa vA kaTTheNa vA kiliMceNa vA aMguliyAe vA salAgAe vA salAgahattheNa vA na AlihejjA na vilihejjA na ghaTTajjA na bhiMdejjA annaM vA na AlihAvejjA na vilihAvejjA na ghaTTAvejjA na bhiMvAvejjA anna AlihaMtaM vA vilihataM vA ghaTTataM vA bhivaMtaM vA na samaNujANejjA jAvajjIvAe tivihaM
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha SaDjIvanikA adhyayana tIna karaNa aru mana vaca kAya, jAvajIva ko tyAga karAya / nizi-bhojana se hoU virakta, kArita anumodana-saMyukta // 3 // pUrava doSa ja lAgyo hoya, nidA garihA kari tajasoya / chaThe vrata meM maiM iha bhAta, bhayA upasthita hUM jagatAta // 4 // artha - bhante, isake pazcAt chaThe vrata meM rAtri-bhojana se viramaNa hotA hai| bhagavana, maiM sarva prakAra ke rAtri-bhojana kA pratyAkhyAna karatA hUM azana (dAla-bhAta, roTI Adi) pAna (dUdha, chAMcha; jala Adi) khAdya (modaka, pakavAna, sUkhe mevA Adi) svAdya (loMga, ilAyacI, tAmbUlAdi) ina cAroM prakAra ke AhAroM meM se kisI bhI prakAra ke AhAra ko maiM rAtri meM svayaM nahIM khAUMgA, dUsare ko nahIM khilAUMgA aura khAne vAle anya janoM kA anumodana bhI nahIM karUMgA, yAvajjIvana ke lie tIna karaNa tIna yoga se-mana se vacana se kAya se-na karUMgA, na karAUMgA aura karane vAle kA anumodana bhI nahIM karUMgA / bhagavan, maiM bhUtakAla ke rAtri-bhojana-pApa se nivRtta hotA hUM, usakI nindA karatA hUM, gardA karatA hUM aura AtmA kA vyutsarga karatA huuN| bhadanta, maiM chaThe vrata meM sarva rAtri-bhojana se nivRtta hokara upasthita huA huuN| (17) dohA-paMca mahAvrata chaThA yaha, nizi-bhojana-vrata ley| bhagavan, Atma-hitArtha maiM, vicarU tujha pada seya // (18) kavitta - virata hoya pratyAlyAta-pApa hoya, bhikSuNI yA bhikSa hoya dina meM yA rAta meM, * yA sovate, ekAnta jAta Avate, athavA aneka jana hoveM saMga-sAtha meM / :: bhitti zilA vRtti, Dhele giTTi Adi hoya, lagI ho sacitta raja cAhe hAtha-pAMva meM, patra ho sarajaska yA koI deha-bhAga hoya tinako vilekhanAdi kare na jJAta bhAva meN|| kATha khapAca leya, salAI tasu puMja leya, loha khaMDa zastrabhaMDa se na bhU vidAri hai, nA kare ghaTanAdi, vilekhana mardanAdi aura se hU ukta kAja karAvaM na samhAri hai| vilekhanAdi karate hU puruSa ko na kamI kare, anumodana trikaraNa triyoga se tyAga hai, jAva-jIva pRthvI kAya-ghAta na kamI karAya, karate hU anya ko na ghAta anumoda hai / / caupAI- pUrava doSa ju lAgyo hoya, niMdA garihA kari taju soya / pRthivI-hiMsA taji iha mAMta, bhayA upasthita hUM jagatAta // 1 //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlika sUtra tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi na kAravemi karataM pi anna na samaNajANAmi / tassa bhaMte, paDikkamAmi nivAmi garihAmi appANaM vosiraami| saMskRta- sa bhikSurvA bhikSukI vA saMyata-virata-pratihata-pApakarmA-pratyA. khyAta-pApakarmA divA vA rAtrI vA eko vA pariSad-gato vA supto vA jAgrad vA-atha pRthivIM vA bhitti vA zilAM vA leSTu (loSTha) vA sasarakSaM vA kAyaM sasarakSaM vA vastraM hastena vA pAdena vA kASThena vA kaliJcena vA aGgalyA vA zalAkayA vA zalAkAhastena vA-nAlikhet na vilikhet na ghaTTayet na bhindyAt, anyena nAlekhayet na vilekhayet na ghaTTayet na bhedayet, anyamAlikhantaM vA vilikhantaM vA ghaTTayantaM vA bhindantaM vA na samanujAnIyAt yAvajjIvaM trividhaM trividhena-manasA vAcA kAyena na karomi, na kArayAmi, kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi / tasya bhadanta, pratikrAmAmi nindAmi garhe AtmAnaM vyutsRjAmi / (19) mUla- se bhikkhU vA bhikkhuNI vA saMjaya-viraya-parihaya-paccakkhAya pAvakamme diyA vA rAo vA egao vA parisAgao vA sutte vA jAgaramANe vA-se udagaM vA osaM vA himaM vA mahiyaM vA kara vA harataNugaM vA suddhodagaM vA udaollaM vA kAyaM udaollaM. vatyaM sasiNikhaM vA kArya sasiNiddhaM vA vatthaM na AmusejjA,na saMphasajjA, na AvolejjA na pavIlejjA, na akkhoDejjA, na pakkhoDejjA, na AyAvejjA na payAvejjA, annaM na AmusAvejjA, na saMphusAvejjA, na AvolAvejjA, na pavIlAvejjA, na akkhoDAvejjA, na pakkhoDAvejjA, na AyAvejjA, na payAvejjA, anna AmusaMtaM vA saMphusaMtaM vA, AvolataM vA, pavItaM vA akkhoDataM vA pakkhoDaMtaM vA AyAvaMtaM vA payAvaMtaM vA na samaNujANejjA
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha mamIkAkA adhyayana 39 artha-vaha saMyama (saMyama meM upasthita) virata (hiMsAdi se nivRtta) pratihatapApakarmA (atItakAla-sambandhI pApoM kA tyAgI) pratyAkhyAta pApakarmA (bhaviSyatkAla ke lie pApoM kA tyAgI) bhikSa yA bhikSa NI, dina meM yA rAta meM, sote yA jAgate, ekAnta meM yA pariSad meM-pRthvI bhitti zilA, Dhele, sacitta raja se saMsRSTa kAya athavA sacitta raja se saMsRSTa vastra kA hAtha-pAMva kASTha khapAca, aMgulI zalAkA athavA zalAkA-samUha se svayaM na Alekhana (kuredanA) kare, na vilekhana (punaH punaH kuderanA yA khodanA) kare, na ghaTTana (hilAnA-calAnA) kare aura na bhedana (tor3anA-phor3anA) kare, isI prakAra dUsare se na Alekhana karAve, na vilekhana karAve, na ghaTTana karAve, aura na bhedana karAve / tathA Alekhana vilekhana ghaTTana yA bhedana karane vAle anya puruSa kA anumodana kare / yAvajjIvana ke lie nIna karaNa tIna yoga se -- mana vacana kAya se na karUMgA, na karAUMgA aura karane vAle kA anumodana bhI nahIM kruuNgaa| he bhagavana, 4 bhUtakAla meM kiye gaye pRthvI-samArambha ke pApa se nivRtta hotA hUM, usakI nindA karatA hUM, gardA karatA hUM aura AtmA kA vyutsarga karatA huuN| (16) kavitta-- saMyata virata hoya, pratyAkhyAta-pApa hoya, bhikSuNI yA bhikSa hoya, dina meM yA rAta meM, gagate / sovate, akele jAta Avate, athavA aneka jana hoveM saMga-sAtha meN| 'ja osabindu barpha kuMarAdi olA garka, dUbA-bindu nabho-ambu gIlA vastra Apa meM, garA bhI na sparza kare, dAbe na nicor3e tAhi, mAr3e na sar3Ave tAhi sukhAve na dhUpa meN| ukta pApa kara nAhi, para se karAya nAhi, karate hai kI anumodanA sadA tyAga hai, mana vaca kAya Apa trikaraNa tyAga pApa, jala-ghAta se vimukta hoya dharma meM pAga hai| pUrava ke jo doSa hoMya, tyAgi tinheM zuddha hoya, pratikrama kara Apa Apa hI ninna hai, gIM kara bAra-bAra bhAra pApa kA juTAra, AtamA kA ApamAhi vyutsarga kara hai // artha-vaha saMyata virata pratihata-pApakarmA aura pratyAkhyAta-pApakarmA bhikSa yA bhikSa NI dina yA rAta meM sote yA jAgate, ekAnta meM yA pariSad meM udaka (kUpa, tAlAba Adi kA jala) osa (rAta meM AkAza se par3ane vAlI sUkSma-bindu) hima (barpha yA pAlA) mahikA (dhUAdhAra kuharA) karaka (olA-gar3A) harataNuka (bhUmi se nikala
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi, na kAravemi, karataM pi annaM na samaNujANAmi / tassa maMte, pari kAmi nivAmi garihAmi appANaM vosiraami| saskRta- sa bhikSa rvA bhikSukI vA saMyata-virata pratihata-pratyAkhyAta-pApakarmA divA vA rAtrI vA ekako vA pariSad-gato vA supto vA jAgradvA-atha udakaM vA osaM vA himaM vA mahikAM vA karakaM vA haratanukaM vA zuddhodakaM vA udakAdraM vA kAyaM udakAdraM vA vastra sasnigdhaM vA kArya sasnigdhaM vA vastraM- nA'mRzet, na saMspRzet, nA'pIDayet, na prapIDayet, nA''sphoTayet, na prasphoTayeta nA''tApayeta, na pratApayeta, anyena nA''marzayet, na saMsparzayet, nA'pIDayet, na prapIDayet, nA''sphoTayet na prasphoTayet, nA'tApayet, na pratApayet, anyamAmRzantaM vA, saMspRzantaM vA, ApIDayantaM vA prapIDayantaM vA, AsphoTayantaM vA, prasphoTayantaM vA, AtApayantaM vA pratApayantaM vA na samanujAnIyAt / yAvajjIvaM trividhaM trividhena-manasA vAcA kAyena na karomi, na kArayAmi, kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi / tasya bhadanta, pratikrAmAmi nindAmi gaheM AtmAnaM vyutsRjAmi / (20) mUla- se bhikkhU vA bhikkhuNI vA saMjaya-viraya-paDihaya-paccakkhAya pAvakamme diyA vA rAo vA ego vA parisAgao vA sutta vA jAgaramANe vA - se aNi vA iMgAlaM vA mummuraM vA acci vA jAlaM vA alAyaM vA sukhAgaNi vA ukkaM vA na ujejjA, na ghaTTajjA, na ujjAlejjA, na nivvAvejjA annaM na ujAvejjA, na ghaTTAvejjA, na ujjAlAvejjA, na nivvAvejjA anna uMjaMta vA ghaTTataM vA ujjAlaMtaM vA nivvAvaMtaM vA na samaNujANejjA, jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM-maNeNaM vAyAe kAeNaM na karemi na kAravemi, karaMtaM pi anna na samaNujANAmi / tassa maMte, paDikkamAmi nidAmi garihAmi appANaM vosirAmi /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha SaDjIvanikA adhyayana 41 kara harI ghAsa Adi para Ane vAle jala kaNa) zuddhodaka ( AkAza se barasane vAlA jala) se bhIge zarIra athavA jala se bhIge vastra, jala se snigdha zarIra, athavA jala se snigdha vastra kA na Amarza (eka bAra sparza) kare, na saMsparza (bAra-bAra sparza) kare, na Apana ( dabAnA, eka bAra nicor3anA) kare, na prapIDana (bAra-bAra dabAnA yA nicor3anA) kare, na AsphoTana (thor3A yA eka bAra jhaTakanA) kare na prasphoTana ( bahuta yA bAra-bAra jhaTakanA) kare, na AtApana (dhUpa meM eka bAra yA thor3A sukhAnA) kare, na pratApana ( dhUpa meM aneka bAra yA bahuta dera taka sukhAnA) kre| dUsaroM se na jala-osa Adi kA Amarza karAve, na saMsparza karAve, na ApIDana karAve, na prapIr3ana karAve, na AsphoTana karAve, na prasphoTana karAve, na AtApana karAve, na pratApana karAve / Amarza, saMsparza, ApIDana, prapIDana, AsphoTana, prasphoTana, AtApana yA pratApana karane vAle kA anumodana na kare, yAvajjIvana ke lie tIna karaNa tIna yoga se mana se bacana kAya se na karUMgA, na karAUMgA aura karane vAle kA anumodana bhI nahIM karUMgA / he bhagavan, maiM bhUtakAla meM kiye gaye jala-samArambha ke pApa se nivRtta hotA hUM, usakI nindA karatA hUM, garhA karatA hUM aura AtmA kA vyutsarga karatA hU / ( 20 ) kavitta saMyata virata hoya, pratyAkhyAta pApa hoya, bhikSuNI yA bhikSa hoya, dina meM yA rAta meM, jAgate yA sovate, akele jAta- Avate, athavA aneka jana hoveM saMga-sAtha meM / argAni aMgAre murmura aca jvAlA tAre, alAta zuddha agni atha ulkAdi agni meM, karaM na utsecana, ghaTTanAdi nA kareM, bujhAya na dabAya tAhi, pApa tarja mana meM // ukta pApa kareM nAhi, para se karAyA nAMhi karate hU kI anumodanA sadA tyAgaM hai, mana vaca kAya Apa trikaraNa tyAgi pApa, agni-ghAta se vimukta hoya dharma pAge hai / pUrava ke je doSa hoMya, tyAgi tinheM zuddha hoya pratikrama kara Apa Apa hI kUM ninde hai, garhA kari vAra-bAra, bhAra pApa kA utAra AtamA kA Apa mA~hi vyutsagaM kareM hai / / artha - vaha saMyata, virata, pratihata- pApakarmA, pratyAkhyAta - pApakarmA bhikSu yA bhikSuNI, dina meM yA rAta meM sote yA jAgate, ekAnta meM yA pariSad meM - agni 2 ( loha - piNDa meM praviSTa sparzagrAhya tejas) agAre ( jvAlA - dhUma - rahita dhadhakate koyale)
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 dazavakAlikasUtra saMskRta- sa bhikSurvA bhikSuko vA saMyata-virata-pratihata-pratyAkhyAta-pApakarmA divA vA rAtrI vA ekako vA pariSadgato vA supto vA jAgradvA-atha agni vA aGgAraM vA mumura vA arciA jvAlAM vA alAtaM vA zuddhAgni vA ulkA vA-nosiJcet, na ghaTTayet, nojjvAlayet, na nirvApayet, anyena notsecayet, na ghaTTayet, nojjvAlayet, na nirvApayet, anyamusiJcantaM vA ghaTTayantaM vA, ujjvAlayantaM vA nirvApapayanta vA na samanujAnIyAt, yAvajjIvaM trividhaM trividhena-manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi / tasya bhadanta, pratikrAmAmi nindAmi gaheM AtmAnaM vyutsRjaami| (21) mUla- se bhikkhU vA bhikSuNI vA saMjaya-viraya-paDihaya-paccakkhAya pAvakamme diyA vA rAo vA egao vA parisAgo vA sutte vA jAgaramaNe vA-se sieNa vA vihuyaNeNa vA tAliyaMTeNa vA patteNa vA sAhAe vA sAhAbhaMgeNa vA pihuNeNa vA pihuNahatyeNa vA celeNa vA celakaNNeNa vA hattheNa vA muheNa vA appaNo vA kArya bAhiraM vA vi puggalaM na phumajjA na voejjA anna na phumAvejjA navIyAvejjA annaM phumaMtaM vA vIyaMtaM vA na samaNujANejjA jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM maNeNa vAyAe kAraNaM na karemi na kAravemi karataM pi annaM na samagujANAmi / tassa bhaMte ! paDikkamAmi nidAmi garihAmi appANaM vosirAmi / saMskRta- sa bhikSa rvA bhikSukI vA saMyata-virata-pratihata-pratyAkhyAta-pApakarmA divA vA rAtrI vA ekako vA pariSad-gato vA supto vA jAnadvAatha sitena vA vidhuvanena vA tAla-vRtta na vA patraNa vA zAkhayA vA zAkhAbhalena vA pehuNeNa vA pehuNahastena vA celena vA celakarNena vA hastena vA mukhena vA Atmano vA kAyaM bAhya vApi pudgalaM na
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha SaDjIvanikA adhyayana 43 mura (rAkha-bhasma Adi se DhakI agni ) aci (mUla agni se vicchinna jvAlA, dIpaka kA agrabhAga) jvAlA (pradIptAgni se sambaddha agni- zikhA ) alAta ( adhajalI lakar3I kI Aga ) zuddhAgni ( indhana - rahita agni) ulkA ( AkAza se girane vAlI gAja, bijalI Adi ) kA na utsecana ( sIMcanA, teja karanA) kare, na ghaTTana ( anya kATha Adi se gharSaNa - mardanAdi) kare, na ujjvAlana ( paMkhe Adi se Aga ko teja karanA) aura na nirvANa (bujhAnA) kare / na dUsaroM se utsecana karAve, na ghaTTana karAve, na ujjvAlana karAve, aura. na bujhavAve / tathA utsecana, ghaTTana, ujjvAlana yA nirvANa karane vAle anya kA anumodana na kare / yAvajjIvana ke lie tIna karaNa, tIna yoga semana se vacana se kAya se na karUMgA, na karAUMgA aura karane vAle kA anumodana bhI nahIM karUMgA / bhagavan, maiM bhUtakAla meM kiye gaye agni samArambha ke pApa se nivRtta hotA hUM, usakI nindA karatA hUM, garhA karatA hUM aura AtmA kA vyutsarga karatA hUM / (21) kavitta * phUMke saMyata virata hoya, pratyAkhyAta pApa hoya, mikSuNI yA bhikSu hoya, dina meM yA rAta meM, jAgate yA sovate, akele jAta Avate, athavA aneka jana hoveM saMga-sAtha meM / caMvara se yA pakhe se, bIjane yA pAtra se, zAkhA mora- picchakAdi leya Apa hAtha meM, vastra se yA hasta se, mukha se yA anya se, na havA kare kabhI kAhU kAla meM // ukta pApa karaM nAhi para se karAya nAhi, karate hU kI anumodanA sadA tyAge hai, mana vaca kAya Apa trikaraNa tyAgi pApa, vAyu-ghAta se vimukta hoya dharma pAge hai / pUrava ke je doSa hoMya, tyAgi tinheM zuddha hoya, pratikrama kara Apa Apa hI kUM ninde hai, garhA kari bAra bAra, bhAra pApa kA utAra AtamA kA Apa mAMhi vyutsarga kare hai // i artha - vaha saMyata virata pratihata pApakarmA pratyAkhyAta- pApakarmA bhikSu, yA bhikSa uNI dina meM yA rAta meM, sote yA jAgate, ekAnta meM yA pariSad meM - cAmara se, pakhe se, vIjane se, patte se, zAkhA ( vRkSa kI DAlI) se, zAkhA bhaMga DAloM ke Tukar3e) se, mora paMkha se, mora-picchI se, vastra se, vastra ke palle se hAtha se yA mukha se, apane zarIra ke pasIne ko yA bAhirI dhUla Adi ko na svaya phUMke na havA kare, dUsaroM se na phuMkAve, na havA karAve, phUMkane vAle yA havA karane vAle anya puruSa kA anumodana na kare, yAvajjIvana ke lie tIna karaNa tIna yoga se - mana se vacana se kAya se- na karUMgA, na karAUMgA aura karane vAle kA anumodana bhI nahIM karUMgA /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 dazavakAlika sUtra phutkuryAt na vyajet, anyena na phutkArayet na vyAjayet, anyaM phUtkurvanta vA vyajaMta vA na samanujAnIyAt yAvajjovaM trividhaM trividhena manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi / tasya bhadanta, pratikrAmAmi nindAmi gaheM AtmAnaM vyutsRjAmi / (22) mUla- se bhikkhU vA bhikkhuNI vA saMjaya-viraya-paDihaya-paccakkhAya pAvakamme viyA vA rAo vA egao vA parisAgao vA sutte vA jAgaramANe vA se bIesu vA bIyapaiTThiesu vA rUDhesu vA rUhupaiTThiesu vA jAesu vA jAyapaiTThiesu vA hariesu vA hariyapaiTThiesu vA chinne su vA chinnapaiTThiesu vA saccittakolapatinissiesu vA na gacchejjA na ciTThajjA na nisIejjA na tuya TejjA annaM na gacchAvejjA na ciTThAvejjA na nisIyAvejjA na tuyaTTAvejjA, annaM gacchaMtaM vA ciTThataM vA nisIyaMtaM vA tuyaTTataM vA na samaNujANejjA jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi na kAravemi karataM pi annaM na samaNujANAmi, tassa bhante! paDikkamAmi nidAmi garihAmi appANaM vosiraami| saMskRta -- sa bhikSa rvA bhikSa ko vA saMyata-virata pratihata-pratyAkhyAta pApakarmA divA vA rAtrI vA ekako vA pariSadgato vA sRpto vA jAgrad vA--atha bIjeSu vA bIjapratiSThiteSu vA rUDheSu vA rUDhapratiSThateSu vA jAteSu vA jAtapratiSThiteSu vA hariteSu vA haritapratiSThiteSu vA chinna Su vA chinnapratiSThateSu vA sacittakolapratinizriteSu vA-na gacchet na tiSThet na nidhIdet na tvagvarteta, anyaM na gamayet na sthApayet na niSIdayet na tvagvartayet anyaM gacchantaM vA tiSThantaM vA
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha SaDjIvanikA adhyayana bhagavana maiM bhUtakAla meM kI gaI vAyakAya kI virAdhanA ke pApa se nivRtta hotA hUM, usakI nindA karatA hU~, gardA karatA hUM aura AtmA kA vyutsarga karatA hai| (22) kavittasaMyata virata hoya pratyAkhyAta-pApa hoya, bhikSa NI yA bhikSa hoya, dina meM yA rAta meM, jAgate yA sovate, akele jAta Avate, athavA anekajana hoveM saMga-sAtha meM / bIja rUr3ha jAta Adi harita sacitta patra, zAkhA khaMdha chAla phala-phUla meM, aura hU aneka bheda kahe jo haiM sUtra-mAhi, jIva raheM tinake bhI sarva aMga mUla meM / bona hoya, rUr3ha hoya, jAta yA harita hoya, sacitta patra zAkhA Adi koI hariyAlI ho ina paM rakhe pITha Asana phalaka Adi, vastra vistarAdi anya kachu dravya ho| ina paM na Ave jAve, baiThe sovai nAhi kabhI, ghuna lage kATha Adi kA na upayoga ho, banaspati jAti jetI, ghAta na kare kavApi, unakI sujatanA meM sadA sAvadhAna ho| ukta pApa kara nAhi, para se karAya nAhi, karate hU kI anumodanA sabA tyAga hai, mana vaca kAya Apa trikaraNa tyAgi pApa vanaspati-ghAta se vimukta dharma pAga hai| pUrava ke jo doSa hoMya, tyAgi tinheM zuddha hoya pratikrama kara Apa Apa hI kU nindaM hai, gardA kari bAra-bAra bhAra pApa kA utAra, AtmA kA Apa mAMhi vyutsarga kara hai| artha-vaha saMyata, virata, pratihata-pratyAkhyAta-pApakarmA bhikSu yA bhikSuNI, dina meM yA rAta meM, sote yA jAgate, ekAnta meM yA pariSad meM- bIjoM para, bIjoM para rakhI vastuoM para, rUr3ha bIjoM para (vIja jaba bhUmi meM se bAhara nikalatA hai, taba use rUr3ha kahA jAtA hai / yaha bIja aMkura ke bIca kI avasthA hai, aMkura nikalane ke pUrva sphuTita bIjoM para) rUr3ha bIjoM para rakhI huI vastuoM para, jAta (patte Ane kI avasthA vAlI) vanaspati para, jAta vanaspati para sthiti vastuoM para, harita para, harita para rakhI vastuoM para, chinna vanaspati ke aMgoM para, chinna vanaspati ke aMgoM para rakhI vastuoM para, aMDoM para, evaM ghuna lage sacitta kola Adi kATha para na cale, na khar3A rahe, na baiThe, na leTe, dUsaroM ko na calAve, na khar3A kare, na baiThAve, na leTAve tathA
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlika sUtra niSIdantaM vA tvagvartamAnaM vA-na samanujAnIyAt yAvajjIvaM trividhaM trividhena manasA vAcA kAyena na karomi, na kArayAmi, kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi / tasya bhadanta ! pratikrAmAmi nindAmi garhe AtmAnaM vyutsRjAmi / (23) mUla - se bhikkhU vA mikkhaNI vA saMjaya-viraya-paDihaya-paccakkhAya pAvakamme diyA vA rAo vA egao vA parisAgao vA sutte vA jAgaramANe vA-se kolaM vA pataMga vA kuthuvA pivIliyaM vA hatthaMsi vA pAyaMsi vA bAhuMsi vA Urusi vA udaraMsi vA sIsaMsi vA vatthaMsi vA paDiggahaMsi vA rayaharaNaMsi vA gocchagaMsi vA uMDagaMsi vA baMDagaMsi vA pIDhagaMsi vA phalagaMsi vA sejjasi vA saMthAragaMsi vA annayaraMsi vA tahappagAre uvagaraNajAe to saMjayAmeva paDilehiya paDilehiya pamajjiya pamajjiya egatamava jjA, no gaM sNghaaymaavjjejjaa| saMskRta- sa bhikSurvA bhikSa kI vA saMyata-virata-pratihata-pratyAkhyAta-pApakarmA divA vA rAtrI vA ekako vA pariSadgato vA supto vA jAgrad vA -atha kITaM vA pataGgavA kunthuvA pipIlikAM vA haste vA pAde vA bAho vA urI vA udare vA zIrSe vA vastre vA pratigrahe vA rajoharaNe vA gucchake vA unduke vA daNDake vA pIThake vA phalake vA zayyAyAM vA saMstArake vA anyatarasmin vA tathAprakAre upakaraNajAte tataH saMyatameva pratilikhya pratilikhya pramRjya pramRjya ekAntamapanayet nainaM saMghAtamApAdayet / mUla-- ajayaM caramANo u pANa-bhUyAI hiMsaI / baMdhai pAvayaM kammaM taM se hoi kaDuyaM phalaM // saMskRta- ayataM caraMstu prANa - bhUtAni hinasti / badhnAti pApakaM karma tattasya bhavati kaTukaM phalam / /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha SaDjIvanikA adhyayana calane, khar3A rahane, baiThane yA leTane vAle kA anya puruSa kA na anumodana kare, yAvajjIvana ke lie tIna karaNa, tIna yoga se-mana se vacana se kAya se- na karUMgA, na karAUMgA aura karane vAle kA anumodana bhI nahIM kruuNgaa| he bhagavan. maiM bhUtakAla meM kiye gaye vanaspati samArambha ke pApa se nivRtta hotA hUM, usakI nindA karatA hUM, gardA karatA hUM aura AtmA kA vyutsarga karatA huuN| (23) kavittasaMyata virata hoya pratyAkhyAta-pApa hoya, bhikSuNI yA bhikSa hoya, dina meM yA rAta meM, jAgate yA sovate, akele jAta Avate, athavA aneka jana hoveM saMga sAtha meN| koTa ho, pataMga ho, kIr3I ho yA bhauMrA ho, hAtha pAMva bAhu Adi ura udara zIsa meM, bagtra pAtra pAda-proMchana, pITha yA phalaka pai, tinako pratilekha vaha sadA sAvadhAnI meN| dohA-parimArjana prati-lekhanA, kara chor3e ekAnta / kamI kara nA bhUla se, jIvani kA saMghAta // 1 // arSa-saMyata virata pratihata-pratyAkhyAta-pApakarmA bhikSu yA bhikSuNI dina meM yA rAta meM, sote yA jAgate, ekAMta meM yA pariSad meM . kITa, pataMga, kunthu yA pipIlikA hAtha, paira, bAhu, uru (jAMgha), udara, zira, vastra, pAtra, rajoharaNa, gocchaga (pAtra ko DhAMkane kA vastra), unduka, daNDaka (lakar3I, DaMDA), pITha (baiThane kA pIr3hA, bAjauTha), phalaka (leTane kA takhtA) / zaiyyA yA saMstAraka (vistara) para tathA isI prakAra ke kisI anya upakaraNa para car3ha jAve to sAvadhAnIpUrvaka dhIre-dhIre pratilekhana kara, pramArjana kara unheM vahAM se haTA kara ekAnta meM rakha de, kintu unakA saMghAta na kare ' jisase una prANiyoM ko pIr3A pahuMce, aisI rIti se nahIM rakhe / dohA-ajatana teM calato hana, prAni bhUta gana joya / pApa karama tA kari baMdha, tAko kaTu phala hoya // artha-ayatanA-pUrvaka calane vAlA trasa aura sthAvara jIvoM kI hiMsA karatA hai, usase pApa karma kA bandha hotA hai, vaha usake lie kaTu phala dene vAlA hotA hai|
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlika sUtra (2) mUla- ajayaM ciTThamANo u pANabhUyAi hisaI / baMdhaI pAvayaM kammaM taM se hoi kaDuyaM phalaM // saMskRta- ayataM tiSThastu prANabhUtAni hinasti / badhnAti pApakaM karma tattasya bhavati kaTukaM phalam / / mUla- ajayaM AsamANo u pANabhUyAI hiMsaI / baMdhaI pAvayaM kammaM taM se hoi kaDuyaM phalaM // saMskRta-- ayatamAsamAnastu prANabhUtAni hinasti / badhnAti pApakaM karma tattasya bhavati kaTukaM phalam // (4) mUla- ajayaM sayamANo u pANabhUyAi hiMsaI / baMdhaI pAvayaM kammaM taM se hoi kaDuyaM phalaM // saMskRta- ayataM zayAnastu prANabhUtAni hinasti / badhnAti pApakaM karma tattasya bhavati kaTukaM phalam / / mUla ... ajayaM majamANo u pANabhUyAI hiMsaI / baMdhaI pAvayaM kammaM taM se hoi kar3ayaM phalaM / / saMskRta- ayataM bhujAnastu prANabhUtAni hinasti / badhnAti pApakaM karma tattasya bhavati kaTukaM phalam / / __ (6) mUla - ajayaM bhAsamANo u pANabhUyAi hiMsaI / baMdhai pAvayaM kammaM taM se hoi kaDuyaM phalaM // saMskRta- ayataM bhASamANastu prANabhUtAni hinasti / badhnAti pApakaM karma tattasya bhavati kaTukaM phalam / /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha SaTjIvanikA adhyayana dohA-ajatana te Thaharyo hana, prAni bhUta gana joya / pApa karama tA phari baMdha, tAko kaTuphala hoya // artha-ayatanApUrvaka khar3A hone vAlA trasa aura sthAvara jIvoM kI hiMsA karatA hai| usase pApakarma kA bandha hotA hai| vaha usake lie kaTuka phala dene vAlA hotA hai| dohA-ajatana teM baiTho hana, prAni mata gana joya / pApa karama tA kari barSe, tAko kaTuphala hoya / / . artha-ayatanApUrvaka baiThane vAlA trasa aura sthAvara jIvoM kI hiMsA karatA hai| usase pApakarma kA baMdha hotA hai| vaha usake lie kaTuka phala dene vAlA hotA hai| bohA-ajatana te sUto hanaM, prAni bhUta gana joya / pApa karama tA kari baMdhe, tAko kaTuphala hoya // artha-ayatanApUrvaka sonevAlA trasa aura sthAvara jIvoM kI hiMsA karatA hai| usase pApakarma kA baMdha hotA hai / vaha usake lie kaTuka phala dene vAlA hotA hai| dohA -- ajatana ta khAto hane, prAni bhUta gana joya / pApa karama tA kari baMdha, tAko kaTuphala hoy|| artha-ayatanApUrvaka bhojana karanevAlA trasa aura sthAvara jIvoM kI hiMsA ...ratA hai| usase pApakarma kA bandha hotA hai / vaha usake lie kaTuka phala dene vAlA hotA hai| bohA-anatana teM kahatI hana, prAni bhUta gana joya / pApa karama tA kari barSa, tAko phaTaphala hoya / / artha-ayatanApUrvaka bolane vAlA trasa aura sthAvara jIvoM kI hiMsA karatA hai| usase pApakarma kA bandha hotA hai / vaha usake lie kaTuka phala dene vAlA hotA hai|
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlika sUtra (7) mUla- kahaM care kahaM ciDhe kahamAse kahaM sae / kahaM bhujaMto bhAsaMto pAvaM kammaM na baMdhaI // saMskRta- kathaM caret kathaM tiSThet kathamAsIt kathaM zayIta / ' kathaM bhujAno bhASamANaH pApaM karma na badhnAti // mUla- jayaM care jayaM ciThe jayamAse jayaM sae / jayaM bhujaMto bhAsaMto pAvaM kammaM na baMdhaI // saMskRta .. yataM cared yataM tiSThed yatamAsIta yataM zayIta / yataM bhujAno bhASamANaH pApaM karma na badhnAti // . (9) mUla- samvabhUyappabhUyassa sammaM bhUyAi pAsao / pihiyAsavassa daMtassa pAvaM kammaM na baMdhaI // saMskRta- sarvabhUtAtmabhUtasya samyag bhUtAni pazyataH / pihitAsravasya dAntasya pApaM karma na badhyate // - - (10) mUla- paDhamaM nANaM tao bayA, evaM ciTThai savvasaMjae / annANI ki kAhI kiMvA nAhii cheya pAvagaM / / saMskRta- prathamaM jJAnaM tato dayA evaM tiSThati sarvasaMyataH / ajJAnI ki kariSyati, kiM vA jJAsyati cheka pApakam / / mUla- soccA jANai kallANaM soccA jANai pAvagaM / ubhayaM pi jANai soccA jaM cheyaM taM samAyare // saMskRta- zrutvA jAnAti kalyANaM zrutvA jAnAti pApakam / ubhayamapi jAnAti zrutvA yacchekaM tatsamAcaret //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha SaDjIvanikA adhyayana dohA-kimi caliye, kimi Thahariye, kimi baiThiya, kimi soya / kimi khAiya, kimi boliye, jAsoM pApa na hoya // apaM-kaise cale, kaise khar3A ho, kaise baiThe, kaise soye, kaise khAye aura kaise bole ? jisase pApakarma kA bandha na ho ? dohA-jatana caliya, Thahariya jatana, jatana baiThi aba soya / jatanahiM khAiya, bhAkhiye, tAsoM pApa na hoya // artha-yatanApUrvaka cale, yatanApUrvaka khar3A ho, yatanApUrvaka baiThe, yatanApUrvaka sove, yatanApUrvaka khAve aura yatanApUrvaka bole / isase pApa karma nahIM baMdhatA hai| caupAI- nija samAna saba jIvani jAna, jIvani pai sama dITha tu mAne / ___ Anava-rodhI, bamI tu hoI, pApa karama baMdhata nahiM koI // artha-jo saba jIvoM ko apane samAna mAnatA hai, jo saba jIvoM ko samyak dRSTi se dekhatA hai, jo Asrava kA nirodhaka hai, aura indriyoM kA dAnta (nigrAhakajayI) hai, usake pApa karma kA bandha nahIM hotA hai| . (10) dohA-prathama mAna pAU~ kyA, yoM saba saMjati pApa / ajJAnI kaise kare, kA jAne puna-pApa // artha-pahile jJAna, tatpazcAt dayA, isa prakAra se saba saMyatI saMyama meM sthita hote haiM / ajJAnI kyA karegA? vaha kyA jAnegA ki kyA zreya hai aura kyA pApa hai ? bohA -suni jAne kalyANa koM, suni ho jAne pApa / muni ke jAne duhunikoM, jo hita kara su mApa / ma-jIva sunakara kalyANa ko jAnatA hai, aura sunakara hI pApa ko jAnatA hai / kalyANa aura pApa donoM hI sunakara jAne jAte haiM / inameM se jo zreya ho, usI kA AcaraNa karanA caahie|
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra (12) mUla- jo jIve vi na yANAi ajIve vi na yANaI / jIvAjIve ayANaMto kahaM so nAhii saMjamaM / / saMskRta- yo jIvAnapi na jAnAti ajIvAnapi na jAnAti / jIvAjIvAnajAnan kathaM sa jJAsyati saMyamam / / mUla- jo jIve vi viyANAi ajIve vi viyANaI / jovAjove viyAgaMto so hu nAhii saMjamaM // saMskRta -- yo jIvAnapi vijAnAti ajIvAnapi vijAnAti / jIvAjIvAn vijAnan sa hi zAsyati saMyamam / / (14) mUla- jayA jIve ajove ya do vi ee viyANaI / / tayA gaI bahuvihaM savva jIvANa jANaI / saMskRta- yadA jIvAnajIvAMzca dvAvapyeto vijAnAti / tadA gati bahuvidhAM sarva jIvAnAM jAnAti // mUla-- jayA gaI bahuvihaM sabajIvANa jANaI / tayA puNNaM ca pAvaM ca baMdhaM mokkhaM ca jaannii| saMskRta- yadA gati bahuvidhAM sarvajIvAnAM jAnAti / tadA puNyaM ca pApaM ca bandhaM mokSaM ca jAnAti // mUla- jayA pugNaM ca pAvaM ca baMSaM mokkhaM ca jANaI / tayA nivivie moe je vizve je pa mANuse / / saMskRta- yadA puNyaM ca pApaM ca bandhaM mokSa ca jAnAti / tadA nirvinte bhogAn yAn divyAn yAMzca mAnuSAn //
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha SaDjIvanikA adhyayana (12) dohA - jo jIvahu jAne nahIM, aru jIva-ajIva na jAnato so artha - jo jIvoM ko bhI nahIM jAnatA, ajIvoM ko bhI nahIM jAnatA, vaha jIva aura ajIva ko na jAnane vAlA saMyama ko kaise jAnegA ? ajIbahu na jAna / saMjama kima jAna || (13) dohA - jo jIvahu ko jAnaI. aru ajIva hUM jAna / jIva-ajIrbAha jAnato, so saMjama hUM jAna // * artha- jo jIvoM ko bhI jAnatA hai aura ajIvoM ko bhI jAnatA hai, vahIjIva aura ajIva donoM ko jAnanevAlA hI saMyama ko jAna sakegA / (14) dohA - jAne jIva ajIva jaba, doU jAnata joya / taba bahuvidha gati jAnaI, saba jIvanikoM sopa // artha- jaba manuSya jIva aura ajIva ina donoM ko jAna letA hai, taba vaha saba jIvoM kI bahuvidha gatiyoM ko bhI jAna letA hai / (15) dohA - jaba bahuvidha gati jAna hI, saba jIvanikoM jAna / taba jAne baMdha ru mukati, punya-pApa pahicAna // dohA artha- - jaba manuSya saba jIvoM kI bahuvidha gatiyoM ko jAna letA hai, taba vaha puNya-pApa bandha aura mokSa ko bhI jAna letA hai / " (16) - jaba jAne baMdha ru mukati, taba sura-nara ke bhoga saba 53 punya pApa pahicAna / leta asAra su jAna / / ayaM - jaba manuSya puNya-pApa bandha aura mokSa ko jAna letA hai, taba jo bhI devoM aura manuSyoM ke bhoga haiM, unase virakta ho jAtA hai /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. dazavakAlika sUpa mUla- jayA nividie bhoe je vivve je ya mANuse / tayA cayai saMjoga sammitara - bAhiraM // saMskRta- yadA nirvinte bhogAn yAn divyAn yAMzca mAnuSAn / tadA tyajati saMyogaM sAbhyantara * bAhyam / / mUla- jayA cayai saMjogaM sammitara . bAhiraM / ' tayA muMDe bhavittANaM pabvaie aNagAriyaM / / saMskRta- yadA tyajati saMyogaM sAbhyantara * bAhyam / tadA muNDo bhUtvA pravrajatyanagAratAm // (19) mUla- jayA muMDe bhavitsANaM pabvAie aNagAriyaM / :: tayA saMvaramukkiTTha dhammaM phAse aNutaraM // saMskRta- yadA muNDo bhUtvA pravrajatyanagAratAm / ... tadA saMvaramutkRSTaM dharma spRzatyanuttaram / (20) mUla- jayA saMvaramukkiTTha dhammaM phAse aNutaraM / / ... tayA dhuNai kammarayaM abohikalusaM kaaN|| saMskRta- yadA saMvaramutkRSTaM dharma spRzatyanuttaram / . . . . . tadA dhunAti karmarajaH abodhi - kaluSaM kRtam / / (21) mUla- jayA dhuNai kammarayaM abohikalusaM kaDaM / .. . tayA savvattagaM nANaM vaMsaNaM cAbhigacchaI // saMskRta- yadA dhunAti karmarajaH abodhi - kaluSaM kRtam / / .. tadA sarvatragaM jJAnaM darzanaM cAbhigacchati / /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha SaDjIvanikA adhyayana bohA-jaba sura-nara ke bhoga je, jAna asAra buleta / / taba bAhira bhItara huke, saMjogani taji deta / / ..: artha-jaba manuSya daivika aura mAnuSika mogoM se virakta ho jAtA hai, taba vaha bhItarI aura bAhirI saMyoga ko tyAga detA hai / dohA-jaba bAhira bhItara hai ke, saMyogani taji deta / .. .. taba mukhita hUM ke gahai, pada anagAra saheta / / . artha-jaba manuSya bhItarI aura bAhirI saba saMyoga ko tyAga detA hai, taba vaha muMDita hokara anagAra (sAdhu) vRtti ko svIkAra karatA hai| (19) dohA-jaba muMDita ha ke gahai, pada anagAra saheta .. taba mahAna saMvara parasi, parama dharama ko leta // . , artha-jaba manuSya muDita hokara anagAra-vRtti ko svIkAra karatA hai taba vaha utkRSTa saMvarAtmaka anuttara dharma kA sparza karatA hai| (20) bohA-jaba mahAna saMvara parasi, parama dharama ko leta / taba abodhi pAtaka maI, jhaTaka karama-raja deta / / artha-jaba manuSya utkRSTa saMvarAtmaka anuttara dharma kA sparza karatA hai, |b vaha abodhi (ajJAna aura mithyAtva) rUpa pApa-dvArA saMcita karma-raja ko dhuna DAlatA hai| (21). bohA-jaba abodhi pAtaka maI, maTaki karama-raja deta / taba saba vyApI zAna mara darasana ko pA let|| artha-jaba vaha abodhi rUpa pApa-dvArA saMcita karma-raja ko dhuna DAlatA hai, taba vaha sarvatragAmI kevalajJAna aura kevaladarzana ko prApta kara letA hai|
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 dazavakAlikasUba (22) jayA savvattagaM nANaM dasaNaM cAmigacchAI / tayA logamalogaM ca jiNo nANaha kevalI // saMskRta- yadA sarvatragaM jJAnaM darzanaM cAbhigacchati / tadA lokamalokaM ca jino jAnAti kevalI // (23) mUla- jayA logamalogaM ca jiNo jANai kevalI / tamA joge nimittA selesi parivajjaI // saMskRta- yadA lokamalokaM ca jino jAnAti kevalI / tadA yogAn nirudhya zailezI pratipadyate / / mUla- jayA joge nimittA selesi parivajjaI / tayA kammaM vittANaM siddhi gacchai nIrao // saMskRta- yadA yogAn nirudhya zailezI pratipadyate / tadA karma kSapayitvA siddhi gacchati nIrajAH / / (25) mUla- jayA kanma khavittANaM siddhi gacchai nIrao / tayA logamatthayatyo siddho havai sAsao // saMskRta- yadA karma kSapayitvA siddhi gacchati nIrajAH / tadA lokamastakasthaH siddho bhavati zAzvataH // (26) suhasAyagassa samaNassa sAyAulagassa nigAmasAissa / uccholaNApahoiyassa dulahA suggai tArisagassa // saMskRta- sukhasvAdakasya zramaNasya sAtAkulakasya nikAmazAyinaH / utkSAlanApradhAvinaH durlabhA sugatistAdRzakasya / /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturSa pajIvanikA adhyayana (22) dohA-jaba saba vyApI mAna ara, barasana ko pA leta / taba jAnata jina kevalI, loka aloka-sameta // artha-jaba vaha sarvatra-gAmI kevalajJAna aura kevaladarzana ko prApta kara letA hai, taba vaha kevalI jina hokara loka aura aloka ko jAna letA hai| (23) dohA--jaba jAnata jina kevalI, loka aloka sameta / taba joganikoM rokike, giri ghiratA pA leta / / artha-jaba vaha kevalI jina hokara loka-aloka ko jAna letA hai, taba vaha yogoM kA nirodhakara zailezI (parvata-sadRza sthira) avasthA ko prApta hotA hai| (24) bohA-jaba joganikoM roki ke, giri-thiratA pA leta / taba karamani ko nAsa kari, nIraja zivapada leta // artha-jaba vaha yoga kA nirodha kara zailezI avasthA pA letA hai, taba vaha karmoM kA kSaya kara nIraja (karma-raja-vimukta, ho siddhi ko prApta karatA hai| (25) dohA-jaba karamani ko nAsa kari, nIraja ziva pada leta / taba su loka-sira piti liye, sAsvata siddha suveta // artha-jaba vaha karmoM kA kSaya kara raja-vimukta siddhi ko prApta karatA hai, taba vaha loka ke mastaka para sthita zAzvata siddha hotA hai| (26) caupAI-- sula-AsvAdaka zramaNa ju hoI, sAtA ko utakaMThita joI / Agama-vacana laghi bahu sovai, jo vinu jatana dharana-kara dhovai / / gArava tInoM jAke hoMya, zramaNa-kriyA meM zithila ju soya / aiso hoya Acarana jAko ya uttama gati durlabha hai tAko // artha-jo zramaNa sukha kA rasika, sAtA ke lie Akula, akAla meM sonevAlA aura hAtha-paira Adi ko bAra-bAra dhone vAlA hotA hai, usake lie sugati durlabha hai|
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 dazakAlikA (27) mUla- tavoguNapahANassa ujjumai . tijamArayansa / parosaheM jiNaMtassa sulahA suggai tArisagassa // saMskRta-- tapoguNapradhAnasya Rjumati-kSAntisaMyamaratasya / parISahAn jayataH sulabhA sugatistAdRzakasya / .. : mUla - pacchA vi te payAyA khippaM gacchaMti amr-bhvnnaaii| jesi pio tavo saMjamo ya AMtI ya baMbhaceraM ca // . saMskRta- pazcAdapi te prayAtAH kSipraM gacchanti amara bhavanAni / yeSAM priyaM tapaH saMyamazca kSAntizca brahmacarya ca // mUla- icceyaM . chajjovaNiyaM. sammaTThiI sayA jae / . dulahaM lamitta sAmaNNaM kammuNA na virAhejjAsi // - tibemi saMskRta- ityetAM SaDjIvanikAM samyagdRSTiH sadA yataH / durlabhaM labdhvA zrAmaNyaM karmaNA na virAdhayet // . -iti bravImi
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha SaDjIvanikA adhyayana (27) caupAI- jina meM tapa-pradhAna guna pAvai, saralamato saMgama rati lAveM / khamI parIsaha-vijayI joI, sulama sugati aisaniko hoI // artha-jo zramaNa tapoguNa meM pradhAna, sarala mati, kSAnti tathA saMyama meM rata aura parISahoM ko jItane vAlA hotA hai, usake lie sugati sulabha hai| (28) dohA-jinako tapa saMjama kSamA, zIla hiye te bhAya / pAche hU dIkSita bhaye, amara-bhavana te nAya / / arSa-jinheM tapa, saMyama, kSamA aura brahmacarya priya haiM, ve zIghra hI deva-bhavanoM (svarga) ko prApta hote haiM, bhale hI ve pichalI avasthA meM pravajita hue hoN| bohA-lahike duralabha samanatA, e khaTa jIvanikAya / / sadA jatana sama-varasi rakhi, vikarana te na satAya / / :: . .:. artha-durlabha zramaNa bhAva ko prApta kara samyak dRSTi aura sadA sAvadhAna zramaNa isa SaDjIvanikAya kI karmaNA-mana vacana aura kAya se virAdhanA na kare / aisA maiM kahatA huuN|
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcamaM piMDesaNA ajjhayaNaM (paDhamodde so) (1) mUla- saMpatte bhikkhakAlammi asaMbhaMto amucchio / imeNa kamajogeNa bhatta-pANaM gvese|| saMskRta- samprApte bhikSAkAle asaMbhrAnto'mUrcchitaH / anena kramayogena bhakta-pAnaM gaveSayet / / (2) mUla- se gAme vA nagare vA goyaraggago muNo / care mandamaNubdhigo avakkhittaNa ceyasA // saMskRta- sa grAme vA nagare vA gocarAgragato muniH / carenmandamanudvignaH avyAkSiptena cetasA / / mUla- purao jugamAyAe pehamANo mahiM care / bajjato bIya-hariyAI pANe ya dagamaTTiyaM // saMskRta- purato yugamAtrayA prekSamANo mahIM caret / varjayan boja-haritAni prANAMzca daka-mRttikAm / /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDaiSaNA adhyayana (prathama uddezaka) dohA-samaya pAyake bhIkha ko bhrAMti-rahita vinu rAga / . yA vidhi khAna ru pAna koM, DhUMDhana meM muni lAga // artha-mikSA kA kAla prApta hone para muni bhrAnti-rahita evaM mUrihita hokara Age batalAye jAne vAle krama-yoga se bhakta-pAna kI gaveSaNA kare / (2) dohA-gayo gocarI-kAja muni, pura gAmAdika-mAhi / palaM maMda, ubavega-vina, ita uta cita na calAi // artha-grAma yA nagara meM gocarI ke lie gayA huA vaha muni dhIme-dhIme, dvega-rahita evaM vikSepa-rahita zAnta-citta hokara IryA-samiti-pUrvaka cle| bohA-Age ko jovata cala, nija-tanu ke paramAna / bIja harita ko parihari, baMtu, jala hu mRtikAna // varSa-sAmane yuga-pramANa cAra hAtha bhUmi dekhatA huA, bIja, hariyAlI (vanaspati), dvIndriyAdi prANI, sacitta jala aura sacitta miTTI ko bacAtA humA cle|
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlika sUtra ovAyaM visamaM khANu vijjalaM parivajjae / saMkameNa na gacchijjA vijjamANe parakkame // saMskRta- avapAtaM viSamaM sthANu vijjalaM parivarjayet / saMkrameNa na gacchet vidyamAne parAkrame // mUla- pavate va se tattha pakkhalaMte va saMjae / hiMsejja pANa-bhUyAI tase aduva thAvare // saMskRta- prapatan vA sa tatra praskhalan vA saMyataH / hiMsyAt prANa-bhUtAni basAnathavA sthAvarAn / / III III 1:11 mUla- tamhA teNa na gacchijA saMjae susamAhie / sai aneNa maggeNa jayameva parakkame // saMskRta- tasmAttenaM na gacchet saMyataH susamAhitaH / satyanyasmin mArge yatameva parAkramet // (7) mUla- iMgAlaM chAriyaM rAsiM tusarAsiM ca gomayaM / sasarahiM pAehiM saMjo taM na ikamme // saMskRta- AgAraM kSArikaM rAzi tuSarAzi ca gomayam / sasarakSAbhyAM pAdAbhyAM saMyatastaM nAkAmet / / mUla- na carenja vAse vAsaMte mahiyAe va par3atIe / . mahAvAe va vAyaMte tiricchasaMpAimesu vaa|| saMskRta- na cared varSe varSati mahikAyAM vA patantyAm / mahAvAte vA vAti tiryak-saMpAteSu vA //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana (4) caupAI - gaDDhA visama paMtha pariharaI, ThUMTha tathA kAde teM TaraI / saritAvika uladhi nahiM jAvaM, chato paMtha dUjo jo pAvaM // artha - dUsare acche mArga ke hote hue gaDDhe, Ubar3a-khAbar3a bhU-bhAga, kaTe hue sUkhe per3a yA anAja ke DaMThala aura paMkila (kIcar3a - yukta) mArga ko TAle tathA saMkrama (jala yA gaDDhe ko pAra karane ke lie kASTha yA pASANa - racita pula) ke Upara se na jAve / (5) jo saMjamI gaeNla yahi dhAvaM, so Akhar3e tathA pari jAvaM / prAni bhUta kI hiMsA karaI, trasa athavA thAvara saMharaI // artha - mArga se jAte hue sAdhu kA yadi vahAM paira phisala jAya athavA khaDDhe meM gira jAya, to dvIndriyAdi trasa prANiyoM kI tathA ekendriya sthAvara prANiyoM kI hiMsA karatA hai / arthAt aise mArga se calane para Atma-pIr3A aura jIva-virAdhanA kI saMbhAvanA rahatI hai / caupAI caupAI - tAteM aise paMtha na jAye, aura paMtha joloM vaha pAvaM, (6) saMjata jo samAdhi mana lAvaM / jatanavaMta vAhI maga jAve // artha - isalie dUsare mArga ke hote hue susamAhita (sAvadhAna) saMyamI sAghu ukta mArga se nahIM jAve / yadi kadAcit dUsarA acchA mArga na ho to usa mArga se ft yatanApUrvaka jAve / (7) soraThA- chAra ra tusa Dhera, gobara aura ju koyalA / raja- sAne paga phera, inako laMghana naha karaM // - 63 artha - saMyamI muni sacitta raja se bhare hue pairoM se koyale, rAkha, bhUse aura gobara ke Dhera ko lAMgha kara na jAve / (4) dohA - barakhA barasata nahi calaM, kuharA paratahu nAhi / mahAvAta ke bAjate, parata pataMga na jAhi // artha - varSA barasa rahI ho, kuharA gira rahA ho, mahAvAyu cala rahI ho aura mArga meM pataMgiyA Adi aneka prakAra ke jIva idhara-udhara ur3a rahe hoM to aise samaya meM sAdhu gocarI ke lie na jAve /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlika sUtra mUlaM- na carejja vesasAmaMte baMbhaceravasANue / baMbhayArissa tassa hojjA tattha visotiyA // saMskRta- na cared vezasAmante brahmacaryavazAnugaH / brahmacAriNo dAntasya bhavettatra visrotsikaa| mUla- aNAyaNe caraMtassa saMsaggoe abhikkhaNaM / hojja vayANaM pIlA sAmaNNammi ya sNso|| saMskRta- anAyatane carataH saMsargeNAbhIkSNam / bhaved vratAnAM pIDA zrAmaNye ca saMzayaH // mUla- tamhA evaM viyANittA bosaM duggaivaDDhaNaM / vajjae . muNI egaMtamassie / saMskRta- tasmAdetadvijJAya doSaM durgativardhanam / varjayed vezasAmantaM munirakAntamAzritaH / / (12) mUla- sANaM sUiyaM gAviM dittaM goNaM hayaM gayaM / saMDigmaM kalahaM juddha dUrao privjje|| saMskRta-- zvAnaM sUtikA gAM dRptaM gAM hayaM gajam / saMDinbhaM kalahaM yuddha dUrataH parivarjayet / / (13) mUla apanA iMbiyANi saMskRta- anunnato indriyANi nAvaNae appahi- aNAule / jahAbhAgaM damaittA muNI cre|| nAvanataH aprahRSTo'nAkulaH / yathAbhAgaM damayitvA munizcaret / /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana caupAI- brahmacarya ke dhAranahAre, vezyA ke par3osa ko TAre / bAnta brahmacArI mana mAhI, vA pala vikRta citta hai jaahii|| artha-brahmacarya kI rakSA ke lie brahmacArI sAdhu vezyAoM ke muhalle meM gocarI ko na jAve / kyoMki vahAM jAnevAle dAnta (indriya-jayI) sAdhu ke bhI visrotasikA ho sakatI hai, arthAt citta caMcala ho sakatA hai| caupAI- vezyAdika ke pAna ajogA, china china maye tAsu saMjogA / vratani mAMhi pIr3A upajAhI, ha saMdeha namanatA-mAhI / / artha-- anAyatana (ayogya sthAna) meM vicaraNa karane vAle sAdhu ke (vezyAoM ko muhalle meM bAra-bAra Ane-jAne se) unake saMsarga hone ke kAraNa vratoM kI pIr3A (vinAza) aura zramaNapane meM saMzaya ho sakatA hai| (11) bohA-tAteM yAkoM jAni ke, duragati-bAdana dosa / muni ikaMta-dhArI ta pAtara - paMca - parosa / artha-isalie ise durgati bar3hAne vAlA doSa jAnakara ekAnta (mokSamArga) kA abhilASI muni vezyAoM ke mohalle meM gocarI ke lie na jAve, kintu upara jAne kA parityAga kare / (12) bohA- matta balada, sisu-khela-pala, surabhi prasUtA svAna / haya gaya kalaha ra samara ke, tajiya dUrateM pAna / artha- jahA~ kuttA ho, nava-prasUtA (thor3e samaya kI vyAI huI) gAya ho, unmatta baila ho, madonmata hAthI aura ghor3A ho, jahAM bacce khela rahe hoM, jahAM para kalaha aura yuddha ho rahA ho, aise sthAnoM ko dUra se hI parityAga kare / (13) bohA-nahiM harasita, nahiM Akulita, nata unnata hui nAhi / napAbhAga iMdriyani bami, muni vicara maga-mAhi // artha-mUni na unnata hokara (UMcA mukha kara), na avanata hokara (bahuta maka kara), na harSita hokara aura na vyAkula hokara yathAyogya indriyoM kA damana kara cle|
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra (14) davadavassa na gacchajjA bhAsamANo ya goyare / hasaMto nAbhigacchejjA kulaM uccAvayaM sayA // saMskRta- dravaM dravaM na gacchet bhASamANazca gocare / hasan nAbhigaccheta, kulamuccAvacaM sadA // mUla- AloyaM thiggalaM dAraM saMdhiM dagamavaNANi ya / caraMto Na viNijjhAe saMkaTThANaM vivjje|| saMskRta- AlokaM thiggalaM dvAraM sandhiM dakabhavanAni ca / caran na vinidhyAyet zaGkAsthAnaM vivarjayet // (16) mUla-- raNo gihavaINaM ca rahassArakkhiyANa y| saMkilesakaraM ThANaM dUrao privjje|| saMskRta-- rAjJo gRhapatInAM ca rahasyArakSikANAJca / saMklezakaraM sthAnaM dUrataH parivarjayet // (17) mUla- paDikuThaM kulaM na pavise mAmagaM parivajjae / aciyattaMkulaM na pavise ciyatta pavise kulaM / saMskRta -- pratikruSTaM kulaM na pravizet mAmakaM parivarjayet / aciyatta kulaM na pravizet niyatta pravizet kulam / / (18) mUla- sANIpAvArapihiyaM appaNA nAvapaMgure / kavADaM no paNollejjA oggahaMsi ajAiyA / saMskRta-- zANI - prAvAra - pihitaM AtmanA nApavRNuyAt / kapATaM na praNodayet avagrahe ayAcitvA / /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana 67 (14) dohA-gocari saTa saTa nahiM cale, bolata ha~sata na jAhi / sadA kahUM nAva nahIM, UMca-nIca kula mAhiM / / arSa-gocarI ke samaya sAdhu dar3abar3a karatA-daur3atA huA na jAve / haMsatA huA aura bolatA huA bhI na jAve / kintu sadA UMca-nIca grAhya kula meM IryAsamiti pUrvaka gocarI ke lie jAve / bohA-bhota, rokhA, dvAra puni, saMdhi nora-ghara jAna / inahi na jova cAlato, tyAgai zaMkA-yAna / arSa-bhikSA ke lie ghUmatA huA sAdhu Aloka (jAlI-jharokhe), piggala (TIvAla ke cheda) dvAra, sandhi (bhItoM kA jor3a athavA coroM ke dvArA kiye gaye bhIta ke cheda) aura jala-bhavana (pAnI rakhane kA sthAna) ko TakaTakI lagAkara na dekhe aura ina jaise sabhI zaMkA ke sthAnoM ke dekhane kA parityAga kre| bohA-bhUpa-bhavana, gRhapati-bhavana, rakSaka rahasa ju Ahi / dukha-dAyaka jo thAna so tarja dUrateM tAhi // gocarI ke lie jAtA huA muni rAjA kA mahala, gRhapatiyoM ke bhavana, koTapAla Adi ArakSakoM ke nivAsa aura rahasya (gupta) sthAna kA dUra se hI parityAga kre| (17) pAI- kula niSiddha meM dhasie nAhIM, jihi varajyo ha tajie tAhIM / neha-rahita kula pravisiya nAhI, pravisiya prItivaMta kul-maahiiN|| ___ artha-muni pratiRSTa (zAstra-niSiddha) kula meM praveza na kare, mAmaka (gRhasvAmI dvArA manA kiye) ghara meM na jAve, prIti aura pratIti rahita kula meM bhI praveza na kare / kintu prIti aura pratIti vAle kula meM hI gocarI ke lie praveza kare / dohA-sana-paTa yA cikateM Dhakyau, nahIM udhAra dvAra / vinu Ayasu ke Apa hI, khole nahIM kivAra / / arSa-muni gRhasvAmI kI AjJA ke binA sana-pATa se yA cika Adi se uke dvAra ko na ughAr3e aura na kivAr3oM ko khole /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra (16) mUla- goyaraggapaviTTho u vaccamuttaM na dhArae / ogAsaM phAsuyaM naccA annaviya vosire // saMskRta- gocarAgrapraviSTastu varSomUtraM na dhArayet / avakAzaM prAsukaM jJAtvA anujJApya vyutsRjet // (20) mUla- nIyaduvAra tamasaM kohagaM parivajjae / acakkhuvisao jattha pANA duppaDilehagA / saMskRta- nIcadvAraM tamo (mayaM) koSThakaM parivarjayet / acakSurviSayo yatra prANAH duSpratilekhyakAH / / (21) mUla- jattha pupphAI bIyAI vippaiNNAI koTThae / ahuNovalita ullaM daThUNa parivajjae / saMskRta- yatra puSpANi bIjAni viprakIrNAni koSThake / adhunopaliptamAdraM dRSTvA parivarjayet // (22) mUla- elagaM dAragaM sANaM vacchagaM vAvi koTThae / ullaMdhiyA na pavise viUhittANa va saMjae / saMskRta- eDakaM dArakaM zvAnaM vatsakaM vApi koSThake / ullaMghya na pravizet vyUhya vA saMyataH / / (23) mUla- asaMsata paloejjA nAidUrAvaloyae / upphullaM na viNijjhAe niya?jja ayNpiro|| saMskRta- asaMsakta praloketa nAtidUramavaloketa / utphullaM na vinidhyAyet nivartetAjalpitA / /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana (19) bohA - bAdhA le mala-mUtra ko, gocari kAja na jAya / ___ upaja, lakhi niradosa pala, taja su mAyasu pAya // marSa-gocarI ke lie gayA huA sAdhu mala-mUtra kI bAdhA na rkhe| (malamUtra kI bAdhA se rahita hokara ke gocarI ke lie jaave| phira bhI yadi kadAcit mala-mUtra kI bAdhA A jAya to) prAsuka sthAna ko dekha, usake svAmI kI anumati lekara vahAM mala-mUtra kA tyAga kre| (20) bohA-laghu duvAra koThA taja, aMdhakAra jahaM chAya / .. kaThina prAni ko pelano, jahAM doThi nahiM jAya / artha-jahAM cakSu kA viSaya na hone ke kAraNa prANI bhalI bhAMti dekhe na jA sake, aise bahuta nIce laghu dvAra vAle andhakAra pUrNa koThe meM jAkara gocarI lene kA tyAga kre| (21) bohA-jA koThe meM kusuma aru, bIja bIkhare hoMya / gIlo, aba ho ko lipyo, dekhi choDiye soya // . arSa-jisa koThe meM yA koThe ke dvAra para puSpa-bIja Adi vikhare hue hoM, use tathA tatkAla ke liye hue gIle makAna ko dekha kara muni vahAM jAne kA tyAga kare / (22) dohA-aja bAlaka bacharA sunI, rahe ju koThe baiTha / tinahi laMdhi vA dUra kari, saMjati tahAM na paitth|| artha-jisa koThe ke dvAra para bher3a-bakarI, bAlaka, kuttA, bachar3A ho, athavA isI prakAra kA koI dUsarA jAnavara ho to unheM ullaMghana karake yA haTAkara sAdhu ghara meM praveza na kre| (23) bohA-lakhe nahIM ati lIna hai, taka dUrateM nAhi / khile dRgani dekha na kachu, aru' adIna nikasAhi // 1 pAThAntara-'vina dekhe nikasAhi' /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAkAlina satra . (24) mUla- aibhUmi na gacchejjA goyaraggago muNI / kulassa bhUmi jANittA miyaM bhUmi parakkame // saMskRta- atibhUmi na gacchet gocarAgragato muniH / kulasya bhUmi jJAtvA mitAM bhUmi parAkramet / / (25) mUla- tattheva paDilehejjA bhUmibhAgaM viyakkhaNo / siNANassa ya baccassa saMlogaM parivajjae / saMskRta- tava pratilikhet bhUmibhAgaM vicakSaNaH / snAnasya ca varcasaH saMlokaM parivarjayet // (26) mUla- bagamaTThiyaAyANaM bIyANi hariyANi ya / parivajjato ciTThajA savviviyasamAhie / saMskRta- daka-mRttikA''dAnaM bIjAni haritAni ca / parivarjayaMstiSThet sarvendriyasamAhitaH // (27) mUla- tatya se ciTThamANassa Ahare pANa-bhoyaNaM / akappiyaM na icchajjA paDigAhejja kappiyaM // saMskRta- tatra tasya tiSThataH Aharet pANa-bhojanam / akalpikaM na icchet pratigRhNIyAt kalpikam / /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana arSa-gocarI ke lie gayA sAdhu kisI kI ora Asakti-pUrvaka na dekhe, ghara ke bhItara dUra taka lambI najara DAlakara bhI na dekhe tathA AMkheM phAr3a-phAr3akara-TakaTakI lagAkara nahIM dekhe / yadi vahAM bhikSA na mile to kucha bhI nahIM bolatA huA, dInatA na dikhalAtA huA vahAM se vApisa lauTa Ave / (24) bohA-gocari-kArana muni gayo, atibhUmahiM nahiM jAhi / kula-bhUmihi pahicAni ke, mita bhUmihi avagAhi // artha-govarI ke lie gayA huA muni atibhUmi meM arthAt gRhastha kI maryAdita bhUmi se Age usakI AjJA ke binA na jAve / kintu kala kI bhUmi ko jAnakara jisa kula kA jaisA AcAra ho, vahAM taka kI parimita bhUmi meM hI jAve / (25) bohA-pratilekhana tita hI kara, bhUmi-bhAga paTu hoi / nhAna-bhavana baracasahu koM, nahiM avaloke soi // artha-vicakSaNa (deza-kAla aura zAstra-maryAdA kA jJAtA) muni usa sImita yA maryAdita bhUmi meM hI bhU-bhAga kA pratilekhana kare arthAt usa bhUmi ko pUja kara khar3A rahe / jahA~ se snAna aura zauca kA sthAna dikhAI par3e, usakA tyAga kre| (26) vohA -- jala mRtikA ko Agamana, bIja harita ko chora / ___sAdhI saba indriyani jina, muni Thaharai tahiM tthor|| artha-saba indriyoM ko vaza meM rakhatA huA samAdhivanta muni sacitta jala aura sacitta miTTI-yukta sthAna ko, bIjoM ko aura hariyAlI ko chor3akara khar3A rhe| (27) bohA-tA pala paM Thaharayo munI, gahai ju bhojana-pAna / nahiM ajoga ko saMgrahai, gahai joga nija jAna / artha - vahAM khar3e hue muni ke lie koI bhojana-pAna deve to akalpanIya ko grahaNa na kare, kintu kalpanIya (grahaNa karane ke yogya) ko hI grahaNa kare /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikApUna Aharato siyA tatya parisADejja bhoyaNaM / detiyaM paDiyAikkhe na me kappai taarisN|| saMskRta- AharantI syAttatra parizATayed bhojanam / dadatI pratyAcakSIta na me kalpate tAdRzam / / (29) mUla- sammaddamANI pANANi bIyANi hariyANi ya / asaMjamAra naccA tArisaM parivajjae / saMskRta- sammardayantI prANAn bIjAni haritAni ca / asaMyamakAroM jJAtvA tAdRzaM parivarjayet / / (30-31) mUla- sAhaTu niksavittANaM saccittaM ghaTTiyANa ya , taheya samaNavAe udagaM saMpaNoliyA // AgAhaittA calaittA Ahare pANa-bhoyaNaM / detiyaM paDiyAikkhe, na me kappai taarisN|| saMskRta- saMhRtya nikSipya sacittaM ghaTTayitvA ca / tathaiva zramaNArthaM udakaM saMpraNudya / / avagAhya cAlayitvA Aharet pAna-bhojanam / dadatI pratyAcakSIta na me kalpate tAdRzam / / (32) mUla- purakammeNa hatyeNa bavvoe bhAyaNeNa vA / betiyaM paDiyAikkhe na me kappai taarisN|| saMskRta- puraHkarmaNA hastena dA bhAjanena vA / dadatI pratyAcakSIta na me kalpate tAdRzam //
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana 73 (28) bohA-tita ita utakoM garatI, parasa bhojana joi / denahAri soM yoM kahai, aiso cahiya na moha // artha-sAdhu ke lie AhAra-pAnI detI huI strI yadi kadAcit AhAra-pAnI ko bhUmi para girAve to muni usa dene vAlI se kahe ki isa prakAra kA AhAra-pAnI mere lie nahIM kalpatA hai, arthAt mere grahaNa karane ke yogya nahIM hai| (29) dohA-bIja harita prAnIni koM maradana karatI hoi / jAni asaMjama-kArinI, deti tarja muni soya // .. artha-yadi prANiyoM ko, bIjoM ko aura hariyAlI ko kucalatI-rauMdatI huI trI AhAra-pAnI ko deve to sAdhu use asaMjama-kAriNI jAnakara usase AhAra-pAnI nahIM leve| (30-31) caupAI- aisei mani-hita sacita milAI, vA sacitta para acitta rkhaaii| posi hilAya nIra-avagAhI, bhojana-pAna ju deya claaii| denahAri-soM muni kaha aiso, moko nahiM kalpita hai teso / 'so maiM yaha AhAra na leU, kalpa jo, tAhI ko seU // ' __ artha-- eka vartana meM se dUsare bartana meM nikAla kara, sacitta vastu ko acitta vastu ke sAtha milAkara, yA sacitta patrAdi ke Upara rakhakara, sacitta ko hilAkara, ghar3e Adi se bhare jala ko hilAkara, pAnI meM se calakara, AMgana Adi meM Dhale hue jala 7 nikAla kara sAdhu ke lie AhAra-pAnI deve to usa dene vAlI se kahe ki aisA hAra-pAnI mere lie nahIM kalpatA hai| (32) soraThA- pahile kiye sadosa, hAya kurachi bhAjana tathA / kahe ju rahI parosi, aiso kalpata mohi nahi // artha-purAkarma-kRta' hAtha se, karachI se yA vartana se bhikSA dene vAlI strI se kahe ki aisA AhAra mere lie nahIM kalpatA hai| 1 pAThAntara-'yaha kalpai nahiM moi'| 2 sAdhu ko bhikSA dene ke lie pahile sacitta jala se hAtha-kalachI Adi kA dhonA yA anya isI prakAra kA Arambha karanA purAkRta-karma kahalAtA hai|
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 dazarvakAlika sUtra (33-34) mUla- evaM udaolle sasiNiddha sasarakkhe maTTiyA Use / hariyAle hiMgulae maNosilA aMjaNe loNe / / gelya vaNiya seDiya soraThThiya piTThakukkusa kae ya / ukkaTThamasaMsaThe saMsaThe ceva bodhavve // saMskRta- evamudakAda: sasnigdhaH sasarakSo mRttikA USaH / haritAlaM hiMgulikaM manaHzilA aJjanaM lavaNam / / gairikaM varNikA-seTikA-saurASTrikA-piSTaM kukkusakRtazca / utkRSTamasaMsRSTaH saMsRSTazcaiva boddhavyaH / / (35) mUla- asaMsadruNa hatyeNa davIe bhAyaNeNa vA / dijjamANaM na icchejjA pacchAkammaM jahiM bhave // saMskRta- asaMsRSTena hastena dA bhAjanena vA / dIyamAnaM necchet pazcAtkarma yatra bhavet / / mUla- saMsaTThaNa ya hattheNa davIe bhAyaNeNa vA / dijjamANaM paDicchejjA jaM tatthesaNiyaM bhave // saMskRta--- saMsRSTena ca hastena dA bhAjanena vA / dIyamAnaM pratIcchet yattatraiSaNIyaM bhavet / / (37) mUla- doNhaM tu bhujamANANaM ego tattha nimaMtae / dijjamANaM na icchejjA chaMdaM se paDilehae / saMskRta- dvayostu bhujAnayorekastatra nimantrayet / doyamAnaM na icchet chandaM tasya pratilekhayet //
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNa adhyayana 75 chappaya (33-34) jala bhIne aru cIkane, sacitta raja-bhare hoya kara, miTTi khAra haratAla, lavana hiMgula manasila-bhara / aMjana phiTaphari gera cUna bhUsIsoM sAna, seta pIta mRttikA lagI kara soM jo jAna // phala-khaMDa hAtha vyaMjana lie, vyaMjana alipita jo rahai, yA vidhi lakhi dosa nivAriphaM, muni adosa ana-jala gahai / / artha * isI prakAra jala se AI hAtha se, snigdha hAtha se, tathA sacitta rajakaNa, mRttikA, kSAra, haritAla, hiMgula, mainasila, aMjana, namaka, geru, pIlI miTTI, sapheda miTTI, phiTakarI, tatkAla pIsA haA ATA, tatkAla kaTI huI dhAna, usake bhUse yA chilake aura phala ke choTe Tukar3oM yA hare pattoM ke rasa se sane hue kalachI aura vartana se bhikSA denevAlI strI se kahe ki isa prakAra AhAra-pAna mere lie nahIM kalpatA hai| dohA-asaMsRSTa kara kurachi-soM, bhAjana soM jo vetu / tAhi na cAhai hota jo, pacchAkarama ko hetu // artha-jahAM pazcAt-karma kA prasaMga ho, vahAM asaMmRSTa (bhakta-pAna se alipta) hAtha, kalachI aura bartana se diyA jAne vAlA AhAra muni na leve / (jisa vastu kA hAtha Adi para lepa lagane para use pIche dhonA par3e, use pazcAtkarma dopa kahate haiN|) dohA saMsRSTe kara kurachi aru, bhAjana soM jo deya / hoya tahAM niradosa to pahana kara muni soya // artha-saMsRSTa-bhakta-pAna se lipta hAtha, kalachI aura bartana se diyA jAne vAlA AhAra yadi epaNIya ho to muni le leve / (37) caupAI- do jana bhojana karate hoMya, eka bulAve mani ko joya // jo dUje kA bhAva na hoya, muni tasa asana gahai nahi koya / artha-jisa ghara meM do vyakti bhojana kara rahe hoM. unameM se yadi eka vyakti nimaMtraNa kare arthAt AhAra lene ke lie prArthanA kare (parantu dUsarA cupa rahe) to muni vahAM AhAra na le / dUsare ke abhiprAya ko dekhe, yadi use sAdhu ko denA apriya laga rahA ho to na le aura priya lagatA pratIta ho to le le|
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra (38) mUla- doNhaM tu bhujamANANaM do vi tattha nimaMtae / dijjamANaM paricchejjA jaM tatthesaNiyaM bhve|| saMskRta-- dvayostu bhujAnayoH dvAvapi . tatra nimantrayeyAtAm / dIyamAnaM pratIcchet yattatraSaNIyaM bhavet / / (39) mUla- gumviNoe unnatthaM vivihaM pANa-bhoyaNaM / mujjamANaM vivajjejjA muttasesaM paDicchae / saMskRta- gurviNyA upanyastaM vividhaM pAna-bhojanam / bhujyamAnaM vivarjayet bhuktazeSaM pratIcchet // (40-41) mUla siyA ya samaNavAe gugviNI kAlamAsiNI / uThThiyA vA nisIejjA nisannA vA puNuTThae / taM bhave bhatta-pANaM tu saMjayANa akappiyaM / detiyaM paDiyAikkhe na me kappai tArisaM // saMskRta- syAcca zramaNArthaM gurviNI kAlamAsinI / utthitA vA niSIdeta niSaNNA vA punaruttiSThet / tad bhaved bhaktapAnaM tu saMyatAnAmakalpikam / dadatIM pratyAcakSIta na me kalpate tAdRzam / / (42-43) mUla- thaNagaM pijjemANI dAragaM vA kumAriyaM / taM nikkhivitta, royaMtaM Ahare paann-bhoynnN|| taM bhave bhatta-pANaM tu saMjayANa akappiya / vitiyaM paDiyAikkhe na me kappai tArisaM //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana 77 (38) bohA-khAvana hAre boya jo, tAhi nimaMtrana deya / jo taha hoya adosa to, so donoM muni leya // arSa-usa ghara meM bhojana karane vAle donoM hI vyakti yadi nimaMtrita kareM to muni usa diye jAne vAle AhAra ko yadi eSaNIya ho to le le| __ (36) bohA-garamavatI nija-hita race bahuvidha bhojana-pAna / tinahiM taje, bhoge barca tinahi gahai muni jAna // artha-garbhiNI strI dvArA sva-nimitta banAyA huA vividha prakAra kA azanapAna vaha khA rahI ho to muni usake lene kA tyAga kre| hAM, khAne ke bAda yadi anucchiSTa-baca jAya to le leve / / (40-41) caupAI- pUre mAsani garabhina koI, baiThe uThe sAdhu-hita soI / athavA bahuri kharI so hoI, saMjati-joga na ana-jala soI / yA prakAra detihi kaha soI, aiso nahiM kalapata hai moI / so maiM yaha AhAra na leU, kalpai jo tAhI ko seU // artha-kAlamAsavatI (pUre dina vAlI) garbhiNI strI khar3I ho aura zramaNa ko bhikSA dene ke lie kadAcit baiThe, athavA baiThI ho aura khar3I ho jAye to usake dvArA dayA jAne vAlA bhakta-pAna saMyamI janoM ke lie akalpanIya hai| isalie muni denenAlI usa gabhiNI se kahe ki yaha azana-pAna mere lie nahIM kalpatA hai| (42-43) caupAI- bAlaka bAlikAhi paya pAvati, rovati tinahi gari jo mAvati / dene lage jala-mojana joI, munikoM nahiM kalapata hai soii|| denahAri-soM kaha muni soI, aiso nahi kalapata hai moI / so maiM yaha AhAra na leU, kalpa jo tAhI ko seU // marSa-bAlaka yA bAlikA ko stana-pAna karAtI huI strI use rote hue chor3akara nIce rakhakara bhojana-pAna lAve aura dene lage to vaha bhojana-pAna saMyatoM ke
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 dazavakAlika sUtra saMskRta- stanakaM pAvayanto dArakaM vA kumArikAm / taM (tAM) nikSipya rudantaM Aharet pAna-bhojanam / / tad bhaved bhaktapAnaM tu saMyatAnAmakalpikam / dadatI pratyAcakSIta na me kalpate tAdRzam // (44) mUla-- jaM bhave bhatta - pANaM tu kappAkappammi saMkiyaM / betiyaM paDiyAikkhe na me kappai tArisaM // saMskRta- yad bhaved bhaktapAnaM tu kalpyAkalpye zaGkitam / dadatI pratyAcakSIta na me kalpate tAdRzam / / mUla- dagavAraeNa pihiyaM nosAe pIDhaeNa vA / loDhaNa vA vi leveNa sileseNa va keNai // taM ca ummidiyA dejjA samaNahAe va dAvae / detiyaM paDiyAikkhe na me kappai tArisaM // saMskRta- 'dagavAraeNa' pihitaM 'nIsAe' pIThakena vA / 'loDheNa' vApi lepena zleSeNa vA kenacit / / taccodbhidya dadyAt zramaNArthaM vA dAyakaH / dadatI pratyAcakSIta na me kalpate tAdRzam // mUla- asaNaM pANagaM vA vi khAimaM sAimaM tahA / jaM jANejjA suNejjA vA dANaTThA pagaDaM imaM // taM bhave bhatta-pANaM tu saMjayANa appiyaM / daMtiyaM paDiyAikkhe na me kappai tArisa // saMskRta- azanaM pAnakaM vApi khAdya svAdya tathA / yajjAnIyAt zRNuyAdvA dAnArtha prakRtamidam // tad bhaved bhakta pAnaM tu saMyatAnAmakalpikam / dadatI pratyAcakSIta na me kalpate tAdRzam //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana lie akalpanIya hotA hai, isalie muni urA dene vAlI strI se kahe ki aisA AhArapAna mujhe nahIM kalpatA hai / caupAI - kalpya akalpanIya vA hoI, dehAri-soM muni kaha soI, (44) yoM saMkita jala- bhojana joI / aiso naha kalapata hai moI // caupAI artha - jo bhakta pAna kalpa aura akalpa kI dRSTi se zaMkA-yukta ho, usako dene vAlI strI se kahe - aisA AhAra -pAna mere lie nahIM kalpanA hai / ( 45 - 46 ) jala-ghaTa pAhana pesani DhAkA, loDhA lepa lAkha kari DhAkA / poDhA tathA aura kachu hoi, Dhakita ughAri sAdhu-hita soI // dnahAri - soM kaha muni soI, aiso nahIM kalpata hai moI / so maiM yaha AhAra na leU, kalpaM jo tAhI kUM seU // 76 a aiso nahi kalapata hai moI / kalpe jo tAhI kU seU // artha - jala- kumbha, cakkI pITha, loDhA, miTTI kA lepa ora lAkha Adi zlepa dravyoM se pihita ( DhaMke, lipe aura mUMde hue) pAtra kA zramaNa ke lie muMha kholakara yadi koI strI AhAra deve yA kisI se dilAve to usa dene vAlI strI se sAghu kahe ki aisA AhAra mere lie nahIM kalpatA hai / bhAvArtha-sAdhu ke dene ke lie usa samaya kiye gaye ukta kArya doSakAraka haiM / (47-48) : pAI - khAdya svAdya bhojana aru pAnA, dAnA hetu-kRta, sunA ki jAnA / aiso bhojana pAna ju mAho, so saMjati koM kalapata nAhIM // nahAri soM kahi muni soI, so meM yaha mAhAra na leUM, artha 'yaha azana, pAnaka ( peya vastu), khAdya aura svAdya padArtha dAnArtha taiyAra kiyA huA hai / yaha muni jAna leve, to vaha bhaktapAna saMyatoM ke lie kalpanIya nahIM hai, isalie usa denevAlI strI se muni kahe ki aisA AhAra mere lie nahIM kalpatA hai /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 . dazavakAlika sUtra (46-50) mUla- asaNaM pANagaM vA vi khAimaM sAimaM tahA / jaM jANijja suNijjA vA puNNaTThA pagaDaM imaM // taM bhave bhatta-pANaM tu saMjayANa akappiyaM / vitiyaM paDiyAikle na me kappai taarisN|| saMskRta- azanaM pAnakaM vApi khAdya svAdya tathA / yajjAnIyAt zRNuyAdvA puNyArthaM prakRtamidam / / tad bhaved bhakta pAnaM tu saMyatAnAmakalpikam / dadatI pratyAcakSota na me kalpate tAdRzam / / (51-52) mUla- asaNaM pANagaM vA vi khAimaM sAimaM tahA / jaM jANejjA suNejjA vA vaNimaTThA pagaDaM imaM // taM bhave bhatta-pANaM tu saMjayANa akappiyaM / detiyaM paDiyAikkhe na me kappai taarisN|| saMskRta- azanaM pAnakaM vApi khAdya svAdya tathA / yajjAnIyAt zRNuyAdvA vanIpakArtha prakRtamidam / / tad bhaved bhakta-pAnaM tu saMyatAnAmakalpikam / dadatI pratyAcakSIta na me kalpate tAdRzam / / (53-54) mUla- asaNaM pANagaM vA vi khAimaM sAimaM tahA / jaM jANejjA suNejjA vA samaNaTThA pagaDaM imaM // taM bhave bhatta-pANaM tu saMjayANa akappiyaM / betiyaM paDiyAikkhe na me kappai tArisaM // saMskRta- azanaM pAnakaM vApi khAdya svAdya tathA / yajjAnIyAt zRNuyAdA zramaNArtha prakRtamidam / / tad bhaved bhakta pAnaM tu saMgatAnAmakA kam / dadatIM pratyAcakSIta na me kalpate tAdRzam //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana caupAI - khAdya svAdha bhojana aru pAnA, puNya-hetu-kRta sunA ki jAnA / aiso bhojana pAna ju AhI, so saMjati ko kalapata naahiiN|| denahAri-soM kaha muni soI, aiso nahiM kalapata hai moI / so maiM yaha AhAra na leU, kalpaM jo tAhI kU seU // artha ----yaha azana, pAnaka, khAdya aura svAdya padArtha puNyArtha taiyAra kiyA huA hai, yaha bAta muni jAna leve yA suna leve to vaha bhakta-pAna saMyatoM ke lie akalpanIya hai| isalie muni dene vAlI strI se kahe ki isa prakAra kA AhAra mere lie nahIM kalpatA hai| (51-52) caupAI- khAdha svAdha bhojana aru pAnA, jAcaka-hita-kRta sunA ki jaanaa| aiso bhojana-pAna ju Aho, so saMjati ko kalapata naahiiN|| denahAri-soM muni kaha soI, aiso nahiM kalapata hai moI / so maiM yaha AhAra na leU, kalpai jo tAhI . seU // artha-yaha azana pAnaka, khAdya aura svAdya padArtha vanIpakoM (bhikhAriyoM) ke lie taiyAra kiyA huA hai, yaha bAta muni jAna le yA suna leve to vaha bhakta-pAna saMyatoM ke lie akalpanIya hai| isalie muni use dene vAlI strI se kahe ki isa prakAra kA AhAra mere lie nahIM kalpatA hai / (53-54) caupAI- khAdha svAdha bhojana aru pAnA, zramaNa-hetu-kRta sunA ki jAnA / aiso bhojana-pAna ju AhI, so saMjata ko kalapata naahiiN|| denahAri-soM muni kaha soI, aiso nahiM kalapata hai moI / so maiM yaha AhAra na leU, jo kalpai tAhI kU seU // arSa yaha azana, pAna, khAdya aura svAdya padArtha zramaNoM ke lie taiyAra kiyA huA hai, yaha bAta muni jAna le yA suna leve to vaha bhakta-pAna saMyatoM ke lie akalpanIya hai / isalie muni use dene vAlI strI se kahe ki isa prakAra kA AhAra mere lie nahIM kalpatA hai|
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra (55-56) udde siyaM koyagaDaM pUIkammaM ca AhaDaM / ajhoyara pAmiccaM mosajAyaM ca vjje|| uggamaM se pacchejjA kassaTThA keNa vA kaDaM / soccA nissaMkiyaM suddhaM paDigAhejjA saMjae / saMskRta- auddezikaM krotakRtaM pUtikarma cAhRtam / adhyavatara prAmityaM mizrajAtaM ca varjayet // udgamaM tasya pRcchet kasyAeM kena vA kRtam / zrutvA niHzaGkitaM zuddha pratigRhNIyAt sNytH|| (57-58) mUla- asaNaM pANagaM vAvi khAimaM sAimaM tahA / pupphesu hojja ummIsaM bIesu hariesu vaa|| taM bhave bhatta-pANaM tu saMjayANa akappiyaM / baiMtiyaM paDiyAikkhe na me kappai taarisN|| saMskRta- azanaM pAnakaM vApi khAdya svAdya tathA / puSparbhavedunmizra bIjaharitarvA / tad bhaved bhakta-pAnaM tu saMyatAnAmakalpikam / dadatI pratyAcakSIta na me kalpate tAdRzam / / (56-60) asaNa pANagaM vAvi khAimaM sAimaM tahA / udagammi hojja nikkhitta uttigapaNagesu vaa|| taM bhave matta-pANaM tu saMjayANa akappiyaM / betiyaM paDiyAikkhe na me kappai tArisaM // -mUla
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana (55-56) caupAI- muni-nimitta jo hoya banAyo, athavA beke dAma maMgAyo / adhakaramI abosa meM sAnyo, prAmAdika teM muni-hita Anyo / muni-sudhi Aye aura milAyo, vIna nibala se chIna ju pAyo / nija-hita, muni-hita meli banAyo, yo sandeha ju muni-mana aayo| to muni pUche udgama tAko, kAke kAja, kiyo kihi yAko / saMkA-hIna suna jo tAhI, prahai sAdhu, nAhIM to nAhIM // artha-auddezika (sAdhu ke uddezya se banAyA gayA), krItakRta (dAma dekara kharIdA gayA), pUtikarma (ASAkarma-mizrita AhAra), AhRta (para ghara yA prAmAntara se lAyA gayA), adhyavatara (apane lie AhAra banAte samaya sAdhu kI yAda Ane para usameM aura adhika banAyA gayA) prAmitya (dUsaroM se udhAra liyA gayA AhAra), mizrajAta (apane lie banAye jA rahe AhAra meM sAdhu ke lie aura adhika cAvala Adi milAnA) AhAra sAdhu ke lie tyAjya hai / sAdhu dAtA se AhAra kA udgama pUche ki yaha kisalie banAyA hai, kisane banAyA hai ? dAtA kA uttara sunakara yadi zaMkA dUra ho jAya aura AhAra zuddha jJAta ho to sAdhu use grahaNa kare, anyathA nhiiN| (57--58) caupAI-bAya svAya bhojana aru pAnA, sumana bIja haritani soM sAnA / aiso bhojana pAna ju AhI, saMjati koM kalapata so nAhIM // denahAri-soM muni kaha soI, aiso nahiM kalapata hai moI / so maiM yaha AhAra na leU, jo kalpa tAhI kU seuu|| artha-yadi azana, pAna, khAdya aura svAdya puSpa-bIja aura hariyAlI se unmizra hoM to vaha bhakta-pAna saMyatoM ke lie akalpanIya hai, isalie muni denevAlI strI se kahe ki aisA AhAra mere lie kalpatA nahIM hai| (56-60) caupAI-bAya svAya bhojana aha pAnA, jala sajIva para rakhA ju jAnA / korI nagare para pA hoI. munihiM na kalapata ana-jala soii|| denahAri-soM muni kaha soI, aiso nahiM kalapata hai moI / so maiM yaha AhAra na leU, jo kalpa tAhI sekaM //
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra saMskRta- azanaM pAnakaM vApi khAdya svAdya tathA / udake bhavennikSiptaM uttiMga-panakeSu vA / / tad bhaved bhakta pAnaM tu saMyatAnAmakalpikam / dadatI pratyAcakSIta, na me kalpate tAdRzam / / (61-62) mUla- asaNaM pANagaM vAvi khAimaM sAimaM tahA / teummi hojja nikkhittaM taM ca saMghaTTiyA dae / taM bhave bhatta pANaM tu saMjayANa akappiyaM / detiyaM paDiyAikkhe na me kappai tArisaM // saMskRta- azanaM pAnakaM vApi khAdya svAdya tathA / tejasi bhavennikSiptaM tacca saMghavya dadyAt / / tad bhaved bhakta pAnaM tu saMyatAnAmakalpikam / dadatI pratyAcakSIta na me kalpate tAdRzam / / (63-64) mUla- evaM ussakkiyA osakkiyA ujjAliyA pajjAliyA nivvAviyA / ussiciyA nissaMciyA ovattiyA oyAriyA dae / taM bhave bhatta-pANaM tu saMjayANa akappiyaM / detiyaM paDiyAikkhe na me kappai tArisaM // saMskRta- evamutSvakya avaSvakya ujjvAlya prajvAlya nirvApya / utsicya niSicya apavartya avatArya dadyAt / / tad bhaved bhakta-pAnaM tu saMyatAnAmakalpikam / dadatI pratyAcakSIta na me kalpate tAdRzam / /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana ___ arSa-yadi azana, pAnaka, khAdya aura svAdya padArtha pAnI, uttiMga (kITikA nagara) aura panaka (lIlana-phUlana) para nikSipta (rakhA huA) ho to vaha bhakta-pAna saMyamI janoM ke lie akalpanIya hotA hai / isalie muni dene vAlI strI se kahe ki aisA AhAra mere lie nahIM kalpatA hai| (61-62) caupAI- khAdya svAdha bhojana jala joI, AgI-Upara rakhyo ja hoI / athavA tAhi parasi kari deI, munihiM na kalapata ana-jala teii|| denahAri-soM mani kaha soI, aiso nahiM kalapata hai moI / so maiM yaha AhAra na leU, jo kalpai tAhI ke seU / / artha-yadi azana, pAnaka, khAdya aura svAdya agni para rakhA huA ho aura usakA (agni kA) sparza kara deve to vaha bhakta-pAna saMyatoM ke lie akalpanIya hai| isalie muni denevAlI strI se kahe ki aimA AhAra mere lie nahIM kalpatA hai / (63---.64) hai meM iMdhana DAra, athavA nikAra kara, alapa bahuta kATha cUlhe meM girAya ke, Agi ko bujhAya, tApa thita pAtra ha teM kachu anna koM nikAra chIMTA pAnI ko dirAya ke| Agi-thita anna tAko Ana pAtra-mAMhi DAra, Agi te UtAri pAtra deta munirAya ke, aiso ana-pAnI so to sAdhu ke na joga jAnI, detI soM kahai ki aiso nAhIM mere laayke| artha-imI prakAra cUlhe meM indhana DAlakara, cUlhe ro indhana nikAlakara, cUlhe ko ujjvalita kara (sulagA kara), prajvalita (pradIpta) kara, bujhAkara, Aga para rakhe hue pAtra meM se AhAra nikAlakara, pAnI kA chIMTA dekara pAtra ko Ter3hA kara, utAra kara deve to vaha bhakta-pAna saMyamI janoM ke lie akalpanIya hai, isalie muni denevAlI strI se kahe ki yaha AhAra mere lie nahIM kalpatA hai /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 mUla mUla (65-66 ) saMskRta -- bhavet kASThaM zilA vApi sthApitaM hojja kaTThe silaM vAvi saMkamaTThAe ThaviyaM na teNa bhikkhU gacchejjA gaMbhIraM zusiraM caiva mUla na tena bhikSurgacched gambhIraM zuSiraM caiva saMkramArthaM tacca iTTAlaM vAvi egayA / taM ca hojja calAcalaM // diTTho tattha asaMjamo / savvayisamAhie // iTTAlaM saMskRta -- nizraNa phalakaM pIThaM (67-68-69 ) vApi ekadA | bhaveccalAcalam / / dRSTastatrAsaMyamaH / sarvendriyasamAhitaH / / dazarvakAlika sUtra nisseNa phalagaM pIDhaM ustavittANamArahe / maMca kolaM ca pAsAyaM samaNaTThAe va dAvae // durUhamANI pavaDejjA hatthaM pAyaM vA lUsae / puDhavijIve vi hiMsejjA je ya tannissiyA jagA // eyArise mahAdose jANiUNa mahesiNo / tamhA mAlohaDaM bhikkhaM na paDigeNhaMti saMjayA // utsRtya Arohet / maJcaM kIlaM ca prAsAdaM zramaNArthaM vA dAyaka: (kA) / / ArohantI prapatet hastaM pAdaM vA lUSayet / pRthivI jIvAn vihiMsyAt yAMzca tannizritAn 'jagA' // etAdRzAn mahAdoSAn jJAtvA maharSayaH / saMyatAH // tasmAnmAlApahRtAM bhikSA na pratigRhNanti (70) AmaM chinna AbhagaM kaMda mUlaM palaMbaM vA tu bAgaM siMgaveraM ca saMskRta -- kaMda mUlaM pralambaM vA AmaM chinna tumbakaM zRGgaveraM ca AmakaM va sanniraM / parivajjae // vA sanniram / parivarjayet //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana (65-66) sarvayA- ITa silA lakarAju thape kachu, pAvasa meM maga cAlana cAhI, ve pira nAhiM ugAmaga Dolata, to tihi paMyateM saMta na jaahii| dekhyo asaMjama aisana teM, anaha gahare maga pole tanAhI, jo paravIna saba idarIna ko, kona hai lIna samAdhi ke maaNhii| artha-yadi kamI kATha, zilA yA IMTa ke Tukar3e saMkramaNa (jala yA kIcar3a pAra karane) ke lie rakhe hue hoM aura ve calAcala hoM to sarvendriyoM kI sAvadhAnI vAlA sAdhu una para hokara na jAve / isI prakAra vaha prakAza-rahita aura polI bhUmi se na jAve, bhagavAn ne vahAM para asaMyama (prANi-ghAta aura Atma-virAdhana) dekhA hai / (67-68-69) dohA-pIDha pATiyA palaMga vA, nosenI hi uThAi / mani-hita UMce ghari car3ha, denahAri jo jAi / dukhasoM car3hatI gira para, kara paga DAra tora / bhUmi-kAya-jIvani hane, jo Thaharai tihi Thora / / aiso moTo dosa lakhi, sAdhu mahArisi jeya / tAteM paMkati-racani kari, lAI bhokha na leya // artha ---zramaNa ke lie dAtA nisanI, phalaka yA pITha ko UMcA kara maMcAna stambha aura prAsAda para car3ha bhakta-pAna lAve to sAdhu use grahaNa na kre| kyoMki sainI Adi se car3hatI huI strI gira sakatI hai aura hAtha-paira TUTa sakate haiM / usake garane se nIce dabakara pRthvI kI tathA pRthvI ke Azrita anya jIvoM kI virAdhanA ho sakatI hai / ataH aise mahAdoSoM ko jAnakara maharSi saMyamI mAlApahRta (kArI maMjila se sIr3hI Adi car3hakara lAI huI) vastu kI bhikSA nahIM lete haiM / (70) dohA-kaMda mUla phala apaka je, chedita pattA sAga / ___ AvA loko (ghIyA) sAka e, sacita jAni muni tyAga / artha-apakva kanda, mUla, phala chilA huA, pattI kA zAka, tumbAka (laukAghIyA) aura adaraka kA muni parityAga kare /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 (71-72) satta cuNNAI kolacaNNAI sakkula phANiyaM pUyaM annaM vAvi fararamANa pasaDhaM raeNa detiyaM paDiyAikkhe na me mUla- taheva saMskRta -- tathaiva mUla saktucUrNAni kolacUrNAni phANitaM pUpaM anyadvApi zaSkulI vikrIyamANaM prasRtaM rajasA dadatIM pratyAcakSIta na me kalpate mUla- bahuaTThiyaM saMskRta-- bahvasthikaM pudgalaM asthikaM tindukaM bilvaM ( 73-74 ) puggalaM aNimisaM vA bahukaMTayaM / atthiyaM tiduyaM villaM ucchukhaMDa va siMbala // appe siyA bhoyaNajAe bahuujjhiya dhammie / detiyaM paDiyAikkhe na me kappai tArisaM // AvaNe / tahAvihaM // pariphAsiyaM / kappai tArisaM // tahebuccAvayaM saMseimaM dazavaikAlikasUtra ApaNe / tathAvidham // parispRSTam / tAdRzam // alpaM syAd bhojanajAtaM bahu ujjhita dadatIM pratyAcakSIta na me kalpate (75---76-77 ) - animiSaM vA bahukaNTakam / ikSukhaNDaM vA zimbim // dharmakam / tAdRzam || jaM jANejja cirAdhoyaM maIe paDipucchiUNa soccA vA ajIvaM pariNayaM naccA aha saMkiyaM bhavejjA AsAittANa vAradhovaNaM / pANaM aduvA cAulodagaM ahuNAdhoyaM vivajjae // daMsaNeNa vA / jaM ca nissaMkiyaM bhave // paDigAhejja saMjae / royae / /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 89 paMcama piNDeSaNA adhyayana (71-72) savaiyA- renu-sacitta-sane satumA, badarI phala ke kari cUrana nAle, Dholyo bhayo guDa, tyoM tila pApari, pUA pamUha su jIrana dAkhe / dIkhata meM sabake dharike vaha, becana-kAja bajAra meM rAkhe, aiso AhAra hameM kalapa nahiM bavanahAri soM saMta su bhAkhe / artha-isI prakAra sattU, beroM kA cUrNa, tila-papar3I, gIlA gur3a (rAva), pUjA tathA isI prakAra kI dUsarI vastueM jo becane ke lie dukAna meM rakhI hoM, parantu bikI na hoM, raja (dhUli) se spRSTa (lipta) ho gaI hoM, to muni unheM detI huI strI se kahe ki ye vastue hameM nahIM kalapatI haiN| (73-74) caupAI- bahu guThalI pudagala phala jAno, animiSa vA bahu kaTaka ThAno / asthika tinduka bilva pramAno, selari-khaMDa sAlmalI mAno / dohA-- jAmeM thoro khAvano, bahuta DArano hoya / detI soM muni yoM kahai, yaha kalapa nahiM moya / / artha-bahu-asthika (bahuta bIjoM vAlA phala, jaise sItAphala), paudgala (phalavizeSa-jisameM gadA yA dala adhika ho), animiSa (ananAsaphala), Asthika (vaha phala jisameM moTe reze hoM), tinduka (tendU kA phala), vilva (bela kA phala), ganne kI gaMDarI aura zimbI (semaphalI) Adi aise padArtha-jinameM khAne kA bhAga thor3A ho aura DAlanA adhika par3e-detI huI strI se muni kahe ki aisA AhAra mujhe nahIM kalpatA hai| (75-76-77) caupAI- UMca nIca pAnI puni taise, athavA gur3a ghaTa dhovana aise / kaThavati-dhovana, cAvala-pAnI, taje turata ke dhoe jAnI / / bahuta samaya ke dhoe jAne, jo mati deM, dekhana te mAna / pUcha bahuri suni ke ha soI, bina sandeha saMta jo hoI // jAni ajIva-bhAva-gata tAhI, pahana kara saMjati so cAhI / aci Adi zaMkA jo hoI, svAda leya jAna puni soI //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra saMskRta- tathavoccAvacaM pAnaM athavA vAra - ghovanam / saMsvedajaM (saMsekajaM) taNDulodakaM adhunA-dhotaM vivarjayet / / yajjAnIyAccirAd dhotaM gatyA darzanena vA / pratipRccha ya zrutvA vA yacca niHzaGkitaM bhavet // ajIvaM pariNataM jJAtvA pratigRhNIyAt saMyataH / atha zaGkitaM bhavet AsvAdya rocayet / / (78) mUla- thovamAsAyaNaTThAe hatthagammi balAhi me / mA me accavilaM pUiM nAlaM taNhaM viNitae // saMskRta- stokamAsvAdanArtha hastake dehi me / mA me atyamlaM pUrti nAlaM tRSNAM vinetum // (76) mUla- taM ca accavila pUI nAlaM taNhaM viNettae / detiyaM paDiyAikkhe na me kappai tArisaM // saMskRta- taccAtyamlaM pUrti nAlaM tRSNAM vinetum / dadatI pratyAcakSIta na me kalpate tAdRzam / / (80-81) mUla- taM ca hojja akAmeNaM vimaNeNa paDicchayaM / taM appaNA na pive no vi annassa dAvae / egaMtamavakkamittA acitta paDilehiyA / jayaM pariThThavejjA pariThThappa paDikkame // saMskRta- tacca bhavedakAmena vimanasA pratIpsitam / tad AtmanA na pibet no api anyasmai dApayet // ekAntamavakramya acittaM pratilekhya / yataM paristhApayet paristhApya pratikAmet / /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana artha-ucca-jala (jisakA rUpa, rasa, gandha acchA ho), avaca-jala (jisakA rUpa, rasa, gandha acchA na ho) athavA vAra-dhovana (gur3a ke ghar3e kA dhovana) saMsedima (ATe kA ghovana), cAvala kA dhovana, yadi adhunAghauta (abhI tatkAla kA dhoyA huA) jala ho to use muni nahIM leve / apanI buddhi se yA dekhane se, pUchakara yA sunakara jAna le ki yaha dhovana cirakAla kA hai aura niHzaMkita ho jAya to use jIva-rahita aura pariNata jAnakara saMyamI muni le leve / yaha jala mere lie upayogI hogA yA nahIM-aisA sandeha ho to use cakhakara lene kA nizcaya kre| (78) parI- thoro so cAkhana hetu eha, mere hAni para nora deha / ati khATo sar3iyala mati sa hoya, jo pyAsa bujhAi sakata na moya // artha-dAtA se kahe-cakhane ke lie thor3A-sA jala mere hAtha meM do| bahuta khaTTA, durgandha-yukta aura pyAsa bujhAne meM asamartha jala lekara maiM kyA karUMgA ? . (76) paddharI- ati khATo sar3iyala nIra hoya, nahiM pyAsa bujhAvana-sakata soya / to venahAri-soM kahai soya, aiso nahiM kalapata nora moya / / artha-yadi vaha jala bahuta khaTTA, durgandha-yukta aura pyAsa bujhAne meM asamartha ho, to detI huI strI se kahe ki aisA yaha jala mujhe nahIM kalpatA hai| (80-81) ro- Upara ju kahyau tasa nIra hoya, vinu mana, vinu icchA gaheu soya / yo sAdhu Apa nahiM kara pAna, dUje hU koM nahi phara dAna / / vinu jIva Thora ekAnta jAya, karike paDilehana jatana lAya / vaha nIra paraThi tA aura deya, tihi paraThi pratikramaNahi kareya / / artha-yadi vaha jala anicchA yA asAvadhAnI se liyA ho to use na svayaM pIve aura na dUsare sAdhuoM ko deve / kintu ekAnta meM jA, acitta bhUmi ko dekha, yatanApUrvaka use paristhApita kre| paristhApita karane ke pazcAta apane sthAna meM jAkara pratikramaNa kre|
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra 182-83) mUla siyA ya goyaraggagao icchejjA paribhotta yaM / kogaM bhittimUlaM vA paDilehitANaM phAsuyaM // aNunavetta mehAvo paDicchannammi saMvaDe / hatthagaM saMpamajjitA tattha bhujejja sNje|| saMskRta-- syAcca gocarAgragataH icchet paribhoktum / koSThakaM bhittimUla vA pratilekhya prAsukam / / anujJApya medhAvI praticchanne saMvRte / hastakaM saMpramRjya tatra bhujIta saMyataH // (84-85-86) mUla- tattha se bhujamANassa aTThiyaM kaMTao siA / taNa-kaTTha sakkaraM vAvi annaM vAvi tahAvihaM // taM ukkhi vitta na nikkhive AsaeNa na chaDDae / hattheNa taM gaheUNaM egNtmvkkme|| ergatamavakkamittA acitaM paDilehiyA / jayaM pariTThavejjA pariThThappa paDikkame // saMskRta-- tatra tasya bhujAnasya asthikaM kaNTakaH syAt / tRNa-kASTha-zarkarA vApi anyadvApi tathAvidham / / tad utkSipya na nikSipet Asyakena na chardayet / hastena tada gRhItvA ekAntamavakrAmet / / ekAntamavakramya acitta pratilekhya / yataM paristhApayet paristhApya pratikrAmet / / (87-88) cUla- siyA ya bhikkhU icchejjA saMjjamAgamma bhotta yaM / sapiMDapAyamAgamma uDayaM paDilehiyA // viNaeNa pavisittA sagAse guruNo No / iriyAvahiyamAyAya Agao ya paDikkame //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana (82-83) paharI-- jo saMta gocarI-hetu jAya, tita hI bhojana ko kara cAya / to sUno ghara vA bhIti pAya, tA mUla prAmu thala parilihAya / mativaMta saMta AjJA hi pAya, so Dhakita thAna upayoga lAya / mali-mAtihiM hApani koM sujhAri, tihiM Thaura kara saMjati ahAra / / artha-gocarI ke lie gayA huA muni kadAcita AhAra karanA cAhe to prAsuka koThA yA bhIti ke mUla-bhAga ko dekhakara, usake svAmI se anujJA lekara Upara se chAyAvAle evaM saMvRtta (pArzva bhAga se AvRtta) aise sthala para baiThe aura hastaka (pUjanI) se zarIra evaM sthAna kA pramArjana kara medhAvI saMyata yahAM bhojana kare / (84-85-86) parI-tita karata tAsu AhAra joya, guThalI tRna kaMTaka kATha hoya / kaMkara vA so aura koya, tAkoM uThAya phaike na soya // bhali-bhAMti pari ekAnta jAya, ekAnta jAya mahi acita pAya / paDilehana kari jatanA-sameta, paraThe su paraThi pratikramana leta // artha-vahA~ bhojana karate hue muni ke AhAra meM guThalI, kAMTA, tinakA, kATha kA Tukar3A, kaMkar3a yA isI prakAra kI koI dUsarI vastu nikale to use uThAkara na pheMke, muMha se na thake kintu hAtha meM lekara ekAnta meM jAve / ekAnta meM jAkara ucita bhUmi ko dekha, yatanA-pUrvaka use paristhApita kare / paristhApita karane ke pazcAta apane sthAna meM Akara pratikramaNa kare / (87-88) paDarI- jo cahai upAzraya mAMhi Aya, bhojana karato saMati subhAya / to sudha AhAra-juta tahAM Aya, bhojana ko bhUmi hi paDilihAya / / guru ke samIpa saMjati sujAna, paravesa kara ati vinaya Ana / iriyApathikA kari karaha dhyAna, paDikame jayAvidhi ke pramAna / /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra saMskRta- syAcca bhikSuricchet zayyAmAgamya bhoktum / sapiNDapAtamAgamya 'uDuyaM' pratilekhya // vinayena pravizya sakAze guromuniH / airyApathikImAdAya Agatazca pratikAmet / / (86 --60) mUla- AbhoettANa nIsesaM aiyAraM jahakkama / gamanAgamaNe ceva bhatta-pANe va sNje|| ujjuppanno aNubviggo avvakkhittaNa ceyatA / Aloe gurusagAse jaM jahA gahiyaM bhave // saMskRta- Abhogya niHzeSaM aticAraM yathAkramam / gamanAgamane caiva bhakta-pAne ca sNytH|| RjuprajJaH anudvignaH avyAkSiptena cetasA / Alocayed gurusakAze yad yathA gRhItaM bhavet / / (91-92-93) mUla- na sammayAloiyaM hojjA pugviM pacchA va jaM kaDaM / puNo paDikkame tassa boso citae imaM // aho jiNehi asAvajjA vittI sAhUNa desiyA / mokkhasAhaNaheussa sAhudehassa dhAraNA / / NamokkAreNa pAretA karetA jiNasaMthavaM / sajjhAyaM paTTavettANaM vIsamejja khaNaM muNI / / saMskRta- na samyagAlocitaM bhavet pUrva pazcAdvA yatkRtam / punaH pratikrAmettasya vyutsRSTazcintayedidam / / aho jinaH asAvadyA vRttiH sAdhubhyo dezitA / mokSasAdhanahetoH sAghudehasya dhAraNAya // namaskAreNa pArayitvA kRtvA jinasaMstavam / svAdhyAyaM prasthApya vizrAmyet kSaNaM muniH / /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana 65 artha-kadAcit bhikSu zayyA (upAzraya) meM Akara bhojana karanA cAhe to bhikSA sahita vahAM Akara sthAna kI pratilekhanA kare / usake pazcAt vinayapUrvaka upAzraya meM praveza kara guru ke samIpa upasthita ho 'IryApathikI' sUtra ko par3hakara pratikramaNa (kAyotsarga) kre| (89-90) paDaro-- Avana-jAvana kI kriyA mAhi, aru bhAta-pAni-hita lage tAhi / krama-pUrvaka so saMjati sujAna, aticAra akhila ura dhara dhyAna // so sarala buddhi, udvega-hIna, avicalitacitta saMjati pravIna / guru-nikaTa nivedana kara teha, nihiM bhAMti * padAratha gahe jeha // marSa-Ane-jAne meM aura bhakta-pAna lene meM lage samasta aticAroM ko yathAkrama se yAda kara, RjuprajJa (sarala-buddhi) aura anudvigna (udvega-rahita) sAdhu vikSeparahita citta se guru ke samIpa AlocanA kare / jisa prakAra se bhikSA lI ho usI prakAra se guru ko khe| (61-62-63) parI bhali-mAMti nivedana bhayo jona, pahile pAche vA kiye tIna / puni kara pratikrama tAsu sopa, puni dhyAna citavana kara joya // dohA -- aho dikhAI jinani ne muni kI rAha adosa / sAdhu-deha dhArana tavA, kArana sAdhana mokha // namokAra kahi dhyAna taja, jina-saMstava par3hi leya / pUrana kari sanmAya muni, china visarAmahi seya / / artha-samyaka prakAra se AlocanA na huI ho athavA pahile-pIche kI ho (AlocanA kA kramabhaMga huA ho) usakA phira pratikramaNa kare / punaH zarIra ko sthira kara yaha cintavana kare-aho, kitanA Azcarya hai-jinadeva ne sAdhuoM kI mokSasAdhanA ke hetubhUta saMyamI zarIra kI dhAraNA ke lie nirdoSavRtti kA upadeza diyA hai| isa cintanamaya kAyotsarga ko namaskAra-maMtra ke dvArA pUrNa kara jina-saMstava (caturvizati tIrthaMkaroM kI stuti) kare / phira svAdhyAya kI prasthApanA (prArambha) kare / punaH kSaNabhara vizrAma kare /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra (94) mUla- vIsamaMto imaM cite hiyamaDheM lAbhamaThio / jai me aNuggahaM kujjA sAhU hojjAmi tArio // saMskRta- vizrAmyan imaM cintayeta, hitamarthaM lAbhArthikaH / yadi me'nugrahaM kuryu: sAdhavo bhavAmi taaritH|| (65-66) mUla- sAhavo to ciyattaNa nimaMtejja jahakkama / jei tattha kei icchajjA tehiM saddhi tu bhujae / aha koi na icchejjA tao bhujejja ekkao / Aloe bhAyaNe sAhU jayaM aparisADayaM // saMskRta- sAdhUstataH 'ciyattaNa' nimantrayed yathAkramam / yadi tatra kecidiccheyuH taiH sArdhaM tu bhujIta / / atha ko'pi neccheta, tataH bhujIta ekakaH / Aloke bhAjane sAdhuH yatamaparizATayan / / () mUla- tittagaM va kaDuyaM va kasAyaM avilaM va muharaM lavaNaM vA / eya laddhamannapauttaM mahu-ghayaM va muMjejja saMjae / saskRta- tiktakaM vA kaTukaM vA kaSAyaM amlaM vA madhuraM lavaNaM vA / etallandhamanyArthaprayuktaM madhu-ghRtamiva bhujIta saMyataH / / (E8-69) mUla- arasaM virasaM vAvi sUiyaM vA asUiyaM / ullaM vA jai vA sukkaM maMthu - kummAsa - bhoyaNaM / uppaNNaM nAi holejjA appaM pi bahu phAsuya / muhAladdhaM muhAjIvI bhujejja dosavajjiya //
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana parI- vibhAma karata citaM sa eha, hita-hetu lAbha nija hetu teha / jo karai chapA munirAja koi, jala-asana gaheM ukharai moha / / arSa-vizrAma karatA huA mukti lAbha kA icchuka muni isa hitakara artha kA citana kare-yadi AcArya aura sAdhu mujha para anugraha kareM to maiM nihAla ho jAUM aura samajhU ki unhoMne mujhe bhavasAgara se tAra diyaa| pArI-taba sAdhuna ko ati prIti lAya, kramasoM su nimantrana kara tAya / unameM teM icchA karaha koya, tina saMga kara bhojanahiM soya // jo kara na icchA aura koya, to kara akelo bhoja soya / saMjati prakAsa juta pAtra-mAya, jatanani jIme nahi mahi girAya // artha-vaha premapUrvaka sAdhuoM ko yathAkrama se nimaMtraNa de| una nimaMtrita sAdhuoM meM se yadi koI sAdhu bhojana karanA cAhe to unake sAtha bhojana kare / yadi koI sAdhu bhojana na karanA cAhe to khule pAtra meM yatanApUrvaka nIce nahIM DAlatA humA akelA hI bhojana kre| (97) parI-tIkho kar3avo vA juta kasAya, bATo mITho lUno ju Aya / jaurana-hita kono jo ahAra, mAnyo Agama AjJAnusAra / / saMyati so bhoge zAnti mAna, mAna madhu athavA ghRta samAna / jo milA mujhe nija vidhi-samAna, usameM hI hai mama bahu kalyAna / / artha-gRhastha ke lie banA huA tikta, kaTuka, kaSAya (kasalA) khaTTA, mIThA yA namakIna jo bhI AhAra upalabdha ho, use saMyamI muni madhu-ghRta ke samAna samajhakara khaave| (98-99) kavittavidhi saoN milyo hai Ana, arasa virasa jAna, sUcita-asUcita sarasa sUkho jaso hai, porana ko cUrana, urabaha ke vAliyA, sarasa hai thoro tathA nIrasa dhanero hai| sAhU kI na nidA kara, vina hI basIle cara, vinA koka holeke mahAra Anyo aiso hai. prAmuka mahAra mAhi vAmeM koka bosa nAhI, tyAgI munirAja tAhi mogeM jAna teso hai|
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra saMskRta- arasaM virasaM vApi sUpitaM (pya) vA asUpitam (pyam) / AdraM vA yadi vA zuSkaM manthu-kulmASa - bhojanam / / utpannaM nAti holayeta, alpaM vA bahu prAmukam / mudhAlabdhaM mudhAjIvI bhuJjIta doSavarjitam / / (100) mUla- dullahA u muhAdAI muhAjovI vi dullahA / muhAdAI muhAjovo vo vi gacchaMti soggaI // -ttibemi saMskRta- durlabhAstu mudhAdAyinaH mudhAjIvino'pi durlabhAH / mudhAdAyino mudhAjIvinaH dvAvapi gacchataH sugatim // -iti bravImi piMDesaNA paDhamo uI so smmtto|
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacama piNDeSaNA adhyayana artha-muSAjIvI (anAsakta bhAva se jIne vAlA) muni arasa yA virasa, vyaMjana-sahita yA vyaMjana-rahita, Ardra yA zuSka, manthu (vera kA cUrNa) aura kulmASa (ur3ada ke vAkale) Adi jaisA bhI bhojana vidhi pUrvaka prApta ho, usakI nindA na kare / nirdoSa AhAra alpa yA arasa hote hue bhI bahuta aura sarasa hotA hai / isalie usa muSAlabdha (nirIhavRtti se prApta) aura doSa-varjita AhAra ko samabhAva se khAve / . (100) caupAI- duralabha jo vinu svAratha deI, duralabha jo vinu svAratha leI / nispRha mana bhikSuka aru dAnI, sugati jAhi e donoM prAnI // artha-mudhAdAyI (niHspRha bhAva se dene vAlA) dAtA durlabha hai, ora mudhAjIvI (niHspRha vRtti se jIvita rahane vAlA) pAtra bhI durlabha hai / mudhAdAyI dAtA, mudhAjIvIsupAtra ye donoM sugati ko prApta hote haiM / aisA maiM kahatA huuN| piDaSaNA adhyayana kA prathama uddezaka samApta /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcamaM piMDesaNA ajjhayaNaM (bIo uddeso) (1) mUla- paDiggahaM saMlihitANaM leva-mAyAe saMjae / dugaMdhaM vA sugaMdha vA savvaM bhaje na chaDDae / saMskRta- pratigrahaM saMlihya lepa-mAtrayA saMyataH / durgandhaM vA sugandhaM vA sarvaM bhujIta na chardet / / (2) sejjA nisohiyAe samAvanno va goyare / ayAvayaTThA bhoccANaM jai teNaM na saMthare / saMskRta- zayyAyAM naSedhikyAM samApanno vA gocare / ayAvadarthaM bhuktvA NaM yadi tena na saMstaret // mUla mUla- tao kANamunna bhatta-pANaM gavesae / vihiNA puva uttaNa imeNaM uttareNa y|| tataH kAraNe utpanne bhakta-pAnaM gaveSayet / vidhinA pUrvoktena anena uttareNa ca // 10.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama paiNDeSaNA adhyayana (dvitIya uddezaka) / paDarI-mali bhAMti poMchi ke pAtra soya, suramita dugaMdha-juta kachu ju hoya / saba bhoga leya, nahi lepa-mAtra saMjati so rAkhaM lagyo pAtra / / marSa-sAdhu pAtra meM lage hue lepa-mAtra ko-cAhe vaha durgandha-yukta ho, athavA cAhe sugandha-yukta ho, usa sabako aMgulI se poMchakara khA jAya, kintu kucha bhI na chodd'e| (2) paDarI-pAnaka, maSavA svAdhyAya-pAna, jo gayo gocarI hetu lAna / bhogyo, Su apUrana hai AhAra, nahiM saradho ite te lakha kAra // arSa-gocarI ke lie gayA huA muni upAzraya yA svAdhyAya-sthAna meM, Akara usa lAye hue AhAra ko khAve / yadi vaha paryApta na ho to (kyA kare, yaha kahate haiM / ) paDarI- to kArana kI utapati hi pAya, phira ana-jala khoja sAghu jAya / pUrava mAlI tA vidhi-pramAna, athavA yaha uttara vidhi hi ThAna / marSa-taba vaha sAdhu aisA prasaMga upasthita hone para punaH pUrvokta uddezaka meM kahI huI vidhi se, athavA isa Age kahI jAne vAlI vidhi se punaH bhakta-pAna kI gaveSaNA kre| 101
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 dazavakAlikasUtra mUla- kAleNa nikkhame bhikkhu kAleNa ya paDikkame / akAlaM ca vivajjittA kAle kAlaM samAyare // saMskRta- kAlena niSkAmed bhikSu kAlena ca pratikrAmet / akAlaM ca vivarNya kAle kAlaM samAcaret // mUla- akAle carasi bhikkhU kAlaM na paDilehasi / appANaM ca kilAmesi sannivezaM ca garihasi // saMskRta- akAle carasi bhikSo, kAlaM na pratilikhasi / AtmAnaM ca klAmayasi sannivezaM ca garhase // (6) mUla- sai kAlo care bhikkhU, kujjA purisakAriyaM / alAbho tti na soejjA tavo ti - ahiyAsae // ... saMskRta- sati kAle cared bhikSuH kuryAt puruSakArakam / 'alAbha' iti na zocet tapa iti adhisaheta / mUla- tahevuccAvayA pANA bhattaTThAe samAgayA / ta ujjuyaM na gacchejjA jayameva parakkame // saMskRta- tathaivoccAvacAH prANAH bhaktArthaM samAgatAH / tahajukaM na gacchet yatameva parAkramet // (8) mUla- goyaraggapaviTTho u na nisIejja katthaI / ... kahaM ca na pabaMdhejjA ciThThittANa va sNje|| saMskRta - gocarAgra praviSTastu na niSIdet kutracit / kathAM ca na prabadhnIyAt sthitvA vA saMyataH / / '
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana parI-nikale taba saMjati samaya hera, paravesa kara lakhi samaya phera / asamaya koM varaja bhikSa soya, Acarai samaya ko samaya joya // artha bhikSu bhikSA kAla ke samaya para bhikSA ke lie nikale aura samaya para lauTa Aye / akAla ko chor3akara jo kArya jisa samaya kA ho, use usI samaya kare / parI- vinu samaya calata ho bhikSu Apa, nahiM samaya nihArata kaccha Apa / nija mAtama koM kari dukhita joya, phira buro kahata ho gAMva soya // artha-he bhikSo, tuma akAla meM jAte ho, aura kAla kI pratilekhanA nahIM karate, arthAt gocarI ke samaya kA dhyAna nahIM rakhate ho, ataH tuma apane Apako klAnta (kheda-khinna) karate ho aura saMnniveza (gA~va) kI bhI nindA karate ho| (ki isa gAMva meM AhAra nahIM miltaa)| vohA-chate kAla munivara cara, kara su paurusa cAhi / jo na mile, soca na to, sahai jAni tapa tAhi / / artha-bhikSu bhikSA-kAla meM bhikSA ke lie jAve, puruSakAra (puruSArtha parizrama) kare, phira bhI yadi bhikSA na mile to usakA soca na kare, kintu Aja sahaja meM hI tapa ho gayA, aisA vicAra kara bhUkha ko samabhAva se sahana kare / dohA-UMca-nIca paMchI-pramukha, juTe jIva ana-heta / tina sanamukha jAvai nahIM, nikasa jatana - sameta // artha-isI prakAra gocarI ke lie jAte samaya mArga meM cuggA cugane ke lie Aye hue haMsa-kabUtara Adi UMca jAti ke aura kAka-giddha Adi nIca jAti ke prANI ekatra juTe hoM, to unake sanmukha na jAve, kintu jisa prakAra se unheM trAsa na pahuMce usa prakAra se yatanA-pUrvaka jAve / caupAI-- saMjati gayo gocari hi joya, kAhU thala baiThe nahiM soI / athavA baiThi su koThaka thAnaka, kahata lagai nahiM koI kathAnaka / artha-gocarI ke lie gayA huA sAdhu na kahIM baiThe aura na kahIM khar3A rahakara kathA-vArtA Adi hI kare /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 dazavakAlikasUtra mUla- aggalaM phalihaM vAraM kavAra vAvi saMjae / avalaMbiyA na ciTThajjA goyaraggago munnii|| saMskRta--- argalA parighaM dvAraM kapATaM vApi saMyataH / avalambya na tiSThet gocarApragato muniH // mUla (10-11) samaNaM mAhaNaM vAvi kiviNaM vA vaNImagaM / uvasaMkaMtaM bhattA pANahAe va sNje|| taM aikkamitta na pavise na ciThe cakkhu-goyare / egaMtamavakkamittA tatya ciTThajja sNje|| saMskRta- zramaNaM brAhmaNaM vApi kRpaNaM vA vanIpakam / upasaMkrAmantaM bhaktArtha pAnArtha vA saMyataH // tamatikramya na pravizet na tiSThet cakSurgocare / ekAntamavakramya tatra tiSThet sNytH|| (12) mUla- vaNImagassa vA tassa dAyagassumayassa vA / appattiyaM siyA hojjA lahutta pavayaNassa vA / / saMskRta- vanIpakasya vA tasya dAyakasyobhayo / aprItikaM syAd bhavet laghutvaM pravacanasya vaa|| mUla- paDisehie va dine vA to tammi niyattie / uvasaMkamena bhattaTThA pANagae va sNje|| saMskRta- pratiSiddhe vA datte vA tatastasmin nivRtta / upasaMkrAmed bhaktArtha pAnArtha vA sNytH||
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana caupAI- Agala parigha duAra-kivArA, gahi kari ke inako dhArA / Thahara nahIM saMjatI soI, gocari-haMtu gayo hai joii|| arSa-gocarI ke lie gayA huA sAdhu Agala-bhogala ko, phalaka (kivAr3oM ko rokane vAlA kATha) ko, dvAra ko athavA kivAr3a ko avalambana kara kahIM para nahIM tthhre| (10-11) caupAI- brAhmaNa namana kupana vA koI, jo varikha bukha porita hoI / e ana-jala ko kArana pAI, jatana karata joe munirAI / tina ko laMghina kara pravesA, dIkhata meM Thahare nahi lesA / taba ekAnta pAna ko jAI, taisI Thaura sAghu tthhraaii|| artha-bhakta yA pAna ke lie upasaMkramaNa karate hue (ghara meM jAte hue) zramaNa (bauddha sAdhu), brAhmaNa, kRpaNa athavA vanIpaka (bhikhArI) ko lAMgha kara saMyamI muni gRhastha ke ghara meM praveza na kre| gRhasvAmI aura zramaNa Adi kI AMkhoM ke sAmane khar3A bhI na rahe, kintu ekAnta meM jAkara vahAM khar3A rhe| (12) caupAI- jAcaka vA dAnI vA doI, kara aprIti bhAvanA koI / athavA jina-pravacana-laghutAI, hoya tahAM jo sanmukha jaaii|| artha-ukta bhikSaoM ko lAMghakara ghara meM praveza karane para una bhikSAthiyoM ko, gRhasvAmI ko athavA donoM ko aprIti ho sakatI hai, aura jina-pravacana kI laghutA hotI hai| (13) bohA-diye, naTe vA tina haTe, tinako nipaTaM mora / asana-pAna-hita saMcara, taba saMjati tA ora // marSa-gRhasvAmI dvArA una yAcakoM ko bhikSA de dene para athavA niSedha kara dene para jaba ve yAcaka gRhastha ke ghara se lauTakara cale jAveM, taba sAdhu bhojana yA pAna ke lie vahAM jaave|
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 . dazavakAlikasUtra (14---15) mUla- uppalaM paumaM vAvi kumuyaM vA magadaMtiyaM / . anna vA puppha saccitta taM ca saMluciyA dae / taM bhave bhatta-pANaM tu sajayANa akappiyaM / detiyaM paDiyAikkhe na me kappai tArisaM // saMskRta- utpalaM padma vApi kumudaM vA magadantikAm / anyadvA puSpasacitta tacca saMlucya dadyAt / / tadbhaved bhakta-pAnaM tu saMyatAnAmakalpikam / dadatI pratyAcakSIta na me kalpate tAdRzam / / __(16---17) mUla- uppalaM paumaM vAvi kumuyaM vA magadaMtiyaM / annaM vA puppha saccittaM taM ra samaddiyA dae / taM bhave bhatta-pANaM tu saMjayANa akappiyaM / detiyaM paDiyAikkhe na me kappai tArisaM // saMskRta- utpalaM padma vApi kumudaM vA magadantikAm / anyadvA puSpa sacitta taM ca samRdya dadyAt / / tad bhaved bhaktapAnaM tu saMyatAnAmakalpikam / dadatI pratyAcakSIta na me kalpate tAdRzam / / (18-16-20) mUla- sAluyaM vA virAliyaM kumuduppalanAliya / muNAliyaM sAsavanAliyaM ucchukhaMDa anivvuDaM // taruNagaM vA pavAlaM rukkhassa taNagassa vA / annassa vA vi hariyassa AmagaM privjje|| taruNiyaM vA chivADi AmiyaM bhajjiyaM saI / daMtiyaM paDiyAikkhe na me kappai tArisaM //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 507 paMcama piNDeSaNA adhyayana (14-15) caupAI- nIla kamala, ke padama ju koI, kumuda mAlatI-kusuma ju hoI / aura hu sacita sumana hai joI, tihi chedana kari deti ju hoii|| munihi na kalapata ana-jala tehA, denahAri soM muni kaha ehA / yA prakAra ko ana-jala joI, mokoM nahiM kalapata hai soii|| artha-koI utpala (nIla kamala), padma (lAla, gulAbI kamala), kumuda (zveta kamala), mAlatI yA anya kisI sacitta puSpa kA chedana-bhedana kara koI strI (yA puruSa) bhikSA deve, to vaha bhakta-pAna saMyatoM ke lie kalpanIya nahIM hai, isalie denevAlI strI (yA puruSa) se vaha sAdhu kahe ki isa prakAra kA bhakta pAna mere lie nahIM kalpatA hai arthAt mere grahaNa karane ke yogya nahIM hai| caupAI- nIlakamala ke padama ju koI, kumuda mAlatI-kusuma ju hoI / aura hu sacita sumana ha joI, tihi maradana kari deti ju hoI // munihi na kalapata ana-jala tehA, denihAri-soM muni kaha ehA / yA prakAra ko ana-jala joI, mokoM nahiM kalapata hai soI / / artha-koI utpala, padma, kumuda, mAlato yA anya kisI sacitta puSpa kA saMmardana (kucala yA roMda) kara bhikSA deve, to vaha bhakta-pAna saMyatoM ke lie kalpanIya nahIM hai, isalie muni denevAle se kaha ki isa prakAra kA AhAra-gAna mere lie nahIM kalpatA hai|' (18-19 20) kavittakamala ko kaMda tyoM palAsa hU ko kaMda hoya, kumuda kI nAla-nIla kaja-nAla kahiye / kaMjahU ke taMtu tyoM sarasoM nAla ila-khaMDa, ete hU sacitta hoMya tinakoM na gahiye / tara tuna anya hariyArI kI koMpala maI, acita bhaI na, tAkoM kaise kari lhiye| mUMgAdiko phalo kAcI, naI ja turaMta tAcI, deto soM kahai ki aiso mokU nAhiM caahiye| noTa-kucha mUla pratiyoM meM ye hI donoM gAthAeM saMphAsiyA (saMspRzya) pATha ke sAtha bhI milatI haiM, tadanusAra ukta utpanna Adi sacitta puSpoM kA sparza karake bhI yadi koI AhAra deve, to sAdhu ke lie vaha akalpa hai, ata: danevAlI se niSedha kara deve / )
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 dazavakAlikasUtra saMskRta- zAlUkaM vA virAlaka kumudotpalanAlikAm / mRNAlikAM sarSapanAlikAM ikSa khaNDamanitam // taruNakaM vA pravAlaM vRkSasya tRNakasya vA / anyasya vApi haritasya AmakaM parivarjayet / / taruNAM vA chivADi AmikAM bharjitAM sakRt / dadatIM pratyAcakSIta na me kalpate tAdRzam / / (21-22-23-24) mUla- tahA kolamassinna veNuyaM kAsavanAliyaM / tilapappaDagaM nomaM AmagaM privjje| taheva cAulaM piTTha viyarDa vA tattaninDa / tilapiTTha pUi pinAMga AmagaM parivajjae / kaviTheM mAuliMgaM ca mUlagaM mUlagattiyaM / AmaM asatthapariNayaM maNasA vi Na patthae / taheva phalamaMthUNi boyamaM)Ni jANiyA / bihelagaM piyAlaM ca AmagaM parivajjae / saMskRta- tathA kola manutsvinnaM veNukaM kAzyapanAlikAm / tila parpaTakaM nImaM AmakaM parivarjayet // tathaiva cAulaM piSTaM vikaTaM vA taptanivRtam / tilapiSTaM pUti piNyAkaM AmakaM parivarjayeta // kapitthaM mAtuliGga ca mUlakaM mUlakartikAm / AmAmazastra * pariNatAM manasA pi na prArthayeta // tathaiva phalamanthan bIjamaMthUna jJAtvA / vibhItakaM priyAla ca AmakaM parivarjayet //
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana artha - zAlUka (kamala-kanda), virAliya (palAsakanda), kumuda-nAla, utpalanAla, mRNAla (kamala tantu-daMDanAla), sarSapa-nAla (sarasoM kA patrayukta nAla), ikSakhaNDa (ganne kI gaMDerI), ye saba anivRta arthAt zastra-pariNata yA agnipakva na hoM to sAdhu grahaNa na kare / tathA vRkSa ke yA tRNa ke, athavA kisI prakAra kI kisI bhI haritakAya ke kacce patte athavA kaccI koMpala Adi jo sacitta hoM to unheM sAdhu tyAga kare / tathA jisake bIja nahIM pake haiM aisI sema, mUga, maTara Adi kI phalI jo kaccI ho, athavA eka bAra bhUnI huI phalI ho-jisameM pakane yA nahIM pakane kI zaMkA ho - to aisI phalI Adi ko denevAlI strI se sAdhu kahe ki aisI vastu mujhe nahIM kalpatI hai| bhAvArtha-sAdhu ko kisI bhI prakAra kI sacitta vastu prApa nahIM hai| (21-22-23-24) kavittataise I na tAce kAce bera vaMsa karelA au zrIparNI ke phala tila-pAparI ko tajiye, nomaphala taMdula ko ATo au dhovana nIra sacita bhayo so unhI upaka varajiye / tila sarasoM ko khala, koTa mAtuliga phala, mUlA, mUlI-mUla, kAce manasoM na bhajiye, tyoM hI phala-cUra bIja-cUra au piyAla phala baherA varajiye au sacita smjhiye| artha - isI prakAra jo ubAlA huA na ho vaha bera, vaMza-kaTIra, karelA, kAzyapa-nAlikA (zrI pIphala yA kaseru) tathA apakka tilapapar3I aura kadamba-phala ina sabhI kacce yA anagnipakva kA sAdhu tyAga kre| isI prakAra cAvala Adi kA kAla kA pisA huA ATA, pUrI taraha na ubalA pAnI, tilakA piSTa (tilakUTA), I-sAga aura sarasoM kI khalI apakva kA parityAga kre| apakva aura zastra se apariNata kapitya (kaitha, kavITa) bijaurA, mUlA aura mUlI ke gola Tukar3e ko manase bhI icchA na kare / isI prakAra apakva phala-manyu (phaloM kA cUrNa) aura bIjamanyu (bIjoM kA cUrNa), baher3A aura priyAla phala (acAra kI ciroMjI) kA bhI tyAga kare /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 dazavakAlikasUtra (25) mUla- samuyANaM care bhikkhU , kulaM uccAvayaM sayA / nIyaMkulamaikkamma UsaDhaM nAbhidhArae / saMskRta- samudAnaM cared bhikSAM kulaM uccAvacaM sadA / nIcaM kulamatikramya ucchRtaM nAbhidhArayet // __ (26) mUla-- adINo vittimesejjA na visoejja paMDie / amucchio bhoyaNammi mAyane esnnaare|| saMskRta- adIno vRttimeSayet na viSIdeta paNDitaH / amUcchito bhojane mAtrajJa eSaNArataH / / (27) mUla-- bahuM paraghare asthi vivihaM khAimasAimaM / na tattha paMDiyo kuppe icchA dejja paro na vA // saMskRta- bahu paragRhe'sti vividhaM khAdya svAdyam / .. na tatra paNDitaH kupyeta icchA dadyAt paro na vA / / (28) mUla- sayaNAsaNa - vatthaM vA bhatta-pANaM va saMjae / atassa na kuppejjA paccakkhe vi ya doso|| saMskRta- zayanAsana - vastraM vA bhakta-pAnaM vA saMyataH / adadate na kupyeta pratyakSepi ca dRzyamAne / (29) mUla- itthiyaM purisaM vAvi uharaM vA mahallagaM / baMdamANo na jAejjA no ya NaM pharasaM ve||
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana 111 (25) dohA-U~ce nIce kulani muni, nita vihara samamAya / nIce kulako laMdhi ke, U~ce meM nahi jAya // artha--sAdhu sadA UMca aura nIca kula meM arthAt dhanavAna aura garIba ke ghara meM samudAna gocarI kare / (aneka gharoM meM thor3I-thor3I bhikSA-anna-pAna ke lene ko samudAna gocarI kahate haiM / gocarI ko jAte samaya yadi pahile garIba gRhastha kA ghara mile to usakA ullaMghana karake Usar3ha-ucchrata arthAt UMce, bar3e aura dhanavAna kula meM na jaave| (26) paharI- nijavRtti hi mana adIna, nahi karahi kheda paMDita pravIna / bhojana meM mohita hoya nAhiM, jAna pramAna, rata sodha-mAhi / / artha-bhojana meM mUrchA-gaddhibhAva nahIM rakhatA huA, AhAra-pAnI kI mAtrA kA jJAtA, AhAra-gaveSaNA meM rata, paMDita jJAnI) muni dIna-bhAva se rahita hokara gocarI kI gaveSaNA kare / aisA karate hue bhI yadi kadAcit bhikSA na mile to viSAda na kare / (27) paDarI-bahubhAMti khAdya aru svAdha Ahi, rAkhe banAya para geha mAhi / bAkI icchA deve na vA'pi, paMDita na tahAM kopai kadApi // artha-gRhastha ke ghara meM nAnA prakAra ke aura bhArI pariNAma meM khAdya-svAdya padArtha hote haiM, yA banAkara taiyAra rakha chor3e haiM / yadi gahastha ve padArtha sAdhu ko na deve to jJAnI sAdhu usa gRhastha para kupita na ho / kintu yaha vicAra kare ki yaha gRhastha hai, isakI icchA ho to deve, yA na deve / (28) dohA-asana vasana Asana sayana, pAna dRgani darasAhiM / dhanI na deto lakhi para, kara kopa muni nAhi // marSa-gRhastha ke ghara meM zayyA, Asana, vastra, bhojana aura pAna kI vastueM pratyakSa sAmane rakhI dikhAI deveM, phira bhI yadi vaha na deve to saMyamI sAghu usa para kroSa na kre| (29) bohA-jAce nahiM baMdata lakhe, bAla-vRddha nara nAri / athavA inasoM nahiM kahai, vacana asAtA-kAri //
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 dazavakAlikasUtra saMskRta- striyaM puruSaM vApi DaharaM vA mahAntam / ___ vandamANo na yAceta no cainaM paruSaM vadet / / (30) mUla- je na vaMde na se kuppe vaMdio na samukkase / evamanne samANassa sAmaNNamaNuciTThaI / saMskRta- yo na vandate na tasmai kupyeta vandito na samutkarSet / evamanveSamANasya zrAmaNyamanutiSThati // (31-32) mUla- siyA egaio laddha lobheNa viNigRhaI / mA meyaM vAiyaM saMtaM baThUrNa sayamAyae / attadvaguruo luDo bahuM pAvaM pakubbaI / duttosao ya se hoi nivvANaM ca gacchaI / / saMskRta- syAdekako labdhvA lobhena vinigUhate / mAmedaM darzitaM sat dRSTvA svayamAdadyAt / / AtmArthaguruko lubdhaH bahuM pApaM prakaroti / dustoSakazca sa bhavati nirvANaM ca na gacchati / / mUla siyA egaio labu vivihaM pANa-bhoyaNaM / bhaddagaM mahagaM moccA vivaNaM virasamAhare // jANaMtu tA ime samaNA AyayaTThI ayaM muNI / saMtuTTho sevaI paMtaM lahavittI sutoso| pUyaNaTThI jasokAmI mANa- sammANa - kAmae / bahuM pasaI pAvaM mAyAsallaM ca kubbaI //
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana 113 artha - vandanA karate hue kisI bhI strI yA puruSa, bAlaka yA vRddha se sAdhu kisI bhI prakAra kI yAcanA na kare / tathA AhArAdi na dene para usase kaThora vacana na kahe / (30) ThaharaI // caupAI - naha namate para rosa na AnaM, baMdana teM mahimA nahiM mAnaM / yA prakAra anveSaNa karaI, tAko saMjama acala artha -- jo gRhastha vandanA na kare, usa para krodha na kareM aura yadi rAjAmahArAjA Adi bar3e puruSa vandanA kareM to abhimAna bhI na kare / isaprakAra gocarI kA anveSaNa karanevAle sAdhu kA zramaNapanA nirmala aura sthira rahatA hai / ( 31 - 32 ) copAI - kabahUM koI akelo saMjati, karaM sarasa aisa ahAranitAkoM DhAke, aiso lobha guru ko yaha dikhalAUM joI, ve saba leyaM, beya nahi moI / so peTArthI hai nija dhApI, karaM pApa bahu dharma-UpApI // so saMtoSa hona hI hoI, jAya sakaM niravAna na soI / tAteM sAdhu bane saMtoSI, nyAyavRtti soM nija tana-poSI // bhojana kI prApati / UpajyoM jAke // artha - kadAcit koI eka muni sarasa AhAra pAkara use AcArya Adi ko dikhAne para vaha svayaM na le leve - isa lobha se chipA letA hai to vaha peTArthIapanA hI peTa bharane vAlA lobhI sAdhu bahuta pApa kA upArjana karatA hai / aisA asaM.SI sAdhu nirvANa (mokSa) nahIM pA sakatA / (33 - 34 - 35) copAI- jo pe Apa akelo jAI, vividha pAna bhojana koM pAI / bhale bhale cuna Apahi khAvaM, vivarana virasa liye thala Avai // aise bhAva hiye vaha AnaM, e saba sramana saMtoSI sutoSa muni ehA, rUkSavRtti asa asAra jo bhakSaNahAro, kharo pUjArthI jasa- vAMchaka joI, cahe bahuta pApa arjana so karaI, mAyA so pArka kaise nirabAna, jAke mohi yoM jAne / varajita sukha - nehA / / mukati-pada- icchana- hAro / mAna-sammAni soI // salla apana- ura dharaI / hai aisA chala-mAna // ----
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra saMskRta- syAdekako labdhvA vividhaM pAna-bhojanam / bhadrakaM bhadrakaM bhuktvA vivarNa virasamAharet / / jAnantu tAvadime zramaNA AyatArthI ayaM muniH / santuSTaH sevate prAntaM rUkSavRttiH sutoSakaH / / pUjanArthI yazokAmI mAna - sanmAna - kAmakaH / bahu prasUte pApaM mAyAzalyaM ca karoti / / mUla-- suraM vA meragaM vAvi anna vA majjagaM rasaM / sasakkhana pibe bhikkhU jasaM saarkkhmppnno|| saMskRta- surAM vA merakaM vApi anyadvA mAdyakaM rasam / sva-(sa) sAkSyaM na pibed bhikSuH yazaH saMrakSannAtmanaH / / (37) mUla- siyA egaio teNo na me koi viyANaI / tassa passaha dosAiM niryA ca suNeha me // saMskRta- pibati ekakaH stena na mAM kopi vijAnAti / tasya pazyata doSAn nikRti ca zRNuta mama / / mUla- vaDDhaI soMDiyA tassa mAyA mosaM ca bhikkhuNo / ayaso ya anivvANaM sayayaM ca asAhuyA / / saMskRta- vardhate zauNDitA tasya mAyA mRSA ca bhikSoH / ayazazcAnirvANaM satataM ca asAdhutA // mUla- Niccuvvego jahA teNo attakammehi dummaI / tAriso maraNaMte vi nArAhei saMvaraM // saMskRta- nityodvigno yathA stenaH TAtmakamA durmatiH / tAdRzo maraNAnte'pi nArAdhayati saMvaram / /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana 115 artha -- kadAcit koI eka muni vividha prakAra ke bhojana-pAna pAkara aura kahIM ekAnta meM baiThakara acche-acche padArtha khAkara vivarNa aura virasa AhAra ko sthAna para yaha socakara lAtA hai ki 'ye zramaNa mujhe bar3A AtmArthI aura mokSArthI samajheM', saMtoSI aura prAnta (asAra) bhojI samajheM, rUkhA-sUkhA khAne vAlA aura prApta jisa kisI bhI vastu se santuSTa hone vAlA samajheM / to vaha pUjA kA ArthI yaza kA vAMchaka aura mAna-sanmAna kI kAmanA karane vAlA muni bahuta pApa kA upArjana karatA hai aura mAyA- zasya ko karatA hai / (36) aura hU, je mAdaka rasa Ahi / nija jasa rAkhata sAkhi juta, bhikSuka pIvai nAhi // dohA - madirA meraka artha - apane saMyama kA saMrakSaNa karatA huA sAdhu surA (jau Adi kI piTThI se banI madirA), meraka (mahuA se banI madirA) yA anya kisI prakAra kA rasa AtmasAkSI se na pIve / (37) dohA -piyaM akelo cora jo, mohi na jAnata koya / lakhiya, dosa tasu hAla puni, mosoM suniye soya // artha - yahAM mujhe koI bhI nahIM jAnatA hai, yaha vicAratA huA yadi koI akelA muni ekAnta meM stenavRtti se ( corI-chipe ) madirA ko pItA hai, to usake doSoM ko dekho aura maiM usake mAyAcAra ko kahatA hUM so suno / (38) dohA-kapaTa jhUThatA mikSa ke, lolupatA bar3hi jAya / ajasa atosa asAdhutA, tAke sadA rahAya // artha - madirA pAna karanevAle sAdhu ke unmattatA, mAyAcAritA, mRSAvAditA apayaza, atRpti aura asAdhutA - ye doSa uttarottara bar3hane lagate haiM / ( 39 ) dohA - uccaTyau rahata su cora jimi, kumati karana nija tei / maranaMta hu teso kahU~, sakata na saMbara sei // artha - vaha durmati apane duSkarmoM se cora ke samAna sadA udvigna rahatA hai / madirA - pAyI muni maraNAnta-kAla meM bhI saMvara kI ArAdhanA nahI kara pAtA hai / ( pratyuta dAruNa duSkarmoM kA Asrava karatA hai) /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlika sUtra mUla- Ayarie nArAhei samaNe yAvi tAriso / gihatthA vi gaM garahati jeNa jANati tArisaM // saMskRta- AcAryAnnArAdhayati zramaNAnapi tAdRzaH / gRhasthA apyenaM gahataM yena jAnanti tAdRzam / / (41) mUla - evaM tu aguNappehI guNANaM ca vivajjao / tAriso maraNaMte vi nArAhei saMvaraM // saMskRta- evaM tu aguNaprekSI guNAnAM ca vivarjakaH / tAdRzo maraNAnte'pi nArAdhayati saMvaram / / (42) mUla- tavaM kumvai mehAvI paNIyaM bajjae rasaM / majjapamAyavirao tavassI aiukkso|| saMskRta-- tapaH karoti medhAvI praNItaM varjayed rasam / madyapramAdavirataH tapasvI atyutkarSaH // mUla- tassa passaha kallANaM aNegasAhupUiyaM / viulaM atthasaMjutta kittaissaM suNeha me // saMskRta - tasya pazyata kalyANaM anekasAghupUjitam / vipulamarthasaMyukta kIrtayiSye zRNuta mama // (44) mUla- evaM tu guNappehI aguNANaM vivajjo / tAriso maraNate vi ArAhei saMvaraM // saMskRta- evaM tu guNaprekSI aguNAnAM vivarjakaH / tAdRzo maraNAntepi ArAdhayati saMvaram / /
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama picheSaNA adhyayana (40) caupAI- AcArajana arAdhata aiso, bamanahuM ko sevata nahiM taso / . . gRhI loga hU garahata vAkoM, bhalI bhAMti je jAnata jAkoM / / artha-aisA madyapAyI sAdhu na to AcArya kI ArAdhanA kara pAtA hai aura na zramaNoM kI bhI / gRhastha bhI use zarAbI jAnate haiM, isalie ve bhI usakI gardA-nindA karate haiN| (41) bohA-yA vidhi je avaguna bhajeM, tajaM su guna gana jeya / maranaMta hu teso kahUM, saMvara sakata na seya / / arSa-isa prakAra se avaguNoM kA sevana karane vAlA aura guNoM kA tyAga karane vAlA muni maraNAnta-kAla meM bhI saMvara kI ArAdhanA nahIM kara pAtA hai / (pratyuta mahA duSkarmoM kA Asrava karatA hai / ) (42) copAI- buddhimAna tapakoM Acara, sarasa madhura bhojana parihara / mada pramAda rAce nahiM joya, ati utkRSTa tapasvI soya // artha-kintu jo buddhimAna tapasvI sAdhu madhura pauSTika rasa kA tyAga karatA hai, madya-pAna se virata aura pramAda se rahita hotA hai, vaha ati utkRSTa sAdhu hai / (43) caupAI - dekhahu tuma tAke kalyAna, vividha sAdhu-pUjita so jAna / bahuta araba jasa-saMjuta teha, guna varanoM-mosoM suni leha / / artha-aise ukta utkRSTa sAdhu kA aneka sAdhu-janoM se prazaMsita vizAla, arthasaMyukta kalyANa svayaM dekho aura maiM unakA kIrtana karUMgA so suno| bohA-yA vidhi jo guna-gana maja, taja su auguna jeya / maranaMta hu teso muno, sake su saMvara seya / / artha-isa prakAra guNoM kA sevana karane vAlA aura avaguNoM kA varjana karane vAlA zuddha bhojI sAghu maraNAnta-kAla meM bhI saMvara kI ArAdhanA karatA hai|
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 dazavakAlikasUtra Ayarie ArAhei samaNe yAvi tAriso / gihatthA vi NaM pUryati jeNa jANaMti tArisaM // saMskRta- AcAryAnArAdhayati zramaNAMzcApi tAdRzaH / gRhasthA apyenaM pUjayanti yena jAnanti tAdRzam / / mUla- tava teNe vaya teNe svateNe ya je gare / AyAra-bhAvateNe ya kuvvaha 'devakinvisaM // saMskRta- tapastenaH vacaHstenaH rUpastenastu yo naraH / AcAra-bhAvastenazca karoti daiva-kilviSam / / mUla- lakSaNa vi devattaM uvavanno devakidivase / tatthA vi se yANAi ki me kiccA imaM phalaM // saMskRta- labdhvApi devatvaM upapanno devakilviSe / tatrApi sa na jAnAti kiM me kRtvA idaM phalam // (48) mUla- tatto vi se caittANaM lambhihI elamUyayaM ! narayaM tirikkhajoNi vA bohI jattha sudullahA // saMskRta- tato'pi sa cyutvA lapsyate eDamUkatAm / narakaM tiryagyoni vA bodhiryatra sudurlabhA / / (46) mUla- eyaM ca dosaM vaLUNaM nAyaputtaNa aNumAyaM pi mehAvI mAyA-mosaM saMskRta- enaM ca doSaM dRSTvA jJAtaputraNa aNumAtramapi medhAvI mAyA-mRSA bhAsiyaM / vivajjae / bhASitam / vivarjayet / /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana caupAI- mAcArajaha arAdhata aiso, bamanahuM ko puni sevata so| .. . gRhI loga ha pUjata tAkoM, bhalI bhAMti je jAnata jAkoM // . arSa-ukta guNoM kA dhAraka sAdhu AcArya kI ArAdhanA karatA hai aura zramaNoM kI bhI / gRhastha bhI use zuddhabhojI mAnate haiM aura isalie ve usakI pUjA karate haiN| caupAI - vacana-cora tapa-cora koI, rUpa-cora puni jo nara hoI / bhAva-cora AcAra hu corA, lahai deva kilavisa-gati ghorA // arSa-jo sAdhu tapa kA cora, vANI kA cora, rUpa (veSa) kA cora, AcAra kA cora aura bhAva kA cora hotA hai vaha kilviSika deva-yogya karma karatA hai, arthAt marakara kilviSika jAti ke nIca devoM meM utpanna hotA hai| (47) caupAI . tahAM devagati hUM ko pAI, upaja deva kilavisI jAI / tahaM hana jAni sakata so bhAvA, 'kA karike yaha phala maiM pAvA' / artha-kilviSika devoM utpanna hokara aura devaparyAya pAkara bhI vahAM vaha yaha nahIM jAna pAtA ki yaha mere kisa karma kA phala hai ? (48) copAI-- vA gati teM carSi ke puni vahaI, mesa - mUka - mAnavatA lahaI / nAraka vA tirita ko jonI, jahA~ bodhi duralabha hai-honI / / artha- usa devaparyAya se cyuta hokara yahAM manuSya gati meM Akara eDamUkatA arthAt bher3oM ke samAna gUgepana ko prApta karatA hai, athavA tiryaMcagati meM janma letA hai aura (punaH pApa karake) naraka meM jAtA hai jahA~ para bodhi (samyaktva) kI prApti honA atyanta durlabha hai| caupAI -- yA prakAra vUSana lakhi eI, jAtaputra ne varane jeI / mAyA miraSAvAda lagArA, varajeM buddhimAna anagArA // artha-isa prakAra ke doSoM ko dekhakara jJAtaputra mahAvIra ne kahA - medhAvI muni aNumAtra bhI mAyA-maSA na kareM arthAt na mAyAcAra kareM aura na jhUTha boleN|
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 dazakAlikasUtra mUla- sikviUNa bhikkhesaNasohi saMjayANa purANa sgaase| ___ tattha bhikkhU suppaNihidie tivvalajja guNavaM viharenjAsi / / -tti bemi saMskRta- zikSitvA bhikSaSaNAzuddhi saMyatAnAM buddhAnAM sakAze / tatra bhikSa : supraNihitendriyaH tIvralajjo guNavAn viharet // -iti bravImi paMcamaM pisaNA ajAyaNaM sammata
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama piNDeSaNA adhyayana 121 (50) kavittabhalI bhAMti jIti jina iMdriya adhIna konI, tIva lAja lonI guna saMjama ke jAmeM hai, aiso vaha sAdhu so arAdhe una saMjatikoM, saMjati mahAna tattva ke jJAna juThAma haiN| bhalI bhAMti sIkha leya bhIkha sodhive kI rIti, tAkoM vaha jAnike anaMda ura pAye haiM, tAke anusAra taba gahata Adi karata vihAra vicarata gaNavaMta jasa gAye haiN| artha-saMyata aura buddha zramaNoM ke samIpa bhikSepaNA kI vizuddhi sIkha kara supraNihita-indriya arthAt jitendriya aura ekAgra citta vAlA bhikSa utkRSTa saMyama aura guNa se sampanna hokara vicare / isa prakAra maiM kahatA huuN| paMcama piDeSaNA adhyayana samApta
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaTheM mahAyArakahA ajjhayaNaM (1-2) mUla- nANa-dasaNasaMpanna saMjame ya tave rayaM / gaNimAgamasaMpanna ujjANammi samosaDhaM // rAyANo rAyamaccA ya mAhaNA aduva khattiyA / pucchaMti nihuappANo kahaM me aayaargoyro|| saMskRta- jJAna-darzanasampanna saMyame ca tapasi ratam / gaNimAgamasampannaM udyAne samavasRtam // rAjAno rAjAmAtyAzca brAhmaNA athavA kSatriyAH / pRcchanti nibhRtAtmAnaH kathaM bhavatAmAcAragocaraH / / mUla tesi so nihuo daMto savvabhUyasuhAvaho / sikkhAe susamAutto Aikkhai viykkhnno|| saMskRta- tebhyaH sa nibhRto dAntaH sarvabhUtasukhAvahaH / zikSayA susamAyuktaH AkhyAti vicakSaNaH / / mUla- haMdi dhammasthakAmANaM niggaMthANaM suNeha me / AyAragoyaraM bhIma sayalaM durahidivyaM // saMskRta- haMdi dharmArthakAmanAM nirgranthAnAM zRNuta mama / AcAragocaraM bhImaM sakalaM duradhiSThitam / / 122
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA mahAcArakathA adhyayana (1-. 2) dohA jJAna tathA darasana-sahita, tapa saMjama meM lIna / Agama meM paravIna je, gaNi upavana-AsIna / sinasoM pUchata amala-mati, mahipati mahipa-pradhAna / dvija vA kSatriya, Apako ko acArana-vidhAna / / artha-jJAna-darzana se sampanna, saMyama aura tapa meM rata, Agama-sampadA se yukta prANI ko udyAna meM samavasRta (AyA huA) dekha, rAjA aura rAja-maMtrI, brAhmaNa aura kSatriya unase namratA-pUrvaka pUchate haiM - 'Apake AcAra kA viSaya kaisA hai ?' (3) caupAI- tinasoM vaha ekAnta upAsI, muni bamasIla amaya sukha-rAsI / sakala jaMtu-hita-kAraka svAmI, sat-zikSA-saMjuta ziva-gAmI / / parama pravIna kahata yahi bhAMtI, aho aho pRcchaka-gana-pAMtI / sano suno bho bhavijana svacchA, tumarI yaha hitakara pRcchA / / artha :- aisA pUche jAne para ve sthirAtmA, indriyadamI, saba prANiyoM ke lie sukhAvaha zikSA meM samAyukta aura vicakSaNa gaNI unase kahate haiM (4) caupAI- dharama-araba-icchuka nirapanyA, mo soM suno tinanako paMthA / AcAra hu gocara ati bAMko, saba hI kaThina arAdhana jaako|| arSa he devAnupriyo, zruta-cAritra rUpa dharma aura mokSarUpa artha ke abhilASI niprantha muniyoM kA samasta AcAra-gocara-jo ki karmarUpa zatruoM ke lie bhayaMkara hai, tathA jise dhAraNa karane meM kAyara puruSa ghabarAte haiM, usakA maiM varNana karatA hUM, so tuma loga sAvadhAna hokara suno| 123
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 dazavakAlikasUtra mUla- nannatthaM erisaM vRtta jaM loe paramaduccaraM / viulaTThANamAissa na bhUyaM na bhavissaI / / saMskRta- nAnyatra IdRzamukta yalloke paramaduzcaram / vipulasthAnabhAginaH na bhUtaM na bhaviSyati / / mUla- sakhaDDagaviyattANaM vAhiyANaM ca je guNA / akhaMDaphuDiyA kAyavyA taM suNeha jahA tahA // saMskRta-- sakSullakavyaktAnAM vyAdhitAnAM ca ye guNAH / akhaNDA sphuTitAH kartavyAH tAn zRNuta yathA tathA // mUla dasa aTTha ya ThANAI jAiM bAlovarajmAI / tattha annayare ThANe jiggaMthattAo bhassaI // vayachakkaM kAyachakkaM akappo gihimAyaNaM / paliyaMkaM nisajjA ya siNANaM sohavajjaNaM // saMskRta-- dazASTau ca sthAnAni yAni bAlo'parAdhyati / sTAnyatarAmada sthAne nirgranthatvAd azyati / vrataSaTkaM kAyaSaTkaM akalpo gRhibhAjanam / paryako niSadyA ca snAnaM zobhA-varjanam //
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThAmAcArakA adhyayana 125 caupAI- bahuta pAna-sevina ko so, paMca parama dusacara hai taso / loka hu meM asa bhayo na hoI, ko nahIM dUje pala koI / / ___ artha-mAnava-jagat ke lie isa prakAra kA atyanta duSkara AcAra nirgranthadarzana ke atirikta kahIM nahIM kahA gayA hai| mokSa sthAna kI ArAdhanA karane vAle ke lie aisA AcAra atIta meM na kahIM thA aura na kahIM bhaviSya meM hogaa| caupAI- je akhaMDa asphuTa karanIyA, bAla-vRddha rogihu~ dhrniiyaa| te guna jA prakAra kari hoI, tA prakAra soM suniye soii|| artha-bAla-vRddha, svastha aura asvastha sabhI mumukSa oM ko jina guNoM kI ArAdhanA akhaNDa evaM nirdoSa rUpa se karanI cAhie, use yathAtathya rUpa se suno| (7-8) caupAI- aSTAdaza thAnaka e jAnI, inakari dUSita hota ayAno / tinameM eka hu thAnaka pAI, sAdhupane se cyuta ha jAI // dohA-brata aru kAyA- SaTaka ye, vA akalpa gahi pAtra / palaMga niSachA snAna au, zobhA nahi lavamAtra // ye aTThAraha thAna hai, inase baci munirAja / lahu zivapada ko leta hai, haikara jaga-sira-tAja // ve aTThAraha sthAna isa prakAra haiMkavittasA' muTha corI aukusIla parigraha' aru, rAti' ko ahAra chAra pAleM chaha bAta hai, to paya pAvaka' pavana hariyArIsa13, etI khaTa kAyA ko AraMbha varajata haiN| ho ke bhAjana' hU meM bhojana kabahu na kare, palaMga14 pramukha gRhi-Asana'" tajata haiM, sanAna' sarIra-somA" aura jo akalpanIya," tinakoM gahai na saMta saMjaya sajata haiN| artha- jo viveka-vilupta vyakti saMpUrNa aSTAdaza sthAnoM kI tathA kisI bhI eka sthAna kI virAdhanA karatA hai, vaha sAghutA ke sarvocca pada se saMbhraSTa ho jAtA hai| saccA sAdhu chaha vratoM tathA SaTkAya ke jIvoM kA pAlana kare tathA akalpanIya padArtha, gRhasthoM ke pAtroM meM bhojana, paryakha para baiThanA, gRhasthoM ke gharoM meM evaM gRhasthoM ke AsanoM para baiThanA, snAna karanA aura zarIra kI vibhUSA karanA-ye saba sarvathAtyAga detaa|
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 mUla- saMskRta -- tatradaM prathamaM ahiMsA nipuNaM mUla (e) tatthimaM paDhamaM ThANaM mahAvIreNa ahiMsA niuNaM viTThA sambabhaesa mUla jAvaMti loe mUla te jANamajANaM vA sadhve jIvA vi icchaMti tamhA pANivahaM ghoraM saMskRta -- yAvanto loke prANAH sthAnaM mahAvIreNa dRSTA sarvabhUteSu saMskRta -- AtmArthaM parArthaM vA mRSAvAdazca avizvAsazca dazavaikAlikasUtra thAvarA | ( 10 - 11 ) pANA tasA aduva na haNe No vi ghAyae // jIviu na marijjiu / niggaMthA vajjayaMti NaM // desiyaM / saMjamo // trasA athavA sthAvarAH / na hanyAnno'pi ghAtayet // jIvitu tAn jAnannajAnan vA sarve jIvA apIcchanti na matum / tasmAt prANivadhaM ghoraM nigranthA varjayanti NaM // (12-13 ) appaNaTThA paraTThA vA kohA vA jai vA bhayA / hiMsagaM na musaM bUyA no vi musAvAo ya logammi avissAso ya bhUyANaM annaM vayAvae // savva sAhUhi tamhA mosaM dezitam / saMyamaH // krodhAdvA yadi vA bhayAt / hiMsakaM na mRSA brUyAt no'pyanyaM vAdayet // sarvasAdhubhirgarhitaH / loke bhUtAnAM tasmAnmRSA vivarjayet // garahio / vivajjae // (14-15) cittamaM tamacitta vA appaM vA jai vA bahu / pi oggahaMsi daMtasohaNametaM ajAiyA // taM appaNA na gevhaMti no vi geNhAvae paraM / anaM vA gehamANaM pi nANujANaMti saMjayA //
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA mahAcArakathA adhyayana (e) dohA - tinameM pahilo thAnaka ehA, belI nipuna ahiMsA soI, mahAvIra upadesyo jehA / saba bhUrtAna meM saMjama hoI // artha- bhagavAna mahAvIra ne una aThAraha sthAnoM meM pahilA sthAna ahisA kA kahA hai / ise unhoMne ananta sukhoM ko dene vAlI ke rUpa meM dekhA hai / sarvaprANiyoM ke prati saMyama rakhanA ahiMsA haiM / ( 10-11 ) jantu jahAna / tathA anajAna // dohA cara athavA bAvara aheM, jete hameM hanAve tinahaM nahi, jAna sakala jaMtu jIvana cahaiM, marana cahai nahi koya / ghora prAnivadha tAhiteM, varajata saMjati loya // 127 artha - loka meM jitane bhI trasa athavA sthAvara prANI haiM, nirgrantha sAdhu jAna yA ajAna meM na unakA hanana kare aura na para se karAve / sabhI jIva jInA cAhate haiM, maranA koI nahIM caahtaa| isalie jIva-ghAta ko bhayAnaka jAnakara nirgrantha usakA tyAga karate haiM / ( 12 - 13 ) caupAI - apane tathA apara ke hetu, kopa-kAja vA Dara ke hetu / parapIr3aka asatya naha kahiye, naha para soM kahalAnA cahiye / / mRSA vacana hU lokani mAhIM, saba sAdhuni kari nindita AhIM / sabako avisavAsa - vistArana, mRSAvAda tajiye tihi kArana // artha - nigrantha sAdhu ko cAhie ki vaha apane yA dUsaroM ke lie krodha se, yA bhaya se para-pIr3AkAraka evaM asatya vacana na bole aura na dUsaroM se bulavAye / isa loka meM mRSAvAda saba sAdhuoM dvArA garhita ( nindita ) hai / aura vaha prANiyoM ke lie avizvasanIya hai / ataH nirgrantha sAdhujana asatya na boleM / ( 14-15 ) caupAI - cetana tathA acetana koI adhika hoya, alapa hu vA hoI / tRNa hU le na daMta-zodhana ko, vinu jAce adhikArI jana ko / / gahe na Apa sAdhujana tAkoM, aura hu koM na gahAvahi vAkoM / aura hu bAkoM gahi le hI, te na malo jAnata haiM tehI //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra. 128 saMskRta- cittavadacittaM vA alpaM vA yadi vA bahu / dantazodhanamAtramapi avagrahe ayAcitvA / tadAtmanA na gRhNanti nApi grAhayanti param / anyaM vA gRhNantamapi nAnujAnanti saMyatAH / / (16-17) mUla- abaMbhacariyaM ghoraM pamAya durahiTTiyaM / nAyaraMti muNI loe bhyaayynnvjjinno|| mUlameyamahammassa mahAdosasamussayaM / tamhA mehuNasaMsaggaM niggaMthA bajjayaMti NaM // saMskRta- abrahmacarya ghoraM pramAdaM duradhiSTham / nAcaranti munayo loke bhedAyatanavarjinaH / / mUlametad adharmasya mahAdoSasamuccha yam / tasmAt maithunasaMsarga ninthA varjayanti / / (18-19) mUla- viDamumbheimaM loNaM tellaM sappi ca phANiyaM / na te sannihimicchaMti, nAyaputta - vorayA // lomasseso aNuphAso manne annayarAmavi / je siyA sanihIkAme gihI pabbaie na se|| saMskRta- viDamudbhadya lavaNaM tailaM sarpizca phANitam / na te sannidhimicchaMti jJAtaputra - vacoratAH / / lobhasyaSo'nusparzaH manye'nyataradapi / yaH syAtsannidhikAmaH gRho pravajito na saH / / (20-21) mUla- jaMpi batthaM va pAyaM vA kaMbalaM pAyapuchaNaM taM "pi saMjama-lajjaTThA dhAraMti pariharaMti y|| na so pariggaho vRtto nAyaputtaNa tAiNA / mucchA parigaho vRtto ii vRtta mahesiNA //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA mahAcArakathA adhyayana 126 artha-saMyamI muni sajIva yA nirjIva, alpa yA bahuta vastu ko, yahAM taka ki dAMtoM kA mala-zodhana karane ke lie tinake ko bhI usake svAmI kI AjJA ke binA svayaM grahaNa nahIM karate, dUsaroM se bhI grahaNa nahIM karAte aura grahaNa karane vAle kA anumodana bhI nahIM karate haiM / ( 16 - 17) bohA kau thoka / muni loka // caupAI - brahmacarya bhaMjana bhayakArI, jo pramAda sevana, hita-hArI / bheda-thAna-varajaka jagamAhIM, munivara tAhi Acarata nAhIM // yaha adharma ko mUla hai, mahAdoSa yAteM maithuna- saMga ko, varajata haiM artha -- bhedasthAnakavarjI - pApabhIru muni saMsAra meM rahate hue bhI duH sevya tathA pramAdabhUta raudra abrahmacarya kA kadApi AcaraNa nahIM karate haiM / yaha abrahmacarya adharma kA mUla hai tathA mahAdoSoM kA samUha hai, isaliye nirgrantha isa maithuna ke saMsarga kA sarvathA parityAga karate haiM / - (18-19) dohA -- vir3a vA sAgara- lona ghI, tinako saMcaya na hi cahata, yaha lobhahi kI lagana hai, vAsI rAkhe so gRhI, artha - jo jJAtaputra mahAvIra ke vacanoM meM rata haiM, ve muni viDalavaNa (gomUtra Adi meM pakAkara taiyAra kiyA namaka ), udbhedya lavaNa (samudra ke pAnI se banAyA gayA sAmudrI namaka), tela, ghI aura phANita ( drava gur3a) ko saMgraha karane kI icchA nahIM karate / jo bhI saMgraha kiyA jAtA hai, vaha lobha kA hI prabhAva hai, aisA maiM mAnatA hUM / jo zramaNa kiMcinmAtra bhI saMgraha karane kI icchA karate haiM, vaha gRhastha haiM, pravrajita nahIM / arthAt saMgraha kA abhilASI puruSa sAdhu kahalAne ke yogya nahIM hai / 1 copAI galita guDAdi saneha / vIra-vacana rata jeha // mAnata aura hu loya / so saMjati na hi hoya // ( 20 - 21 ) jadapi vasana bhAjana vidhi nAnA, kaMbala paga-pUMchana parimAnA / te pariharata karata muni dhArana, kevala saMjama - lAja - nivArana // tAhi 'parigraha' kahi na pukAro, jJAta-putra jaga-racchana- hAro / mamatAbhAva parigraha bhAkhyau, aiso maharisini ne Alyau //
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ ! !!! dazavakAlikasUtra saMskRta- yadapi vastra vA pAtra vA kambalaM pAdaproJchanam / tadapi saMyama-lajjArthaM dhArayanti paridadhate ca // na sa parigraha uktaH jJAtaputreNa trAyiNA (tAyinA) / mUrchA parigraha ukta ityuktaM maharSiNA / / (22) mUla- savvatthuvahiNA buddhA saMrakSaNapariggahe / avi appaNo vi dehammi nAyarati mamAiyaM // saMskRta- sarvatropadhinA buddhAH saMrakSaNAya parigRhNanti / apyAtmano'pi dehe nAcaranti mamAyitam / / (23) mUla- aho niccaM tavokammaM savvabuddhahi vaNiyaM / jA ya lajjAsamA vittI egabhattaM ca bhoyaNaM / saMskRta- aho nityaM tapaHkarma sarvabuddhavarNitam / yA ca lajjAsamA vRttiH ekabhaktaM ca bhojanam / / (24-25-26) mUla- santi me suhamA pANA tasA aduva thAvarA / jAI rAmao apAsaMto kahamesaNiyaM cre|| uvaullaM boyasaMsata pANA nivaDiyA mahi / viyA tAI vivajjejjA rAmo tattha kahaM care // eyaM ca dosaM baThUNaM nAyaputtaNa bhAsiyaM / savvAhAraM na bhujati niggaMthA rAimoyaNaM / saMskRta- santIme sUkSmAH prANAH asA athavA sthAvarAH / yAn rAtrI apazyan kathameSaNIyaM caret / / udakA bIjasaMsaktaM prANAH nipatitA mahyAm / divA tAn vivarjayed rAtrI tatra kathaM gharet / / enaM ca doSaM dRSTvA jJAtaputreNa bhASitam / sarvAhAraM na bhuJjate nimranthA rAtribhojanam / /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA mahAcArakathA adhyayana 131 artha-jo bhI vastra, pAtra, kambala aura pAda-poMchana rajoharaNa Adi haiM, unheM muni saMyama kI rakSA ke lie aura lajjA kA nivAraNa karane ke lie hI rakhate aura unakA upayoga karate haiM / ataH saba jIvoM ke rakSaka bhagavAn mahAvIra ne vastra Adi ko parigraha nahIM kahA hai, kintu mUrchA yA gRddhibhAva ko parigraha kahA hai, aisA maharSi gaNadhara ne kahA hai| (22) caupAI- saMjama-rAkhana-kArana lonI, saba vidhi upadhi grahana jo kInI / tAmeM, tathA Apane tana meM, nahiM Anata mamatA muni mana meM / artha-prabuddha muni sarvatra upadhi ko saMyama kI rakSA ke lie hI grahaNa karate haiM, kintu mUrchA bhAva se nahIM / aura to kyA, ve saMyamI muni apane deha para bhI mamatva bhAva nahIM rakhate haiN| (23) caupAI- aho nitya tapa hI ko karano, sakala buddha devani kari varano / eka vera bhojana ko karano, saMjama samavRttI ko dhrno| artha-aho, sabhI buddhoM ne zramaNoM ke lie nitya tapa:karma (tapa kA anuSThAna) saMyama ke anukUla vRtti arthAt zarIra kA pAlana karane aura eka vAra bhojana karane kA upadeza diyA hai| (24.-25-26) bohA- e prAnI sUcchama ahaiM, acara tathA cara deha / kaise tinahiM na lakhata muni, bhakha abosa hi teha // caupAI- bIja-milyo, jala-bhIno bhojana, pRthivI Upara pare jaMtu-gana / dina meM hU varajata hai aise, tinameM carai rAti meM kaise|| riThA- aiso bosa nihAra, sAtaputra ne jo kahyau / saba hI bhAMti AhAra, nahiM nigraMtha nisi meM karai // artha-jo trasa aura sthAvara sUkSma prANI haiM unheM rAtri meM nahIM dekhatA huA nimrantha IryAsamiti-pUrvaka kaise cala sakatA hai ? jala se gIle aura bIjayukta bhojana tathA pRthvI para par3e hue prANI, unheM dinameM to AMkhoM se dekhakara bacAyA jA sakatA hai, kintu rAtri meM unakI rakSA karate hue kaise calA jA sakatA hai ? (isa prakAra sAdhu ke rAtri-vihAra aura rAtri-bhojana donoM kA niSedha hai / ) jJAtaputra bhagavAna mahAvIra ne isa hiMsAtmaka doSa ko dekhakara kahA-jo nimrantha hote haiM ve rAtri-bhojana nahIM karate haiM aura cAroM prakAra ke sabhI AhAroM kA rAtri meM tyAga karate haiM arthAt rAtri meM kisI bhI prakAra kA bhojana nahIM karate haiN|
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 ( 27 - 28 - 24) mUla- puDhavikAyaM na hiMsaMti maNasA vayasA kAyasA / karaNajoeNa saMjayA tiviNa puDhavikAyaM vihiMsaMto hiMsaI tase ya vivihe pANe cakkhase duggaivaDDhaNaM / tamhA evaM viyANittA dosaM puDhavikAyasamAraMbha jAvajjIvAe vajjae // saMskRta - pRthvIkAyaM na hiMsaMti manasA vacasA kAyena | karaNayogena saMyatAH susamAhitAH // trividhena pRthvIkArya vihiMsan hinasti tu tadAzritAn / sAMzca vividhAn prANAn cAkSuSAMzcAcAkSuSAn / tasmAdenaM vijJAya doSaM durgativardhanam / pRthvIkAyaM samArambhaM yAvajjIvaM varjayet // (30-31-32) mUla dazavekAlikasUtra u ya susamAhiyA // tayassie / acakkhuse || AukArya na hisaMti maNasA vayasA tiviheNa karaNajoeNa saMjayA Au kArya vihito hiMsaI u cakkhuse ya tase ya vivihe pANe tamhA eyaM viyANittA vosaM AukAyasamAraMbha jAvajjIvAe vajjae // kAyasA / susamAhiyA // tapassie / acakkhuse || duggaivaDDhaNaM / saMskRta - apkAyaM na hisaMti manasA vacasA kAyena / karaNayogena saMyatAH susamAhitAH // trividhena apkAyaM vihiMsan hinasti tu tadAzritAn / sAMzca vividhAn prANAn tasmAdenaM apkAyasamArambhaM cAkSuSAMzcAcAkSuSAn // vijJAya doSaM durgativardhanam / yAvajjIvaM varjayet //
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA mahAcArakathA adhyayana (27-28-29) bohA-manateM vacata kAyateM, haneM na pRthivI kAya / saMjati trikarana jogateM, jo susamAdhita bhAya // hisata pRthivI kAya koM, hane vividha prasa aMta / naina sa-bITha adITha je, Atrita tAsa rahaMta // tAteM aiso dosa lakhi, duragati-varadhana-hAra / bhUmikAya Arama kara, AjIvana parihAra // arSa-susamAdhivanta sAdhu mana, vacana, kAya rUpa trividha yoga se aura kRta, kArita, anumodana rUpa tIna karaNa se pRthvIkAya kI hiMsA nahIM karate, dUsaroM se nahIM karavAte aura karanevAloM kI anumodanA bhI nahIM karate haiN| pRthvIkAya kI hiMsA karatA huA manuSya usake Azrita ke cAkSa Sa (AMkhoM se dikhanevAle) aura acAkSuSa (AMkhoM se nahIM dikhane vAle) aise trasa aura sthAvara prANiyoM kI hiMsA karatA hai| isalie ise durgatiyoM kA bar3hAnevAlA doSa jAna kara sAdhU yAvajjIvana ke lie puthvIkAya ke samArambha kA tyAga kare / (30-31-32) dohA-manateM vacateM kAyateM, hane nahIM jalakAya / saMjati trikarana jogate, je susamAdhita bhAya // hisata ha jalakAya koM, hana vividha jala-jaMta / naina sa-dITha adITha je, Atrita tAsu rahaMta // tAteM aiso dosa lakhi, duragati - varSana - hAra / kara nIra-AraMbha ko, AjIvana parihAra / / artha- susamAdhivanta sAdhu manase, vacanase, kAyase-isa trividha yoga se aura kRta kArita anumodanA rUpa trikaraNa se jalakAya ko hiMsA nahIM karate haiM / jalakAya kI hiMsA karatA huA manuSya usake Azrita aneka prakAra ke cAkSaSa (dRzya) aura acAkSuSa (adRzya) trasa aura sthAvara jIvoM kI hiMsA karatA hai / isalie ise durgativardhaka dopa jAnakara munijana yAvajjIvana ke lie jalakAya ke samArambha kA tyAga kre|
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra (33-34-35-36) mUla- jAyatejaM na icchaMti pAvagaM jalaittae / tikkhamannayaraM satyaM savvao vi durAsayaM // pAINaM paDiNaM vA vi uDDhaM aNuvisAmavi / ahe dAhiNao vAvi bahe uttarao vi y|| bhUyANamesamAdhAo havyavAho na saMso / taM paIva payAvA saMjayA kiM ci nArame // tamhA evaM viyANittA dosaM duggaivaDDhaNaM / teukAyasamAraMbhaM jAvajjIvAe vajjae / saMskRta- jAtatejasaM necchanti pAvakaM jvAlayitum / tIkSNamanyatarackSastraM sarvato'pi durAzrayam // prAcyA pratIcyAM vApi UrdhvamanudikSvapi / adho dakSiNato vApi daheduttarato'pi ca // bhUtAnAmeSa AghAto havyavAho na saMzayaH / taM pradIpapratApArthaM saMyatAH kiJcinnArambhante // tasmAdenaM parijJAya doSaM durgativardhanam / tejaskAyasamArambhaM yAvajjIvaM varjayet / / (37-38-36--4.) mUla- anilassa samAram buddhA mannati tArisaM / sAvajjabahulaM ceya neyaM tAIhiM seviyaM // tAliyaMTeNa pattaNa sAhAvihuyaNeNa vA / na te vIiumicchaMti vIyAveUNa vA paraM // jaMpi vatthaM va pAyaM vA kaMbalaM pAyapuchaNaM / na te vAyamuIraMti jayaM pariharaMti y|| tamhA eyaM viyANittA dosaM duggaivaDDhaNaM / vAu kAyasamAraMbhaM jAvajjIvAe bajjae /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA mA cArakathA adhyayana (33 - 34-35-36) sabateM dusaha teja-juta AgI, paddharI- pUrava athavA pacchimeha hoya, dacchina uttara kita hUM nihAra, pAvaka hai prAnani ko prahAra dIpaka vA tApana hetu yAhi, caupAI - pApa rUpa aru tIcchana joI, sakala aMga Ayudha - sama soI / jalivo naha cAhata muni tyAgI // adha karadha vA vidisA hu koya | yaha parasi karati saba jAri chAra // yAmeM kachu saMsaya naha nihAra / saMjati kiMcita hU gahe nAhi // duragati vardhana - hAra / parihAra // tAteM aiso dosa lakhi, karaM agani AraMbha ko, AjIvana dohA artha-saMyamI muni kabhI bhI agni ko jalAne kI icchA nahIM karate haiM kyoMki yaha pApakArI hai / yaha anya zastroM kI apekSA ati tIkSNa zastra hai aura sarva ora se durAzraya hai arthAt use sahana karanA ati kaThina hai / yaha pUrva, pazcima, dakSiNa, uttara, Urdhva aura adhodizA meM tathA vidizAoM meM rahe hue jIvoM ko jalAtI hai / nizcaya se yaha havyavAha (agni) jIvoM ke lie bhArI AghAta pahuMcAtI hai, isameM koI saMzaya nahIM hai / sAdhu isase prakAza pAne aura zarIra tapAne ke lie isakA kucha bhI Arambha na kare / yaha agni jIva vighAtaka hai, yaha durgati-vardhaka mahAdoSa-kAraka hai, aisA jAnakara saMyamI yAvajjIvana ke lie agnikAya ke samArambha kA tyAga kare / (37-38-36-40 ) dohA pacarI - AraMbha anilako tA- samAna mAnata hai pUrana je khaTakAyA ke jAna Ahi, lakhi bahu sadosa sevaM tAlavijana leM patra teM, sAkha-dhunanateM vijanau cahe na aurateM, pada - pUchana kaMbala tathA pavana na dherata inahu teM, jatana nidhArata tAteM aiso dosa lakhi, duragati - vardhana kara anala AraMbha ko, AjIvana jJAnavAna | na Ahi // hoya / loya // vijavAno muni bhAjana vasana ju hoya / soya // * hAra / parihAra | 135 artha -- tIrthaMkara bhagavanta vAyu ke samArambha ko agni samArambha ke samAna hI pApakAraka mAnate haiM / yaha vAyu -samArambha pracura sAvadya-yukta hai / ataH SaTkAya ke rakSaka sAdhuoM ne vAyu kA kabhI samArambha nahIM kiyA hai / isalie ve tAlavRnta ( bIjana),
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 dazavakAlikasUtra saMskRta- anilasya samAraMbha buddhA manyante tAdRzam / sAvadyabahulaM canaM nainaM trAyibhiH sevitam // tAlavRntena patraNa zAkhAvidhuvanena vA / na te bIjitumicchanti bIjayituM vA pareNa / / yadapi vastra vA pAtraM vA kambalaM 'tAjam / na te vAtamudIrayanti yataM paridadhate c|| tasmAdenaM parijJAya doSaM gItavardhanam / vAyukAyasamArambhaM yAvajjIvaM varjayet // (41-42-43) vaNassaI na hisaMti maNasA vayasA kAyasA / tiviheNa karaNajoeNa saMjayA susamAhiyA // vaNassaI vihi saMto hiMsaI u tayassie / tase ya vivihe pANe cakkhuse ya macakkhuse / / tamhA eyaM viyANittA dosaM duggaivaDDhaNaM / vaNassaisamAraMbha jAvajjIvAe vajjae / saMskRta- vanaspati na hiMsanti manasA vacasA kAyena / trividhena karaNayogena saMyatAH susmaahtaaH|| vanaspati vihiMsan hinasti tu tadAzritAn / vasAMzca vividhAn prANAn cAkSuSAMzcAcAkSuSAn // tasmAdenaM vijJAya doSaM durgativardhanam / vanaspatisamArambhaM yAvajjIvaM varjayet / / (44-45-- 46) mUla- tasakAyaM na hiMsaMti maNasA vayasA kAyasA / tiviheNa karaNajoeNa saMjayA susamAhiyA / tasakAyaM vihisaMto hiMsaI u tayassie / tase ya vivihe pANe cakkhuse ya acala se // tamhA evaM viyANittA dosaM duggaivaDhaNaM / tasakAyasamAraMbha jAvajjIvAe vjje||
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA mahAcArakathA adhyayana 137 patra, zAkhA (vRkSa - DAlI) aura paMkhe se havA karanA tathA dUsaroM se havA karAnA nahIM cAhate haiM / jo bhI vastra, pAtra, kambala aura pAda proMchana haiM usake dvArA ve vAyukAya kI udIraNA nahIM karate, kintu yatanApUrvaka usakA upayoga karate haiM / isalie vAyukAya ke isa samArambha ko durgati-vardhaka doSa jAnakara munijana yAvajjIvana ke lie vAyukAya ke samArambha kA tyAga karate haiM / dohA ( 41-42 - 43 ) hanaM manateM vacateM kAyateM, hanaM na haritA kAya / saMjati trikarana jogataM, je hiMsata haritA kAya koM, naina sa dITha adITha je, tAteM aiso dosa lakhi, karaM harita AraMbha ko, mAya // susamAdhita vividha trasa jaMta / Alita rahaMta // tAsu duragati varadhana - hAra / AjIvana parihAra // - artha - - susamAdhivanta sAghujana mana se, vacana se, kAya se, ina tIna yogoM se tathA kRta kArita anumodanA ina tIna karaNoM se vanaspati kI hiMsA nahIM karate haiM / vanaspati kI hiMsA karatA huA manuSya usake Azrita aneka prakAra ke cAkSuSa (dRzya), acAkSuSa ( adRzya ) sa aura sthAvara jIvoM kI hiMsA karatA hai / isalie ise durgati-vardhaka doSa jAnakara sAdhu yAvajjIvana ke lie vanaspati ke samArambha kA tyAga kare / (44-45 --- 46) kAyateM, hanaM nahIM dohA - manate vacataM sajati trikaraNa jogate, je susamAdhita hisata hU sakAyakoM, hanaM vividha trasa nena sa dITha adITha je, Astrita tAteM aiso dosa lakhi, koje trasa AraMbha ko, prasakAya / bhAya // jaMta / tAsu rahaMta // duragati varaghana hAra / AjIvana parihAra // - *
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 dazavakAlikasUtra saMskRta- trasakAyaM na hisati manasA vacasA kAyena / trividhena karaNayogena saMyatAH susmaahitaaH|| trasakAyaM vihiMsan hinasti tu tadAzritAn / vasAMzca vividhAn prANAn cAkSa SAMzcAcAkSa SAn / / tasmAdenaM vijJAya doSaM durgativardhanam / trasakAya samAraMbhaM yAvajjIvaM varjayet / / (47-48) mUla- jAi cattAri'bhojjAiM isigAhAramAINi / tAi tu vivajjato saMjamaM aNupAlae / piMDa sejjaM ca vatthaM ca cautthaM pAyameva ya / akappiyaM na icchejjA paDigAhejja kappiyaM / / saMskRta- yAni catvAryabhojyAni RSiNA'hArAdIni / tAni tu vivarjayan saMyamamanupAlayet // piMDaM zayyAM ca vastraM ca caturtha pAtrameva ca / akalpikaM necchet pratigRhNIyAtkalpikam // (49-50) mUla- je niyAgaM mamAyaMti koyamudde siyAhaDaM / vahaM te samaNujANaMti iya vRttaM mahesiNA // tamhA asaNa-pANAI koyamudde siyAha / vajjati ThiyappANo NiggaMthA dhmmjovinno|| saMskRta- ye nityA mamAyanti krotamoddezikAhRtam / vadhaM te samanujAnanti ityukta maharSiNA / / tasmAdazanapAnAdi krotamauddezikAhRtam / varjayanti sthitAtmAnaH nirgranthA dharmajIvinaH /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA mahAcArakathA adhyayana 139 arSa-susamAdhivanta sAdhujana mana se, vacana se, kAya se, ina tInoM yogoM se, kRta kArita anumodanA ina tIna karaNoM se trasakAya kI hiMsA nahIM karate haiM / trasakAya kI hiMsA karatA huA usake Azrita aneka prakAra ke cAkSa Sa (dRzya), acAkSaSa (adRzya) trasa aura sthAvara prANiyoM kI hiMsA karatA hai / isalie ise durgati-vardhaka doSa jAnakara saMyamI muni yAvajjIvana ke lie trasakAya ke mamArambha kA tyAga kare / (47 - 48) nArAcachanda- akalpanIya sAghu ke ahAra Adi cAra je, munitva ko arASiye, tinheM nivAra gara je / mahAra seja vAsasI caturya pAtra jAniye, akalpanIya nA cahai su kalpanIya Aniye // artha-RSi ke lie jo cAra akalpanIya piNDa (AhAra-pAna) zayyA (vasati) vastra aura pAtra haiM, vaha unakA tyAga kare aura saMyama kA anupAlana kre| kintu jo kalpanIya piNDa, zavyA, vastra aura pAtra hoM, unheM hI grahaNa kre| nArAcachanda (46-50) ju nitta hI nimaMtriyo. tathA nimitta teM kiyo, tathA cu dAma de liyo, juAna thAna pe diyo / gahai ahAra e tinheM maharSi ne kahI yahai, saMhAra prAni-pAna ko vahai svacitta soM chai| ahAra pAna mola ke nimitta ke ju Ana ke, diye suTAra deta haiM, su yA prakAra jAna ke / sadharma je jiyo kareM, adharma se jiyeM nahIM, parigrahai na saMgrahai rahai sthirAtma je sahI // artha-jo nityAna (nitya hI AdarapUrvaka nimantrita kara diyA jAne vAlA), krIta (sAdhu ke nimitta kharIdA gayA), auddezika (sAdhu ke nimitta banAyA gayA) aura AhRta (sAdhu ke nimitta dUra se lAyA gayA) AhAra grahaNa karate haiM, ve prANivadha kA anumodana karate haiM. aisA maharSi mahAvIra ne kahA hai| isalie dharmajIvI aura saMyama meM sthita sAdhu krIta, auddezika aura AhRta azana-pAna Adi kA tyAga karate haiN|
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra (51-52-53) mUla- kaMsesu kaMsapAesu kuDamoesu vA puNo / muMjato asaNapANAiM AyArA pribhssi|| sIovaga samAraMbhe mattadhoyaNa chaDDaNe / jAI channanti bhUyAiM diTTho tattha asNjmo|| pacchAkammaM purekammaM siyA tattha na kappaI / eyamaDhaM na bhujati nigaMthA gihimAyaNe / saMskRta- kAMsyeSu kAMsyapAtreSu kuNDamodeSu vA punaH / bhujAno'zanapAnAdi AcArAt paribhrazyati // zItodaka-samArambha amatradhAvanacchardane / yAni kSaNyante bhUtAni dRssttsttraasNymH|| pazcAtkarma purAkarma syAttatra na kalpate / etadarthaM na bhuJjante nigranthA gRhibhAjane // . (54-55) mUla- AsaMdI . paliyaMkesu maMcamAsAlaesu vaa| aNAyariyamajjANaM Asaitta saitta. vaa|| nAsaMdI - paliyaMkesu na nisejjA poDhae / niggaMthA'paDilehAe buddhaputtamahiThThagA / saMskRta- AsandI - paryaGkayoH maJcAzAlakayorvA / anAcaritamAryANAM AsituM zayituM vA / / nAsandI-paryaGkayoH na niSadyAyAM na pIThake / nirgranthAH apratilekhya buddhoktAdhiSThAtAraH / / (56-57) mUla- gaMbhIra - vijayA ee pANA duppaDilehagA / AsaMdI paliyaMkA ya eyamajheM vivajjiyA // goyaraggapaviThThassa nisajjA jassa kappaI / imerisamaNAyAraM Avajjai abohiyaM //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA mahAcArakathA adhyayana (51-52-53) nArAcachanda- kaTorikA z2a kAMsi kI ki thAla kAsi ko liye, tathaiva kuMra mATi ko ahAra tAsu meM kiye| punazca pAna hU kiye gRhastha bhAjanAni meM, munI acArateM subhraSTa hota haiM jahAna meM // araMbha zIta nIra ko pare ju pAtra ghovate, maraMta jantu yoM tahA~ asaMjamAhi jovate / tahAM na kalpanIya pUrva pacchakarma ogate, tadartha hI nigrantha nA gRhastha-pAtra bhogate / artha- jo gRhastha ke kAMse ke pyAle-kaTore, kAMse kA thAla Adi pAtra athavA miTTI Adi ke bane kuDa Adi meM rakhe-parose gaye- azana-pAna Adi ko khAtA-pItA hai, vaha zramaNa sAdhu ke AcAra me bhraSTa hotA hai / kyoMki ukta pAtroM ko sacitta jala se dhone meM aura usa dhovana ke pheMkane se prANiyoM kI hiMsA hotI hai| jJAniyoM ne vahAM asaMyama dekhA hai / gahastha ke pAtra meM bhojana karane para pazcAtkarma (pIche pAtroM kA dhonA-mAMjanA) aura puraHkarma (sAdhu ke bhojana se pUrva unake lie pAtroM ko dhonA Adi) kI saMbhAvanA hai / yaha nirgrantha ke lie kalpya nahIM hai, isalie ve gRhastha ke pAtra meM bhojana nahIM karate haiN| (54-55) caupAI- bhadrAsana palaMga caupAI, AsAlaka Asana sukhadAI / ina para baiThe soye joI, anAcarita Aryani ko hoii|| buddha-vacana-ArAdhana-hAre, kArana te kabahuka jo dhAre / palaMga pITha gAdI bhadrAsana, vina pratilekhe grahai na Asana / artha-Arya munijanoM ke lie AsandI (veta kI vanI kursI, mUDhA), palaMga, mAMcA aura AsAlaka (sahArevAlA Asana para baiThanA yA sonA anAcArarUpa hai| jJAniyoM kI AjJA ke anusAra kArya karane vAle nirgrantha apane yogya AsandI, palaMga, Asana aura pIr3he kA pratilekhana kiye binA una para na baiThe aura na sove / (56-57) caupAI- e saba Asana tama-juta AhI, musakila soM pratilekhe jAhI / yAte AsaMdI ra palaMgA, Adina koM barajata hai saMtA / / gocari-hetu gayo ghara mAhI, cita jihi baiThi rahana ko caahii| aiso anAcAra-jata hoI, phala abodha pAvata hai soii||
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 saMskRta - gambhIra vijayA ete prANA sandI paryaGkazca etadarthaM gocarApraviSTasya niSadyA etAdRzamanAcAraM Apadyate mUla - vivattI vaNImaga agutI kusIlavaDDhaNaM (58-59) baMbhacerassa pANANaM avahe vaho / paDigdhAo paDikoho agAriNaM // baMbhacerassa itthIo yA vi saMkaNaM / ThANaM dUrao parivajjae || saMskRta - vipattibrahmacaryasya vanIpakapratighAtaH brahmacarya kuzIlavardhanaM mUla- tinhamannayarA galsa jarAe abhibhUyassa saMskRta - trayANAmanyatarakasya jarayA'bhibhUtasya dasarvakAlikasUtra sthAnaM dUrataH (60) nisejjA bAhiyassa duSpratilekhyakAH / vivarjitI // yasya kalpate / abodhakam // prANAnAM ca vadhe vadhaH / pratikrodho'gAriNAm // strItazcApi zaGkanam / parivarjayet // jassa kappaI / tava siNo // niSadyA yasya kalpate / vyAdhitasya tapasvinaH // (61 --- 62-63-64 ) siNANaM jo u pasthae / jaDho havai saMjamo // ghasAsu mUla- bAhio vA arogI vA vIkjto hoi AyAro santime suhamA pANA je u bhikkhU siNAyaMto tamhA te Na siNAyaMti jAvajjIvaM vayaM ghoraM siNANaM aduvA kakkaM loddhaM gAyassuvvaTTaNaTThAe nAyaraMti soeNa milugAsu ya / viDe ppilAvae // usiNeNa vA / asiNANa mahiTThagA // paumagANi ya / kayAi vi //
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA mahAcArakathA adhyayana 143 artha AsandI Adi gaMbhIra chidravAle hote haiM, unameM rahe hue prANiyoM kA pratilekhana karanA kaThina hotA hai / isalie AsandI aura palaMga Adi para baiThanA yA sonA varjita kiyA hai / bhikSA ke lie gayA huA jo muni gRhastha ke ghara meM baiThatA hai, vaha Age kahe jAne vAle abodhi-kAraka anAcAra ko prApta hotA hai / (58-59) caupAI - brahmacaraja para vipadA AvaM, prAni hanaM saMjama hani jAvaM / jAcaka jana bAdhA puni pAve, ghara-svAmI hiya rosa bharAvaM // nArI jana zaMkA hiya lahaI / dUrahi taM tajiye yaha kAmA || brahmacaraja kI bAr3a na rahaI, yaha kusIla- bAr3hana ko ThAmA, artha - gRhastha ke ghara meM baiThane se brahmacarya ko vipatti ( hAni ), prANiyoM kA vadha hone para saMyama kA ghAta, bhikhAriyoM ke antarAya aura ghara vAloM ko krodha utpanna hotA hai / zayanAsanoM para baiThanevAle muni kA brahmacarya asurakSita hotA hai, aura striyoM ke saMparka se logoM ko sAdhu ke brahmacarya meM zaMkA utpanna hotI hai / gRhastha ke AsanoM para baiThanA kuzIlavardhaka sthAna hai, isalie muni isakA dUra se hI parityAga kareM 1 (60) jAkI beha jarA ta jIrana, jo ghiraco hai roga ko porana / ke tapasI, tInani meM koI, gRha baiThana meM dosa na hoI // artha - jo sAdhu jarA se grasta ho, roga se ghirA ho aura dIrgha tapasvI ho, to - na tInoM meM se koI bhI sAdhu (nirbalatA ke kAraNa thakAna miTAne ke lie) gRhastha ke ghara meM baiTha sakatA hai / caupAi caupAI bohA (61-62 - 63-64) soI // rogI tathA arogI hoI, snAna karana cAhata hai joI / to AcAra ulaMghana hoI, saMjamahIna kahAvata polI bhUmi darAuna mAhIM, e sUkSama prANo gana AhIM / snAna karata jadyapi jala prAsuka, tinaha bahAvata hai vaha bhikSuka / / tAyeM te nahi mhAvata dhIrA, sore vA tAte hU nIrA / AjIvana mosana prana-kArI, vinu sinAna vicarata vrata dhArI // nhAna tathA tana kabaTana, kabahu~ Acarata nAhi / caMdana kesara kuMkumaha, lodhAdika na lagAhi //
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 dazavakAlikasUtra saMskRta- vyAdhito vA arogI vA snAnaM yastu prArthayate / vyutkrAnto bhavatyAcArastyakto bhavati saMyamaH // saMtIme sUkSmAH prANAH ghasAsu bhilugAsu ca / yAMstu bhikSuH snAn vikaTenotplAvayati / tasmAtta na snAnti zItenoSNena vaa| yAvajjIvaM vrataM ghoraM asnAnAdhiSTAtAraH / / snAnamathavA kalkaM lodhra padmakAni ca / gatrasyodvartanAtha nAcaranti kadAcidapi // (65-66-67) mUla- nagiNassa vA vi mussa doharomanahasiNo / mehuNA uvasaMtassa ki vibhUsAe kAriyaM // vibhUsAvattiyaM bhikkhU kammaM baMdhai cikkaNaM / saMsArasAyare ghore jeNaM paDai duruttre|| vibhUsAvattiyaM ceyaM buddhA mannati tArisa / sAvajjabahulaM ceyaM neyaM tAIhiM seviyaM / / saMskRta- nagnasya vApi muNDasya dIrgharomanakhavataH / maithunAdupazAntasya kiM vibhUSayA kAryam // vibhUSA pratyayaM bhikSuH karma badhnAti cikkaNam / saMsArasAgare ghore yena patati duruttare // vibhUSApratyayaM cetaH buddhA manyante tAdRzam / sAvadyabahulaM caitat naitat prAyibhiH sevitam / / (68-69) mUla- khati appANamamohasiNo tave rayA saMjama ajjave guNe / dhuNaMti pAvAI purekaDAI navAI pAvAI na te kareMti // A
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA mahAcArakathA adhyayana 145 artha-jo rogI yA niroga sAdhu snAna karane kI abhilASA karatA hai, usake AcAra kA ullaMghana hotA hai aura usakA saMyama naSTa ho jAtA hai| snAna karane kI bhUmi polI ho yA darAra-yukta ho to usameM sUkSma prANI hote haiM / prAsuka jala se snAna karane vAlA bhikSa bhI unheM jala se plAvita kara detA hai / (isase unakI hiMsA avazya hotI hai / ) isalie muni ThaMDe yA garma jalase snAna nahIM karate haiM / ve jIvanaparyaMta ghora asnAnavrata kA pAlana karate haiN| muni zarIra kA ubaTana karane ke lie kalka (candanAdi sugandhI dravyoM kA cUrNa), lodhravRkSa kA cUrNa, piTThI aura kamala-kesara Adi kA upayoga bhI nahIM karate haiN| (65-66-67) sarvayA- nagna sarIra sumuDita sosa bar3e nakha roma ko dhArana hAre / kAma-vikAra bhayo upazAMta su kyoM sinagAra vibhUsana dhAre // jo managAra lagai sinagAra meM bAMdhata karma sacokana mAre / jAteM paraM bhavasAgara bhIma meM duSkara jAsu ko pAyano pAre / caupAI- lona bibhUSA meM mana aiso, buddha deva mAnata hai teso / bahuta dosa-pUrita hai joI, trAtA saMta na sevata soii|| artha-nagna zarIra rahane vAle, dravya-bhAva se muDita mastaka aura dIrgha roma aura nakhavAle tathA maithuna-sevana se upazAnta cittavAle muni ko zarIra-zobhA se kyA prayojana hai ? zarIra-zobhA se sAdhu cikane (dAruNa) karma ko bA~dhatA hai, usase vaha dastara saMsAra sAgara meM giratA hai| zarIra kI zobhA meM saMlagna manako jJAnI puruSa bhUSA ke sadRza ho cikane karma ke bandhana kA hetu mAnate haiM, yaha zarIra-zobhA bahuta dhika sAvadya-pracura hai / yaha chaha kAya ke trAtA muniyoM dvArA Asevita nahIM hai / (ataH sAdhu ko zarIra-zobhA karane kA vicAra bhI mana meM nahIM lAnA caahie|) kavitta -- (68-69) mohamati nAsI, dRSTi vimala prakAsI, bhae saMjaya saralatA meM, tapasyA meM rata haiN| pUrava ke pApa tore, naye pApa nahIM jore, Atama vizuddha karive ko kareM kRta haiN|
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRta dazavakAlikasUtra saovasaMtA amamA akiMcaNA savijjavijjANugayA jsNsinno| uuppasanna vimale va vimA siddhiM vimANAi urvati taainno|| -ttibemi kSapayantyAtmAnamamohadarzinaH tapasi ratAH saMyamamArjave gunne| dhunvanti pApAni purAkRtAni ____navAni pApAni na te kurvanti / sadopazAntA amamA akiJcanA svavidyAvidyAnugatA yazasvinaH / Rtuprasanne vimala iva candramA siddhi vimAnAni upayAnti trAyiNaH / / -iti bravImi chaThaM mahAyArakahA ajAyaNaM sammataM
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA mahAcArakathA adhyayana mamatA soM hona paramArathAnugata racchaka jasI amala jyoM ritu-prasanA saso lahe niravAna vA vimAnani sadA upazAnta, parigraha Atama-jJAna- lIna basata haiM // 147 artha - moha-rahita yathArtha tattva ke jJAtA, tapa meM saMlagna, satraha prakAra ke saMyama ke paripAlaka, Arjava guNa ke dhAraka nirgrantha muni apane zarIra ko kRza kara dete haiM, ve purAkRta pApakarma kA nAza karate haiM aura navIna pApoM ko nahIM karate haiM / ve sadA upazAnta, mamatA-rahita, akiMcana ( jinake pAsa ghanAdi parigraha kucha bhI nahIM haiM ), Atma-vidyA se yukta, yazasvI aura trAtA muni zarad Rtu ke candramA ke samAna malarahita hokara (sarva karmoM kA nAza kara ) siddhi ko prApta hote haiM arthAt mokSa jAte haiM athavA karmoM ke kucha rahane para vaimAnika devoM meM utpanna hote haiM / - aisA maiM kahatA hUM / chaThA mahAcArakathA adhyayana samApta
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattama vakkasuddhi ajjhayaNaM mUla- cauNhaM khalu bhAsANaM parisaMkhAya panna / boNhaM tu viNayaM sikkhe do na mAsejja sbyso|| saMskRta- catasRNAM khalu bhASANAM parisaMkhyAya prajJAvAn / dvAbhyAM tu vinayaM zikSeta de na bhASeta srvshH| mUla- jA ya saccA avattavvA saccA-mosA ya jA musA / jA ya buddha hiM'NAinA na taM bhAsejja panavaM // saMskRta- yA ca satyA avaktavyA satyA-mRSA ca ya mRSA / yA ca buddha ranAcIrNA na tAM bhASeta prajJAvAn / (3-4) mUla- asaccamosaM saccaM ca aNavajjamakakkasaM / samuppehamasaMviddha giraM mAsejja panavaM // eyaM ca aTThamannaM vA jaM tu nAmei sAsayaM / sa bhAsaM saccamosaM pi taM pi dhIro vivjje| saMskRta- asatyAmRSAM satyAM ca anavadyAmakarkazAm / samutprekSya asaMdigdhAM giraM bhASeta prajJAvAn / evaM cArthamanyaM vA, yastu nAmayati zAzvatam / / sa bhASA satyAmRSA api tAmapi dhIro vivarjayet / / 148
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama vAkyazuddhi adhyayana (1) loTaka- catubheda kahe khalu bAniya ke, matimAna bhalI vidhi jAniya ke / tu ke varatAvani sokhi gharaM, duyakoM saba bhA~ti nahIM uccaraM // 1 // artha - prajJAvAn muni cAroM bhASAoM ko jAnakara do ke dvArA vinaya (zuddha vacana prayoga) sIkhe aura do ko sarvathA na bole / (2) toTaka saca hai, para bolana joga nahIM, saca-jhUTha, tu kevala jhUTha kahI / jinadeva na sevana jAhi karo, na kahai mativaMta ju bAni burI // artha - jo avaktavya-satya, jo satya- mRSA, jo mRSA aura jo (asatyAmRSA ) bhASA buddhoM ke dvArA anAcIrNa ( AcaraNa karane ke ayogya ) kahI hai use prajJAvAn muni na bole / (3-4) rolA chanda - satya tathA vyavahAra doSa-vajita komala puni, lakhi ke saMzaya-rahita bhane bhASA mati-dhara muni / aise aratha ru aura hu je avicala sukha-hAraka, bola susata vA jhUTha vaha hu varajaM dhRti-dhAraka / / artha - prajJAvAn muni asatyAmRSA ( vyavahArabhASA ) aura satya bhASA- jo use soca-vicAra kara bole / vaha dhIra athavA isI prakAra ke dUsare artha ko prati(mokSa) kI vighAtaka hai, cAhe vaha satyAamRSA (mizra) bhASA ho athavA satyabhASA ho, use satya mahAvratadhArI buddhimAn sAdhu na bole / anavadya ( nirdoSa) mRdu aura sandeha-rahita ho, puruSa sAvadya aura karkazatA-yukta artha ko, pAdana karane vAlI jo bhASA, zAzvata sukha 146
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 dazavakAlikasUtra mUla- vitahaM pi tahAmutti jaM giraM bhAsae naro / tamhA so puTTho pAvaNaM kiM puNa jo musaMvae / saMskRta-- vitadhAmapi tathA mUrti yAM giraM bhASate naraH / tasmAt sa spRSTaH pApena kiM punaryo mRSAvadet / / mala tamhA gacchAmo bakkhAmo amugaM vA je bhavissaI / ahaM vA gaM karissAmi eso vA gaM krissii| evamAI u jA bhAsA esakAlammi saMkiyA / saMpayAImaThe vA taM pi dhIro vivajjae / saMskRta- tasmAd gacchAmo vakSyAmo'mukaM - vA - no - bhaviSyati / ahaM vedaM kariSyAmi eSa vedaM kariSyati // evamAdistu yA bhASA eSyatkAle zaGkitA / sAmpratAtItArthayorvA tAmapi dhIro vivarjayet / / (8-6 --10) mUla- aIyammi ya kAlammo paccuppannamaNAgae / jamaDhaM tu na jANejjA eyameyaM tu no ve|| aIyammi ya kAlammI paccuppannamaNAgae / jattha saMkA bhave taM tu eyameyaM tu no vae / aIyammi ya kAlammI paccuppannamaNAgae / nissaMkiyaM bhave ta tu eyameyaM ti nidise // saMskRta- atIte ca kAle pratyutpannAnAgate / yamartha tu na jAnIyAt 'evamevaditi' no vadet / / atIte ca kAle pratyutpannAnAgate / yatra zaGkA bhavettatta, 'evamevaditi' no vadet // atIte ca kAle pratyutpannAnAgate / niHzaGkitaM bhavedyatta 'evametaditi' nirdizet //
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama vAkyazuddhi adhyayana 151 ajavArapa ko rUpa javArapa, dekhi japAraya Ale // so nara bAteM pApa hi parasaM kA phira muTha ju bhAta // artha jo puruSa satya dikhane vAlI asatya vastu kA Azraya lekara bolatA hai arthAt puruSa veSadhArI strI ko puruSa kahatA hai, usase bhI vaha pApa se spRSTa hotA hai, to phira usakA kyA kahanA jo sAkSAt mRSA (jhUTha) bole ? arthAt usase to prabalatara pApa karma kA bandha hogA hii| (6-7) kavittatAteM 'hama jAyage' vA bhAsana kareMge aise, athavA 'amukaM kAja hoyago hamAre yo| 'aiso maiM karUMgo' tathA 'karaMgo hamAre yaha', ityAdika bhASA je haiM tinheM na ucAre yoN| jo haiM honahAra aba tAmeM saMkanIya so to, tyoM hI bhUta vartamAna saMkita nivAre yo| pravacana bIca kahe vacana vicAre sadA, dhoravAna muni kahe vacana vicAre yo / ___ artha-isaliye 'hama jAyeMge' 'kaheMge', 'hamArA amuka kArya ho jAyagA', maiM yaha karUMgA, athavA yaha vyakti yaha kArya karegA, yaha aura isa prakAra kI dUsarI bhASA jo bhaviSya-sambandhI hone ke kAraNa (saphalatA kI dRSTi se) zakita ho, athavA vartamAna aura atItakAla-sambandhI artha ke bAremeM zaMkita ho, use bhI dhIra vIra puruSa na bole / (8-6-10) caupAI- bhata bhaviSyata kAlahu mAhIM, athavA vartamAna ko chaahiiN| jauna artha ko jAnaM nAhI, to na kaheM yaha yoM hI aahii|| bhUta bhaviSyata kAlani mAhIM, athavA vartamAna ko chaahiiN| jA thala meM kachu hai saMdeha, 'yaha yoM hI hai' kahe na yeha // bhUta bhaviSyata kAlahu mAhI, athavA vartamAna ko chAhIM / jA pala meM kachu nAhiM saMbeha, 'yaha yoM hI haiM' kahiye yeha // artha-- bhUta, vartamAna aura bhaviSya kAla-sambandhI jisa artha ko samyak prakAra se na jAne use 'yaha isa prakAra hI hai, aisA na kahe / bhata. vartamAna aura bhaviSya kAla sambandhI jisa artha meM zaMkA ho, use 'yaha isa prakAra hI hai', aisA na kahe / kintu bhUta, vartamAna aura bhaviSya kAla-sambandhI jo artha niHzaMkita ho, arthAt jisake viSaya meM pUrNa nizcaya ho usake viSaya meM 'yaha isa prakAra hI hai' aisA kahe /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 mUla mala - saMskRta - tathaiva paruSA bhASA (11) mUla taheva pharasA bhAsA gurubhUovadhAiNI / saccA visA na vattavvA jao pAvassa Agamo // gurubhUtopaghAtinI / satyApi sA na vaktavyA yata pApasya AgamaH // ( 12 - 13 - 14 ) kANeti paMDagaM paMDage tti vA / teNaM core tti no vae // jevahammaI / na taM bhAsejja panavaM // sANe vA vasule ttiya / nevaM bhAsejja pannavaM // taheba kANaM bAhiyaM vA vi rogi ti eena AyAmAvadonna taheva hole gole ti damae duhae vAvi vaTTheNa paro saMskRta -- tathaiva kANaM 'kANa' iti vyAdhitaM vApi rogoti etenAnyena vArthena dazavaMkAlikasUtra AcArabhAvadoSajJo tathaiva 'hola' 'gola' iti 'dramako ' durbhagazcApi ajjie pajjie vAvi piussie bhAyaNejja ti hale hale ti anna tti hole gole vasule tti nAmadhijjeNa NaM bUyA jahArihamabhigijja paNDakaM 'paNDaka' iti vA / stenaM 'cora' iti no vadet // paro hanyate / ( 15 - 16 - 17 ) na taM bhASeta prajJAvAn // 'zvA' vA 'vRSala' iti ca / naivaM bhASeta prajJAvAn // ammo mAussiya ttiya / dhUe natta lie ttiya / / bhaTTe sAmiNi gomiNi / itthiyaM nevamAlave // itthogottareNa vA puNo / Alavejja lavejja vA //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama vAkyazuddhi adhyayana (11) baupAI- tyoM hI jo kaThora hai vAnI, guru bhUtani upaghAtani jAnI / satya huvAta kahiya nahiM soI, jAteM pAtaka Avana hoii|| . artha-isI prakAra paruSa (kaThora) bhArI prANiyoM kA ghAta karane vAlI satya bhASA bhI na bole, kyoMki isase pApa karma kA Agamana hotA hai| (12- -13-14) kavittatyoM hI kAnokAnekoM,napusaka ko napuMsaka', rogIhU koM rogo'corahU ko'cora'mAse naa| aise aura bana jAteM pIr3ita parAyo hoya, AcAra-doSajJa budha mukhateM nikAse naa| 'ai gaMvAra', 'aho gola' 'aho zvAna', 'are jAra"amuka amAge aise bhAse rasanA se naa| yevA aise Ana vaina Anana pai Anakara, buddhimAna sAghu nija bhadratA vinAse. nA // artha-isI prakAra kAne ko kAnA, napuMsaka ko napuMsaka, rogI ko rogI aura cora ko cora na kahe / AcAra (vacana-niyamana) sambandhI bhAvadoSa (citta ke pradveSa) ko jAnane vAlA prajJAvAn puruSa ukta prakAra kI, athavA isIkoTi kI dUsarI bhASA-jisase dUsare ke hRdaya ko coTa lage--na bole| isIprakAra buddhimAn muni 're hola, re gola, o kuttA, vRSala (durAcArin), are dramaka (kaMgAla), are durbhaga (abhAge, ityAdi kaThora zabda kisI purupa se kabhI na kahe / (15-16-17) kavitadAdI tathA nAnI par3adAdI par3anAnI mAta, mausI bhumA bhAnajI yoM nArina pukAra naa| putrI potI hale hale anne bhaTTe ThAkurAnI, gopI gaeNvAranI dAsI kulaTA ucAra naa| jAko so nAma hai vilyAta tAsoM taso bola gotrasoM ucAre vicAra taji gare naa| jayAjoga dekha bhAla guna dosa ko vicAra bole eka vAra, vAra vAra avicAre nA / / artha - he Ayike (he dAdI, he nAnI) he, prAyike (he paradAdI, he paranAnI), he amba (mAta), he mausI, he buA, he bhAnajI, he putrI, he potI, he hale (sakhI), he halI, he anne, he bhaTTa, he svAmini, ho gobhini (gavAlina), he hole, he gole, he vRpale (durAcAriNi) isa prakAra se striyoM ko sambodhita na kre| kintu yathAyogya
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 dazavakAlikasUtra saMskRta- Aryike prAryike vApi amba mAtRSvasaH iti ca / pitRSvasaH bhAgineyi iti duhitaH naptRke iti ca // hale halA iti 'anne' iti bhaTTe svAmini gomini / hole gole vRSale iti striyaM naivamAlapet // nAmadheyena tAM bayAt strIgotreNa vA punaH / yathAhamabhigRhya Alapet laped vAM // (18-19-20) mUla- ajjae pajjae vAvi bappo cullapiu ti ya / mAulA bhAiNejja ti pratte natta Niya ti y|| he ho hale tti anne tti bhaTTA sAmiya gomie / hola gola vasule tti parisaM nevamAlave / / nAmadhejjeNa gaM bUyA purisagottaNa vA puNo / jahArihamabhigijja Alavejja lavejja vA // saMskRta- Aryaka prAryaka vApi vaptaH kSa llapitaH iti ca / mAtula bhAgineya iti putra napta iti ca / / he bho hala iti anna iti bhaTTa svAmika gomika / hola gola vRSala iti puruSaM navamAlapet / / nAmadheyena taM brayAt, puruSagotreNa vA punaH / yathArhamabhigRhya Alapet lapet vaa|| (21) mUla- paMcidiyANa pANANaM esa itthI ayaM pumaM / jAva Na vijANejjA tAva jAi ti Alave // saMskRta- paJcendriyANAM prANAnAM eSA strI ayaM pumAn / yAvattAM(taM) na vijAnIyAt tAvat 'jAtiH' ityAlapet / /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama vAkyazuddhi adhyayana 155 (avasthA, deza, aizvarya Adi kI apekSA se) guNa-doSa kA vicAra kara ekavAra yA Avazyaka ho to anekavAra unheM unake nAma yA gotra se AmaMtrita kare-sambodhana kare aura sanmAna-pUrNa priya vacana se bulAve / (18-16-20) kavittabAbA paradAdA pitA cAcA mAmA bhAgineya, putra pautra Adi nAma saMbodhana koje naa| he bho hala anna bhaTTa svAmI gomI hola gola. he vasula Adi nara-saMbodhana dIje naa| nAmateM pukAre vAkoM, tathA nara-gotra ho ta, jathAjoga bolave meM dUsana gahIje naa| dekhi guna dosa eka vAra tathA aneka vAra, boliye vicAra avicAra te vahIje nA / / artha-he Aryaka (he dAdA, he nAnA), he prAryaka (he paradAdA, he paranAnA), he pitA, he cAcA, he mAmA, he bhAnajA. he putra, he potA, he hala (mitra) he anna, he bhaTTa, he svAmin, ho gomin, he hola, he gola, he vRSala, isa prakAra se bolakara puruSa ko sambodhita na kare / kintu yathAyogya (avasthA, deza, aizvarya Adi kI apekSA se) guNa-doSa kA vicAra kara eka vAra yA aneka vAra unheM nAma se yA gotra se sambodhita kara sammAnapUrNa priya vacana se bulAve / (21) bohA- pacendriya prAnInimeM 'yaha nara' vA 'yaha naari'| jo lagi yaha nahiM jAnie. to lagi'jAti' ucaari|| artha-paMcendriya prANiyoM ke viSaya meM jaba taka yaha strI hai, athavA yaha puruSa hai, aisA nizcayapUrvaka na jAna leve, taba taka unakI 'jAti' kA ullekha karake hI bole ki yaha gojAti kA pazu hai, yaha azvajAti kA pazu hai /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 dazavakAlikasUtra (22-23) mUla- taheva maNussaM pasu pakviM vAvi sarIsivaM / thUle pameile base pAime ti no vae / parivuDDhe ti gaM bUyA bUyA ucie ti ya / saMjAe pINie vAvi mahAkAe ti Alave // saMskRta- tathaiva manuSyaM pazu pakSiNaM vApi sarIsapam / sthUlaH prameduro vadhyaH pAkyaH iti ca no vadet // parivRddha ityenaM brUyAd ba yAdupacita iti ca / saMjAtaH prINito vApi mahAkAya ityAlapet / / (24-25) mUla- taheva gAo dumAo bammA gorahaga ti ya / vAhimA rahajoga ti nevaM bhAsejja pannavaM // juvaM gave ti gaM bUyA gheNu rasavaya ti ya / rahasse mahallae vAvi vae saMvahaNe ti y|| saMskRta- tathaiva gAvo dohyAH, damyA gorahagA' iti ca / vAhyA rathayogyA iti naivaM bhASeta prajJAvAn / / yuvAgaurityenaM bayAt dhenu 'rasadA' iti / hrasvo vA mahAn vApi vadeta saMvahana iti ca // (26-27-28-29) taheva gaMtumujjANaM pavyayANi vaNANi ya / rukkhA mahalla pehAe nevaM bhAsejja panavaM / / alaM pAsAyakhabhANaM toraNANaM gihANa ya / phalihaggalanAvANaM alaM udagadoNiNaM / / poDhae caMgavere ya naMgale maiyaM siyA / jaMtalaThTho va nAmo vA gaMDiyA va alNsiyaa|| AsaNaM sayaNaM jANaM hojjA vA kiMcuvassae / bhUovadhAiNi bhAsaM nevaM bhAsajja panavaM // mUla 4
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157 saptama vAkyazuddhi adhyayana (22-23) bohA- tyoM mAnava pazu pachi ko, sarapAvika ko vApi / 'moTo' 'medura' 'badhya' vA, 'pAkya' na kahe kadApi // 'parivadhita' 'upacita' tathA, 'prINita' vA 'saMjAta' / 'mahAkAya' Adika kahe, bosa-rahita jo bAta // arSa-isI prakAra manuSya, pazu, pakSI aura sAMpa ko dekhakara yaha sthUla (moTA) hai, pramedura (bahuta carbIvAlA) hai, vadhya (mArane yogya) hai, athavA vAhana (gAr3I Adi meM jotane ke yogya) hai, athavA pAkya (pakAne ke yogya) hai, yA pAtya (kAla prApta hai, devatAdi ke bali dene yogya) hai, aisA na kahe / yadi kadAcita prayojana vaza bolanA hI par3e to use sthUla ko 'parivRddha', pramedura ko 'upacita', vadhya yA vAhya ko 'saMjAta' yA 'prINita' aura pAkya yA pAtya ko 'mahAkAya' bola sakatA hai| (24-25) bohA- tyoM hI 'bohana-joga gau', balava damana ke joga / 'bhAra-bahana, rava-joga' yoM, kahai na mati-ghara loga // 'gau rasadA' baladahi yuvA, laghu vA kahai mahAna / athavA saMvAhana kahai, dosa-rahita jo vAna // artha-isI prakAra prajJAvAn muni ye gAyeM duhane yogya haiM, ye baila damana karane ke yogya haiM, hala meM jItane ke yogya haiM, bhAra-vahana karane ke yogya haiM, aura ratha yogya haiM, isa prakAra na bole / kintu yadi prayojana-vaza bolanA hI par3e to baila 'javAna' hai, yaha kahA jA sakatA hai, gAya rasadA (dUdha dene vAlI) hai yoM kahA jA sakatA hai / baila choTA hai, yA bar3A hai athavA dhurA saMvahana karane vAlA hai aisA kahA jA sakatA hai| (26-27-8-26) pohA- tathA upavanani, banAnimeM gaye girina ke maahi| dekhi baIma e vacana, buddhimAna kaha nAhi // kavitarAja-geha, bama-joga, torana ke joga yaha, bhavana ke joga, parigha ke joga jAniye / bhAgala ke joga, nAva-joga DoMgI-joga yaha, caukI vA caMgerI hala-joga yA koM maaniye| mar3A jaMtra-lAThI nAmo erana-parana-joga, mAsana-sayana-yAna-joga vA pramAni ye| pA ko kacha hoyago upAsare meM matimAna, gAteM gova-hAnI vaisI bAnI nA basAniye //
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 saMskRta - tathaiva - mahataH prekSya naivaM bhASeta vRkSAn alaM prAsAda-stambhAbhyAM toraNebhyo mUla parighArgala nobhyaH pIThakAya 'caMgaverAya' ca yantrayaSTya vA nAbhaye vA AsanaM zayanaM yAnaM bhUtopaghAtinIM mUla- taheba gatvodyAnaM parvatAn vanAni ca / prajJAvAn / / gRhebhyazca / udakadroNyai // saMskRta - tathaiva dazarvakAlikasUtra gaMtumujjANaM pavvayANi vaNANi ya / rukkhA mahalla pehAe evaM bhAsejja panavaM // jAimaMtA ime rukkhA bIhavaTTA payAyasAlA viDimA vae varisaNi mahAlayA / ti ya // alaM lAGgalAya 'mayikAya' syAt / gaNDikAyai vA alaM syAt // bhavedvA kiJcidupAzraye / bhASAM naivaM bhASeta prajJAvAn // (30-31) gatvodyAnaM parvatAn vanAni ca / vRkSAn mahataH prekSya evaM bhASeta prajJAvAn // jAtimanta ime vRkSAH dIrghavRttAH mahAntaH / viTapinaH vadeda darzanIyA iti ca / / prajAtazAlA (32-33) tahA phalAI pakkAI pAyakhajjAI no vae / veloiyA ' TAlAI asaMthaDA ime aMbA bahusaMbhUyA vehimAi tti no vae // bahunivaTTiyA phalA / bhUyaruva tti vA puNo // vaejja saMskRta - tathA phalAni pakvAni velocitAni TAlAni asaMskRtA ime AmrAH bahusaMbhUtA vaded pAkakhAdyAni no vadet / vedhyAni iti no vadet // bahunirvarttitaphalAH / bhUtarUpA iti vA punaH //
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama vAkyazuddhi adhyayana 156 artha - isI prakAra udyAna, parvata aura vanoM meM jAkara aura vahAM khar3e vRkSoM ko dekhakara prajJAvAn muni isa prakAra na bole ki ye vRkSa rAja-prAsAda ke yogya haiM, yaha khambhe ke yogya hai, yaha toraNa ke yogya hai aura yaha parigha ( bhogala) Agala, nAva jalakuMDI. yA choTI nAva ke yogya hai / ye vRkSa pIr3hA, caMgera, hala, mayika ( boye hue bIjoM ko Dhakane vAlA upakaraNa), kolhU, nAbhi ( pahiye kA madhya bhAga) athavA erana ke yogya hai / ina vRkSoM meM Asana zayana yAna aura upAzraya ke yogya kucha kASTha-bhAga haiM, isa prakAra kI bhUtopaghAtinI vRkSAdi ko pIr3A pahuMcAne vAlI bhASA buddhimAn sAdhuoM ko nahIM bolanA cAhie / dohA tathA upavanani vanAni meM dekhi bar3e krama e vacana paDarI e biracha arha vara jAtivaMta, laghu dIragha zAkhA jAta Ahi, paddharI ( 30 - 31 ) artha - tathA kabhI udyAna parvata yA vanoM meM jAve to vahAM bar3e vRkSoM ko dekha kara (prayojanavaza kahanA par3e to ) prajJAvAna bhikSu isa prakAra kahe - ye vRkSa uttama jAti ke haiM, lambe UMce haiM, gola haiM, bahuta vistAra vAle haiM, zAkhA prazAkhAoM se yukta haiM, saghana chAyAvAle haiM aura darzanIya haiM / - savaiyA gaye girini ke thAna / mukha ucaraM matimAna || dIragha vRta bahu vistAra vaMta / 'dekhana lAyaka' yoM kahai tAhi / / (32-33) phala pake khAna- lAyaka pakAya, e lena-samaya- lAyaka tathA ya / tor3ana lAyaka komala ju AhiM, bui-bhAga-joga, yoM kahe nAhi // e taka Ama ahaiM asamartha hai guThalI juta bhUri phalA, yA inameM phala aise hu hai, bolata to asa dosa vinA vaca phalAni ke bhAraha koM sahive meM, ina bhUri pake phala pAvahive meM | guThalI ko banAva vanyoM naha ve meM, vAka vicAra kare kahive meM || artha - (jisa prakAra vRkSoM ke viSaya meM sAvadya bhASA bolane kA niSedha hai, usI prakAra phaloM ke viSaya meM bhI sAvadya bhASA na bole ki ) ye phala svataH paka gaye haiM, athavA ye pakAkara khAne ke yogya haiM, isa prakAra na bole / tathA ye phala velocita ( avilamba tor3ane ke yogya) haiM, inameM guThalI nahIM par3I hai, ye do Tukar3e (phAMka) karane yogya haiM, isa prakAra na kahe / yadi prayojana-vaza kahanA par3e to ye AmravRkSa aba phaladhAraNa karane meM asamartha haiM, bahunirvartita ( prAyaH niSpanna) phalavAle haiM, bahusaMbhUta (eka sAtha utpanna bahuta phalavAle) haiM, athavA bhUtarUpa (komala) haiM, isa prakAra se kahe /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ vazavakAlikasUtra (34-35) mUla- tahevosahoro pakkAo noliyAo chavIi ya / lAimA majjimAo ti pihakhajja ti no bae / rUDhA bahusaMbhUyA thirA UsaDhA vi ya / gambhiyAo pasUyAo sasArAo ti Alave // saMskRta- tathaivoSadhayaH pakvAH nIlikAzchavimatyaH / lavanIyA bharjanIyA iti pRthukhAdyA iti no vadet / / rUDhA bahusambhUtAH sthirA ucchatA api ca / garbhitAH prasUtAH sasArA ityAlapet / / (36-37) mUla- taheva saMkhaDi naccA kiccaM kajja ti no vae / teNagaM vAvi vajhe ti sutittha ti ya aavgaa| saMkhAMDa saMkhaDi bUyA paNiyaTTha ti teNagaM / bahusamANi titthANi AvagANaM viyAgare // saMskRta / tathaiva saMskRti jJAtvA kRtyaM kAryamiti no vadet / stanakaM vApi vadhya iti sutIrthA iti caapgaa|| saMskRti saMskRti brUyAt paNitArtha iti stenakam / bahusamAni tIrthAni ApagAnAM vyAgRNIyAta /
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama vAkyazuddhi adhyayana (34-35) sarvayA- pAki rahe yaha auSadhi dhAna, tathA inameM chavi zyAmala chAI, khUnana-sAyaka, bhUnana-lAyaka, khAnana-lAyaka, Adhi pkaaii| aise sadoSa kara nahi mAsana, yoM jinazAsana aiti jamAI, hai muni-nAyaka vAyaka kI yaha rIti vicArana lAyaka bhAI // kavitaaise kahaM dhAnani meM Anana ucArana ko Ana bane kArana to aise kachu kahiye, vir3ha maye aMkura, adhika nisapanA bhaye, pira maye dhAna, aise dekhana meM lahiye / 'vighnani ta baci gaye, siTe nahi kar3e ajoM, siTTe kar3hi Aye aise dekhani meM lahiye, siTTAna meM bIjaha pare haiM, aise dosa-hIna, hiMsA-bhAvahIna vaina Anana soM kahiye / / artha-isI prakAra ye auSadhiyA paka gaI haiM, ye apakva haiM, ye chavi (phalI) vAlI haiM, ye kATane ke yogya haiM, ye bhUnane ke yogya haiM, ye cir3avA-holA-banAkara khAne ke yogya haiM, isa prakAra na bole / (yadi kAryavaza bolanA hI par3e to) auSadhiyAM aMkurita haiM, niSpanna-prAya haiM, sthira haiM, Upara uTha gaI haiM, bhuTToM se rahita haiM, bhuTToM ke sahita haiM, dhAnya-kaNa-yukta haiM, isa prakAra se bole / (36-37) bohA- jAne jImanavAra kahuM, loM na kahaiM muni loga / yaha kAraja mAchI mahai, athavA karanahiM joga / / tathA cora lakhi 'cora yaha' mArana lAyaka Ahi / tirana-joga nIke nadI, aise ucare nAhi / / arillajImanavAra hi kahiye jImanavAra hai, corahi kahiye svAratha-sAdhana-hAra hai| prAnani ko dukha deta araSa ko dhAriye, 'saritA samatala tIra' Adi ucAriye / / artha -- isI prakAra saMkhaDi (jImanavAra aura mRtyubhoja) ko jAnakara 'ye kRtya karaNIya haiM, cora mArane ke yogya hai aura nadI sutIrtha (uttama ghATavAlI) hai, isa prakAra na kahe / (yadi prayojanavaza kahanA par3e to) to saMkhar3I ko saMkhar3I bole, cora ko paNitArtha (dhana ke lie prANoM kI bAjI lagAne vAlA) kahai aura nadI kA ghATa prAyaH samatala hai, aisA khe|
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra (38-39) mUla- tahA naIo puNNAo kAryAtajjaM ti no vae / nAvAhi tArimAotti pANijja ti no vae / bahuvAhaDA agAhA bahusaliluppilobagA / bahuvitthaDodagA yAvi evaM bhAsejja pannavaM / saMskRta- tathA nadyaH pUrNAH kAyatAryA iti no vadet / nobhistAryA iti prANipeyA iti no vadet / / bahuprabhRtA agAdhA bahusalilotpIDodakA / bahuvistRtodakAzcApi evaM bhASeta prajJAvAn / (40-41) mUla- taheva sAvajjaM jogaM parassAe niTThiyaM / kIramANaM ti vA naccA sAvajja na lave munno|| sukaDe ti supakke ti suchinna suhaDe mare / suniTThie sulaDhe ti sAvajjaM vajjae munnii|| saMskRta- tathaiva sAvadya yogaM parasyArthAya niSThitam / kriyamANamiti vA jJAtvA sAvadya na lpenmuniH|| sukRtamiti supakvamiti succhinna suhRtaM mRtam / suniSThita sulaSTamiti sAvadha varjayenmuniH / / 1 TippaNI-sukRtaM-annAdi, surakvaM-ghRtapUrNAdi, succhinna-patra suhRtaM-zAkAdestiktatAdi, sumRtaM ghRtAdi saktusUpAdau, suniSThitaM rasa 5 niSThAMgatam, sulaSTaM zobhanaM zAlyAdi-akhaNDojjvalAdi prakArairevamanyadapi se varjayenmuniH / (uttarAdhyayana 1136 sarvArthasiddhiTIkA) yadvA suSThakRtaM yadanenArAta. pratikRtam / supakvaM pUrvavat / succhinno'yaM nyagrodhadra mAdiH, suhRtaM-kandarpasya dhanaM caurAdibhiH, sumRto'yaM pratyanIkadhigvarNAdiH, suniSThito'yaM prAsAdAdiH sulaSTo'yaM karituragAdiriti sAmAnyenaiva sAvadya vaco vrjyetmuniH| niravadyatu sukRtamanena dharmadhyAnAdi, supakvamasya vacanavijJAnAdi, sacchinna snehanigaDAdi, suhRto'yamutpAbAjayitu kAmebhyo nijakebhyaH zaikSikaH samRtamasya paNDitamaraNena, suniSThito'yaM sAdhvAcAre, sulaSTho'yaM dArako vratagrahaNasyetyAdirUpam / -uttarAdhyayana, nemicanavRtti 1136
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama vAkyazuddhi adhyayana ( 38-39) dohA tathA nadI jalasoM marI, tarI tarI soM cAhi / karana-tarana, jiya-piyana ke joga kahe yoM nAMhi // bahuta bharI gaharI nadI, vitharI jala vistAra / apara nadI lopI kharI budha ucare suvicAra || 163 artha - tathA nadiyAM bharI huI haiM, zarIra ke dvArA pAra karane ke yogya haiM, naukA ke dvArA pAra karane yogya haiM aura taTa para baiThe hue prANI unakA jala pI sakate haiM, isa prakAra na kahe / yadi prayojana ke vaza kahanA hI par3e to buddhimAn sAdhu isa prakAra kahe ki ye nadiyAM bahuta bharI huI haiM, agAdha haiM, bahusalilA haiM, dUsarI nadiyoM ke dvArA jala kA vega bar3ha rahA hai aura bahuta vistIrNa jalavAlI haiM / (40 - 41 ) dohA - kiyo gayo, jAvata kiyo, kiyo jAyago jAhi / joga sa pApa, parArtha so, lakhi bhAkhaM muni nA~hi / / bhalo kiyo, paciyo malo, chedyo bhalo ju yAhi / bhalo harayo, yaha mala marayo, yoM ucaraM muni nAMhi // bhala vinAsa yAko bhayo, bhalI vivAha eha / aise bola sabosa je, munivara varajaM tei // artha - isa prakAra dUsare ke lie bhUtakAla meM kiye gaye, vartamAna kAla meM kiye jA rahe aura bhaviSya kAla meM kiye jAnevAle sAvadyayoga (pApayukta) vyApAra ko jAnakara muni sAvadya vacana na bole ki yaha prItibhoja Adi kArya acchA kiyA, athavA yaha sabhA bhavana Adi acchA banavAyA, yaha bhojana yA tela Adi acchA pakAyA, yaha bhayakara vana kATa diyA so acchA kiyA, isa kaMjUsa kA dhana cora curA le gaye so acchA huA, vaha duSTa mara gayA so acchA huA, isa dhanAbhimAnI kA dhana naSTa ho gayA so uttama huA, yaha kanyA javAna hai, ataH vivAha karane ke yogya hai, isa prakAra ke sAvadha vacana sAghu na bole / kintu isa prakAra ke niravadya vacana bole ki isane buddha muniyoM kI acchI sevAzuzrUSA kI, isa muni ne brahmacarya kA acchA pAlana kiyA, amuka muni ne sAMsArika sneha bandhanoM ko acchI taraha kATa diyA hai, yaha muni upasarga ke samaya bhI dhyAna meM khUba dRr3ha rahA, athavA isa tattvajJa muni ne upadeza dvArA ziSya kA ajJAna dUra kara diyA, amuka muni ko acchA paMDitamaraNa prApta huA ki isa apramAdI muni ke sarva karmoM kA nAza ho gayA, amuka muni kI kriyA bahuta sundara hai, isa prakAra kI nirdoSa bhASA ko muni bole /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 dazavakAlikasUtra mUla-- payattapakke ti va pakkamAlave payatta chinna ti va chinnamAlave / payattalaThThatti kammaheuaM pahAra gADha ti va gADhamAlave / / saMskRta- prayatnapakvamiti vA pakvamAlapet prayatlachinnamiti vAchinnamAlapet / prayatnalaSTamiti vA karmahetukaM gADhaprahAramiti vA gADhamAlapet / / mUla- savvukkasaM paragyaM avakkiyamavattavvaM saMskRta- sarvotkarSa parArgha avikra yamavaktavyaM vA aulaM natthi erisaM / aciyattaM ceya no vae / vA atulaM nAsti IdRzam / 'aciyatta' caiva no vadet // mUla- savvameyaM vaissAmi sabvameyaM ti no bae / aNuvIi savvaM samvatya evaM bhAsejja panavaM // saMskRta- sarvametad vadiSyAmi sarvametaditi no vadet / anuvivicya sarvaM sarvatra evaM bhASeta prajJAvAn /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama vAkyazuddhi adhyayana 165 kucha AcArya ina sukRta Adi padoM kA isa prakAra se artha karate haiM--sukRtabhojana Adi bahuta acchA banAyA hai, supakva-bahuta acchA pakAyA hai, succhinna-ghevara Adi bahuta acchA chedA hai, suhRta-patra-zAka Adi kI tiktatA ko bahuta acchA haraNa kiyA hai, mRta-dAla yA satta Adi meM ghI Adi bahuta acchA bharA hai - samAyA hai, suniSThita-bahuta acchA rasa niSpanna huA hai, sulaSTa-cAvala Adi bahuta iSTa hai, isa prakAra ke sAvadha vacana muni nahIM bole / (42) chanda- yaha prayatna soM gayo pakAyo, aiso kahe pake ke heta, yaha prayatna kari chevana kono, aiso cheve ko kaha deta / pAlanIya kanyA prayatna soM kahai ju dIkSita hoya udAra, nahiM to kahai karma ko kArana, gADha prahAra hi gADha prhaar|| arSa-yadi kadAcit inake viSaya meM bolanA par3e to supakva ko prayatna-pakva kahe, chinna vanAdi ke viSaya meM prayatna-chinna kahe, kanyA ke viSaya meM yaha kanyA prayatna se sAvadhAnIpUrvaka pAlana-poSaNa kI gaI hai, athavA yadi kanyA dIkSA le le -to saMyama ko uttama rIti se pAla sakatI hai, karmahetuka zRgArAdi-kriyAoM ko karmabandha kA kAraNa kahe, tathA gAr3ha prahAra ko yaha ghAva bahuta gaharA hai, isa prakAra se khe| (43) sabase uttama yahI vastu hai, athavA bar3e mola ko Ahi, athavA atulanIya hai yaha to, yA sama kahU~ dUsarI nAMhi / nahIM baMcave joga mahai yaha, athavA akathanIya yaha Ahi, prIti tathA aprIti kArinI hai yaha aiso kahiye nAhi / artha-yaha vastu sarvotkRSTa hai, yaha bahumUlya hai, yaha atulanIya hai, yaha abhI becane yogya nahIM hai. isakA guNa avarNanIya hai, yaha acilya hai, isa prakAra gRhastha se bAta nahIM kre| (44) dohA- hU~, yaha saba kahi deuMgo, tuma kahiyo yaha sAri / yoM na kahai saba Thora budha, kahai saba su vicAra // arSa-(yadi koI sandeza kahalAe taba) maiM yaha saba kaha dUMgA, (kisI ko sandeza detA huA) yaha pUrNa hai-jyoM kA tyoM hai-isa prakAra na kahe / saba sthAnoM meM (saba praznoM meM) pUrvokta saba vacana-vidhiyoM kA anucintana kara prajJAvAn muni usa prakAra se bole-jisa prakAra se ki karmabandha na ho /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 mUla saMskRta - sukrItaM vA suvikrItaM idaM gRhANa idaM muJca mUla (45) sukkIyaM vA suvikkIyaM akejjaM kejjameva vA / paNiyaM no viyAgare // imaM gevha imaM muca mUla - dazarvakAlikasUtra (46) appagdhe vA mahagghe vA kae vA vikkae vi vA / paNiya samutpanna aNavajjaM viyAgare // saMskRta -- alpArdhe vA mahArghe vA kraye vA vikraye'pi vA / samutpanne anavadyaM vyAgRNIyAt // paNyArthe mUla- tahevAsaMjayaM akreyaM kreyameva vA / paNyaM no vyAguNIyAt // (47) dhIro Asa ehi karehi vA / saya ciTTha vayAhi tti nevaM bhAsejja pannavaM // saMskRta - tathaivAsaMyataM dhIraH Asva ehi kuru vA / zeSya tiSTha vraja iti naivaM bhASeta prajJAvAn // ( 48 - 49 ) asAhU loe vuccaMti sAhUNo / sAhutti sAhaM sAhu tti Alave // saMjame ya tave rayaM / saMjayaM sAmAve // bahave ime na lave asAhUM nANa- daMsaNasaMpaNNa evaM guNa samAuta
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.67 saptama vAkyazuddhi adhyayana (45) rolA- bhalo mola yaha layo, bhalo tuma beci diyo vaha, nahIM visAhana-joga, visAhana joga ahai yh| pahana karo yaha mAla, beca yAko tuma DAro, aise bacana ajoga, mune ! tuma nAhi ucaaro|| arSa-sukrIta-tumane yaha mAla kharIda liyA so acchA kiyA, suvikrItatumane amuka mAla beca diyA so ThIka kiyA, yaha vastu akeya-- kharIdane ke yogya nahIM hai, athavA yaha keya-kharIdane ke yogya hai, yaha vastu isa samaya kharIda lo, kyoMki isameM Age calakara lAbha hogA, isa samaya yaha vastu beca DAlo, kyoMki Age jAkara isameM nukasAna hogA, isa prakAra sAdhu na bole / (46) bohA-alapa tathA bahumola ke, kraya-vikraya koM lIna / paNita-hetu-utapatti bhaye, kahiye dosa-vihIna // artha-alpamUlya yA bahumUlya mAla ke lene yA becane ke prasaMga meM muni anavadya (nirdoSa) vacana bole / (kraya-vikraya se virata muniyoM kA isa viSaya meM kaI adhikAra nahIM hai, isa prakAra khe|) (47) bohA-Ava, jAva, athavA Thahara, baiTha mou kara eha / yo na asaMjati soM kahai, dhoravaMta mati-geha // artha- isI prakAra dhIra aura prajJAvAn muni asaMyata gRhastha se baiTha jA, A jA, amuka kArya kara, so jA, Thahara jA, khar3A ho jA, calA jA, isa prakAra na khe| (48-46) bohA- ye asAdhu bahu jagata meM, kahe jAta haiM sASa / kahai na sAdhu asASa koM, kahai sAdhukoM sAdhu / mAna-sahita darzana-sahita, saMjama - tapa - anurakta / 'sAdhu' kahai vA saMjatihiM, jo ina guna se yukta /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra saMskRta- bahava ime asAdhavaH loke ucyante sAdhavaH / na lapedasAdhu sAghuriti sAdhu sAdhurityAlapet / / jJAna * darzanasampannaM saMyame ca tapasi ratam / evaM guNasamAyuktaM saMyataM sAdhumAlapet // mUla- devANaM maNuyANaM ca tiriyANaM ca buggahe / amuyANaM jao hou mA vA hou tti no vae / saMskRta- devAnAM manujAnAMca tirazcAM ca vyagrahe / amukAnAM jayo bhavatu mA vA bhavatu iti no vdet|| (51) mUla- vAo vuLaM vA souNhaM khemaM dhAyaM sivaM ti vA / kayANu hojja evANi mA vA hou tti no vae / saMskRta-- vAto vRSTaM vA zItoSNaM kSemaM 'dhAya' zivamiti vA / kadA nu bhaveyuretAni mA vA bhaveyuriti no vdet|| (52) taheva mehaMva nahaM va mANavaM na deva deve ti giraM vaejjA / sammucchie unnae vA paoe vaejja vA buTTha balAhaetti // saskRta- tathaiva meghaM vA nabho vA mAnavaM na deva deva iti giraM vadet / sammUchitaH unnato vA payodo vadedvA vRSTo balAhakaH / / (53) mUla- talikkhe ti gaM bUyA gujmANucariya ti ya / riddhimaMtaM naraM vissa rikhimaMta ti mAlave / / saMskRta- antarikSamiti tad bra yAd guhyAnucaritamita ca / RddhimaMta naraM dRSTvA RddhimAn iti Alapet // mUla
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama vAkyazuddhi adhyayana marSa-ye bahuta sAre asAdhu loka (jana-sAdhAraNa) meM sAghu kahalAte haiM / kintu prajJAvAn muni asAdhu ko sAdhu na kahe, kintu jo sAdhu ho use hI sAdhu kahe / jo jJAna-darzana se sampanna ho, saMyama aura tapa meM nirata ho, aise guNoM se saMyukta saMyamI ko hI sAdhu khe| (50) dohA-surani narani tirajaMca meM, rana hovata jo Ahi / amukani kI jaya ho na ho, aise ucaraM nAhi // artha-deva, manuSya aura tiryaMcoM (pazu-pakSiyoM) kA Apasa meM vigraha (yuddha yA kalaha) hone para amuka kI vijaya ho aura amuka kI vijaya na ho, isa prakAra sAdhu na khe| (51) dohA--vAta vRSTi hima ghAma aru, khema sukAla kalyAna / kaba huI haiM, vA hou mati, aisI kahai na vAna // artha--vAyu, varSA, sardI, garmI, kSema, subhikSa aura ziva (kalyANa) ye kaba hoMge, athavA ye na hoM to acchA ho, isa prakAra sAdhu nahIM bole / (52) dohA-megha manuja namakoM tathA, deva 'deva' ucara na / caDhyau baDhyo ghana varasive, kahai balAhaka vaina / artha isI prakAra megha, nabha (AkAza) aura manuSya ke lie ye deva haiM' aisI vANI na bole / kintu megha sammUcchita ho rahA hai (Upara car3ha rahA hai), umar3a rahA hai, athavA jhuka rahA hai yA balAhaka (megha) bagma gayA hai, isa prakAra bole / (53) dohA - aMtarikSa nabha so kahai, suragana-sevita eha / ritivaMta nara heri ke, rivivaMta kahi deha // artha - nabha aura megha ko antarikSa athavA guhyAnucarita (deva-sevita) kahe / RddhimAn manuSya ko dekhakara 'yaha RddhimAn puruSa hai' aisA kahe /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 dazavakAlikasUtra (54) taheba sAvajjaNumoiNI girA ohAriNI jA ya parovadhAyiNI / se koha loha bhayasA va mANavo na hAsamANo vi giraM vaejjA // tathaiva sAvadyAnumodinI gIH avadhAriNI yA ca paropaghAtinI / sakrodha-lobha bhayena vA mAnavo na hasannapi giraM vadeta, // saMskRta mUla savakkasuddhi samupehiyA mugi giraM ca duLaM parivajjae sayA / miyaM aduLaM aNuvIi bhAsae sayANa majjhe lahaI pasaMsaNaM / savAkyazuddhi samutprekSya muni giraM ca duSTAM parivarjayetsadA / mitAmaduSTAM anuvivicya bhASakaH satAM madhye labhate prazaMsanam / saMskRta mUla bhAsAe dose ya guNe ya jANiyA tose ya duThe parivajjae sayA / chasu saMjae sAmaNie sayA jae vaejja buddhe hiyamANulomiyaM // bhASAyAH doSAMzca guNAMzca jJAtvA tasyAzca duSTAyAH parivarjakaH sadA / SaTsu saMyataH zrAmaNye sadA yataH vaded buddho hitamAnulomikIm // saMskRta
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama vAkyazuddhi adhyayana 171 (54) savaiyA- pAni ju nizcaya saMsaya kArani, pApani ko anumodana-hArI, jAmeM basa para-hAni savA, vaha praannni-ghaat-kraavn-haarii| kopata lobhate vA mayateM aru, hAsateM hAsa-vinoda vicArI, so kabahu~ na kahai mukhate muni, jo nija-Atama ko upkaarii|| artha - isI prakAra sAvadya kA anumodana karanevAlI, nizcayakArI, saMzaya karane vAlI aura jIvaghAta karanevAlI bhASA ko muni nabole / tathA krodha se, bhaya se, lAbha se aura hAsya se bhI dUsaroM kI haMsI karatA ha na bole / (55) chaMda- bhalI bhAMti savacana zuddhiko Alocana karake muni dhIra, baraja sadA duSTa vANI ko jAteM hoya aurakoM pIra / hiye vicAri vacana mila bole jAmeM dUSaNa kachU na hoya, guNI sAdhu sajjana logani meM sadA prazaMsA pAvai soya // artha- vaha muni vAkyazuddhi ko bhalI bhAMti se samajhakara sadoSa vANI kA sadA parihAra kare / kintu hita, mita aura priya vANI soca-vicAra kara bole / aisA bolane nAlA sAdhu sajjanoM ke madhya meM sadA prazaMsA pAtA hai| (56) vAnI ke guna dosa jAni ke savA duSTa vaca varajana hAra, SaTa vidhi jIva-vighAtaka-varjaka jatanasIla jo hai anagAra / zramaNa bhAva rAkhana meM udyata, rahata sadA jJAnI savicAra, bola vacana sakala-hitakArI, jAmeM dUsana nAhi lagAra // artha - bhASA ke doSoM aura guNoM ko jAnakara doSa-pUrNa bhASA ko sadA bolanA chor3e aura chaha kAya ke jIvoM ke prati saMyama rakhane vAlA, zrAmaNya meM sadA sAvadhAna rahanevAlA prabuddha saMyata hitakArI aura prANiyoM ke anukUla bhASA bole /
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 mUla saMskRta (57) parivabhAsI susamAhiIdie aNissie / cakkAyAva gae sa giddhaNe dhumnamalaM purekaDaM ArAhae logamiNaM tahA paraM // parIkSya bhASI susamAhitendriyo' pagatakaSAyacatuSko'nizritaH / sa nirddhaya dhannamalaM purAkRta ArAghayellokamimaM tathA param // | sattama vakkasuddhi ajjhayaNaM sammata / dazarvakAlikasUna -tti bemi - iti bravImi
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama vAkya zuddhi adhyayana (57) 173 kavisa kInI basa joI hai, kari ke parakha pUrI bolata vimala jaina indriya-samUha jIti koha mAna mAyA loha cAriu~ kasAya TArI jAke pratibandha koU rahyo nahIM koI hai| pUrava ke kIne karma-mala ko cunana kara Atama soM dUri kari deta sAdhu soI hai, yahAM jasa pAve, uta uttama gatIkoM jAyeM, iha paraloka so arAdha leta boI hai| artha -- guNa-doSa kI parakha kara bolane vAlA, indriyoM ko jItanevAlA, cAroM kaSAyoM se rahita, anizrita ( sAMsArika prapaMcoM se mukta, madhyastha ) sAghu pUrvakRta pApamala ko naSTa kara isa loka tathA paraloka donoM kI samyaka prakAra ArAdhanA karatA hai, arthAt karmakSaya kara siddhaloka ko prApta karatA hai / aisA maiM kahatA huuN| | saptama vAkyazuddhi adhyayana samApta |
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUla. saMskRta - AcAra - praNidhi taM mUla - aTThamaM AyArapaNihI ajkayaNaM (1) AyArapahi laddha jahA kAyavya bhikkhuNA / taM bhe udAharissAmi ANupuvviM suNeha me // labdhvA yathA kartavyaM bhikSuNA / zRNuta me // AnupUrvyA mUla - bhavadbhyaH udAhariSyAmi saMskRta - pRthivIdakAgnimArutAH mUla puDhavi daga argANi mAru ya tasA ya pANA jIva tti (2) saMskRta - teSAmakSaNayogena taNarukkha ii vRttaM tRNavRkSAH trasAzca prANAH jIvA iti ityuktaM (3) tesi acchaNajoeNa niccaM hoyabvayaM siyA / kAyavakkeNa eva bhavai saMjae // maNasA sabIyagA / mahesiNA // nityaM bhavitavyaM manasA kAya vAkyena evaM bhavati (4 - 5 ) sabIjakAH / maharSiNA // 174 syAt / saMyataH // meva bhide na saMlihe / puDhava miti silaM lelu tiviheNa karaNa joeNa saMjae susamAhie // suddhapuDhabIe na nisie sasarakkhammi ya AsaNe / parmAjjantu nisIejjA jAittA jassa oggahaM //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama AcAra-praNidhi adhyayana basantatilakA mAcAra nAmaka nidhAna mahAna nIko, so pAya ke ucita jo pharano munI ko| * so ApasoM krama-sameta hi bhAkhi hoM soM, ha sAvadhAna suniye vaha Apa mosoM // ___ arSa-AcAra-praNidhi athavA sadAcAra ke bhaMDAra svarUpa sAdhutva ko pAkara ke bhikSu ko jisa prakAra se jo kArya karanA cAhie, yaha maiM Apako kahUMgA so kramapUrvaka mujha se suno| (2) bohA puhavi pAni pAvana pavana, tana taru bIjahu jeha / basa ye prAnI jIva hai, kahyau mahAriSi peha / / artha-pRthivI, udaka (jala), agni, vAyu, tRNa-vRkSa aura bIjarUpa vanaspatikAya tathA trasa prANI, ye saba jIva haiM, isa prakAra maharSi mahAvIra ne kahA hai| dohA ---tinake saMga rakhanI sadA, hiMsA-hIna sunoti / manasoM vacasoM kAyasoM, hota sAdhu yaha rIti / / artha-bhikSa, ko mana, vacana aura kAya se ukta paTkAya jIvoM ke prati ahisaka honA cAhie / isa prakAra ahiMsaka vRtti sAdhu hI saMyata yA saMyamI hotA hai| (4-5) dohA- bhUmi bhIti sila ITa khaMDa, bhedai ghasa na koya / saMjati trikaraNa - jogasoM, jo samAdhi-yuta hoya // caupAI- sacita gharani para baiThiya nAhI, tyoM Asana raja lAgI jAhI / adhikArI ko Ayasu lekara, pUjana kari baiThe tA Upara / / 175
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 saMskRta -- pRthivIM bhitti zilAM leSTuM naiva bhindyAnna saMlikhet / trividhena karaNa-yogena saMyataH susamAhitaH // zuddhapRthivyAM na niSIdet sasarakSe ca Asane / niSIdeta yAcitvA yasyAvagraham // pramRjya mUla - mUla - saMskRta - zItodakaM uSNodakaM seveta zilAvRSTaM himAni ca / taptaprAsukaM pratigRhNIyAt saMyataH // udakAdra mAtmanaH kAyaM naiva proJchet na saMlikhet / samutprekSya tathAbhUta N nainaM saMghaTTayenmuniH // (5) iMgAlaM argANi acca alAyaM vA sajoiyaM / na uMjejjA na ghaTejjA no NaM nivvAvae muNo // alAtaM vA sajyotiH / nirvApayenmuniH / / ghaTTayet nainaM (e) patteNa sAhAviyaNeNa yA / bAhiraM vA vi poggalaM // dazavaikAlikasUtra ( 6-7) sIodagaM na sevejjA silAvuTTha himANi ya / usiNodagaM tattaphAsaM paDigAhejja saMjae // udaullaM appaNI kAyaM samuppeha mUla na saMskRta -- aGgAramagnimarciH notsiJcanna mUla neva puMche na saMlihe / tahAbhUyaM no NaM saMghaTTae muNI // tAliyaMTeNa na vIejja appaNo kArya saMskRta-- tAlavRntena patraNa zAkhA-vidhuvanena vA / na vyajedAtmanaH kAryaM bAhya vApi pudgalam // (10) taNarukkhaM na chidejjA phalaM mUlaM va kassaI / AyagaM vivihaM bIyaM maNasA vi na patthae / saMskRta - tRNavRkSaM na chindyAt phalaM mUlaM ca kasyacit / AmakaM vividhaM bIjaM manasApi na prArthayeta //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama AcAra - praNidhi adhyayana 177 artha - saMyama kI ArAdhanA meM samAdhivanta sAghu sacitta pRthvI ko, bhIta ko, zilA ko, miTTI ke Dhele ko tIna karaNa aura tIna yoga se na to unheM bhede ( Tukar3A kare aura na ghise / arthAt una para lakIra Adi na kare / vaha zuddha ( zastra se apariNata) pRthvI para aura sacitta raja se saMsRSTa (bhare hue) Asana para na baiThe / acita pRthvI kA pramArjana kara aura usake svAmI se AjJA lekara baiThe / ( 6--7) caupAI - saMjati sItala jala naha seve, hima hima-upalani koM nahi leve / tapi ke acita bhayo jo hoI, Unho ubaka gahIje soI // sacita-salila-bhIgI nija kAyA, to na male pUMchaM munirAyA / vaisI bhAMti dekhi kAyA ko, kiMcita parasaha karaM na tAko // artha-saMyamI sAdhu zItala jala, ole, barasAta kA jala aura hima (barpha) kA sevana na kare ! tapa kara jo prAsuka ho gayA hai vaisA jala grahaNa kare / jala se bhIge apane zarIra ko na poMche aura na male / zarIra ko bhIgA huA dekhakara usakA sparza na kare / (5) caupAI - argAni loha-gata vA aMgAro, jvAla joti-juta kATha vicAro / nAha dhoMke, na kara saMgharasana, nahi muni vAko kare nivArana || artha - muni aMgAra, agni, aca aura jyoti - sahita alAta (jalatI lakar3I) na pradIpta kare, na sparza kare aura na bujhAye / (2) patrateM, vA tathA vIjaM dohA -tAla- vyajanateM bAhija pudagala koM muni tAlavRnta ke paMkhe se, bIjane se, patra yA zAkhA se apane zarIra ko havA na kare / isI prakAra bAhirI pudgala (garma dUdha Adi) ko ThaMDA karane ke lie bhI havA na kare / taru-DAla hilAya / nahi nija kAya // (10) bohA- - tara tRna ko phala mUla koM, bahuvidhi bIja sajIva ko, chevana kareM na koya / cita huna cAhe soya || artha - sAdhu tRNa (ghAsa ) vRkSAdi ko tathA kisI vRkSAdi ke phala aura mUla ko tathA nAnA prakAra ke sacitta bIjoM kI mana se bhI icchA na kare / 12
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 dazavakAlikasUtra (11) gahaNesu na ciTThajjA bIesu hariesu vA / udagammi tahA niccaM uttigapaNagesu vaa|| saMskRta- gahaneSu na tiSThed bIjeSu hariteSu vA / udake tathA nityaM uttiMgapanakeSu vA / / mUla- tase pANe na hiMsejjA vAyA aduva kammuNA / . uvarao savvabhUesu pAsajja vivihaM jgN|| saMskRta- sAn prANAn na hiMsyAt vAcA athavA karmaNA / uparataH sarvabhUteSu pazyed vividhaM jagat / / mUla- aTTha suhumAI pahAe jAi jANitta, saMjae / bayAhigArI bhUesu Asa ciTTha saehi vaa|| saMskRta- aSTo sUkSmANi prekSya yAni jJAtvA saMyataH / dayAdhikArI bhUteSu Asva uttiSTha zeSva vA / / (14-15) kayarAI aTTha suhumAiM jAI pucchejja saMjae / imAi tAI mehAvI Aikkhejja viykkhnno|| siNehaM puppha suhama ca pANuttigaM taheva ya / paNagaM bIyaM hariyaM ca aMDasuhumaM ca amaM // saMskRta- katarANi aSTau sUkSmANi yAni pRcchetsaMyataH / imAni tAni medhAvI AcakSIta vicakSaNaH / / snehaM puSpa-sUkSmaM ca prANottiMga tathaiva ca / panakaM bIja-haritaM ca aNDasUkSmaM cASTamam / /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama AcAra-praNidhi adhyayana 176 dohA- baiThe nahiM vana gahana vica bIja harita paM jAya / ubaga uttiga hu panaka pai nahiM kadApi ThaharAya // arSa-muni gahana vanoM meM, vana nikujoM meM, bIjoM para, hariyAlI para, jalavyApta bhUmi para, uttiga (sarpa ke chatrAkAra vAlI vanaspati) para, panaka (anantakAyika kAI, lIlana-phUlana) para khar3A na ho, na baiThe aura na sove / (12) bohA- jaMgama jIva hanai nahIM, vacana karama kari koya / saba jIvana meM vaMDa vinu, lakhe vividha jaga soya // - arSa-muni vacana aura kAya se trasa prANiyoM kI hiMsA na kare / saba jIvoM ke ghAta se dUra rahakara jagata ke sarva prANiyoM ko apane samAna dekhe / F bohA- jinahiM jAni 'saMjati' bane, jIvadayA adhikAri / baiThe Thahare sovahI, sUkSama ATha nihAri // arSa-saMyamI muni ATha prakAra ke sUkSma zarIra vAle jIvoM ko dekhakara arthAt unakA bacAva kara baiThe, khar3A ho aura sove| ina ATha prakAra ke sUkSma zarIra vAle jIvoM ko jAnane para hI koI manuSya saba jIvoM kI dayA kA adhikArI hotA hai| (14-15) ATha sUkSma ve kauna hai, pUchata saMjati jeha / kahata vicacchana tinahiM ko, he matidhara ve yeii|| kavittamosa hima dhaMdha Adi, jala sneha sUkSama haiM, bar3a umbarAdi te haiM sUkSma sumanani meN| kuMyumA pramukha choTe jatu prAni sUkSama haiM, kor3I nagarAdi haiM uttiga sUkSma gana meN| lolana phUlana soI panaka sUkSama jAno, tuSa muSa Adi bIja sUkSma gino mana meN| bhUmi-raMgavArI hariyArI, so harita sUkSma, mAkhI kITa mAvi aDe aMDa-sUkSamana meN| arSa-1 sneha puSpa . osa, barpha, kuharA, olA aura bhUmi se nikalane vAlI jalabindu, 2 puSpa sUkSma-bar3a, UMvara, pIpala Adi ke phUla aura ina jaise hI anya durlakSya jIva vAle phUla phala; 3 prANa sUkSma-anundharI, kunthu Adi prANI jo calane para jJAta hoM, sthira rahane para dujJeya hoM; 4 utiga sUkSma-kIr3I nagarAdi, cITiyoM
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18. dazavakAlikasUtra mUla- evameyANi jANitA savvabhAveNa sNje| appamatto jae niccaM sambiMdiya smaahie| saMskRta- evametAni jJAtvA sarvabhAvena saMyataH / apramatto yatet nityaM sarvendriyasamAhitaH / / (17) mUla- dhuvaM ca paDilehejjA jogasA pAyakaMbalaM / sejjamuccArabhUmi ca saMthAraM aduvAsaNaM // saMskRta- dhravaM ca pratilekhayet yogena pAtra-kambalam / zayyAmuccArabhUmi ca saMstAramathavAsanam / / mUla- uccAraM pAsavaNaM khelaM siMghANa jalliyaM / phAsuyaM parilahitA pariThThAvejja sNje|| saMskRta- uccAraM prasravaNaM velaM zRMghANa - jallikam / prAsukaM pratilekhya pariSThApayet saMyataH / / (19) mUla- pavisittu parAgAraM pANaTThA bhoyaNassa vaa| jayaM cir3he miyaM bhAse ga ya svesu maNaM kre|| saMskRta- pravizya parAgAraM pAnArthaM bhojanAya vaa| yataM tiSThenmitaM bhASed na ca rUpeSu manaH kuryAt / /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama AcAra - praNidhi adhyayana 181 ke bila Adi; 5 panaka sUkSma - aneka varNa kI kAI, lIlana-phUlana Adi; 6 bIja sUkSma- tuSamukha, sarasoM Adi ke agrabhAga para hone vAle sUkSma jIva; 7 harita sUkSmabhUmi se tatkAla nikalane vAlA durjJeya aMkura aura 8 aMDa sUkSma - madhu makkhI, kIr3I, makar3I Adi ke aMDe, ye ATha prakAra ke sUkSmazarIra jIva haiM / bohA artha - saba indriyoM se sAvadhAna sAdhu isa prakAra ina sUkSma jIvoM ko saba prakAra se jAnakara apramatta bhAva se unakI yatanA kare / caupAI (16) yA vidhi inako jAni ke, saMjati sarvAha prakAra / iMdriya-jayI, karaM jatana saba vAra / sAvadhAna dohA - artha - muni pratidina nizcita rUpa se yathAsamaya pAtra, kambala, zayyA, uccArabhUmi ( mala-mUtra utsarga kA sthAna ) saMstAraka (vistara) aura Asana kA pratilekhana kare / (17) vasana sayana bhAjana aru Asana, aru uccAra bhUmi saMcArana / yoga-sahita pratilekhana kIje, nita nizcita, bAdhA naha dIje / bohA (18) acita avani pratilekha muni, kapha mala mUta paseva / nAsA - mala Adika tahAM, paraThi jatana-juta deya // artha-saMyamI muni jIva-rahita prAsuka bhUmi kA pratilekhana kara vahAM uccAra :la), prasravaNa (mUtra), zleSma (kapha), zRMghANa ( nAsikA - mala ) evaM jalla ( zarIra ke anya mala) kA utsarga kare / (19) kari pravesa para bhavana meM, jala-bhojana ko laMna / jatanahi Thahare, mita kahai, rUpa dekhi citta daM na // artha - muni jala yA bhojana ke lie gRhastha ke ghara meM praveza karake ucita sthAna meM khar3A rahe, parimita bole aura vahAM strI Adi ke rUpa ko dekhakara unameM mana ko caMcala na kare /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 mUla - -- saMskRta- bahu bahu suNeha na ya biTThe suyaM savvaM zRNoti na ca dRSTaM zrutaM mUla- suyaM vA jai vA mUla mUla- niTThANaM puTTho vA vi saMskRta - niSThAnaM pRSTho (20) karNohi bahu acchohi pecchai / bhikkhU akkhAumarihai // bahvakSIbhiH prekSate / bhikSurAkhyAtumarhati // na ya keNai uvAeNaM karNeH sarvaM saMskRta - zrutaM vA yadi vA dRSTaM na lapedopaghAtikam / kenacidupAyena gRhiyogaM samAcaret // na ca dazanai kAlika (21) biTTha na lavejjovadhAiyaM / gihijogaM samAyare // saMskRta - na ca bhojane aprAkaM na niryU DharasaM vApyapRSTho vA (22) rasanijjUDhaM bhaddagaM pAvagaM ti vA / apuTTho vA lAbhAlAbhaM na niddise // bhadrakaM pApakamiti vA / lAbhAlAbhaM na nirdizet / / (23) na ya bhoyaNammi giddho care uchaM ayaMpiro / aphAsUyaM na bhujejjA kIya muddesiyAha // dugucchamajalpitA / gRddhazcare bhuJjIta krItamaudda zikAhRtam // (24) mUla - sannihi ca na kuvvejjA aNumAyaM pi saMjae / asaMbaddhe havejja jaganissie || muhAjIvI saMskRta - sannidhi ca na kuryAdaNumAtramapi saMyataH / asaMbaddho mudhAjIvI bhavebjaganizritaH
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183 aSTama AcAra-praNidhi adhyayana (20) dohA- kAnani soM bahutaka suna, bahuta nihAra nena / joga na saba dekhyo sunyau, muniko kahatI vaina / / artha-sAdhu kAnoM se bahuta-sI bhalI-burI bAteM sunatA hai aura AMkhoM se bahuta-sI bhalI-burI vastueM dekhatA hai| kintu dekhI aura sunI saba bAteM kisI se kahanA sAdhu ke lie yogya nahIM hai| ' (21) caupAI- upadhAta kI bAta kachu hoI, dekhI sunI kaha nahiM soI / kari upAya koU mana-mAne, nahiM saMbaMdha gahI soM ThAne / artha-sunI athavA dekhI huI bAta yadi aupaghAtika (kisI prANI ko dravya yA bhAva rUpa se pIr3A pahuMcAne vAlI) ho to sAdhu na khe| aura kisI bhI upAya (kAraNa) se gRhastha ke yogya kArya kA AcaraNa na kre| (22) caupAI- bhojana saba guna-saMjuta hoI, athavA rasa-vihIna ha koii| bhalo buro pAvaM nahiM pArva, pUcha anapUcha na batAvai / / artha-yaha AhAra sarasa hai athavA nIrasa hai, yaha bhojana bhalA hai yA burA hai, yaha bAta kisI ke pUchane para, yA binA pUche hI na btaave| tathA Aja AhAra kA lAbha huA hai, yA nahIM huA hai, ise bhI kisI se na kahe / (23) caupAI- nahi bhojana meM atirati lAvai, maunavaMta vicara sama bhAva / krota uddesika sanamukha lAva, aprAsuka asa anna na khaavai|| artha-bhojana meM atigRddha (lolupI) hokara viziSTa gharoM meM nahIM jAve, kintu cAlatA-rahita hokara uJcha (aneka gharoM se thor3A-thor3A) AhAra (bhojana-pAna) lave / aprAsuka (sacitta), krIta (kharIdA huA) aura AhRta (sAmane lAyA huA) AhArAdi na grahaNa kare aura na khAve / (24) caupAI- saMjati saMnidhi raMca na rAlo, na hi saMbaMdha gRhina saMga raale| rahita prapaMca jIvano jAko,so saba jaga ko, saba jgvaako| artha-saMyamI sAdhu aNumAtra bhI bhojya vastu kA saMcaya na kare / kintu mudhAjIvI (niHsvArtha bhAva se jIvita rahane vAlA) aura asaMvaddha (gRhasthoM ke prapaMca se mukta yA alipta) rahakara jaga-nizrita rahe / arthAt janapada para nirbhara rahe evaM trasa aura sthAvara kI rakSA kare /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikadUna (25) mUla- lUhavittI susaMtuLe appicche suhare siyaa| AsurattaM na gacchejjA soccANaM jiNasAsaNaM // saMskRta- rukSavRttiH susantuSTo 'lpecchaH sumaraH syAt / AsuratvaM na gacchet zrutvA jinazAsanam // mUla- kaNNasokvehi saddehi pema naabhinivese| dAruNaM kakkasaM phAsaM kAraNa ahiyAsae / saMskRta- karNasaukhyeSu zAbdeSu prema nAbhinivezayet / dAruNaM karkayAM sparza kAyenAdhyAsIta // (27) mUla- gRhaM pivAsaM dussejnaM souNhaM araI bhayaM / ahiyAse avvahio dehe dukkhaM mahAphalaM // saMskRta- kSudhAM pipAsAM duHzayyAM, zItoSNamarati bhayam / adhyAsItAvyathito dehe duHkhaM mahAphalam // (28) mUla- atyaMgammi AhAramAiyaM saMskRta- astaMgate AhAramAdikaM Aicce puratyAya annugge| savvaM maNasA vi na patthae / Aditye purastAccAnudagate / sarva manasApi na prArthayet // Adi (26) mUla- atitiNe acavale appamAsI miyaasnne| havejna uyare te thovaM lakSu na khise|| saMskRta- 'atitiNaH' acapaloDa lpabhASI mitAzanaH / bhavedudare dAntaH stokaM labdhvA na khisayet //
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama bAcAra-praNidhi adhyayana 185 (25) gopAI- alapa cAha pore te maraI, kakSa khAya toSa hiya dhrii| kopa bhAva kabahuM nahi karaI, suni jina-zAsana bhavateM uraI / / arva-sAdhu rukSa vRtti (rUkhe-sUkhe bhojana para nirvAha karane vAlA) hokara bhI sadA santuSTa rahe / alpa icchA vAlA ho, subhara (alpa anna-pAna se udara bharane vAlA) ho aura jina-zAsana ko sunakara arthAt usakA jJAtA hokara kisI ke Asurakta (krodha bhAva ko prApta) na ho| (26) caupAI- sunike zabda zravaNa-sukhadAI, mAna nahIM prema tA maahii| pArana kara kasa-pharasa tu hoI, kara sahana kAyA te soii|| marSa-kAnoM ke lie sukhakara zabdoM ko sunakara unameM prema na kare aura dAruNa-karkaza zabdoM ko sunakara unameM dveSa na kare, kintu kAyA se unheM sahana kre| (27) copAI- bhUkha-piyAsa seja dukhakArI, sIta-tApa maratI bhaya maarii| saha bInatA ko binu lAye, mile mahAphala deha dukhAye // artha-kSudhA, pipAsA, duHzayyA (viSama bhUmi para sonA), zIta, uSNa, arati aura bhaya ko avyathita citta se sahana kare / kyoMki deha ke dukha sahana karanA mahAn phala kA (karma-nirjarA kA) kAraNa hai| (28) hA- astaMgata mAditya kA, jaba loM udaya na hoya / mAhArAvika sarva kI, manasA kara (cahai) na koya // marSa-sUrya ke astaMgata ho jAne se lekara punaH pUrva dizA meM jaba taka punaH udaya na ho, taba taka rAtri ke samaya AhArAdi kI mana se bhI icchA na kare / (29) caupAI- nahiM alAma ko kaha risAI, capala na hoya,alapa ucarAI / udara-samana hove, mita khAva, alapa pAya nahi kuro batA // artha-AhAra na milane athavA arasa milane para tuna-tunAve nahIM aura na capalatA hI prakaTa kre| alpa-bhASI, mita-bhojI aura udara kA damana karane vAlA ho aura thor3A AhAra milane para khisiyAve nahIM / (kintu saba dazAoM meM zAnta rahe / )
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 dazavakAlikasUtra (30) mala- na bAhira paribhave attANaM na samukkase / suyalAme na majejjA jaccA tavasi buddhie / saMskRta- na bAhya paribhavedAtmAnaM na samutkarSayet / zruta lAbhe na mAdyata, jAtyA tapasvi-buddha,yA / / mUla- se jANamajANaM vA kaTu AhammiyaM payaM / saMvare khippamappANaM boyaM taM na samAyare // saMskRta- atha jAnanna jAnan vA kRtvA dhArmikaM padam / saMvRNuyAt kSipramAtmAnaM dvitIyaM taM na samAcaret / / (32) mUla- aNAyAraM parakkamma neva gRhe na niNhave / suI sayA viyaDabhAve asaMsatte jiidie / saMskRta-- anAcAraM parAkramya naiva guheta na ninhuvIta / zaciH sadA vikaTabhAvo 'saMsakto jitendriyaH / / (33) mUla- amohaM vayaNaM kujjA Ayariyassa mahappaNo / taM parigijya vAyAe kamnuNA uvavAyae // saMskRta- amoghaM vacanaM kuryAdAcAryasya mhaatmnH| tatparigRhya vAcA karmaNopapAdayet // mUla- adhuvaM jIviyaM naccA siddhimaggaM viyaanniyaa| viNiyaTejja bhogesu Au primiymppnno|| saMskRta- aghra vaM jIvitaM jJAtvA siddhimArga vijJAya / vinivarteta bhogebhyaH AyuH parimiti mAtmanaH
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama AcAra-praNidhi adhyayana 187 (30) nahiM aura kAhuko tiraskAra so ThAna, apanekoM sabasoM bar3o nahIM so mAna / zrata ko prApati teM jAti tathA tapa mAhIM, buddhi teM bar3o ha garava karekacha nAhIM / artha-dUsare kA parAbhava (apamAna) na kare, apanA abhimAna na kare, adhika zrutalAbha (zAstra-jJAna) hone para jAti, tapasyA aura buddhi kA mada na kre| (31) anajAna tathA jAna ke kabahuM jo koI, so gharama-hIna kAraja kachu kono hoii| to turaMta bAteM Atama leya haTAI, puni dUjo vaiso kAja na kara kadAI // artha-jAna yA anajAne meM koI adhArmika kArya ho jAya, to apanI AtmA ko usase turanta haTA leve aura dUsarI vAra bhUlakara bhI vaha kArya na kare / (32) chanda- anAcAra jo sevana kono so Alocana guru ke pAsa, na kachuchupAva,na sabachupAva, savai jayAraya kara prakAza / sadA pavitra bhAvanA vAro jAke sakala prakaTa haiM bhAva, kAhU meM Asakta nahIM jo indriya-jetA sarala svabhAva // artha-anAcAra kA sevana kara sAdhu use na chipAve aura na asvIkAra kare / kintu sadA pavitra aura spaSTa rUpa se alipta rahakara guru ke sAmane kahai aura jitendriya bane arthAt bhaviSya meM vaisA kArya na kre|| caupAI- nita AcArya aura gurujI kI, vAnI saphala kara vidhi nIko / 'tahati Adi kahi mukhateM gahaI, tihi anusAra karama teM vahaI // artha-sAdhu ko cAhie ki AcArya mahAtmA ke vacana ko saphala kre| ve jo prAyazcitta (daNDa) deveM use apane vacanoM se grahaNa kara kArya rUpa se usa para AcaraNa kre| dohA- jAni apira jaga-jIvano, mukati-paMtha ko jAni / mogani teM vinivRtta ho, nija Ayusa mitamAni / artha-mumukSu sAdhu jIvana ko anitya aura apanI Ayu ko parimita jAnakara tathA siddhimArga kA jJAna prApta kara bhogoM se nivRtta hove /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 mUla saMskRta -- balaM sthAma ca prekSya kSetraM kAlaM ca vijJAya mUla (35) balaM thAmaM ca pehAe kheta kAlaM ca vinAya mUla- jarA jAva na jAvidiyA na saMskRta - jarA yAvanna pIDayati vyAdhiryAvanna saMskRta -- krodhaM mAnaM ca vameccaturo mUla saddhAmA roggamappaNo / tahappahANaM niju jae // zraddhAmArogyamAtmanaH / tathAtmAnaM niyuM jIta // (36) polei vAhI jAva na baDDhaI / hAyaMti tAva dhammaM samAyare // vardhate / yAvadindriyANi na hIyante tAvaddharmaM samAcaret // mUla- koho pII dazavekAlikasUtra (37) kohaM mANaM ca mAyaM ca lobhaM ca pAvavaDDhaNaM / vame cattAri dose u hiyamadhvaNo // icchaMto mAyAM ca lobhaM ca doSAMstu icchan pApavardhanam / hitamAtmanaH // (38) paNAsei mANo vijayanAsaNo / mAyA mittANi nAsei loho savvaviNAsaNo // saMskRta - krodhaH prItiM praNAzayati mAno mAyA mitrANi nAzayati lobhaH ( 39 ) uvasameNa haNe kohaM mANaM maddavayA jiNe / mAyaM cajjavabhAveNa lobhaM saMtosao jiNe // vinayanAzanaH / sarvavinAzanaH // saMskRta - upazamena hanyAt krodhaM mAnaM mArdavena mAyAM ca RjubhAvena lobhaM santoSato jayet / jayet /
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama AcAra-praNidhi adhyayana dohA- bala piratA ko dekhike, patA, nija Arogya / kSetrakAla lakhi Atma ko, kara niyata tA-yogya / / arSa-apane bala, parAkrama, zraddhA aura Arogya ko dekhakara tathA kSetra aura kAla ko jAnakara sAdhu apane Apako mukti ke mArga meM lagAve / motiyAdAma chanda-. jaba lagi Ani jarA na babAya, jaba lagi vyAdhi nahIM bar3ha jAya / jaba lagi iMdriya hArina khAya, taba lagi dharma arAdhahu dhAya / / arSa-jaba taka jarA (bur3hApA) pIr3ita na kare, jaba taka vyAdhi (roga) na bar3he aura jaba taka indriyAM kSINa na hoM, taba taka dharma kA AcaraNa kare / (37) chapa- krodha mAna mAyA taji deva, loma pApa-bar3hAvana-hAra / pAri dosa dUra kari devaM, mAtama-hita-citA cit-dhaar|| artha-- krodha mAna mAyA aura lobha ye cAroM kaSAya pApa ko bar3hAne vAle haiN| ataH apanA hita cAhane vAlA puruSa ina cAroM doSoM ko chodd'e| (38) bohA- krodha vinAsa prIti ko, vinaya vinAsa mAna / mAyA bheTa mitratA, lobha kara saba hAna // artha . krodha prIti kA nAza karatA hai mAna vinaya kA nAza karane vAlA hai, mAyA mitroM kA vinAza karatI hai aura lobha ina sabakA (prIti, vinaya aura mitratA kA) nAza karane vAlA hai| (39) chaba- hane kopa ko zAnti-zastra se, komalatA se jIte mAna / saralapane se mAyA mAre, jIte lomatoSa ura mAna / marSa-upazamabhAva se krodha kA vinAza kare, mArdavabhAva se mAna ko jIte, ArjavabhAva se mAyA ko jIte aura santoSa se lobha ko jIte /
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 mUla saMskRta mUla saMskRta -- mUla mUla (40) koho ya mANo ya aNiggahIyA saMskRta -- yogaM mAyA ya lobho ya pavaDDhamANA / kasAyA mUlAi puNambhavassa // mAnazcAnigRhIto lobhazca pravardhamAnau / kRtsnAH kaSAyAH siJcanti mUlAni punarbhavasya // cattAri ee kasiNA sicaMti krodhazca mAyA ca catvAra ete yuktazca (41) rAiNiesu viNayaM pau je, dhruvasIlayaM sayayaM na hAvaejjA / kummovva allINa-palINa-gutto, parakkamejA tava saMjamammi || nihaM ca na bahumannejjA saMpahAsaM miho kahAhiM na rame rAmAya saMskRta - nidrAM ca na bahu manyeta saMprahAsaM mithaH kathAsu na rameta svAdhyAye - rAtnikeSu vinayaM prayuJjIta kUrma dhru vazIlatAM satataM na hApayet / ivAlIna- pralIna - guptaH parAkramet tapaH saMyame // (42) vivajjae / rao sayA // (43) jogaM ca samaNadhammammi juMje aNalaso jutto ya samaNadhammammi ca zramaNadharme zramaNadharme, dazabaikAlikasUtra vivarjayet / sadA // rataH dhuvaM / aTTha lahai aNuttaraM // yuJjItAnalaso dhra uvam / arthaM labhate'nuttaram / /
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSThama AcAra praNidhi adhyayana bhujaMga prayAta chanda- nahIM krodha au mAnako jo nivAra, tathA loma mAyA ju pAvaM prasAra / punarjanma ke vRkSa ko sarvadAI, rahe sIMcate ye cAra hI ksaaii|| ___ artha-nigraha nahIM kiye hue krodha aura mAna, tathA bar3hate haye mAyA aura lobha ye cAroM kaSAya punarjanmarUpI saMsAra-vRkSa kI jar3oM kA siMcana karate haiN| (41) mAlinIchanda-- adhika ratana-dhArI Arya AcArya vArI, tina vinaya pracArI hoya aajnyaanusaarii| satata aTaladhArI zIlatA ko saMbhArI, baniya na pathacArI tAsumeM hrAsakArI // kamaThagati saMbhArI dehako gupti vArI, kariya tihi prakArI pApate rakSavArI / tapa saMjama sudhArI yatna kIje apArI, yaha kRti sukhakArI mokSa ko dena-hArI // arSa -- ratnAdhika arthAt dIkSA meM apane se bar3e, cAritra vRddha aura jJAnavRddha gurujanoM meM sadA vinaya kA prayoga kre| apane aThAraha hajAra zIla ke bhedoM kI kabhI hAni na hone deve / kUrma (kachuA) ke samAna AlIna-gupta (apane aMgopAMgoM ko surakSita rakhane vAlA) aura pralIna-gupta (kAraNa upasthita hone para sAvadhAnI se pravRtti karane vAlA) bane tathA tapa aura saMyama meM parAkrama kare / (42) pAI-- nidrA ko bahumAna na bIje, adhika hAsa ko tyAga karIje / vRthA kathA meM rAce nAhI, rahiye rata svAdhyAyani mAMhIM // artha-nidrA ko bahu mAna na de ve, adhika hAsa-parihAsa kA tyAga kare, strI kathA Adi vikathAoM na rame aura svAdhyAya meM sadA saMlagna rhe| (43) caupAI- Alasa-rahita su udyata bhAve, zramaNa-dharama meM joga lagAve / dhamaNa-dharama-saMjugata ju ahaI, paramAratha uttama so lhii|| artha-muni Alasya-rahita hokara zramaNa-dharma meM apane mana, vacana, kAya yoga ko lagAve / (jisa kriyA kA jo samaya ho usameM vaha use avazya kare / ) zramaNa dharma meM saMlagna muni anuttara phala ko arthAt mokSa pada ko prApta hotA hai /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 pazavakAlikasUtra (4) mUla- iha loga-pArattahiyaM jeNaM gacchaha soggii| bahussuyaM panavAsenjA pujjatvaviNinchayaM // saMskRta- ihaloka-paratra - hitaM yena gacchati sugatim / bahuzrutaM paryupAsIta pRcchedarthavinizcayam / / mUla- hatyaM pAyaM ca kAyaM ca paNihAya jiiMthie / alloNagutto nisie sagAse guruNo munnii|| saMskRta- hasta pAdaM ca kAyaM ca praNidhAya jitendriyaH / AlInagupto niSIdeta sakAze guromuniH // (46) mUla- na pakkhAo na purao ne va kiccANa piTThayo / na ya u samAsejjA ciThejA guruNaMtie / saMskRta- na pakSato na purato naiva kRtyAnAM pRSThataH / na ca uruM samAzritya tiSThed gurvantike // (47) mUla- apucchio na bhAsajjA bhAsamANasta aMtarA / piTTimasaM na khAejjA mAyA - mosaM vivajjae / saMskRta-- apRSTo na bhASeta bhASamANasyAntarA / pRSThamAMsaM na khAdet mAyA-mRSA vivarjayet // mUla- appattiyaM jeNa sivA mAsu kuppejja vA paro / savyaso taM na bhAsejjA bhAsaM ahiyagAmiNi / / saMskRta- aprItiryena syAd Azu kupyedvA paraH / sarvazastAM na bhASeta bhASA mahitagAminIm //
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama bhAcAra-praNiSi adhyayana 1 // (44) toTakachanda-iha loka tathA paraloka-hitaM, jihiteM jiya jAvata hai sugataM / tihi hetu upAsiya bhUri-bhUtaM, taba pUchiya tattva vinizcita taM / arSa-jisake dvArA ihaloka aura paraloka meM hita hotA hai, mRtyu ke pazcAta sugati prApta hotI hai, usakI prApti ke lie vaha bahudha ta-sampanna sAdhu kI paryupAsanA kare, artha kA nizcaya karane ke lie prazna kre| (45) tomaraba-indriya-jayo munirAya, upayoga koM paratAya / kara barana tanu simiTAya, guru nikaTa baiThe jAya // arSa-jitendriya muni hAtha, paira aura zarIra ko saMyamita kara alIna (na atidUra aura na ati nikaTa) evaM gupta (mana aura vANI se saMyata) hokara guru ke samIpa baitthe| tomarachanda- guru ke na Age Aya, baiThe na pAche jAya / pAkheM na baMdha ar3Aya, baiThe su ucita subhAya // marca-gurujanoM ke barAbara na baiThe, Age aura pIche bhI na baiThe / guru ke samIpa unake uru se apanA uru milAkara (jAMgha se jAMgha saTA kara) athavA apane paira para paira rakhakara na baitthe| kintu vinayapUrvaka ucita Asana se baitthe| (7) - vinu pUche nahi bole, bola rahe haiM tinani bodha nahi bole| pITha duro nahiM bole, kapaTa-sameta mRSA hu na bole // artha-sAdhu ko cAhie ki guru ke pUche binA svayaM na bole, jaba guru kisI anya se bAtacIta kara rahe hoM taba bIca meM na bole, pRSTha-mAMsa na khAvearthAt kisI kI pITha pIche nindA na kare tathA mAyAcAra aura mRSAvAda ko chodd'e| (48) ravoDatA-nihita aheta bar3hi jAvata hai, suni kopa-bhAva para jAgata hai| savAti tAhikabahuM na mane, bahavAni jo ki hita hAni jane // marca-jisase aprIti aura apratIti utpanna ho, tathA dUsarA zIghra kupita ho jAya aisI ahitakara bhASA sarvathA na bole /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 dazavakAlikasUtra (46) mUla- viThaM miyaM asaMviddha pariputra viyaM jiyaM / ayaMpiramaNuviggaM bhAsaM nisira attavaM // saMskRta --. dRSTAM mitAmasaMdigdhAM pratipUrNA vyaktAM jitAm / ajalpAkImanudvignAM bhASAM nisRjedAtmavAn / / mUla- AyArapannattidharaM vidivyAyamahijjagaM / vAyavikkhaliyaM naccA na taM uvahase munno|| saMskRta- AcAraprajJaptidharaM dRSTivAdAbhijJam / vAgviskhalitaM jJAtvA na tamupahasenmuniH / / mUla- nakkhattaM sumiNaM jogaM nimitta mata bhesajaM / gihiNo taM na Aikkhe bhUyAhigaraNaM pry| saMskRta- nakSatra svapnaM yogaM nimittaM maMtra-bheSajam / gRhiNastanAcakSIta bhUtAdhikaraNaM padam / / (52) mUla- annahU~ pagaDaM layaNaM bhaejja sayaNasANaM / uccArabhUmisaMpannaM itthIpasu vivajjiyaM // saMskRta- anyArtha prakRtaM layanaM bhajeta zayanAsanam / uccArabhUmisampanna strIpazuvivarjitam //
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama AcAra-praNidhi adhyayana 165 (4) basantatilakA zaMkA-vihIna, mita darzita hoya joI, jAnI bhaI pragaTa au paripUrNa hoii| udvega-vajita ajalpana zIlavAnI, aisI ucAraNa kara muni aatmjnyaanii|| artha-AtmajJAnI sAdhu pratyakSa dekhI huI, parimita asandigdha aura pUrvApara sambandha-sahita paripUrNa aura vyakta (spaSTa) arthavAlI, paricita, vAcAlatA-rahita tathA anya ko udvega nahIM karane vAlI bhASA ko bole / (50) upenavajA- AcAra-prApti hu ke dharayA, je dRSTi gAvAhu ke pddh'yaa| cUka tinheM bolana bIca pArva, munI unhoM kI na haMsI ur3Avai // ___ artha-AcArAMga, vyAkhyAprajJapti Adi ke jJAtA, athavA AcAra-dhara (vAkyaprayoga kA jJAtA) tathA dRSTivAda aMga kA athavA nayavAda kA adhyayana karane vAlA bhI muni yadi kadAcit bolate samaya pramAda-vaza vacana bolane meM cUka jAya to muni usakI cUka jAnakara usakA upahAsa na kre| (51) kavitta nakSatra-vicAra vidyA zubhAzubha svapna jJAna, vazIkaraNAdi yoga kabahuM na gahiye / bhaviSya kathana soI nimitta kahAvai tAte, maMtrani ta bheSaja dUra rahyo cahiye / inake kiye te bhUta prAnI ko asAtA hoya, aiso I vicAra nija mAnasa meM lahiye / pache anapUche Apa inasoM vilaga rahai, Upara kahe te kAha gRhI so na khiye| artha-nakSatra-yoga, svapna-phala, vazIkaraNayoga, nimitta-pratipAdana, maMtra-pradAna va bheSaja-nirUpaNa ye saba jIvoM kI hiMsA ke sthAna haiN| isalie muni gRhasthoM ko inake phalAphala Adi na batAve / (52) marilla kiyo aura ke kAja layana so seiye, Asana tathA sayana ha vaise leiye / jo uccAra bhUmi soM saMjuta hoya ho, nArI-pazusoM hona gahe ghara soya ho / arSa - jo anya ke lie banAye gaye hoM, arthAt gRhastha ne apane lie banAye hoM, sAdhu ke liye na banAye hoM, aise tathA jo uccArabhUmi se sampanna ho / jisameM mala-mUtrAdi ke chor3ane ke lie samucita sthAna ho, jahAM para strI, pazu aura napuMsaka mAdi na rahate hoM. aise layana (parvatoM meM utkhanita lena evaM anya bhavana Adi) meM sAdhu nivAsa kare aura vahIM sove aura utthe-baitthe|
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 dazavakAlikasUca (53) mUla- vivattA ya bhave sejjA nArINaM na lave khN| gihisaMthavaM na kujjA kujjA sAhUhi saMthavaM / / saMskRta-- viviktA ca bhavecchayyA nArINAM na lapetkathAm / gRhisaMstavaM na kuryAt kuryAt sAdhubhiH saMstavam // (54) mUla- jahA kukkuDapoyassa niccaM kulalo bhayaM / evaM e baMbhayArissa itthIviggahamo bhayaM // saMskRta- yathA kukkuTapotasya nityaM kulalato bhayam / evaM khalu brahmacAriNaH strIvigrahato bhayam / / mUla- cittamitti na nijjhAe nAriM vA sualaMkiyaM / bhaksara piva baThUrNa didiTha paDisamAhare // saMskRta- citrabhitti na nidhyAyennAroM vA svalaMkRtAma bhAskaramiva dRSTvA dRSTiM pratisamAharet / / mUla- hattha-pAya-paDicchinna kaNNa-nAsa-vigappiyaM / avi vAsasaI nAriM baMbhayArI vivajjae / saMskRta- hasta-pAdAM praticchinna, karNa-nAsAm vikalpitaM / api varSazatIM nArI brahmacArI vivrjyet||
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama bAcAra-praNidhi adhyayana (53) marilla jo vaha pAnaka anani sohIna hoM, kevala ekAko muni AsIna ho| nArina ke saMgakapA AdinAhi ucara, kara sASasoM paricaya gRhisoM nahi kreN| arSa-yadi vaha rahane kA sthAna vivikta (jana-zUnya ekAnta) ho, arthAt vahAM para sAdhu akelA ho, to striyoM ke sAtha kathA-vArtAdi na kare evaM vahAM para unheM dharmakathAdi bhI na sunAve / tathA gRhasthoM ke sAtha atiparicaya bhI na kre| kintu sAdhuoM ke sAtha hI paricaya prApta kre| (54) .bohA- arana-sikhA-sisu ko jayA, nita vilAMva soM moti / brahmacAri koM tipani bhaya, tiya-tanu tihi roti // varSa-jisa prakAra murge ke bacce ko billI se sadA bhaya rahatA hai, isI prakAra brahmacArI sAdhu ko strI ke zarIra se sadA bhaya-bhIta rahanA cAhie / (55) kavittanIti pacitAre bhaye citra-vAha ramanI ke, nIke vIThi karike na tinakoM nihAriye / bhUsana vasana sinagAra soM sajI hai toya, tApa nija boThi ko kadApi na psaariye| jo 4 anayAsa vinu janiI saMjoga-vasa, doThi parijAya tAkoM turata nivaariye,| jaise tejavAna mAna-pratibhA parata Ana. dRgani ko dIThi tyoM turanta dUra TAriye / artha-striyoM ke citroM se citrita bhitti ko, yA AbhUSaNoM se alaMkRta strI / anurAga se Taka-TakI lagAkara na dekhe / yadi una para dRSTi par3a jAya to brahmacArI sAdhu apanI dRSTi ko turanta pIche usI prakAra khIMca leve-jaise ki camakate sUrya para par3I apanI dRSTi ko loga tatkAla khIMca lete haiN| (56) kavittajAke hAtha pAMva ke chedana bhaye haiM aMga, nAka au karana nAsa karane meM Aye haiN| barasa sateka hU ko Aya pahuMcI hai mAya, ghanita sarIra pora dekhi dukha pAye haiN| aisI hU gilAni-geha tAhakoM nivAri dUra, brahmavatadhArI jati nikaTa na jAye haiN| tA pai jo surUpavArI sunainI navInA nArI, tAsoM bacive ko dina hI batAye haiN| ___ arga-jisake hAtha-paira kaTe hue hoM, jo kAna-nAka se vikala ho aisI sau varSa kI Ayu vAlI bhI bUr3hI nArI se brahmacArI dUra rhe|
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 dazavakAlikasUtra (57) mUla- vibhUsA ityisaMsaggI paNIya rasabhoyaNaM / narassattagavesissa visaM tAlauDa jahA / / saMskRta- vibhUSA strI-saMsargaH praNIta-rasa-bhojanam / narasyAtmagaveSiNo viSaM tAlapuTaM yathA // (58---59) mUla- aMga-paccaMga-saMgaNaM cArallaviyapehiyaM / itthINaM taM na nijmAe kAma- rAga - vivaDhDaNaM / visaesu maNunne su pemaM naabhinivese| aNijcaM tesiM vinAya pariNAmaM poggalANa u / / saMskRta- aGga-pratyaMga-saMsthAnaM cArullapitaprekSitam / strINAM tanna nidhyAyet kAma-rAga-vivardhanam / / viSayeSu manojJeSu prema nAbhinivezayet / anityaM teSAM vijJAya pariNAma pudgalAnAM tu / / (60) sUla- poggalANa parINAmaM tesiM naccA jahA thaa| viNIyataho vihare sIIbhUeNa appaNA // saMskRta- pudgalAnAM pariNAmaM teSAM jJAtvA yathA tathA / vinItavRSNo viharet shiitiibhuutenaatmnaa|
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama AcAra - praNidhi adhyayana (57) kavisa -- sobhita sigAra te sarIra ko savAriyo da, nAri hU ke saMga hela-mela hoya jAno hai / deha-pova-kAraka sarasa sevo bhojana ko kAma-bhAva-kAraka ju bala ko bar3hAno hai / tAlapuTa nAmaka jo visami meM mahAvisa, tAhI ke samAna ina bAtani bakhAnI hai / tAke hetu, jAko heta Atama-gavesanA soM, puruSa pravIna joI saMjama sayAno hai // artha - Atma-kalyANa kA anveSaNa karane vAle puruSa ke lie zarIra ko vibhUSita karanA, strI ke sAtha saMsagaM rakhanA aura pauSTika rasavAlA bhojana karanA tAlapuTa viSa ke samAna hai / (jaise tAlapuTa nAma kA viSa tAlu ke lagate hI prANoM ko hara letA hai, usI prakAra zarIra-vibhUSAdi ukta avaguNa bhI sAdhu ke cAritra kA nAza kara dete haiM / ) (58-59) kavita aMga prati aMga ke suDolani ko DhaMga banyo, bolana surasa, ete ramanI ke mana Ane na nihAre nIke, suMdara visaya tAmeM prema na pravesa kIjeM, pUrana - galana parinAma pudgalani ko hai, 196 mana-harana nihArano / kAma-rAga- bAr3hana ko rAha-yaha TArano / Anata sarUpa vAko jAna ke vicArato / DAra so AsAra, sAra saMjama sudhArano // artha - striyoM ke aMga-pratyaMga, sundara AkAra, madhura bolI aura kaTAkSa ko na ve, kyoMki ye saba kAma-rAga ko bar3hAne vAle haiM, pAMcoM indriyoM ke manojJa viSayoM meM rthAt zabda, rUpa, gandha, rasa aura sparza meM prema na rakho - yaha jAnakara ki ye pUraNagalana-svabhAvI pudgaloM ke kSaNa-bhaMgura pariNAma haiM / (60) - kavitta Aja kachu aura raMga, kAla kachu aura DhaMga aiso I athira parinAma pudgalani ko / jaiso hai teso hI tAkoM jAna lIje noke kara, nArisoM nihAra thAna mUta ho malani ko / tisanA ko namAya ke, saMtoSa vRtti lAya hiye. viharaM virAga liye tApaseM Talani koM / zAnti ke sarovara meM Atma-sinAna bhalI, zItala bhayo hai siddha-rAsi meM ralani koM // artha indriyoM ke viSayabhUta zabdAdi pudgaloM ke pariNamana ko, jaisA hai vaisA jAnakara apanI AtmA ko zItala banAkara tRSNA-rahita ho vihAra kare /
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 mUla saMskRta - yayA zraddhayA niSkrAntaH tAmevAnupAlayed mUla saMskRta mUla jAe saDhAe nikkhaMto tameva aNupAlejjA saMskRta (61) guNe guNe (63) sajjhAya sajjhANarayassa vizudhyate (62) tabaMcimaM saMjamajogayaM ca, sajjhAya jogaM ca sayA ahiTThae / sUre va senAe samattamAuhe alamappaNo hoi ala paresiM // tapazcedaM saMyamayogaM ca svAdhyAyayogaM ca sadA'dhiSThet / zUra iva senayA samAptAyudhe samAtmane bhavatyalaMparebhyaH / / pariNaduttamaM / Ayariyasammae // paryAyasthAnamuttamam / AcAryasamma // tAiNo apAvabhAvassa tave rayassa / visujAI jaM si malaM purekaDaM samoriyaM ruppamalaM va joiNA // svAdhyAya-saddhyAna ratasya zazi ka trAyiNo'pApabhAvasya tapasi ratasya / yattasya malaM purAkRtaM samIritaM rUmameTa jyotiSA //
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama AcAra-praNidhi adhyayana (61) sabaiyA jA saradhA karike bagate nikasyo taji aura kuTumba ke nAte, saMgati ko pada pAyo bhalo jihi hetu raha~ amaresa umhAte / pUjya acAraja-sammati-saMjuta je guna hai tinameM rahi rAte, vA saradhA ko kara paripAlana te gharanI para dhanya kahAte / / arSa-jisa zraddhA se uttama pravrajyArUpa sthAna kI prApti ke lie sAdhu ghara se nikalA hai, use usI zraddhA se AcArya-sammata guNa kA pAlana karanA caahie| (62) caupAI- tapa saMjama ko joga arAdhe, nita svAdhyAya joga so saathai| . Ayudha pUra sUra jima soI, nija-rakSaka para-haMtA hoii|| artha-jo tapa saMyama-yoga aura svAdhyAya-yoga meM sadA pravatta rahatA hai, vaha apanI aura dUsaroM kI rakSA karane meM usI prakAra samartha hotA hai, jisa prakAra ki senA se ghirA huA parantu AyudhoM se susajjita zUravIra / caupAI- sata adhyayana dhyAna zubha mAhI, jo bAtA nita lIna rhaahii| pApabhAva soM hai jo nyAro, jAkoM tapa ati lAgata pyaaro|| pUraba kiye karama mala jete, tAke saba dhupi jAvata te te / jaise rUpA phUki tapAye, hota vizuddha agani meM laaye| artha-svAdhyAya aura sad-dhyAna meM lIna, trAtA (jIva-rakSaka), niSpApa mana vAle aura tapa meM rata muni kA pUrva maMcita karma-mala usIprakAra bhasma ho jAtA hai, jisa prakAra ki agni dvArA tapAye gaye sone kA mala bhasma ho jAtA hai|
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 dazavakAlikasUtra (64) se tArise buksasahe jiIvie sue, jutte amame akiMcaNe / pirAyaI kammaghaNammi avagae kasiNagmapugavagameva cNdimaa| -tti bemi saMskrata sa tAdRzo duHkhasaho jitendriyaH, zru tena yukto'mamokiMcanaH / virAjate karmaghanepagate kRtsnAbhrapuTApagame iva cndrmaaH|| -iti bravImi . maTThamaM mApAra paNihI anmAyaNaM sammatta /
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama AcAra - praNidhi adhyayana (64) kavita teso vaha samana sahe yA deha duHkhani ko, ibrina ke jItana meM parama pravIno hai, Agama vacana jAke hiya meM vacana lAge, mamatA- vihIna parigrahateM vihIno hai / kAre kAre bAdala karama kari DAre dUra, zobhAteM virAjamAna aiso bhAva lIno hai, bAdala paTala mAno sakala vilaga bhae, rohinI-ramana ne prakAza priya kIno hai / 203 artha -- jo pUrvokti guNoM se yukta hai, duHkhoM ko sahana karane vAlA hai, jitendriya hai, zrutavAn hai, mamatA-rahita aura akiMcana hai, vaha karma rUpI bAdaloM ke dUra hone para usI prakAra zobhita hotA hai, jisa prakAra ki samasta megha-paTala se vimukta pUrNamAsI kA candra zobhatA hai / aSTama AcAra-praNidhi adhyayana samApta / - aisA maiM kahatA hU~ / --
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUla saMskRta mUla -- saMskRta navama viNayasamAhI ajmayaNaM ( paDhama uddeso) (1) paMjA va kohA va mayappamAyA gurussagAse vijayaM na sikkhe / so ceba u tassa abhUibhAvo phalaM va kIyassa vahAya hoi // stambhAdvA krodhAdvA mAyApramAdAd guru-sakAze vinayaM na zikSeta / sa caMva tu tasyAbhUtibhAvaH phalamiva kocakasya vadhAya bhavati // (2) je yAvi maMdi tti guru viittA Dahare ime appasue tti naccA / holaMti micchaM paDivajjamANA kareMti AsAyaNa te gurUNaM // ye cApi 'manda' iti guru viditvA 'Daharo'yaM' 'alpazruta' iti jJAtvA / hIlayanti mithyA pratipadyamAnAH kurvantyAzAtanAM 204 gurUNAm //
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana ( prathama udde zaka ) (1) jAti vidyA buddhi Adi mada ke adhIna bhayo, tyoM hI kopa kapaTakai pAyake vikAsa koM, sevA-bhAva sAdhave kI vinaya arAdhave kI, sIkhakoM na sIkhe pAya guru ke sakAsa kreN| tAkI jJAna Adi savagunana kI sampadA koM karata vinAsa avinIta-pano tAsa ko; Apako haraja hota Apane kiye hI dekho vAMsa ko vinAsa kare jaise phala bAMsa ko // artha- jo muni garva, krodha, mAyA yA pramAda-vaza guru ke samIpa vinaya kI zikSA nahIM letA, vahI usake vinAza ke lie hotI hai / jaise - kIcaka (bAMsa) kA phala usa ke hI vinAza ke lie hotA hai / (2) -pAI - mambajAni guru koM jana jeI, bAla alapa zruta yoM lakhi leI / prahi midhyApana holata tAhI, te guru AsAtanA karAhI // artha- jo muni guru ko - yaha manda ( buddhi - hIna) hai, yaha alpavayaska aura alpazra uta hai - aisA jAnakara usake upadeza ko mithyA mAnate hue usakI avahelanA karate haiM, ve guru kI AsAtanA (virAdhanA) karate haiM / 205
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 mUla - saMskRta mUla 3 saMskRta mUla saMskRta (3) pagaIe maMdA vi bhavaMti ege DaharA vi ya je suyabuddhovaveyA / guNasuTThiappA AyAramaMtA je holiyA sihiriva bhAsa kujj| // prakRtyA mandA api bhavantye ke DaharA api ca ye zrutabuddhayupetAH / acAkhate guNasusthitAtmAno ye hIlitAH zikhIva bhasma kuryuH // je yAvi nAgaM AsAyae (4) DaharaM ti naccA se ahiyAya hoi / evAyariyaM pi hu hIlayaMto niyacchaI jAipahaM khu maMde // ye cApi nAgaM Dahara iti jJAtvA AzAtayeyustasyA hitAya bhavati / evamAcAryamapi khalu hIlayan nirgacchati jAtipathaM khalu mandaH // (5) AsIbiso yAvi paraM suruTTho ki jIvanAsAo paraM nu kujjA / AyariyapAyA puNa appasanA abohi AsAyaNa Natthi mokkho || AzIviSazcApi paraM ki jIvanAzAtyaraM na AcAryapAdAH suruSTaH kuryAt / punaraprasannAH abadhimAzAtanayA nAsti mokSaH // dazavekAlika sUtra
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana (3) cIpAI - prakRti-maMda hovata hai koI, alpavaya hu bhUta-mati-dhara hoI // je AcAravanta gunavAnA, holata jArata agani samAnA // artha - koI AcArya vayovRddha hote hue bhI svabhAva se hI mandabuddhi hote haiM aura kaI alpavayaska hote hue bhI zruta aura buddhi se sampanna hote haiM / AcAravAn aura guNoM meM susthitAtmA AcArya - bhale hI phira ve mandabuddhi hoM yA prAza, kintu avajJA prApta hone para guNarAzi usI prakAra bhasma kara DAlate haiM, jaise ki agni IMdhana ko / (4) caupAI cher3ata sisu lakhi sararpAha koI, tAsu ahita-kAraka so hoI / yA vidhi ganini na ganya ju ganaI, janama-paMtha-paMthika so banaI // artha - 'yaha sarpa choTA hai' aisA jAnakara jo koI usakI AzAtanA karatA hai, arthAt use lakar3I Adi se satAtA hai, vaha usake ahita ke lie hotA hai| isI prakAra alpavayaska AcArya kI bhI avahelanA karane vAlA mandabuddhi saMsAra meM paribhramaNa karatA hai / caupAI - 207 Asovisa ahi ati gani rUThaM abodhi (5) risi pAI, prANa-hAni bar3hi kahA karAI / upajAhIM, AsAtana teM mukatI nAhIM // artha - AzIviSa sarpa atyanta kruddha hone para bhI 'jIvana- nAza' se adhika kyA ahita kara sakatA hai ? arthAt aura kucha nahIM kara sakatA / kintu AcAryapAda aprasanna hone para abodhi ( midhyAtva evaM ajJAna) karate haiM / ( jisase saMsAra bar3hatA hai / ) ataH guru kI AzAtanA se mokSa nahIM milatA hai /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 mUla saMskRta mala - mUla : S saMskRta (6) pAvagaM jaliyamavakkamejjA AsIdisaM vA vihu kova ejjA / jo vA visaM khAyaha jIviyaTThI esovamAsAyaNayA gurUNaM // yaH pAvakaM jvalitamapakAme yaH dAzI viSaM vApi khalu kopayet / yo vA viSaM khAdati jIvitArthI eSopamAzAtanayA gurUNAm // (7) siyA hu se pAvaya no DahejjA Asoviso vA kuvio na makkhe / siyA bisaM hAlahalaM na mAre, na yAvi mokkho guruhIlagAe // syAt khalu saH pAvako na dahet, AzIviSo vA kupito na bhakSayet / syAt viSaM halAhalaM na mArayet na cApi mokSo guruhIlanayA // (5) jo pavvayaM sirasA bhetta micche sutaM va sohaM paDibohaejjA / vA dae satti agge pahAraM esovamAsAyaNayA gurUNaM // parvataM zirasA bhetta micchet suptaM vA siMhaM pratiboSayet / yo vA dadIta zaktyana e prahAraM eSopamA'zAtanayA guruNAm // dazarvakAlikasUtra
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana 203 (6) caupAI- jalata anala para pAvata soI, AsIvisahi khijAvata soii| jIvana-hetu halAhala khAvai, jo guru-AsAtanA karAvaM // artha-jo jalatI agni ko lAMghanA cAhe, AzIviSa sarpa ko kupita kare aura jIne kI icchA se viSa ko khAve (to jaise vaha vinaSTa hogA) yahI upamA guruoM kI AzAtanA kI hai / arthAt jaise ukta kArya usake vinAza ke lie haiM usI prakAra guru kI AzAtanA bhI usakI vighAtaka hai| caupAI- jalata anala vara vAhi na jAra, AsIvisa risikari nahi maar| visa hu halAhalateM vaci jAvaM, paM guru-holaka mukati na pAvai // artha--Aga lAMghane vAle ko saMbhava hai ki vaha na jalAve, saMbhava hai ki AzIviSa sarpa kupita hone para bhI na khAve, aura yaha bhI saMbhava hai ki khAyA huA halAhala viSa bhI na mAre / parantu guru kI avahelanA se mokSa saMbhava nahIM hai| caupAI - jo sirasoM giri phorana cAva, jo jana sUto siMha jagAvai / sakati-dhAra para aMga prahAra, jo guru-AsAtana mana dhAra / / artha-yadi koI zira se parvata kA bhedana karanA caahe| athavA sote siMha ko ..ve yA tIkSNa zakti ke agrabhAga para pAda-prahAra kare, to vaha apanA hI ghAta karatA hai, isIprakAra guru kI AzAtanA se manuSya apanA hI satyAnAza karatA hai|
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 mUla saMskRta- mUla saMskRta --- mUla saMskRta (e) soseNa giri pi bhinde siyA hu siyA hu soho kuvio na bhakle / siyA na bhidejja va satibhaggaM na yAvi moklo guruhIlagAe / syAnna syAtkhalu zIrSeNa girimapi bhindyAt syAtkhalu siMhaH kupito na bhakSet / bhindyAdvA zaktyagra na cApi mokSo guruhIlanayA // (10) AyariyapAyA puNa appasannA abohi AsAyaNa natthi mokkho / aNAbAha suhAbhikaMlI guruppa sAyAbhimuho samhA ramejjA // AcArya pAdAH punaraprasannAH abodhimAzAtanayA nAsti mokSaH / tasmAdanAbAghasukhAbhikAMkSI guruprasAdAbhimukho (11) jahAhibaggI jalaNaM namaMse evAyariyaM rameta // nANAhuImaMtapayAmisitaM / uciTThaennA anaMtanANovagao vi saMto // yathA'hitAgnirjvalanaM namasyed nAnAhutimantrapadAbhiSiktam / evamAcAryamupatiSTheta anantajJAnopagato'pi san // dazarvakAlikasUtra
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana (e) copAI - varu sira teM giri-bhedana hoI, phopeu kehari bhavaM na joI / sakati lage hu na aMga chibAbe, paM guru-holaka mukati na pAvai // artha- saMbhava hai koI zira se parvata ko bhI bheda DAle, saMbhava hai, siMha kupita hone para bhI na khAve aura yaha bhI saMbhava hai ki zakti kA agrabhAga bhI usakA bhedana na kare parantu guru kI avahelanA se mokSa saMbhava nahIM hai / (10) caupAI - gaNi ruThe abodhi upajAhI, AsAtana teM mukalI nAhIM / guru prasAda sanamukha so rahaI // tAteM jo abAdha sukha cahaI, 211 artha - AcAryapAda ke aprasanna hone para bodhi-lAbha nahIM hotA arthAt guru kI AzAtanA se mokSa nahIM milatA hai / isalie mokSa sukha cAhane vAle muni ko guru kRpA pAne ke lie sadA tatpara rahanA cAhie / (11) caupAI- vividhamaMtra Ahuti abhiSiktA, vaMbata agani argAni ke bhaktA / AcAraja sehaya vidhi soI, jo nija jJAna ananta hu hoI // --- artha - jaise agnihotrI brAhmaNa nAnA Ahuti aura maMtra padoM se abhiSikta agni ko namaskAra karatA hai, vaise hI ziSya ko cAhie ki ananta jJAna-sampanna hote hue bhI AcArya kI vinayapUrvaka sevA kare /
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 mUla saMskRta-- mUla - saMskRta mUla (12) paDa je / jassaMtie dhammapayAI tassaMtie veNaiyaM sakkArae sirasA paMjalIo kAryAfggarA bho maNasA ya NiccaM // yasyAntike dharmapadAni zikSeta tasyAntike vainayikaM prayuJjIta / satkurvIta zirasA prAJjalikaH kAyena girA bho manasA ca nityam // (13) lajjA dayA saMjama baMbhacaraM sikve kallANabhAgissa visohiThANaM / me guru sayayamaNusAsayati te haM guru sayayaM pUyayAmi // lajjA dayA saMyamo brahmacaryaM kalyANabhAginaH vizodhisthAnam / ye mA~ guravaH satatamanuzAsanti tAnahaM gurUn satataM pUjayAmi // (14-15) jahA nisaMte tavaNaccimAlI pabhAsaI kevala bhArahaM tu / evAyario suyasIlabuddhi e virAyaI suramajme ba iMdo // jahA sasI ko mudda jogajutto tArAgaNaparibuDappA nakkhatta * khe sohaI vimale ammamukke evaM gaNI sohai bhikkhumajjhe // 1 dazarvakAlikasUtra
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana 213 (12) caupAI- jAke nikaTa dharama pada dhAre, tAke nikaTa vinaya saMcAre / sira-aMbuli-juta Avara karaI, nita mana vacana karama anucrii|| artha-jisa guru ke samIpa dharma-padoM ko sIkhe, usake samIpa vinaya kA prayoga kre| zirako jhukA kara, hAthoM ko jor3akara kAyA, vANI aura mana se usakA sadA satkAra kre| kavittanindA-bhaya-rUpa lAja, anukampArUpa dayA, jIvani kI rakSA soI saMjama kahA hai| tathA 'brahmacaraja' ye cAro karma-mala hArI, thAna so kalyAna-bhAgI jana ke batAva hai| joI guru sadA aiso sAsana karata moka, 'vA garukoM sadA maiM to pUcaM aiso cArya hai| soI hai vinIta soI hai hai jagajIta soI, ziSya sadA bhakti-bhare aise bhAva bhAva hai| artha-lajjA, dayA, saMyama aura brahmacarya kalyANabhAgI sAdhu ke lie vizodhi sthala hai / jo guru mujhe unakI satata zikSA dete haiM, unakI sadA pUjA karatA huuN| (14-15) chaMda muktAdAma jayA nisi-nAsa bhae para sUra, prakAsata bhArata ko bharapUra / AcAraja tyoM zruta-zIla matI hi, lasai jimi devani deva-patIhi / / vinA ghana nirmala pAya akAsa, kara sasi kaumudi saMga prakAsa / nakhatrani tArani ke gana-mAhi, lakhai gani tyoM muni lokani maahi|| artha-jaise rAtri ke anta hone para dina meM tapatA huA sUrya sAre bhAratavarSa ko prakAzita karatA hai, vaise hI zrata, zIla buddhi se saMmpanna AcArya vizva ko prakAzita karatA hai / aura jisa prakAra devoM ke madhya meM indra zobhA pAtA hai usI prakAra
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazakAlikasUtra 214 saMta yathA nizAnte tapannarcimAlI prabhAsate kevanaM bhArataM tu / evamAcAryaH zrutazIlabuddhayA virAjate suramadhya iva candraH / / yathA zazI kaumudIyogayukto nakSatra-tArAgaNaparivRtAtmA / khe zobhate vimalenamukte evaM gaNI zobhate bhikSumadhye / / mUla saMskRta-- mahAgarA AyariyA mahesI ___ samAhijoge suyasIlabuddhie / saMpAviukAme aNutarAI ArAhae tosae dhammakAmI // mahAkarAn AcAryAn maharSiNaH samASiyogasya zrutazIlabuddhayA / samprAptukAmo'nuttarANi ArAdhayettoSayeddharmakAmI / / (17) soccANa mehAvI subhAsiyAI sussUsae mAyariyamappamatto / ArAhaittANa guNe aNege se pAvaI siddhimaNuttaraM // -tti bemi zrutvA medhAvI subhASitAni zubha Sayet AcAryAn apramattaH / ArAdhya guNAn anekAn saH prApnotisiddhimanuttarAm / / - iti babImi navama viSaya-mAhI anAyaNe pAmo uddeto samatta /
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana 215 sAdhuoM ke bIca meM AcArya zobhatA hai| jisa prakAra megha-mukta nirmala AkAza meM nakSatra aura tArAgaNa se parivRtta zarad candra zobhA pAtA hai, usI prakAra bhikSuoM ke bIca meM gaNI zobhA pAtA hai / (16) kavita jJAna Adi ratnani kI khAna hI mahAna jAna, mahArisi AcAraja uttama upAdhiye / dhyAna hU taM zrutake abhyAsa hU taM zIla hU leM, buddhihU vizuddha kari vAkI seva sAdhiye / jAsoM bar3hi uttama nahIM hai koU kAhU bala, aisI mukatI ko laMnoM cAhe jo avAdhiye / kAmanA ghara hai jI pe dharma ko arAdhave kI, unako prasanna kIje, unako arAdhiye // artha - anuttara jJAna Adi guNoM kI saMprApti kI icchA rakhane vAlA muni karmanirjarA kA arthI hokara samAdhiyoga, zruta, zIla aura buddhi ke mahAna Akara (khAni) mokSa kI eSaNA karanevAle AcArya kI ArAdhanA kare aura unheM prasanna kare / chaMda muktAdAma (17) subhASita koM sunike mativAna, acAraja seva anAlasa ThAna / anekani neka gunAni arAdha, anusara pAvata mokSa abAdha // artha -- medhAvI muni ina subhASitoM ko sunakara apramatta rahatA huA AcArya kI zuzrUSA kare / isa prakAra aneka guNoM kI ArAdhanA kara anuttara siddhi ko prApta karatA hai / aisA maiM kahatA hU~ | navama vinaya-samAdhi adhyayana kA prathama uddezaka samApta |
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUla saMskRta mUla navama viNayasamAhI ajkayaNaM (bIo udde so) mUlAo (1-2 ) khaMdhappabhavo dumassa, khaMdhAo pacchA samurveti sAhA 1 sAhappasAhA viruhaMti pattA tao se puSkaM ca phalaM raso ya // evaM dhammassa viNao mUlaM paramo se mokkho / jeNa kiti suya sigdhaM nissesaM cAbhigacchaI // mUlAtskandhaprabhavo saMskRta- zAkhAH / skandhAtpazcAtsamupayanti zAkhAbhyaH prazAkhA virohanti patrANi tatastasya puSpaM ca phalaM ca rasazca / / evaM dharmasya yena kIrti dra masya vinayo mUlaM paramastasya mokSaH / taM zlAghyaM niHzeSaM cAdhigacchati // (3) duvvAI niyaDI je ya caMDe mie thaddha bujjhai se aviNIyappA kaTThe soyagayaM yazca caNDo mRgaH stabdho durbAdI nikRtiH ute so'vinItAtmA kASThaM srotogataM 216 saDhe | jahA // zaThaH / yathA //
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana (dvitIya uddezaka) (1--2) kavita mUla utapanna bhaye per3a utapanna hota; per3a ke pArcha tara-sAkhA upajati hai, sAlAteM prasAlA puni patra upajata Ana, tApa phUla phala rasa hU kI utapati hai| taise I vinaya-mUla dharama-taru ko ahe, parama surasa-rUpa tAkI sikha gati hai, vinayata kIrati vinaya hI teM zruta-gati, vinaya teM sakala bar3hAI hU milati hai // artha-vRkSa ke mUla ke skandha utpanna hotA hai, skandha ke pazcAt zAkhAeM AtI haiM, zAkhAoM meM se prazAkhAeM nikalatI haiM / usake pazcAt patra, puSpa phala aura rasa hotA hai / isI prakAra dharma kA mUla vinaya hai aura usakA antima phala mokSa hai| vinaya ke dvArA muni kIrti, zlAghA (prazaMsA), zruta aura samasta iSTa tattvoM ko prApta hotA hai| arillajo krodhI mati-hIna garava meM lIna hai, kapaTI bacana kaThora ra saMjama hIna hai| vahe vahai avinIta sRSTi ko sora meM, jaise kATha vahaMta srota ke nora meM // ____ artha-jo caNDa (krodhI), mRga (mUrkha, ajJa). stabdha (mAnI), apriyavAdI, mAyAvI aura zaTha hai vaha avinItAtmA saMsAra ke srota (pravAha) meM vaise hI pravAhita hotA rahatA hai jaise ki nadI ke srota meM par3A humA kATha bahatA rahatA hai| 217
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 mUla saMskRta- --- mUla -- mUla saMskRta (4) vijayaM pi jo uvAeNaM coio divyaM so sirimejjati daMDeNa -- vinayamapi ya upAyena coditaH divyAM sa zriyamAyAntIM daNDena ( 5-6 ) saMskRta - tathaivAvinItAtmAna dRzyante tathaiva dRzyante taheva dosaMti aviNIyappA uvavajjhA hayA gayA / taheva dIsaMti duhamehaMtA abhigamuTThiyA // suviNIyappA uvavajjhA hayA gayA / suhamehatA iDhipattA mahAyasA // dazavekAlikasUtra kuppaI naro / pahie | taheva dIsaMti kupyati naraH / pratiSedhati // upavAhyA hayA gajAH / duHkhamedhamAnAH abhiyogyamupasthitAH // muvinItAtmAna upavAhyA yA gajAH / sukhamedhamAnAH Rddhi prAptA mahAyazasaH // (7-8) aviNoyappA logaMsi nara-nArio / vigaliteMdiyA || duhamehaMtA chAyA daMDa-sattha parijuSNA asambha vayaNehi ya / kaluNA vivannachaMza khuppivAsAe - parigayA || - nAyaH / tathaivAvinItAtmAno loke nara dRzyante duHkhameghamAnA 'chAtA' vikalitendriyAH / / daNDa-zastrAbhyAM parijIrNAH vacanazca / asabhya vipannacchandasaH kSutpipAsayA parigatAH / / karuNA
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana arilsa - - (4) vinaya dharama meM prerita kAhu upAyateM, jo jana kopita hovata hona subhAya teM / divya ramA ko Avati ko vaha mAnavI, tAr3ata daMDa dilAya sahI vaha mAnavI // 216 artha - vinaya meM upAya ke dvArA bhI prerita karane para jo kupita hotA hai, vaha AtI huI divya (svarga) lakSmI ko daNDe se rokatA hai / (5- 6) arilla tyoM senApati Adina ke gaja ghora haiM, te dukha pAvata haiM dekhana meM Avate, tyoM senApati Adina ke gaja ghora haiM, karate sukha ke bhoga su dekhe jAvahI, Atama meM avinItapano dhari jo raheM / sevA sahata karUra daMDa puni pAvate || Atama meM suvinItapano dhari jo raheM / riddhi hu pAvata jagata bar3o jasa gAvahI // artha -- jo upavAhya (savArI aura yuddha ke kAma meM Ane vAle) ghoDe aura hAthI avinIta hote haiM. ve sevAkAla meM duHkha bhogate hue dekhe jAte haiM / kintu jo upavAhya ghor3e aura hAthI suvinIta hote haiM ve Rddhi aura mahAna yaza ko pAkara sukha ko bhogate hue dekhe jAte haiM / (7-8) rilla tase hI yA jaga meM je nara nAra haiM, jinake Atama meM nahi vinaya vicAra hai / hona su dele jAta haiM / ajoga suneM apamAna te kSata-vikSata ho deha, tathA dukha pAta haiM, daMDa Ayudhani vyAkula hoya te prAna ta, bhare dInatA-bhAva pare para-hAtha haiM, bhUo pyAse pIr3ita dekhe jAta haiM / / indriya-ganate kaDue baina artha - loka meM jo puruSa aura strI avinIta hote haiM, ve kSata-vikSata yA durbala, indriya-vikala, daNDa aura zastra ke prahAroM se jarjara, asabhya vacanoM ke dvArA tiraskRta, karuNa, paravaza, bhUkha aura pyAsa se pIr3ita hokara dukha ko bhogate hue dekhe jAte haiM /
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 mUla- taheva dIsaMti saMskRta -- tathaiva dRzyante mUla mUla - mUla taheva dIsaMti saMskRta -- tathaivAvinItAtmAno dRzyante tathaiva dRzyante maskRta tava dIsaMti - saMskRta - ye (2) suviNIyappA logaMsi nara-nArio / suhamehatA iTiM pattA mahAyasA // dazavaikAlikasUtra nara nAryaH / suvinItAtmAno loke sukhamedhamAnA Rddhi prAptA mahAyazasaH / / ( 10 - 11) aviNIyappA devA jakkhA ya gujjhagA / duhamehaMtA abhiyogamuTThiyA // suviNIyappA devA jakkhA ya gujjhagA / suhamehaMtA iTiM pattA mahAyasA // - devA yakSAzca guhyakAH / duHkhamedhamAnA AbhiyogyamupasthitAH // suvinItAtmAno devA yakSAzca gRhyakAH / sukhamedhamAnA Rddhi prAptA mahAyazasaH / / (12) je Ayariya- uvajjhAyANaM sussusA arjkarA / tesi sikkhA pavati jalasittA iva pAyavA // AcAryopAdhyAyayoH suzrUSAvacanakarAH / teSAM zikSA pravardhante jalasiktA iva pAdapAH // ( 13 - 14 ) appaNaTThA paraTThA vA sippA NeuNiyANi ya / gihiNo uvabhogaTThA iha logassa kAraNA // jeNa baMdha vahaM ghoraM pariyAvaM ca dAruNaM / sikkhamANA niyacchaMti juttA te laliiMdiyA // AtmArthaM parArthaM vA zilpAni naipuNyAni ca / gRhiNa upabhogArthaM ihalokasya kAraNAya / / yena bandhaM vadhaM ghoraM paritApaM ca dAruNam / zikSamANA niyacchanti yuktAste lalitendriyAH //
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana 221 (e) arilla tase hI yA jaga meM je nara-nAra haiM, jinake Atama meM sata vinaya vicAra hai / karate sukha ke bhoga su dekhe jAvahIM, riddhi hu pAvata, jagata bar3o jasa gaavhii|| artha-loka meM jo puruSa yA strI suvinIta hote haiM, ve Rddhi aura mahAna yaza ko pAkara sukha kA anubhava karate hue dekhe jAte haiN| (10-11) bohA- tathA Atma-avinIta je guhyaka yakSa ru deva / dosata haiM dukha bhogate, karata parAI seva // tathA Atma-suvinIta je, guhyaka deva ha yakSa / liye riti aru jasa mahA, sukha bhogata pratyakSa // artha-jo deva, yakSa aura guhyaka (bhavanavAsI deva) avinIta hote haiM, ve sevAkAla meM duHkha kA anubhava karate hue dekhe jAte haiN| kintu jo deva, yakSa aura guhyaka suvinIta hote haiM, ve Rddhi aura mahAna yaza ko pAkara sukha bhogate hue dekhe jAte haiN| (12) paDarI- jo jana AcAraja upAdhyAya, sevata sata vanani soM subhAya / tinako zikSA ima bar3hata jAta, jala sIMcata jyoM taruvara bar3hAta // artha-jo sAdhu AcArya aura upAdhyAya kI suzrUSA aura AjJA-pAlana karate unakI zikSA jala se sIMce gaye vRkSa ke samAna bar3hatI hai| (13-14) parI- apane athavA aura ke heta, paTupano zilpa-zikSA-sameta / iha loka-arAdhana bhoga-mAya, sohauM ju gRhI jana mana lagAya // tinameM lagi ve komala sarIra, solata-velA pAvaM mu pora / badha bandha tathA paritApa jora, gurudeva bhayAnaka aru kaThora / / arSa-jo gRhastha apane dUsaroM ke lie iha laukika upabhoga ke nimitta zilpa aura kalA-naipuNya sIkhate haiM, ve zilpa grahaNa karane meM lage hue purupa lalitendriya (komala sukumAra zarIra) hokara bhI zikSA-kAla meM ghora bandha, vadha aura dAruNa paritApa (santApa) ko prApta hote haiN|
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 dazavakAlikasUtra (15) mUla- tevi taM guru pUti tassa sippassa kAraNA / sakkAta namasaMti tu niddesvttinno|| saskRta- te'pi taM guru pUjayanti tasya zilpasya kAraNAya / satkurvanti namasyanti tuSTA nirdezavartinaH / / mUla- kiM puNa je suyaggAhI aNaMtahiyakAmae / AyariyA caM vae bhikSu tamhA taM nAivattae / saMskRta- kiM punaryaH zrutagrAhI anantahitakAmakaH / AcAryA yad vadeyuH bhikSustasmAttannAtivartayet / / (17-18) mUla- nIyaM seja gaiM ThANaM nIyaM ca AsaNANi ya / nIyaM ca pAe vaMvejjA nIyaM kujjA ya aMjali // saMghaTTaittA kAraNaM tahA uvahiNAmavi / khameha avarAhaM me vaenja na puNo ti y|| saMskRta- nIcAM zayyAM gatiM sthAnaM nIcaM cAsanAni ca / nIcaM ca pAdau vandeta nIcaM kuryAccAJjalim // saMghaTya kAyena tathopadhinApi / kSamasvAparAdhaM me vadenna punariti ca // mUla- duggao vA paoeNaM coio bahaI rahaM / evaM dumbuddhi kiccANaM vRtto kutto pakuvbaI // saMskRta- durgato vA pratodena codito vahati ratham / evaM durbudiH kRtyAnAM ukta uktaH prakaroti / /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana 223 (15) parI- te hU tA guru ko karata seva, tA zilpa-kalA ke hetu eva / satkAra karata ara parata pAya, AjJA-vaza-vartata mukti mAya / artha-ve jana bhI usa zilpa-kalA ke lie usa guru kI pUjA karate haiM, satkAra karate haiM, namaskAra karate haiM aura santuSTa hokara usakI AjJA kA pAlana karate haiN| (16) paDarI-phira kahA, karata zruta-grahaNa joya, cAhata ananta-hita vaha na joya / yAteM AcAraja jo kahata, nahiM kareM ulaMghana tAhi saMta // artha - jo zra ta-grahaNa karane vAlA aura atyanta hitasvarUpa mokSa kA icchuka hai usakA phira kahanA hI kyA hai / isalie AcArya jo kahe, bhikSu usakA ullaMghana na kre| (17-18) kavittanIcI seja nIcI gati, nIcoI nivAsa gahai. Asana hU nIco gurudeva ja te gahiye, nIce muki carana-kamalakoM namana koje, noce nami zIsa nija aMjulI hU lhiye| kAyA upakarana guru ke jo parasa bhaye tApa kara jora aise nana hoya rahiye, aho bhagavAda, aparAdha mero kSamA karo, 'aba na karU go aiso' aise kachu khiye| artha- sAdhu ko cAhie ki vaha AcArya se nIcI apanI zayyA rakhe, nIcI gati kare, nIce khar3A rahe, nIcA Asana rakhe, nIcA hokara AcArya ke caraNoM kI vandanA kare aura nIcA hokara aMjali kare (hAtha jor3e) / apanI kAyA se tathA upakaraNoM se evaM kisI dUsare prakAra se AcArya kA sparza ho jAne para ziSya isa prakAra kahe-bhagavan ! Apa merA aparAdha kSamA kareM, maiM phira aisA nahIM kruuNgaa| (19) savilaMbita balada jyoM bigarela subhAya ke, capata cAbuka tAr3ana pAya ke| rava calAvata, tyoM sikha durmatI, karata kAja kahAya kahAya ke / arSa-jaise duSTa baila cAbuka Adi se prerita hone para ratha ko vahana karatA hai, vaise hI durbuddhi ziSya AcArya ke bAra-bAra kahane para kArya karatA hai /
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra (20) mUla- AlavaMte lavaMte vA na nisajjAye paDissuNe / mota gaM AsaNaM dhoro sussUsAe paDissuNe // saMskRta- AlapantaM lapantaM vA na niSadyAyAM pratizRNuyAt / muktvA''sanaM dhIraH zuzrUSayA pratizRNuyAt / / (21) mUla- kAlaM chaMbovayAraM ca paDilehitANa hehi / teNa teNa uvAeNa taM taM sNpgviaaye|| saMskRta- kAlaM chandopacAraM ca pratilekhya hetubhiH / tena tena upAyena tattatsaMpratipAdayet / / (22) mUla- vivattI aviNIyassa saMpattI viNiyassa ya / jasseyaM buhamao nAyaM sikkhaM se abhigacchai / / saMskRta- vipattiravinItasya sampattivinItasya ca / yasyatadvidhA jJAtaM zikSA so'bhigacchati // mUla je yAvi caMDe mai iDhigArave pisuNe nare sAhasa honnpesnne| Abavane viNae akovie asaMvibhAgI na hu tassa mokkho|| yazcApi caNDo matiRddhigauravaH pizuno naraH sAhaso hInapreSaNaH / aSTadharmA vinaye'kovido saMvibhAgI na khalu tasya mokSaH // saMskRta
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana 225 (20) drutavilaMbita kaSita eka tathA bahu vera ke, thita sva-Asana zAsana nA sun'| tani turaMtihiM Asana dhora so, vinaya-saMjuta vainana ko suna / artha-buddhimAna ziSya guru ke eka bAra yA bAra-bAra bulAne para kabhI bhI baiThA na rahe. kintu Asana ko chor3akara zuzrU pA ke sAtha unake vacana ko svIkAra kre| (21) dUtavilaMbita samaya ko guru ke urabhAva koM, tima hi sevana ke upacAra ho / lakhi bhalI vidhi tAsu upAvakoM, karata kAja tathA anusAra hI // artha-RtuoM ke kAla ko, hRdaya ke abhiprAya ko aura ArAdhanA kI vidhi ko hetuoM se jAnakara usa-usa upAya ke dvArA usa-usa prayojana ko pUrA kare / (22) dutavilavita vipati hota sadA avinIta koM, timahiM saMpati hota vinIta koN| jina liye yaha donaU jAna haiM. su jana pAvata suMdara jJAna haiM / / artha-avinIti ziSya ko vipatti prApta hotI hai aura vinIta ziSya ko saMpatti prApta hotA hai, ye donoM bAteM jisane jAna lI haiM, vahI ziSya zikSA ko prApta hotA hai| kavittacaMDa hai subhAva jAko krodha ko adhikatA teM, riddhi ko bar3AI jAko buddhi meM samAnI hai, cArI ko karayA khoTo sAhasa dharaiyA tathA guru ke vacana nahiM mAnaM abhimAnI hai| dharma soM ajAna tyoM na vinaya sujAna soI vajita vibhAga, mati svAraya soM sAnI hai, nAhI jana mAhIM aise auguna pare haiM Ana, kaise hU muphati aiso pAvata na prAnI hai| __ arga- jo nara caNDa hai, jise buddhi aura Rddhi kA garva hai, jo pizuna (cugalakhora) hai, sAhasika hai jo guru kI AjJA kA yathAsamaya pAlana nahIM karatA, dharma ke svarUpa ko nahIM jAnatA, vinaya se aparicita hai aura sAthI sAdhuoM ko lAye bhojana meM se vibhAga kara nahIM detA hai, use mokSa prApta nahIM hotA hai|
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 mala dazavakAlikasUtra (24) mala- ni savatto puNa je guruNaM suyatthadhammA viNayammi koviyA / tarita te ohamiNaM duruttaraM khavitta kammaM gaimuttamaM gyaa|| - ti baMmi saMskRta- nirdezavartinaH punarye gurUNAM zrutArthadharmANo vinaye kovidaaH| tI te oghamimaM duruttaraM kSapayitvA karma gatimuttamAM gtaaH|| -iti bravImi navama viNaya-samAhI manAyaNe bIo udde so sammatta /
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana 227 (24) kavitta guru anusAsana meM vaha anusAra sabA, Agama gharamaha ke jJAtA ati nIke hai, binaya dharama hU meM parama pravIna bhaye, jinameM sulancha sAre sahaja jatI ke haiN| dustara jagata-jalanidhi ko tarata teI, karata vinAsa saba karama kRtI ke hai, huye aru hovata hai, hohiMge aise janA prApata karaiyA paramottama gatI ke haiN| arSa-jo guru ke AjJAkarI haiM, jinane dharma kA svarUpa sunA aura jAnA hai, jo vinaya meM kovida (catura haiM), ve sAdhu isa dustara saMsAra-samudra ko tarakara aura karmoM kA kSayakara uttama gati ko prApta hote haiM / aisA maiM kahatA huuN| navama vinaya-samAdhi adhyayana meM dvitIya uddezaka samApta /
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama viNayasamAhI ajjhayaNaM (taiyo uddeso) bhUla saMskRta-- AyariyaM aggimivAhiyaggI sussUsamANo paDijAgarejjA / AloiyaM iMgiyameva naccA jo chaMdamArAhayai sa pujjo|| AcAryamagnimivAhitAgniH zuzrUSamANaH pratijAgRyAt / AlokitaM iMgitameva jJAtvA yazchandamArAdhayati sa pUjyaH // (2) AyAramaTThA viNayaM pauMje sussUsamANo parigijasa vakkaM / jahovaiTheM abhikaMkhamANo guru tu nAsAyayaI sa pujjo // AcArArtha vinayaM prayuJjIta zuzrUSamANaH parigRhya vAkyam / yathopadiSTamabhikAMkSan guru tu nAzAtayati sa pUjyaH / / 228 mUla saMskRta
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinayasamAdhi adhyayana (tRtIya uddezaka) betAlachanda- aganihotrI karata jaise agani ko sanamAna, AcArya kI ArAdhanAmeM tyoM dharai avadhAna / doTha-iMgita soM hiye ke bhAva ko lakhi joya, __ karata sevA bhalo vidhi soM pUjya soI hoya / / artha-jaise agnihotrI brAhmaNa agni kI zuzra SA karatA huA sadA jAgarUka (sAvadhAna) rahatA hai, vaise hI jo sAdhu AcArya kI zudha pA karatA huA sadA sAvadhAna rahatA hai, jo AcArya ke Alokita (avalokana-dRSTi) aura iMgita (hRdaya ke abhiprAya) ko jAnakara jo tadanukUla unakI ArAdhanA karatA hai, vaha sAdhu pUjya hai| vetAlachanda- karana hetu AcAra-prApati karai vinaya-prayoga, gahata guru ke vacana koM mavacana ke saMjoga / jayA guru upadeza donoM cahata karanoM soya, kheda upajAvai na guru ko pUjya soI hoya / / artha-jo sAdhu pAMca prakAra ke AcAra kI prApti ke lie vinaya kA prayoga karatA hai, AcArya kI zuzruSA karatA huA unake vacanoM ko grahaNa kara upadeza ke anusAra AcaraNa karatA hai aura jo guru kI kisI bhI prakAra se AzAtanA nahIM karatA hai, vaha pUjya hai| 226
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 mUla saMskRta mUla saMskRta mUla saMskRta---- rAiNisu (3) viNayaM pauMje DaharA viya je pariyAya jeTThA / niyattaNe vaTTaI saccavAI ovAyavaM vakkakare sa pujjo // rAtnikeSu vinayaM prayuJjIta DaharA api ye paryAya jyeSThAH / satyavAdI varta avapAtavAn vAkyakaraH sa pUjyaH / / (4) annAyau chaM caraI visuddha javaNaTThayA samuyANaM ca niccaM / no paradevaejjA laddha na vikatthayaI sa pujjo // aladdhayaM ajJAtoJchaM nIcatve jo alabdhvA ya carati vizuddha yApanArthaM samudAnaM ca nityam / saMthAra * na paridevayet labdhvA na vikatthate sa pUjyaH // (5) sejjAsaNa - bhattapANe apicchayA ailAbhe vi saMte / evamappANa'mitosaejjA saMtosapAhArae sa pujjo // zayyAsana bhaktapAne alpecchatA'tilAbhe'pi sati / : evamAtmAnamabhitoSayet santoSaprAdhAnyarataH sa saMstAra - pUjyaH // nAvajAle sUtra
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vimaya-samAdhi adhyayana betAlachanda- hoya jinameM adhika guna, tinameM vinaya varatAya, bAlavayaha prathama dIkSA laI jinane mAya / namratA soM sadA varataM satyabhASI soya, pranata bhAvani soM rahai muni pUjya soI hoya // artha-jo alpavayaska hone para bhI dIkSA-paryAya meM jyeSTha haiM, una pUjanIya sAdhuoM ke prati jo vinaya kA prayoga karatA hai, jo namra vyavahAra karatA hai, jo satyavAdI hai, jo guru ke samIpa sadA rahatA hai aura guru kI AjJA kA vinaya-bhakti se galana karatA hai, vaha sAdhu pUjya hai| betAlachanda- kula ajAnahu teM sadA gahi alapa alapa mahAra, ucita rItihu te nivAhata rAha saMjama sAra / jo na pAye to nahIM kachu soca mAnata joya, pAya ke varana nahIM kacha, pUjya sohI hoya // artha-jo sAdhu jIvana-yApana ke lie apanA paricaya na dete hue vizuddha sAmudAyika uJcha (bhikSA) kI sadA caryA karatA hai, jo bhikSA na milane para kheda nahIM karatA aura milane para apanI zlAghA (prazaMsA) nahIM karatA hai, vaha sAdhu pUjya hai| (5) betAlachanda . sayana-Asana pAna-mojana, tyoM saMcAraka joya, bahuta pAye hU hiye jihiM alapa icchA hoya / yA prakAra ju AtamA meM toSa mAnata joya, mulya mAnata jo saMtosahi, pUjya mo hI hoya // artha - saMstAraka, zayyA, Asana, bhakta aura pAna kA adhika lAbha hone para bhI jisakI icchA alpa hotI hai, jo AvazyakatA se adhika nahIM letA, jo isa prakAra jisa kisI bhI vastu se apane Apako santuSTa kara letA hai aura jo santoSapradhAna jIvana meM nirata hai, vahI sAdhu pUjya hai|
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlikasUtra 232 (6) sakkA sahe AsAe kaMTayA aomayA ucchahayA nareNaM / aNAsae jo u sahejja kaMTae vaImae kaNNasare sa pujjo|| zakyAH samAzayaH kaNTakaH ayomayA utsahamANeNa nareNa / anAzayA yastu saheta kaNTakAn vAGmayAn karNazarAn sa pUjyaH / / saMskRta mUla muhattadukkhA hu havaMti kaMTayA aomayA te vi tao suuddharA / vAyA * duruttAgi dukharANi verANubadhINi mahAbhayANi // muhUrtaduHkhAstu bhavanti kaNTakAH ayomayAste'pi tataH sUddharAH / vAga * duruktAni duruddharANi vairAnubandhIni mahAbhayAni // saMskRta mUla samAvayaMtA vayaNAbhighAyA kaNaMgayA dummaNiyaM jaNaMti / dhammo ti kiccA paramaggasUre jii die jo sahaI sa pujjo|| samApatanto vacanAbhighAtAH karNaMgatA daurmanasyaM janayanti / dharmeti kRtvA paramAgrasUroH jitendriyo yaH sahate sa pUjyaH / / saMskRta
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana (6) aratha kI kari Asa, hota samaratha sahanakoM jo loha-kaTaka- trAsa / karana ke sara vacana maya je kaThina kaMTaka hoya, vinahi AsAke sake sahi, pUjya so hI hoya || vaMtAlachanda - aratha icchuka puruSa jaise vetAlachanda artha - puruSa dhana Adi kI AzA se lohamaya kAMToM ko sahana kara letA hai, parantu jo kisI bhI prakAra kI AzA ke binA kAnoM meM praveza karate hue vacana rUpI kA~ToM ko sahana karatA hai, vaha sAdhu pUjya hai / (7) 233 loha ke kaMTaka lAgata te kachu kAlahi pIra karaM tana mAhIM, jo kachu yatna kareM tinako taba to sahaje tanasoM kar3hi jAhIM / vAkya kahe kar3ae ju kaThora ughArana to sahajaM tina nAhIM, vara ke baMdhana hAra ahaiM vaha ghora bhayaMkara hU puni AhIM // artha -- lohamayI kAMTe alpakAla taka duHkhadAyI hote haiM aura ve zarIra meM se saralatApUrvaka nikAle jA sakate haiM / parantu durvacana rUpI kAMTe sahaja meM nahIM nikAle jA sakate / tathA ve vaira kI paramparA ko bar3hAne vAle aura mahA bhayAnaka hote haiM / (8) vetAlachanda - dukhada vaina prahAra ko jaba jUtha Avata hoya, lavana meM paravesa kari mana dharama tAkoM jAnake maTa parama karata khedita soya / aguA joya, iMdriya-jayo jo sahata unakoM, pUjya soI hoya // artha -- sarva ora se Ate hue vacana ke prahAra kAnoM meM pahuMcakara daurmanasya utpanna karate haiM / jo zUravIra vyaktiyoM meM agraNI jitendriya puruSa 'inheM sahana karanA 1 merA dharma hai' yaha mAnakara unheM sahana karatA hai, vaha sAdhu pUjya hai /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 mUla saMskRta mUla - saMskRta mUla saMskRta - avaNNavAyaM parammuhassa paccaksao pariNIyaM ca bhAsaM / ohAriNi appiyakAriNi ca bhAsaM na bhAsejja sayA sa pujjo // avarNavAda (e) parAGmukhasya pratyakSataH pratyanIkAM ca bhASAm / ca ca avadhAriNImapriyakAriNIM guNa : bhASAM na bhASeta sadA sa pUjyaH // (10) alolue akkuhae apisuNe Avi no bhAvae no vi ya bhAviyappA akouhallo ya sayA sa pujjo // alolupo'kuhako mAya vijJAya apizunazcApi adonavRttiH / no bhAvayanno api ca bhAvitAtmA akautUhalazca sadA sa pUjyaH // (11) guNehi sAhU aguNehi sAha giNhAhi sAhu-guNa muMca'sAhU / viyANiyA apyagamappaNaM jo rAgadosehi samo sa pujjo // sAghuraguNairasAdhuH gRhANa sAdhu guNAn muJcAsAdhUn / AtmakamAtmakena yo rAga-dveSayoH samaH sa pUSyaH / amAI adoNavittI / dazavaikAlikasUtra
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana 235 vetAlachanda- kAhu ke sanamukha pITha pIche karata nivA jo na, para-virodhini tathA nizcita bhanata bhAkhA ko na / tathA apriyakAriNI nahi kahata ukatI koya, sadA aiso varataI jana pUjya soI hoya // artha-jo kisI ke pIche usakA avarNavAda nahIM karatA, jo sAmane virodhI vacana nahIM kahatA, jo nizcayakAriNI aura apriyakAriNI bhASA ko nahIM bolatA, vaha pUjya hai| (10) vetAlachanda- loma meM nahiM lagana jAkI, indrajAla-vihIna, chala na dhAra, cAri TAra, gahata vRtti abIna / aura soM nahiM jasa karAvata, Apa karata na soya, kautukani meM rata nahIM jana, pUjya so ho hoya // artha-jo rasa-lolupa nahIM hotA, jo indra-jAla Adi ke camatkAra nahIM dikhAtA, jo mAyA nahIM karatA, jo cugalI nahIM khAtA, jo dInabhAva se yAcanA nahIM karatA, jo dUsaroM se apanI prazaMsA nahIM karavAtA, jo svayaM bhI apanI prazaMsA nahIM karatA aura jo kautUhala nahIM karatA, vahI sAdhu pUjya hai / (11) vetAlachanda- sASu hovata sad gunani teM, auganani hi asAghu, taji asAdhupano tathA prahi sAdhuke guna sAdhu / Apa hI soM Apako upadeza-dAtA joya, rAga-dveSa hu meM rahai sama, pUjya so ho hoya // artha- manuSya sadguNoM se sAdhu hotA hai aura asadguNoM se asAdhu hotA hai| isalie he bhikSo, sAdhuoM ke guNoM ko grahaNa kara aura asAdhuoM ke guNoM ko chor3a / AtmA ko AtmA se jAnakara jo rAga aura dveSa meM samabhAva rahatA hai, vahI sAdhu pUjya hai|
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 dazavakAlikasUtra mUla (12) taheva DaharaM va mahallagaM vA itthI pumaM pavvaiyaM nihiM vA / no holae no vi ya khisaejjA ca kohaM ca cae sa pjjo|| tathava DaharaM ca mahAntaM vA striyaM pumAnsaM pravajitaM gRhiNaM vA / no holayenno api ca khisayet stambhaM ca krodhaM ca tyajet sa pUjyaH / saMskRta je mANiyA sayayaM mANayaMti jattaNa kaNNaM va nivesayaMti / te mANae mANarihe tavassI jiIdie saccarae sa pujjii|| ye mAnitAH satataM mAnayanti yatnena kanyAmiva nivezayanti / tanmAnayenmAnAhItapasvino jitendriyAna satyaratAna sa pUjyaH / / saMskRta- mUla tesi gurUNaM guNasAgarANaM soccANa mehAvi subhaasiyaaii| care muNI paMcarae tigutto caukkasAyAvagae sa pujjo // teSAM gurUNAM guNasAgarANAM zrutvA medhAvI subhASitAni / carenmuniH paJcaratastriguptaH apagatakaSAyacatuSkaH sa pUjyaH / / saMskRta
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana 237 (12) betAlachanda- bAla ho yA puTa ho, ho puruSa athavA nAra, pravajita ho yA gRhastha ho, ho vijJa atha bagavAra / sumirana karAke kukRta kI lajjita kara nahiM koya, mAna ara jo krodha chor3e pUjya so hI hoya // artha-bAlaka yA vRddha strI yA puruSa, prabajita yA gRhastha ko duzcarita kI yAda dilAkara jo lajjita nahIM karatA, unakI nindA nahIM karatA tathA jo garva aura krodha kA tyAga karatA hai, vahI sAdhu pUjya hai| (13) betAlachanda- mAna jinako karata te nita karata tAko mAna, sutA jase jatana soM thira karata uttama dhAna / mAna-lAyaka ganina koM mAne tapasvI joya, satya-rata indriya-jayo jaga-pUjya soI hoya // artha- abhyutthAna Adi ke dvArA sammAnita kiye jAne para jo ziSyoM kA sadA sanmAna karate haiM, unheM zrata grahaNa ke lie prerita karate haiM, pitA jaise apanI kanyA ko yatna-pUrvaka yogya kula meM sthApita karatA hai, vaise hI jo AcArya apane ziSyoM ko yogya mArga meM lagAte haiM, una mAnanIya tapasvI, jitendriya aura satyavratanirata AvArya kA jo sanmAna karatA hai, vahI sAdhu pUjya hai| (14) betAlachanda- suguna ratnani ke ju sAgara, tina guruni ke joya, sukhada vani ko stravaNa kari buddhimAna ju hoya / paMca vrata-rata, gupati-traya-jata carata munivara joya, TAri cAra kasAya koM, jaga-pUjya so ho hoya // artha-jo medhAvI muni una guNa-sAgara gurujanoM se subhASita sunakara unakA AcaraNa karatA hai, pAMca mahAvratoM meM rata mana, vacana, kAya se gupta rahatA hai tathA krodha, mAna, mAyA aura lobha ina cAroM kaSAyoM ko dUra karatA hai vahI sAdhu pUjya hai|
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23. dazakAlikasUtra gurumiha sayayaM paDiyariya muNI jigamayaniuNe abhigamakusale / paNiya rayamalaM purekarDa bhAsuramaulaM gaI gao // -tti bemi saMskRta gurumiha satataM praticarya muniH jinamatanipuNo'bhigamakuzalaH / dhUtvA rajomalaM-purAkRtaM bhAsvarAmatulA gtigtH|| -iti bravImi navama viSayasamAhI anAyaNe taino uddeso sammatta /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana 236 rolAchana- jo muni guruko seva karata mali mAMti nirantara, bogina-mata-paravIna, kusala, abhigm-sevaa-pr| pUraba-kRta raja-karama dhvaMsa kari so hita kAmI, atulanIya bhAsvatI siDigati ko hasvAmI // arSa-isa loka meM guru kI nirantara sevA kara, jinamata meM nipuNa aura abhigama (vinaya-pratipatti) meM kuzala sAdhu pUrvakRta raja aura mala (dravya aura bhAvakarma) ko dUra kara prakAzamAna anupama siddhagati ko prApta hotA hai| aisA maiM kahatA huuN| navama vinayasamAdhi adhyayana meM tRtIya uddezaka samApta /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUla - mUla navama viNayasamAhI ajjhayaNaM (cauttho uddeso) saMskRta -- zra utaM mayA AyuSman tena bhagavatA evamAkhyAtam - iha khalu sthavirairbhagavadbhizcattvAri vinayasamAdhi sthAnAni prajJaptAni / (1) suyaM me Ausa teNa bhagavayA evamakkhAyaM - iha khalu therehi bhagavaMtehi cattAri viNayasamAhiThANA pannattA / mUla - (2) kayare khalu te therehiM bhagavaMtehi cattAri vijayasamAhiThANA pannattA / saMskRta - katarANi khalu tAni sthavirairbhagavadbhizcatvAri vinayasaH sthAnAni prajJaptAni / (3) ime khalu tetherehiM bhagavaMtahi cattAri viNayasamAhiThANA pannattA / taM jahA - vijaya : mAhI, suyasamAhI, tavasamAhI AyArasamAhI / , viNae sue a tave AdhAre niccaM paMDiyA / abhirAmayati appANaM je bhavaMti jir3a diyA || 240
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana (caturtha uddezaka) (1) caupAI- AyuSmana, maiMne yaha sunA, una bhagavAn ne aisA manA / cAra vinaya ke samAdhisthAna, kahe thavira zrI vIra bhagavAn / / artha-he AyuSman, maiMne sunA hai una bhagavAn ne isa prakAra kahA-isa nirgranthapravacana meM sthavira bhagavanta ne vinaya-samAdhi ke cAra sthAnoM kA prajJApana kiyA hai| caupAI- so ve kauna haiM cAroM thAna, jisase ho merA kalyAna / karahu kRpA mo para gurudeva, kahahu jAsateM lahu~ sukha eva / / artha-ve vinaya-samAdhi ke cAra sthAna kauna se haiM, jinakA sthavira bhagavanta ne prajJApana kiyA hai| caupAI- jinheM kahA sthavira bhagavaMta, va cAroM thAnaka iha bhaMta / vinaya aura zruta ko nu samAdhi, tapasamAdhi, AcAra-samAdhi / / dohA- vinaya aura ata meM tathA, tapa meM vA AcAra / inameM rata indriya-jayI, paMDita guNI vicAra / putavilambita vinaya meM zrata meM tapa meM tathA, muni acArahu meM nija-Atma meN| rahata hai ju ramAvata sarvadA, vaha jitendriya hovata paritA / / 241
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 dazavakAlika sUtra saMskRta- imAni khalu tAni sthavirairbhagavadbhizcatvAri vinayasamAdhisthAnAni prajJaptAni / tadyathA-vinayasamAdhiH, zrutasamAdhiH, tapaHsamAdhiH, AcArasamAdhiH / vinaye zrute tapasi AcAre nityaM pnndditaaH| abhirAmayanti AtmAnaM ye bhavanti jitendriyAH / / mUla- camvihA khalu viNayasamAhI bhvi| taM jahA-aNusAsijjato sussUsai, samma saMpaDivajjai, veyamArAhayai, na ya bhavai attasaMpaggahie, cautthaM payaM bhavai / bhavai ya ittha silogopehei hiyANusAsaNaM sussUsai taM ca puNA ahie| na ya mANamaeNa majjai viNayasamAhI aaytttthie|| saMskRta- caturvidhaH khalu: vinayasamAdhirbhavati / tadyathA-anuzAsyamAnAH zubha Sate, samyak sampratipadyate, vedamArAdhayati, na ca bhavati sampragRhItAtmA caturthaM padaM bhavati / bhavati cAtra zlokaHspRhayati hitAnuzAsana zuzrUSate tacca punaradhitiSThati / na ca mAna madena mAdyati vinayasamAdhAvAyatArthikaH / / mUla cavihA khalu suyasamAhI bhavai / taM jahA-suyaM me bhavita. tti ajjhAiyavya bhavai / egaggacitto bhavissAmi tti ajjhAiyavya bhavai / appANaM ThAvaissAmi tti ajjhAiyavvaM bhavai / Thio paraM ThAvaissAmi tti ajjhAiyavvaM bhvh| cautthaMpaya bhvi| bhavai ya ittha silogonANamegaggacitto ya Thio ThAvayaI paraM / suyANi ya ahijjittA rao suyasamAhie //
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana 243 .. artha-vinaya-samAdhi ke ve cAra prakAra ye haiM jinakA sthavira bhagavAna ne prajJApana kiyA hai| jaise-vinayasamAdhi, zrutasamAdhi, tapasamAdhi aura aacaarsmaadhi| jo jitendriya hote haiM ve paMDita puruSa apanI AtmA ko sadA vinaya meM, zrata meM, tapa meM aura AcAra meM lIna kiye rahate haiN| (4) caupAI-- vinaya samAdhi cAra parakAra, guru-anuzAsana, zravaNa-vicAra / anuzAsana samyak svIkAra, nAnArAdhana nirahaMkAra / / hita-anuzAsana cAhai joya, zuzrUSA kari pAla soya / ho pramatta jo vinayasthAna, kara kabhI nahiM vaha abhimAna / arilla- hita-anuzAsana sunive kI icchA karaM, sAdara sunike bahuroM bAkoM anusaraM / nahi matavAro hoya mAna mada pAyake, vinaya samAdhI seya cita cAya ke // artha-vinayasamAdhi cAra prakAra kI hai| jaise-(1) ziSya AcArya ke anuzAsana ko sunanA cAhatA hai, (2) anuzAsana ko samyak prakAra se svIkAra karatA hai, (3) veda (jJAna) kI ArAdhanA karatA hai athavA anuzAsana ke anukUla AcaraNa kara AcArya kI vANI ko saphala banAtA hai, aura (4) AtmotkarSa (garva) nahIM krtaa| yaha cauthA pada hai / isa viSaya meM jo zloka hai, usakA yaha artha hai---- mokSArthI muni (1) hitAnuzAsana kI abhilASA karatA hai, (2) anuzAsana ko grahaNa karatA hai, (3) tadanukUla AcaraNa karatA hai, aura (4) maiM 'vinayasamAdhi meM kuzala hUM' isa prakAra kA garva kara unmatta nahIM hotA hai| (5) caupAI- zratasamAdhi cAra parakAra, zruta mere ho pATha-vicAra / __mana thira ho, nija meM rata rahU, par3hakara para ko thApana karU / rolAchanda--- pAvata samyaka jJAna citta ha hota ThikAne, Apa dharama piru hoya tathA auraniko tthaan| kari nIke adhyayana zrutani ko hovata nAtA, zrutasamAdhi ke virSe rahata jAkarimana raataa| bohA- jAna-prApti, ekApatA, thira ho, para kuMkarAya / yaha vicAra bhUta ko par3ha, zruta-samAdhi kahalAya / /
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 dazavakAlikasUtra saMskRta- caturvidhA khalu zrutasamAdhirbhavati / tadyathA-zrutaM me bhaviSyatI. tyadhyetavyaM bhavati / ekAgracitto bhaviSyAmItyadhyetavyaM bhavati / AtmAnaM sthApayiSyAmItyadhyetavyaM bhavati / sthitaH paraM sthApayiSyAmItyadhyetavyaM bhavati, caturthaM padaM bhavati / bhavati cAtra zlokaHjJAnamekAgracittazca sthitaH sthApayati param / zru tAni cAdhItya rataH zrutasamAdhau // mUla- caundhihA khalu tavasamAhI bhavai / taM jahA-no ihalogaTThayAe tavamahiThThajjA, no paralogavyAe tavamahichejjA / no kittivagNasaddasilogaThyAe tavamahichejjA, nannatya nijjaraThyAe tvmhichejjaa| cautthaM paya bhavai / bhavai ya ittha silogoviviha guNa tavorae ya niccaM bhavai nirAsae nijjrdie| tavasA dhuNai purANapAvagaM __ jutto sayA tvsmaahie| saMskRta- caturvidhaH khalu tapaHsamAdhirbhavati / tadyathA no iha lo tapo'dhitiSThet / no paralokArtha tapodhitiSThet / no kIttiva.. zabdazlokArthaM tpodhitisstthet| nAnyatra nirjarArthAta tapo'dhitiSThet caturtha padaM bhavati / bhavati cAtra zlokaHvividhiguNataporatazca nityaM bhavati nirAzako nirjarArthika. / tapasA dhunoti purANapApakaM yuktaH sadA tapaHsamAdhinA / /
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana 245 artha zrutasamAdhi cAra prakAra kI hai| jaise- (1) 'mujhe ata prApta hogA' isalie adhyayana karanA cAhie, (2) 'maiM ekAgracitta hoUMgA' isalie adhyayana karanA cAhie, (3) 'maiM apanI AtmA ko dharma meM sthApita karUMgA' isalie adhyayana karanA cAhie, (4) aura 'maiM dharma meM sthita hokara dUsaroM ko usameM sthApita karUMgA' isalie adhyayana karanA cAhie / yaha cauthA pada hai| isa viSaya meM jo zloka hai, usakA yaha artha hai ___ adhyayana se jJAna prApta hotA hai, citta ekAgra hotA hai, dharma meM svayaM sthita hotA hai aura dUsaroM ko sthira karatA hai tathA aneka prakAra ke zrata kA adhyayana kara atasamAdhi meM rata hotA hai| caupAI- tapasamAdhi cAra parakAra, ubhaya lokahita tapa nahiM dhAra / kotti-hetu nahiM tapa ko dhAra, karma-jharana-hita tapa ko dhAra // marilla .. vividhi gunani juta tapa meM jo lavalIna hai. cahata nirjarA aura cAha kari hona hai / tapa para pApa purAtana kATata jAta hai, tapasamAdhi meM lagyo rahata dinarAta hai| dohA- vividhi tapogaNa-rata rahe, bhavateM hoya virAga / kare karma kI nirjarA tapasamAdhi meM lAga / / artha- tapa:samAdhi cAra prakAra kI hai| jaise (1) ihaloka ke lAbha ke lie tapa nahIM kare, (2) paraloka ke lAbha ke lie tapa nahIM kare, (3) kIti, varNa, zabda aura zloka ke lie, arthAt kisI prakAra kI kItti, nAmavarI aura prasiddhi ke lie tapa nahIM kare / (4) kintu kevala karmoM kI nirjarA ke lie tapa kare / yaha cauthA pada hai / isa viSaya meM jo zloka hai, usakA artha isa prakAra hai vividhi guNayukta tapa meM rata rahatA huA muni ihalaukika aura pAralaukika sukhoM ke lie AzA na kare, kintu kevala karma-nirjarA ke lie tapa kre| isa prakAra ke tapa se vaha parva maMcita kamoM ko naSTa kara detA hai| ataH sAdhu tapaHsamAdhi meM sadA saMlagna rhe|
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 dazavaikAlikasUtra (7) mUla - caubvihA khalu AyArasamAhI bhavai / taM jahA -no ihalogaTThayAe AyArama hiTThejjA, no paralogaTTyAe AdhArama hiTThejjA, no kittivaNNa sahasilogaTTyAe AyAra mahiTThejjA, nannatya Aratehi UhiM AyArama hiTThejjA / cautthaM payaM bhavai / bhavai ya itya silogo paripuSNAyayamAryATThie / jiNavayaNarae atitine AyArasamAhisaMbuDe bhavai ya daMte bhAvasaMdhae // saMskRta --- caturvidhaH khalu AcArasamAdhirbhavati / tadyathA - no ihalokArthamAcAramadhitiSThet no paralokArthamAcAramadhitiSThet. no kIrttivarNazabdazlokArthamAcAramadhitiSThet, nAnyatrArhatebhyo hetubhya AcAramadhitiSThet / caturthaM padaM bhavati / bhavati cAtra zlokaHjina vacanarato 'tintiNaH pratipUrNa AyAtamAyatArthikaH / AcArasamAdhi saMvRto bhavati ca dAnto bhAvasanyakaH // (5) mUla-- abhigama cauro samAhio suvisuddho susamAhiyappao / viulahiya suhAvahaM puNo kubbai so payakhemamappaNo // saMskRta -- abhigamya caturaH samAdhIn suvizuddhaH susamAhitAtmakaH / vipulahita sukhAvahaM punaH karoti sa padaM kSamamAtmanaH //
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana (7) arilla cavidhi hai AcArasamAdhi bhavya ho, nahIM kIrti ke artha ju pAlana kIjie, harigItakachaMda - jina-vacana meM rata rahata jo, paripUrNa Agama jJAna meM, AcAra -janita samAdhi soM ihaloka - paraloka - nimita nahi pAla ho / jina-bhAsita nija kArjAha dhArana kIjiye // kaTu kahata hUM kaTu nahi kahai, ati cAha zivapada ko gahai / savarita Atama kIna hai, iMdriya-damana meM ramana kari so karata sukati adhIna hai / 247 artha AcArasamAdhi cAra prakAra kI hai| jaise - ( 1 ) ihaloka ke lAbha ke lie AcAra ko pAlana nahIM karanA cAhie, (2) paraloka ke lAbha ke lie AcAra kA pAlana nahIM karanA cAhie, (3) kIti, varNa, zabda aura zloka ke lie bhI AcAra kA pAlana nahIM karanA cAhie kintu ( 4 ) arahanta bhagavanta ke dvArA upadiSTa hetuoM ke lie arthAt saMvara aura nirjarA ke lie AcAra kA pAlana kare, isake atirikta anya kisI bhI kAraNa se AcAra kA pAlana sAdhu ko nahIM karanA cAhie / yaha cauthA pada hai| isa viSaya meM jo zloka hai, usakA artha isa prakAra hai jo jinavacana meM rata hai, tuna-tunAtA nahIM hai ( bakavAsa nahIM karatA), sUtrArtha se paripUrNa hai aura atyanta zikSArthI hai, vaha AcArasamAdhi ke dvArA saMvRta hokara indriya aura mana kA damana karane vAlA sAdhu bhAva sandhaka (mokSa ko nikaTa karane vAlA) hotA hai / (5) saMjama lona hai / harigIta kachanda - yahi bhAMti soM vinayAdi cAri samAdhi koM cita cIna hai / bhali bhA~ti apane ApakoM jina kiyo atyanta hita sukha- denahAro karana jo kalyAna ko / so sAdhu pAvata hai sahI, vaha parama pada niravAna ko // artha- - isa prakAra jo cAroM samAdhiyoM ko jAnakara suvizuddha aura susamA - hita citta vAlA hotA hai, vaha apane lie vipula hitakara aura sukhakara mokSa ko pAtA hai /
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 mUla jAi maraNAo muccaI siddha vA bhavai sAsae saMskRta -- jAtimaraNAnmucyate dazarvakAlikasUtra (e) itthaMthaM ca cayai savvalo / deve vA apparae mahaDhie / itthaMsthaM ca tyajati sarvazaH / siddho vA bhavati zAzvato devo vAlparajA maharSikaH // navama vinaya-samAhI ajhayaNe cautyo udde so sammato / 0 -tti bemi - iti bravImi
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama vinaya-samAdhi adhyayana 249 harigItaka- vinayAdi sAdhi samAdhi ke guna, chuTata janama ka marana soM, saba mAti athavA naraka Adi ru Tarata duragati-parana soN| para acala pAvata siDako, athavA karama kA badhi rahe, to alapa mohI, mahAsaMpati devagati ko lahata haiN| artha-jo sAdhu ina cAroM prakAra ke samAdhi sthAnoM kA pAlana karatA hai, vaha janma-maraNa se mukta hotA hai, naraka Adi durgatiyoM se chUTa jAtA hai / vaha yA to usI bhava se siddhapada pAtA hai athavA alpa karmavAlA mahadhika deva hotA hai| aisA maiM kahatA huuN| navama vinaya-samAdhi adhyayana kA caturtha uddezaka samApta /
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasama sa bhikkhu ajjhayaNaM (1) nikkhammamANAe buddhavayaNe niccaM cittasamAhio havejjA / itthINa vasaM na yAvi gacche vaMtaM no paDiyAyaI je sa bhikkhU / niSkramyAjJayA buddhavacane nityaM samAhitacitto bhavet / strINAM vazaM na cApi gacched ___ vAntaM na pratyAdatta yaH sa bhikss:|| saMskRta mUla puDhavi na khaNe na khaNAvae ___sIodagaM na pie na piyAvae / agaNisatyaM jahA sunisiyaM taM na jale na jalAvae je sa bhikkhU // saMskRta- pRthvI na khanenna khAnayet, zItodakaM na pibena pAyayet / agnizastraM yathA sunizitaM tanna jvalena jvalayedyaH sa bhikSu / / mUla anileNa na vIe na bIyAvae hariyANi na chide na chidAvae / bIyANi sayA vivajjayaMto saccita nAhArae je sa bhikkhU /
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazama samikSu adhyayana tribhaMgIchanda- jina-zAsana mAnyo jaga dukha jAnyo baMdhana bhAnyo kaDhi mAyo, bhagavata ko vAnI Anada-khAnI nita mana mAnI harakhAyo / ramanI-chavi chAI, jo lakhi pAI, tAhi lubhAI nahiM jAvaM, vami dInI jAkoM piye na tAkoM, mikSaka vAkoM zruta gAvaM // artha-jo tIrthakara ke upadeza se ghara se nikalakara aura pravajita hokara nigrantha pravacana meM sadA samAhita cina (samAdhi-yukta manavAlA) hotA hai, jo striyoM ke vaza meM nahIM hotA, jo vamana kiye hue ko vApisa nahIM pItA arthAt chor3e hue bhogoM kA punaH sevana nahIM karatA hai, vaha bhikSu hai / (2) caupAI- pRSivI ko nahiM khana khanAva, zota salila nahiM piya piyAvaM / tIkha agani saya jAra na joI, jaravAve nahi, bhikSaka soii| artha-jo pRthivI ko na svayaM khodatA hai aura na dUsaroM se khudavAtA hai, jo zIta (sacitta) jala na svayaM pItA hai aura na dUsaroM ko pilavAtA hai, zastra ke samAna sutIkSNa agni ko na ravayaM jalAtA hai aura na dUsaroM se jalavAtA hai, vaha bhikSuka hai| caupAI-- pavanaha ko bIje na vijAba, haritA ko cheda na chidAve / barajata sadA bIjakoM joI, sacita na khAvaM mina ka soii|| artha-jo paMkhe Adi se na svayaM havA karatA hai aura na dUsaroM se karAtA hai, jo haritakAya kA chedana na svayaM karatA hai aura na dUsaroM se karAtA hai, jo bIjoM kA . 251
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 saskRta- anilena na vyajenna vyajayed haritAni na chindyAnna chedayet / bIjAni sadA vivarjayan sacitta nAharedyaH sa bhikSa: // vahaNaM mUla saMskRta - mUla saMskRta mala - tamhA hananaM tasmAdau zikaM roiya paMca thAvarANa hoi puDhavitaNakaTThanissiyANaM / udda siyaM na bhuje it for pae na payAvae je sa bhikkhU // trasa-sthAvarANAM bhavati pRthvItRNakASThanizritAnAm / na bhuJjIta no api na pacenna pAcayedyaH sa bhikSuH // (5) paJca tasa rocayitvA aha (4) nAyaputa vayaNe attasame mannojja chappi kAe / - ya phAse mahavvayAI paMcAsava saMvare je sa bhikkhU // cattAri me jJAtaputravacanaM AtmasamAn manyeta SaDapi kAyAn / spRzenmahAvratAni ca paJcAsravAn saMvRNuyAdyaH sa bhikSu // (6) sayA kasAe dhuvajogI ya havejja buddhavayaNe / dazavekAlikasUtra nijjAyasvarae gihijogaM parivajjae je sa bhikkhU // saMskRta - caturo vametsadA kaSAyAn dha vayogI ca bhaved buddhavacane / aghano nirjAtarUparajato gRhiyogaM parivarjayedyaH sa bhikSuH //
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazama sabhila adhyayana 253 sadA varjana karatA hai arthAt unake sparza se dUra rahatA hai aura jo sacitta kA AhAra nahIM karatA, vaha bhikSu hai| chana- pRthivI tuna kATha meM rahe, jIva carAcara ko vinAsa hoI / uhiSTa bhojana na lahe, na pace, na pacAve jamina toI // artha-bhojana banAne meM pRthivI, tRNa aura kASTha ke Azraya meM rahe hue trasa aura sthAvara jIvoM kA vadha hotA hai, ataH jo auddezika (apane nimitta banA huA) bhojana nahIM khAtA tathA jo na svayaM pakAtA hai aura na dUsaroM se pakavAtA hai, vaha bhikSu hai| (5) chanda- ruci mAni ja vIra-vAni meM, Apa samAna chakAya jAna joI / paMca Anava saMvare sahI, paMca mahAvata-lIna bhikkha soii|| artha-jo jJAta-putra ke vacana meM zraddhA rakhakara chahoM kAyoM ke jIvoM ko apane samAna mAnatA hai, jo pAMca mahAvratoM kA pAlana karatA hai aura jo pAMca AsravoM kA saMvaraNa karatA hai, vaha bhikSa hai| chanda- taji cAra kasAya ko sadA joga dRr3ho jina-vana-lIna hoI / para dhana svarNa rUpya nA, gehika-joga ta ju minu hoI // artha-jo krodha. mAna, mAyA aura lobha ina cAroM kaSAyoM kA parityAga kare, jo nimrantha pravacana meM dhra vayogI hai (aTala zraddhA rakhane vAlA aura dainika chahoM AvazyakoM kA niyamapUrvaka pAlana karane vAlA hai), jo nirdhana hai, suvarNa aura cAMdI se rahita hai, jo gRhiyoga (lena-dena, kraya-vikraya Adi) kA varjana karatA hai, vaha mila hai|
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 dazavakAlikasUtra mala sammaddiThI sayA amUDhe asthi hu nANe tave saMjame ya / tavasA dhuNai purANa pAvagaM maNavayaNakAyasaMvuDe je sa bhikkha / / saMskRta- samyagdRSTiH sadA'mUDho'sti khalu jJAnaM tapaH saMyamazca / tapasA dhunoti purANapAvakaM susaMvRtamanovAkkAyaH yaH sa bhikSuH / / (8) mUla- taheva asaNaM pANagaM vA vivihiM khAima-sAimaM labhittA / hohI aTTho sue pare vA taM na nihe na nihAvae je sa bhikkhU // saMskRta- tathavAzanaM pAnakaM vA vividhaM khAdya svAdya labdhvAH / bhaviSyatyarthaH zvaH parasmin vA taM na nidadhyAna nidhApayedyaH sa bhikSuH / / (8) mUla taheva asaNaM pANagaM vA vivihaM khAima - sAimaM labhittA / chadiya sAhammiyANa bhuje moccA sajjhAyarae ya je sa bhikkhU / / tathaivAzanaM pAnakaM vA vividhaM khAdya svAdya labdhvA / chandayitvA sAdharmikAn bhujIta, bhuktvA svAdhyAyaratazca yaH sa bhikSu / / saMskRta
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazama sabhikSu adhyayana 255 (7) chanda- samITha sadA amUDha jo, saMjama mAna tape visAsi hoI / tapasoM nasi pApa-pUrva ke saMvRta jAsu vijoga minu soii|| artha-jo samyakadarzI hai, jo sadA amUr3ha hai, jo jJAna, tapa aura saMyama ke astitva meM AsthAvAna hai, jo tapa ke dvArA purAne pApoM ko naSTa karatA hai, jo mana, vacana aura kAya se susaMvRta hai, vaha bhikSa hai / () copAI- cAra prakAra AhArahiM pAI kala vA parasoM bhAgi haiM yAhI / yoM cahi vAsi na rAkhata joI, na hiM rakhavAvata mina ka soii|| artha-jo pUrvokta vidhi se vividha prakAra ke azana, pAna, khAdya aura svAdya AhAra ko prApta kara 'yaha kala yA parasoM kAma AyagA', isa vicAra se saMcaya nahIM karatA hai aura na dUsaroM se saMcaya karavAtA hai, vaha bhikSa hai| caupAI- cAra prakAra ahArahi pAI, samadharamina nimaMtri ke khAI / puni pravacana-pAThahi rata hoI, yA vidhi kara mina hai soii|| apaM-pUrvokta prakAra se vividhi azana, pAna, khAdya aura svAdya AhAra ko prApta kara jo apane mArmikoM ko nimaMtrita kara unake sAtha bhojana karatA hai aura jo bhojana kara cukane para svAdhyAya meM rata rahatA hai, vaha bhikSa hai|
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 mUla saMskRta mUla saMskRta - mUla saMskRta na ya buggAhiyaM naya kuppe saMjama kahaM kahejjA nihui die pasaMte / dhruvajogajutta uvasaMte aviheDae je sa bhikkhU // na ca vaigrahikoM kathAM kathayenna ca kupyennibhRtendriyaH prazAntaH / saMyamatra, vayogayuktaH upazAnto'viheDako yaH sa bhikSuH // jo (11) ha gAmakaMTae pahAratajjaNA jo ya / saMpahAse sama suhadukkhasahe ya je sa bhikkha 11 yaH sahate khalu grAmakaNTakAn prahAra tarjanAzca / Akroza bhaya bhairava - zabda saMprahAsAn samasukha-duHkha sahazca yaH sa bhinaH // : (12) paDivajjiyA masANe sahai akkosa bhaya bhairava sadda * - (10) paDimaM .. no bhAyae bhaya-bheravAI dissa / 9 viviha guNa tavorae ya nicca pratimAM na sarIraM cAbhikakhaI je sa bhikkhU // vividha pratipadya zmazAne. no vimeti bhaya-bhairavAni dRSTvA ! guNataporatazca nityaM na zarIraM cAbhikAMkSati yaH sa bhikSuH / dazarnakAlikasUtra
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasama sabhikSu adhyayana (10) caupAI - kalaha-kArinI bAta na kahaI, kopa na kareM, zAnta jo rahaI / acala joga saMjama meM joraM, indriya uddhata hoya na jAke, rahata bhAva upazAntani joI, ucita bAtakoM kabahu~ na toreM // mana meM zAnti vase hai tAke / indriya-jayo bhikSu hai soI // artha - jo kalaha-kArI kathA nahIM karatA, jo kupita nahIM hotA, jisakI indriyAM anuddhata haiM, jo prazAnta hai, saMyama meM dhruvayogI hai, upazAnta hai, aura jo dUsaroM ko tiraskRta nahIM karatA vaha bhikSu hai / (11) kavitta iMdrini ke kAMTe aise sahata dukhada joga, kaTuka kaThora kuvacana hU sahAve haiM, koU dhamakA au DarAvaM taU sahe tAhi, karaM mArapITa toU nAma na lahAvaM hai / bhairava Avika maya-kAraka sabada ghora, aTTahAsa Adi trAsavAsa hU gahAva hai, sukha aru duHkha doU sahata samAna bhAva icchuka mukati ke te mikSaka kahAveM hai / " 257 artha - jo zrotrAdi indriyoM ko kAMTe ke samAna cubhane vAle kaThora vacana, prahAra aura tAr3anA tarjanAdi ko samabhAvapUrvaka sahana karatA hai, jo atyanta bhaya ko utpanna karane vAle bhUta- baitAla ke zabdoM ko, unake aTTahAsoM ko sahana karatA hai| tathA sukha aura dukha ko samabhAva pUrvaka sahana karatA hai, vaha bhikSu hai / 1 (2) chanda -- pratimA gahi ke masAna meM bhairava-bhIti lakhe DaraM na joI / nita lIna tapa au gunanimeM, deha ha ko nahiM cAha bhikSu soI / / AkAMkSA nahIM karatA hai, vaha bhikSu hai / S artha jo zmazAna meM pratimAyoga ko grahaNa kara atyanta bhayAnaka dRzyoM ko dekhakara nahIM DaratA, jo nAnA prakAra ke mUla guNoM aura uttaraguNoM meM tathA tapoM meM nirata rahatA hai aura jo maraNAntaka bhaya A jAne para bhI zarIra ke bacAne kI 17
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 mUla saMskRta mUla saMskRta mUla saMskRta (13) asaha vosaTTha catadehe akkuTThe va hae va lUsie vA / puDhavisame muNI havejjA aniyANe akouhalle ya je sa bhikkhU // asakRd vyutsRSTa tyaktadeha AkRSTo vA hato vA lUSito vA / pRthvIsamo munirbhavedanidAno kItUhalo yaH sa bhikSuH // ( 14) abhibhUya kAeNa parIsahAI samuddhare jAipahAo appayaM / vitta jAImaraNaM mahambhaya tave rae sAmaNie je sa bhikkha // kAyena pariSahAn abhibhUya samuddha rejjAtipathAdAtmakam / jAtimaraNaM mahAbhayaM tapasirataH zrAmaNye yaH sa bhikSaH / (15) viditvA hatthasaMjae vAyasajae ajjhapparae susamAhiyappA suttatthaM ca viyANaI je sa bhikkha 11 hastasaMyataH vAksaMyataH pAyasaMjae saMjaIdie / adhyAtmarataH pAdasaMyataH saMyatendriyaH / susamAhitAtmA sUtrArthaM ca vijAnAti yaH sa bhikSuH // Card kAlikasUtra
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ vazana samikSa adhyayana nArASachanda- sadeva beha-rAga ko ju tyAga hI kiye rahe, kuvAkya mAra-pITa, beha-ghAva ha bhae shai| mahI-samAna hai munI nidAna-hIna hoya hai, ta kutUhalAni ko su mina hota soya hai // ___ artha-jo muni bAra-bAra deha kA vyutsarga aura tyAga karatA jo gAlI sunane, pITe aura kATe jAne para bhI pRthvI ke samAna saba kucha sahatA hai jo nidAna nahIM karatA aura jo kautUhala-rahita hai, vaha bhikSa hai| (14) chanda-- parIsahAni ko jIti behasoM, janama-paMya soM Atma-utare / bhaya mahAlakhI janma-mRtyu ko namanatA tapolona mina so // arSa-jo zarIra se parISahoM ko jItakara (sahana kara) jAti-patha (saMsAra) se apanA uddhAra kara letA hai, jo janma-maraNa ko mahA bhayakArI jAnakara zramaNa-sambandhI tapa meM rata rahatA hai, vaha bhikSa hai| chanda- kara-saMjatI pAya-saMjatI vacana-saMjatI iMdri-saMjatI / rata adhyAtma meM, zAnta AtamA, lakhata sUtra ke artha bhikSa so|| artha-jo hAthoM se saMyata hai, pairoM se saMyata hai, vANI se saMyata hai, indriyoM se saMyata hai, jo adhyAtma meM rata hai, jo bhalI-bhAMti samAdhistha hai tathA jo sUtra aura artha ko yathArtha rUpa se jAnatA hai, vaha bhikSa hai|
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 dazavakAlikasUtra mUla saskRta upadhau ubahimmi amucchie agiddha annAyaucha pulanippulAe / kaya-vikkayasannihio virae savvasaMgAvagae ya je sa bhikkha // amUJchitozRddhojJAtoJchaM puloniSpulAkaH / kraya-vikrayasannidhito virataH sarvasaGgApagato yaH sa bhikSaH // (17) alolabhikkhu na rasesu giddhe uMcha care jIviya nAbhikaMkhe / iDDiM ca sakkAraNa pUyaNaM ca ___cae ThiyappA agihe je sa bhikkhU // alolo bhikSa na raseSugRddha uJchaM carejjIvitaM nAbhikAMkSet / Rddhi ca satkAraNaM pUjanaM ca tyajati sthitAtmA'nibho yaH sa bhikSuH / / mUla saMskRta mUla-- na paraM vaejjAsi ayaM kusIle jeNano kuppejja na taM vaejjA / jANiya patteyaM puNNa-pAvaM attANaM na samukkase je sa bhikkha // na paraM vadedayaM kuzIlo yenAnyaH kupyenna taM vadet / jJAtvA pratyekaM puNya-pApamAtmanaM na samutkarSayedyaH sa bhikSa : / saMskRta
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazama samikSu adhyayana (16) copAI - upadhi-hIna, nA mUrachA lahai, alakha vaMza meM saMjama sAra - hA dAna na gahai, kachu ra nahi saMdhi ke tathA sAra sajama ko saMbhAlameM rahe, caupAI gocari gahai / kraya-vikraya soM dUra hI rahe / bhikSu sagasoM mukta sarvathA / bhikSu sohI jina-mArga meM // artha - jo muni vastra pAtrAdi upadhi ( upakaraNoM) meM mUcchita nahIM hai, jo gRddhi-rahita hai, jo ajJAta gharoM se bhikSA grahaNa karatA hai, jo saMyama ko dUSita karane vAle doSoM kA kabhI sevana nahIM karatA hai, jo kraya-vikraya aura saMgraha nahIM karatA hai aura jo sarva prakAra ke parigraha se rahita hUM vaha bhikSu hai / (17) lubdha bhAvasoM nA kachu cahai / saMjama-hIna nA jIvana cahai // pUjA kIrti bhAva parihAraM / kapaTa tarja so bhikSa, ahe // rata rasAni meM jo nahi rahe, alala gotrataM gocarI gahe, Rddhi aura satkAra na cAhe, Atma jJAna meM thira jo rahe, 261 artha - jo bhikSu lolupatA rahita hai, ramoM meM gRddha nahIM hai, jo uJchacArI hai ( ajJAtakuloM se thor3I-thor3I bhikSA letA hai), jo asaMyamI jIvana kI AkAMkSA nahIM karatA, jo Rddhi satkAra aura pUjA bhI nahIM cAhatA, jo sthitAtmA hai aura mAyArahita hai, vaha bhikSu hai / (18) caupAI - parrAha nA kahe 'yo kuzIla hai' karata jo kachU punya-pApa ko, nija samutkarSa jo na pragaTa karaM, kupita hona ke vaina nA kahai / phala lahai vaha Apa Apako || vinayabhAva savA mana meM dharaM / nija mahatva ko jo na mAna ho, mada-vihIna jo bhikSu hai vahI // artha -- jo kisI bhI dUsare vyakti se 'yaha kuzIla (durAcArI hai), aisA vacana nahIM kahatA, jise sunakara dUsarA kupita ho, aise vacana bhI nahIM bolatA, jo pratyeka jIva ke puNya-pApa ko jAnakara unakI ora dhyAna na dekara apane hI doSoM ko dUra karatA hai aura jo apane Apako sabase bar3A mAnakara abhimAna nahIM karatA, vaha bhikSa kahalAtA hai /
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 dazavakAlikasUra (19) na jAimatte naya svamatta na lAbhamatta na sueNa mtte| mayANi savvANi vivajjaittA dhammamANarae je sa mi saMskRta- na jAtimatto na ca rUpamatto na lAbhamatto na zrutena mattaH / madAn sarvAn vivaya' dharmadhyAnarato yaH sa bhikSaH / / (20) paveyae ajjapayaM mahAmuNI dhamme Thio ThAvayaI paraM pi / nikkhamma bajjejja kusIlAlagaM na yAvi hassakuhae je sa bhikkha // saMskRta- pravedayedAryapadaM mahAmunidharma sthitaH sthApayati paramapi / niSkramya varjayet kuzIlaligaM ___ na cApi hAsya kuhako yaH sa bhikSa H // (21) mUla- taM dehavAsaM asuiM asAsayaM sayA cae nicca hiyaTThiyappA / chiditta jAImaraNassa baMdhaNaM uvei bhikkha apuNAgamaM gii| saMskRta -- taM dehavAsamazucimazAzvataM sadA tyennityahitaH sthitaatmaa| chitvA jAtimaraNasya bandhanamupaiti bhikSarapunarAgamAM gatim // - iti abImi basama ebhikkhu ajAyaNaM samatta /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazama sabhikSa adhyayana 263 (16) kavittamerI jAti UMcI aura nIce saba moteM kete, aiso 'jAtimada' tAmeM mata A~na rahiye, tyoM hI 'maiM surUpavAroM' aiso rUpa-mada taja, prApati ko mAna 'lAma-mada' ha gahiye / mere atamAna bar3o, aiso 'zu tamada' tarja, yAhI vidhi sAre mada tyAga kiye cahiye, inakoM na Ana kara, dharata dharama dhyAna dharma soM karata rati "bhikSaka' so khiye| ___ artha- jo jAti kA mada nahIM karatA, jo rUpa kA mada nahIM karatA, jo lAbha kA mada nahIM karatA, jo zruta kA mada nahIM karatA, jo saba madoM kA tyAga kara dharmadhyAna meM rata rahatA hai, vaha bhikSu hai / (20) kavittajAke Acarana kIne Atama amala hota, aiso Arya-upadeza Apa nita karata hai, pApa-paMtha TAri Apa gharama meM thita bhaye, aurani ko thApana kI vATa ha bahata hai| jagata nikasi ke jogI ko sarUpa lono, bhogI se kusolabhAva phara nA gahata hai, hAsa au kutUhala ko karata na mahAmuni, aiso DhaMga jAko tAko 'mina ka' kahata hai / / ___ artha ---jo mahAmuni Aryapada (dharmapada) kA upadeza karatA hai, jo svayaM dharma meM sthita hokara dUsare ko bhI dharma meM sthita karatA hai, jo pravajita hokara kuzIlaliMga ko chor3a detA hai aura jo dUsaroM ko haMsAne ke lie kautUhala-pUrNa ceSTA nahIM karatA, vaha bhikSa hai| kavittasAsato na bhAsata, kuvAsanA ko rAsa mahA, trAsa ko vinAsa, deha-vAsa dukhadAI hai, tAko nita tajata, bhajata hita AtamA ko, sajata sakala bhaya-harana upAI hai| janama-nikaMdana ke kaMbana ke baMdhana ko, karike nikaMdana anaMda umagAI hai, bhikSu aisI pAvana parama gati pAvata hai, jAbata jahA~ so phera Avata na jAI hai| artha .. apanI AtmA ko sadA zAzvata hita meM susthita rakhane vAlA bhikSa isa azuci aura azAzvata deha-vAsa ko sadA ke lie tyAga detA hai aura vaha janmamaraNa ke bandhana ko chedakara jahAM se phira Agamana nahIM hai, aisI apunarAgama gati arthAt siddha gati ko prApta hotA hai| aisA maiM kahatA huuN| dazama sabhikSa adhyayana samApta /
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDhamA raivakkA cUliyA mUla- iha khalu bho, pavvaiyeNaM uppannadukkheNaM saMjame araisamAvannacitteNaM ohANuppehiNA aNohAieNaM ceva hayarassi-gayaMkusaM-poya-pAgAbhUyAI imAI aTThArasa ThANAi sammaM saMpaDilehiyavvAI bhvNti| saMskRta- iha khalu bhoH, prabajitena utpannaduHkhena saMyame'ratisamApannacittana avadhAnotprekSiNA anavadhAvitena caiva hayarazmi-gajAnuSa potapatAkAbhUtAni imAnyaSTAdazasthAnAni samyak saMpratilekhitavyAni bhavanti / taM jahA... (1) haM bho dussamAe duppjiivii| (2) lahussagA ittariyA gihINaM kaambhogaa| (3) bhujjo ya sAibahulA mnnussaa| (4) ime ya me dukkhe na cirakAlobachAI bhavissai (5) omajaNa purkkaare| (6) vaMtassa ya paDiyAiyaNaM!
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama rativAkyA cUlikA caupAI- jo pravajita ho mohAdhIna, tajana cahai saMjama nara dIna / saMjama-tajana pUrva munirAya, nimnalikhita thAnaka mana lAya / / inake cita saMbara hoya, giratA sAdhu turata thira hoya / jaise gaja aMkuza-vaza hoya, yA lagAma-vasa vAjI hoya / / jyoM dhvaja-vaza naukA thira hoya, tyoMhI DigatA muni thira hoya / tAta Atmana, bhAva lagAya, inako sumaraM nita citta lAya / / marSa-bho mumukSao, dIkSA lene ke bAda zArIrika yA mAnasika duHkha utpanna hone se saMyama meM arati bhAva utpanna ho jAya, arthAta saMyama-mArga meM citta na lage, aura saMyama ko chor3akara gRhasthAzrama meM vApisa jAne kI icchA jAgRta ho jAya to saMyama chor3ane se pUrva nimnalikhita aThAraha sthAnoM kA bhalI-bhA~ti vicAra karanA caahie| kyoMki jisa prakAra lagAma se caMcala ghor3A vaza meM A jAtA hai, aMkuza se mandomatta hAthI vaza meM A jAtA hai aura samudra kI uttAla taraMgoM se gote khAtI huI nAva jaise patavAra se sthira ho jAtI hai, usI prakAra vakSyamANa aThAraha sthAnoM ke vicAra karane para caMcala aura DAMvADola sAdhu kA citta bhI saMyama meM puna: sthira ho jAtA hai| ve aThAraha sthAna isa prakAra haiMcaupAI- (1) aho vikaTa yaha dUsama kAla, kaThinAI se jIvikA cAle / (2) gRhIjanoM ke kAma ju bhoga, alapasAra, laghukAla saMjoga / (3) abakaM manuja kuTila ati ghaneM, mAyA-mUrchA meM ve saneM / (4) yaha merA dukha cira thira nAhIM, avadhi pUrNa bhaye yaha to jaahii| (5) saMjama taji jo ghara meM jAya, noca janani kI seva karAya / (6) taji muni pada jo ghara meM jAya, vamana kiye ko sopI jAya / 265
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 dazavakAlikasUtra (7) aharagai vaasovsNpyaa| (8) dullame khalu bho gihoNaM dhamme gihivAsamajse vasaMtANaM / (9) Ayake se vahAya hoi| (10) saMkappe se vahAya hoi| (11) sovakkese gihavAse niruvakkese priyaae| (12) baMdhe gihavAse, mokkhe priyaae| (13) sAvajje gihavAse, aNavajje pariyAe / (14) bahusAhAraNA gihINaM kaambhogaa| (15) patteyaM punnnn-paavN| (16) aNicce khalu bho maNuyANa jovie kusggjlbiducNcle| (17) bahuM ca khalu pAvaM kammaM pgddN| (18) bahuM ca khalu bho, kaDANaM kammANaM pubdhi ducciNNANaM, duppaDikkatANaM veyaittA mokkho, natthi aveyaittA, tavasA vA jhosittaa| aTThArasama payaM bhavai / bhavai ya ittha silogo| saMskRta- tadyathA (1) haM ho duHSamAyAM duSprajIvinaH / (2) laghusvakA itvarikA kAmabhogAH / (3) bhUyazca sAtibahulA manuSyAH / (4) idaM ca me dukha na cirakAlopasthAyi bhaviSyati / (5) avmjnpurskaarH| (6) vAntasya prtyaapaanm| 7) adhrgtivaasopsNpdaa| (8) durlabhaH khalu bho gRhiNAM dharmo gRhavAsamadhye vasatAm / (6) AtaGkastasya vadhAya bhavati / (10 saGkalpastasya vadhAya bhavati / (11) sopaklezo gRhavAsaH, nirupaklezaH paryAyaH /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 267 prathama rativAkyA cUlikA (7) saMjama taji jo ghara meM jAya, mAnoM naraka-nivAsa karAya / (8) gahavAsI ke durlabha soya, saMjama gharama-pharasanA hoya // (9) gehI ke aneka AtaMka, jinase marane meM nahi saMka / (10) gehI ke saMkalpa aneka, rahe na jisase kacha viveka / (11) daleza-yukta hai gahAvAsa, kleza-rahita hai mokSa-nivAsa / (12) hai nivAsaghara bandhana rUpa, muni-padavI hai mokA-svarUpa / / (13) hai sAvadha gaha-AvAsa, au niravadha sAghu-pada-vAsa / (14) haiM ati tuccha jagata ke bhoga, kareM sadA hI pApa-saMjoga / / (15) sabake puNya-pApa haiM bhinna, koI sukhI, koI dukha-khinna / (16) yaha anitya jana-jIvana jAna, cala kuzApra-jala-bindu samAna / / (17) maiMne isase pUrva aneka, kiye pApa haiM binA viveka / (18) haiM vikarAla pUrva kRta pApa, dete jo ati haiM santApa / / bhoga vinu mukato nahiM hoya, bhogate hI muphatI hoya / tAteM tapa se karma khipAya, jJAnI jana saTa zivapada pAya / / artha-ve aThAraha sthAna isa prakAra haiM(1) he Atman, isa du.Sama kAla kA jIvana hI du:khamaya hai| (2) isa duHpama kAla meM gahastha logoM ke kAma-bhoga tuccha aura alpakAlIna haiN| (3) aura isa duHSama kAla ke manuSya prAyaH bar3e kapaTI aura dUsaroM ko Thagane vAle hote haiN| (4) mujhe jo du.kha utpanna huA hai vaha cirakAla taka nahIM rhegaa| (5) saMyama ko chor3akara gRhasthAzrama meM jAne vAloM ko nIca se bhI nIca janoM kI sevA aura khuzAmada karanI par3atI hai| (yaha bAta apamAnakAraka hai|) (E) saMyama ko chor3akara gahasthAzrama meM jAnevAloM ko vamana arthAt tyAga kiye hue padArthoM kA punaH sevana karanA par3atA hai| (yaha ghaNita kArya hai|) (7) saMyama ko chor3akara gRhasthAzrama meM jAnA mAno narakagati meM jAne kI taiyArI karanA hai| (8) he Atman, gRha-vAsa ke madhya meM vasane vAle gRhasyoM ke lie dharma kA galana karanA nizcaya hI bahuta durlabha hai / (kaThina hai / / (9) yaha zarIra rogoM kA ghara hai, jo roga jIva ke maraNa ke lie kAraNa haiN| (10) gRhasthAzrama meM iSTa viyoga aura aniSTa * saMyoga se sadA saMkalpa. vikalpa utpanna hote rahate haiM, ve bhI jIva ke ghAta ke lie kAraNa hote haiM (11, gRhasthAzrama kleza-yukta hai aura saMyama-paryAya kleza-rahita hai|
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 dazakAlikasUtra (12) bandho gRhavAsaH, mokSaH paryAyaH / (13) sAvadyo gRhavAsaH anavadyaH paryAyaH / (14) bahusAdhAraNA gRhiNAM kAmabhogAH / (15) pratyekaM puNyapApam / (16) anityaM khalu bho, manujAnAM jIvitam / kuzAgra jalabindu caJcalam / (17) bahu ca khalu bho pApakarma prakRtam / (18) pApAnAM khalu bho, kRtAnAM karmaNAM pUrva duzcIrNAnAM duSprati krAntAnAM vedayitvA mokSaH, nAstyavedayitvA, tapasA vA zoSayitvA / aSTAdazapadaM bhavati / bhavati cAtra zloka- / mUla- jayA ya cayaI dhamma aNajjo bhogakAraNA / se tattha muchie bAle AyaiM nAvabujnai // saMskRta-- yadA ca tyajati dharma anAryo bhogakAraNAt / sa tava mUcchito bAla Ayati nAvabudhyate / (2) mUla- jayA ohAvio hoi iMdo vA paDio chamaM / savvaSamma - paribhaTTho sa pacchA paritappai / / saMskRta- yadA'vadhAvito bhavati indro vA patitaH kSamAm / sarvadharma . paribhraSTaH sa pazcAtparitapyate //
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama rativAkyA cUlikA 266 (12) gRhasthAzrama bandhanarUpa hai aura saMyama-paryAya mokSarUpa hai arthAt karmabandhanoM se chur3AnevAlI hai| (13) gRhAvAsa sAvadha (pApa)-rUpa hai aura saMyama-paryAya niravadya (niSpApa) hai| (14) gRhasthoM ke kAma-bhoga bahuta sAdhAraNa (tuccha) haiN| (15) pratyeka prANI ke puNya-pApa alaga-alaga haiM, arthAt sabhI jIva apaneapane zubha-azubha karmoM ke anusAra sukha aura duHkha bhogate haiN| (16) he Atman, manuSyoM kA jIvana kuzA ke agrabhAga para Thahare hue jala kI bindu ke samAna ati caMcala hai arthAt kSaNa-bhagura hai / (17) he Atman, nizcaya hI tUne bahuta pApakarma kiye haiM, jinake udaya se tere mana meM pavitra saMyama ko tyAgane ke bhAva utpanna ho rahe haiN| (18) aura he Atmana , khoTe bhAvoM se tathA mithyAtva Adi se upArjana kiye hue pUrvakAla ke pApa-kamoM kA phala bhogane ke bAda hI unase mokSa hogA, arthAt unase chUTa sakegA / karmoM kA phala bhoge binA mokSa saMbhava nahIM hai athavA tapa ke dvArA karmoM kA kSaya karane para hI mokSa hotA hai| (ataH saMyama meM sthira raho) yaha aThAravAM pada hai| isa viSaya meM zloka isa prakAra haiM --. caupAI- jaba tajaM dharma koI ajAna, mogoM ke kAraNa gativAna / taba nahIM use hai kachU jJAna, kaisA hogA bhAvI vidhAna / artha-jaba koI anArya (ajJAnI) puruSa bhogoM ke kAraNa saMyama-dharma ko chor3atA hai, taba kAma-bhogoM meM bhUcchita (Asakta) huA vaha ajJAnI apane AgAmI kAla kA jarA bhI vicAra nahIM karatA hai ki bhaviSya meM mujhe isa patana se kaise aura kauna se duHkha bhogane pdd'eNge| caupAi- jimi cyuta indra svarga ta hoya, sumari pUrva vaibhava dukhi hoya / tima saMjama vyuta jati jaba hoya, pazcAttApa kara hai soya / / artha-jisa prakAra svargaloka se cyavakara pRthvI para utpanna honevAlA indra apanI pUrva Rddhi ko yAda kara pazcAttApa karatA hai, usI prakAra saMyama se patita huA sAdhu sarva dharmoM se bhraSTa ho jAtA hai aura taba vaha pIche pazcAttApa karatA hai|
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 dazavakAlikasUtra mUla- jayA va vaMdimo hoi pacchA hoi adimo / devayA va cuyA ThANA sa pacchA paritappai / / saMskRta- yadA ca vandyo bhavati pazcAd bhavatyavandyaH / devateva cyutA sthAnAt sa pazcAt paritapyate // mUla- jayA ya pUimo hoi pacchA hoi apUimo / rAyA va rajjapamaTho sa pacchA paritappai // saMskRta- yadA ca pUjyo bhavati pazcAd bhavatyapUjyaH / rAjeva rAjyaprabhraSTaH sa pazcAt paritapyate / / mUla- jayA ya mANimo hoi pacchA hoi amANimo / seTThimya kavaDe chUDho sa pacchA paritappai // saMskRta- yadA ca mAnyo bhavati pazcAd bhavatyamAnyaH / zreSThIva karvaTe kSiptaH sa pazcAt paritapyate / / mUla- jayA ya therao hoi samaikkaMtajovvaNo / macchovya galaM gilitA sa pacchA paritappai // saMskRta--- yadA ca sthaviro bhavati samatikrAntayauvanaH / matsya iva galaM gilitvA sa pazcAt paritapyate / /
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama rativAkyA cUlikA 271 caupAI- jimi vyuta deva svarga teM hoya, vandanIya rahe nahiM koya / tini saMjama-buta jati jaba hoya, pazcAttApa kara hai soya / / saMjama jaba loM taba loM baMdha, saMjama vinu vaha hoya avaMdya / deva thAna-cuta jaise hoya, pazcAttApa kara hai soya // arSa- jaba taka sAdhu saMyama meM rahatA hai, taba taka vaha saba logoM kA vandanIya hotA hai kintu saMyama ko chor3ane ke pazcAta vahI avandanIya ho jAtA hai| jaise apane sthAna se cyuta deva pazcAttApa karatA hai, usI prakAra vaha saMyama-bhraSTa mAdhu bhI pIche pazcAttApa karatA hai| caupAI- saMjama jaba loM taba loM pUjya, saMjama binu vaha hoya apUjya / rAjya-bhraSTa rAjA jyoM hoya, pazcAttApa kara hai soya // artha-jaba taka sAdhu saMyama meM rahatA hai taba taka vaha logoM se pUjanIya hotA hai| kintu saMyama chor3a dene ke bAda vaha apUjanIya ho jAtA hai / jaise rAjya-bhraSTa rAjA pazcAttApa karatA hai, usI prakAra vaha sAdhu saMyama se bhraSTa ho jAne ke bAda pazcAttApa karatA hai| copAI . saMjama jaba loM taba lo mAnya, saMjamu binu vaha hoya amAnya / gAMva par3o seThI jima roya, pazcAttApa kara hai soya // arSa jaba taka sAdhu saMyama meM rahatA hai, taba taka saba logoM kA mAnanIya hotA hai| kintu saMyama se bhraSTa hone ke bAda vaha amAnanIya ho jAtA hai / jisa prakAra nagara se bhraSTa huA seTha choTe se gAMva meM rahatA huA pazcAttApa karatA hai usI prakAra saMyama se bhraSTa huA vaha sAdhu bhI pIche pazcAttApa karatA hai| copAI saMjama taji jaba bUr3hA hoya, taba nindA ati pAvaM soya / kAMTA nigala matsya jyoM hoya, pazcAttApa kara hai soya // arSa-jisa prakAra lohe ke kAMTe para lage hue mAMsa ko khAne ke lie machalI usa para jhapaTatI hai, kintu gale meM kAMTA phaMsa jAne se pazcAttApa karatI huI mRtyu ko prApta hotI hai, usI prakAra saMyama se bhraSTa huA sAdhu yauvana avasthA ke bIta jAne para jaba vRddhAvasthA ko prApta hotA hai taba vaha pazcAttApa karatA hai|
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 bhUla saMskRta -- yadA ca kukuTumbasya mUla - mUla -- saMskRta saMskRta - putra dAraparikIrNo mUla - jayA ya kukuDaMvassa kutatIhi vihammada | hatthI va baMdhaNe baddho sa pacchA paritappar3a // mUla (7) kuptabhirvihanyate / hastIva bandhane baddhaH sa pazcAt paritapyate // (-) mohasaMtANasaMta / putadAraparikiNo paMkosanno jahA nAgo sa pacchA paritappaha // mohasantAnasantataH / paGkAvasanno yathA nAgaH sa pazcAt paritapyate // (ha) ajja AhaM gaNI hUM to bhAviyappA jai haM ramaMto pariyAe sAmaNNe adya tAvadahaM gaNI abhaviSyaM bhAvitAtmA paryAye zrAmaNye yadyahamaraMsye saMskRta -- devalokasamAnastu ratAnAmaratAnAM (10) devalogasamANo u pariyAo rayANaM arayANa tu dazarvakAlikasUtra amarovamaM ca bahussuo / jiNadesie || bahuzrutaH / jinadezite // mahesiNaM / mahAnirayasArilo // (11) rayANa jANiya sokkhamuttamaM pariyAe tahArayANaM / niravopamaM jANiya bukkhamuttamaM ramejja tamhA pariyAya paMDie / paryAyo maharSiNAm / mahAnarakasadRzaH //
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama rativAkyA cUlikA 273 caupAI- saMjama taji kuTumba meM jAya, dhana vina citita bahuta rahAya / baMdhana-baDha hasti-sA hoya, pazcAttApa kara hai soya / / artha-viSayabhogoM ke moha-jAla meM phaMsakara saMyama se patita hone vAle sAdhu ko jaba khoTe kuTumba kI prApti hotI hai, taba vaha AtaMdhyAna karatA huA aneka prakAra kI cintAoM se usI prakAra dukhI hokara pazcAttApa karatA hai, jisa prakAra ki bandhana meM baMdhA huA hAthI dukhI hokara pazcAttApa karatA hai| (8) caupAI-putra-nAri ke moha-vazAya, cintita pIr3ita nitya rahAya / paMka-patita gaja ke sama hoya, pazcAttApa kara hai soya // ___ arSa-putra-strI Adi se ghirA huA aura moha-pAza meM phaMsA huA vaha saMyamabhraSTa sAdhu kIcar3a meM phaMse hue hAthI ke samAna pIche bAra-bAra pazcAttApa karatA hai| (9) caupAI- yadi na sAghupada tajatA taba, hotA bahuzruta jJAnI aba / __ jina-upadiSTa zramaNa-paryAya, pAlana kara AcArya kahAya / / artha-saMyama se patita huA sAdhu isa prakAra se vicAra karatA hai ki yadi maiM sAdhupana na chor3atA aura bhAvitAtmA hokara (Atma-bhAvanA kara) jinezvara deva dvArA upadiSTa zramaNaparyAya kA pAlana karatA rahatA to Aja bahuzruta jJAtA hotA aura Aja maiM AcArya hotaa| caupAI -- jo maharSi saMjamarata raheM, deva-loka-sama sukhiyA raheM / saMjama-virata raheM jo loya, ve nArika-sama dukhiyA hoya // artha-jo maharSi saMyama meM rata rahate haiM, unake lie saMyama-paryAya devaloka ke sukhoM ke samAna Ananda-dAyaka hai| kintu saMyama meM arati (aruci) rakhanevAloM ko vahI saMyama-paryAya naraka ke samAna dukhadAyI pratIta hotI hai| (11) caupAI- saMyama-rata sura-sama sukha pAveM, aratI narakopama dukha pAvai / yaha nizcaya kara saMjama-lona, rahate haiM paMDita paravIna / /
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 dazavakAlikasUtra saMskRta amaropamaM jJAtvA saukhyamuttamaM ratAnAM paryAye tathA'ratAnAm / nirayopamaM jJAtvA duHkhamuttamaM rameta tasmAtparyAye paNDitaH / / dhammAu bhaTThe sirimovaveyaM jannaggi vijjhAmivappateyaM / holaMti gaM dugvihiyaM kusolaM bAduddhivaM ghoravisaM va nAgaM // dharmAd bhraSTaM zriyo vyapetaM yajJAgni vidhyAtamivAlpatejasam / hIlayanti enaM durvihitaM kuzIlAH uddhRtadaMSTra ghora vimiva nAgam // saMskRta (13) iheva dhammo ayaso aphittI dunnAmadhenaM ca pihujjagammi / cuyassa dhammAu ahammaseviNo saMminnavittassa ya heTTao gii| ihaivAdharmo'yazo'kIrti durnAmadheyaM ca pRthagajane / cyutasya dharmAdadharmasevinaH maMbhinnavRttasya cAdhastAd gtiH|| saMskRta mUla ma jitta bhogAI pasansa ceyasA tahAvihaM kaTTa asaMjamaM bahu / gaI ca gacche aNabhijmiyaM buhaM bohI ya se no sulahA puNo puNo /
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama rativAkyA cUlikA 275 artha- saMyama meM rata rahane vAle maharSiyoM ke litra saMyama-paryAya devaloka ke samAna uttama sukhadAyaka hai, aisA jAnakara tathA saMyama meM aruci rakhane vAloM ko vahI saMyama naraka ke ghora duHkhoM ne samAna duHkhadAyI pratIta hotA hai, aisA jAnakara buddhimAda sAdhu ko saMyamamArga meM hI ramaNa karanA cAhie / (12) caupAI - yajJa agani jaba hI bujha jAya, koI na usako namana karAya : DA nikala nAga kI jAMya, taba koI bhI bhaya nA khAya // tyoM tapa-teja-rahita muni hoya, jaba saMjama cyuta hove soya / pApI jana bho nindA kareM, sabahi Thaura apamAna ku dharai // artha - yajJa kI agni jaba taka jalatI hai taba taka use pUjya samajhakara agnihotrI brAhmaNa use praNAma karatA hai, kintu jaba vaha bujhakara teja rahita ho jAtI hai, taba use koI namaskAra nahIM karatA, pratyuta usakI rAkha ko uThAkara bAhara pheMka dete haiM / tathA jaba taka sAMpa ke mukha meM viSayukta dAr3he rahatI haiM, taba taka saba loga usase Darate haiM kintu dAr3heM nikala jAne para koI usase nahIM DaratA / isI prakAra sAdhu jaba taka saMyama- sthira evaM tapa ke teja se saMyukta rahatA hai, taba taka saba usakA vinayasammAna karate haiM / kintu jaba vaha saMyama se bhraSTa hokara ayogya AcaraNa karane lagatA hai, taba hInAcArI loga bhI usakA tiraskAra karane lagate haiM / (13) copAI - saMjamacyuta kI nindA hoya, apayaza aura akIrati hoya / ho badanAmI isa ho loka, duragati pAva so paraloka // / artha- saMyamadhamaM se patita adharma kA sevana karane vAlA, grahaNa kiye hue vratoM ko khaMDita karane vAlA sAdhu isa loka meM adharma, apayaza aura apakIti ko prApta hotA hai aura sAdhAraNa logoM meM bhI badanAmI evaM tiraskAra ko prApta hotA hai tathA paraloka meM narakAdi nIca gatiyoM meM utpanna hokara asahya du:kha bhogatA hai / (14) caupAI - saMjama patita bhoga ko bhoga, mUrcchA-vaza kari pApa-saMjoga / duragati meM dukha bhogaM jAya, samakita ratana na phera lahAya // artha -- tIvra lAlasA evaM gRddhibhAvapUrvaka bhogoM ko asaMyama - pUrNa nindanIya kAryoM kA AcaraNa karake jaba vaha bhogakara tathA bahuta se saMyama bhraSTa sAghu kAladharma
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 dazavakAlikasUtra saMskRta bhuktvA bhogAn prasahyacetasA tathAvidhaM kRtvA'saMyama bahum / gati ca gacchedanabhidhyAtAM duHkhAM bodhizca tasya no sulabhA punaH punaH / / mUla imassa tA neraiyassa jaMtuNo duhovaNIyassa kilesavattiNo / paliovamaM jhijjai sAgarovamaM kimaMga puNa majma imaM maNoduhaM // asya tAvannArakasya jantoH upanItaduHkhasya klezavRtteH / palyomamaM kSIyate sAgaropamaM kimaGga punarmamedaM manoduHkham / / saMskRta mUla na me ciraM dukkhamiNaM bhavissaI asAsayA bhoga pivAsa jaMtuNo / na ce sarIreNa imeNa vessaI avissaI jIviyapajjaveNa me|| na me ciraM duHkhamidaM bhaviSyati azAzvatI bhoga pisAsA jantoH / na ceccharIreNAnenApaiSyati apeSyati jIvita-paryaveNa me / / saMskRta jassevamappA u havejja nicchio caejja dehaM na u dhammasAsaNaM / taM tArisaM no payaleti iMdiyA utavAyA va sudasaNaM giri //
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama rativAkyA cUlikA 277 ko prApta hotA hai, taba vaha anabhilaSita narakAdi gatiyoM meM jAkara aneka prakAra ke duHkhoM ko bhogatA hai aura phira use aneka bhavoM meM bhI bodhi (samyaktva evaM jinadharma) kI prApti honA sulabha nahIM hai / (15) nijahita karo / tAteM calita-citta muni joya, soca karahu nija mana meM soya / palyopama vA sAgara - mAna, sahe naraka meM duHkha mahAna || to yaha mAnava-jIvana ketA, kyoM manameM vikalapa bahu letA / yo vicAra mana- cintA haro, saMjama rata raha artha- saMyama meM Ane vAle Akasmika kaSToM se ghabarAkara saMyama chor3ane kI icchA karane vAle sAdhu ko isa prakAra vicAra karanA cAhie ki narakoM meM aneka bAra utpanna hokara mere isa jIva ne aneka kleza evaM asahya duHkha sahana kiye haiM aura vahAM kI patyopama aura sAgaropama jaisI duHkhapUrNa lambI Ayu ko bhI samApta kara vahAM se yahAM nikala AyA hUM to phira merA yaha viSayAbhilASarUpa mAnasika duHkha to hai hI kyA ? narakoM ke mahA duHkhoM meM aura isa ghor3e se mAnasika duHkhoM meM to mahAba antara hai / aisA vicAra kara sAdhu ko samabhAvapUrvaka vartamAna meM prApta kaSTa sahana karanA hI ucita hai / caupAI (16) caupAI - nahi yaha dukha cirakAla rahAtha, yadi maiM saMjama meM thira rahUM, bhoga-lAlasA bhI miTa jAya / to ananta bhava-duHkha na sahUM // artha - yaha merA du:kha cirakAla nahIM rhegaa| jIvoM kI bhoga-pipAsA azAzvata hai / yadi vaha isa zarIra ke rahate hue nahIM miTI to mere jIvana kI samApti ke samaya to avazya hI miTa jAyagI / ( ata: Aja kAma bhogoM ke pralobhana se yA tajanita vedanA se ghabar3Akara saMyamadharma ko nahIM chor3anA cAhie / ) (17) caupAI - jisakA Atama atidRr3ha hoya, deha tarja para dharma na khoya / iMdriya use na vicalita kareM, AMdhI meru na Dagamaga kare || artha --- jisakI AtmA isa prakAra nizcala (dRr3ha saMkalpayukta) hotI hai ki 'deha ko tyAga denA cAhie, para dharma-zAsana ko nahIM chor3anA cAhie, usa dRr3hapratijJa
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 saMskRta mUla saMskRta yasyaivamAtmA tu bhavennizcitaH tyajeddehaM na khalu dharmazAsanam / taM tAdRzaM na pracAlayantIndriyANi upayad vAtA iva sudarzanaM girim / / (18) inveva saMpatsiya buddhimaM naro AyaM uvAyaM vivihaM viyANiyA / vAyA amANaseNaM tiguttiguto jiNavayaNamahiTThinAsi // kAeNa ityevaM saMdRzya buddhimAn naraH AyamupAyaM vividhaM vijJAya / kAyena vAcAtha mAnasena triguptigupto jinavacanamadhitiSThet paDhamA rahabakkA cUliyA sammaThe / [] dazavekAlikasUtra - tti bemi - iti bravImi
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama rativAkyA cUlikA 276 sAghu ko ye indriyAM usI prakAra vicalita nahIM kara sakatI haiM, jisa prakAra ki vegavAlI gAMdhI sudarzanameru ko vicalita nahIM kara sakatI hai| (12) copAI - tAteM jJAnI ema vicAra, lAbha-alAbha hiye avadhAra / Moto mana vaca tana kI gupati kareya, jinavAnI kA Azraya leya // nija Atama meM aba pira hohu, saMjama teM mata bhUla calehu / mAnuSa bhava ko lAhA lehu, avicala zivapada zIghra hI leha // artha - isa prakAra buddhimAna manuSya samyak paryAlocana kara tathA vividha prakAra ke lAbha aura unake sAdhanoM ko jAnakara mana vaca kAya gupti se gupta (surakSita) hokara jina vacanoM kA Azraya leve / aisA maiM kahatA hUM / prathama rativAkyA cUlikA samApta / !!
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ viiyA vivittariyA cUliyA (1) mUla- cUliyaM tu pavakkhAmi suyaM kevalibhAsiyaM / jaM suNitu saputrANaM ghamme uppajjae mii|| saMskRta- cUlikAM tu pravakSyAmi zrutAM kevalibhASitAm / yAM zrutvA sapuNyAnAM dharme utpadyate matiH // (2) mUla aNusoya : paThie bahujaNammi paDisoyaladdha lakkheNaM / paDisoyameva appA dAyavvo hou kAmeNaM // saMskRta- anuzrota. prasthite bahu jane pratisroto labdhalakSyeNa / pratisrota evAtmA dAtavyo bhavitukAmena // aNusoya suho logo paDisoo Asavo suvihiyANaM / aNusoo saMsAro paDisoo tassa uttaaro|| saMskRta- anusrotaH sukho lokaH pratisrotaH AsravaH suvihitAnAm / anusrotaH saMsAraH pratisrotastasyottAraH // 280
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya viviktacaryA cUlikA caupAI- aba maiM kahUM cUlikA sAra, jo jina-bhASita jJAna-bhaMDAra / suna kara jise puNya-dhara jIva, dharma meM dhArai matI atIva / / artha-maiM kevalI jinadeva bhASita aura AcAryoM se sunI cUlikA ko kahUMgA, jise sunakara puNyavAna jIvoM kI dharma meM buddhi utpanna hotI hai / caupAI- bahu jana viSaya-bhoga-anukula, gamana kareM lakSya-pratikUla / jaba jana viSaya-moga-pratikUla, gamana kareM pAveM bhava-kUla / / arSa-adhikatara loga srota ke (bhoga-mArga ke) anukUla prasthAna (gamana) kara rahe haiM kintu jo mukta honA cAhanA hai jise pratisrota (viSaya-bhoga ke pratikUla) mArga meM gamana karane kA lakSya prApta hai, jo viSaya-bhogoM se virakta ho saMyama kI ArAdhanA karanA cAhatA hai, use apanI AtmA ko srota ke pratikula le jAnA cAhie arthAt viSaya-bhogoM meM pravRtti nahIM karanI caahie| caupAI- sukhI hoMya jana bhoga subhoga, sukhI hoMya jAnI tapa-yoga / bhoga-yoga bAr3he saMsAra, tapoyoga se ho bhava-pAra // artha-jana-sAdhAraNa srota ke anukUla calane meM sukha mAnate haiN| kintu jo suvihita sAdhu haiM ve tapa sAdhanA rUpa pratisrota calane meM sukhI hote haiM / Asrava (indriya-vijaya) pratisrota hotA hai / anusrota saMsAra hai (janma-maraNa kI paramparA hai) aura pratisrota usakA utAra hai arthAt janma-maraNarUpa saMsAra se pAra honA hai| 281
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 dazavakAlikasUtra (4) mUlatamhA AyAra parakkameNa saMvarasamAhibahuleNaM / cariyA guNA ya niyamA ya hoti sAhUga bavvA / saMskRta- tasmAdAcAraparAkrameNa saMvarasamAdhibahulena / caryA guNAzca niyamAzca bhavanti sAdhUnAM draSTavyAH // mUla aNieyavAso samuyANacariyA annAyacha pArikkayA ya / appovahI kalaha vivajjaNA ya vihAracariyA isiNaM pasatthA / aniketavAsaH samudAnacaryA ajJAtoJchaM pratiriktatA ca / alpopadhiH kalahavivarjanA ca vihAracaryA RSINAM prazastA / saMskRta-- iNNa omANa vivajjaNA ya osanna vigahaDamalapANe / saMsaTThakappeNa carejja bhikkhU tajjAyasaMsaTTha jaI jaejjA // saMskRta- AkIrNAvamAnavivarjanA cotsannadRSTAhatabhaktapAnam / saMsaSTa kalpena cared bhikSustajjAtasaMsaSTe yatiryateta / /
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya viviktacaryA cUlikA (4) caupAI- jo cAra parAkamavata, saMvara sAdha samAdhi lagaMta / puni guNa-niyamoM meM rata raheM, pariSaha dukha ve saba hI saheM / ____ arSa-isalie vratAcaraNa meM parAkrama karane vAle, saMvara meM sadA samAdhi rakhane vAle sAdhuoM ko muni-caryA ke guNoM aura yama-niyamoM kI ora dekhanA cAhie / caupAI- ghara taji aniyata-vAsa karAya, bahu ajAna ghara bhikSA lAya / upadhi alpa, ekAnta-nivAsa, kalaha chor3a vicara RSi khAsa // marSa-aniketa-nivAsa (gRha-vAsa kA tyAga kara aniyata ghara meM rahanA), samudAnacaryA (aneka kuloM se bhikSA lenA), ajJAta kuloM se bhikSA lenA, ekAnta-vAsa karanA, upadhi (vastra-pAtra Adi) kA alpa rakhanA aura kalaha kA tyAga karanA, yaha vihAracaryA (jIvana-pravRtti) RSiyoM ke lie prazasta hai| (6) caupAI- paMkti-bhoja kA arAna na leya, AkoraNa avamAna tajeya / ___ jo bAtA de so hI leya, asaMsRSTa kara-pAtra tajeya // artha-akIrNa (jahAM bahuta bhIr3a-bhAr3a ho aisA) bhojana, avamAna (jahAM ginatI se adhika khAne vAloM kI upasthiti ho, arthAt bhojyasAmagrI kama ho aura khAne vAle adhika hoM, aisA) bhojana kA vivarjana kare, dRSTasthAna se lAye gaye bhakta-pAna kA grahaNa sAdhuoM ke lie zreSTha hai, saMsRSTa hAtha aura pAtra se bhikSA leve| arthAta jo hAtha yA pAtra dAla Adi se lipta ho, usI hAtha yA pAtra se AhAra leve / dAtA jo vastu de rahA hai, usI se lipta hAtha yA pAtra se bhikSA lene kA sAdhu yatna kre|
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 dazavakAlikasUtra mUla- amajjamaMsAsi amaccharIyA abhikkhaNaM nivigaI gayA ya / abhikkhaNaM kAussaggakArI samAyajoge payao havejjA / / saMskRta- amadyamAMsAzI amatsarI ca abhIkSNaM nirvikRtiM gatazca / abhIkSNaM kAyotsargakArI svAdhyAyayoge prayato bhavet / / sUla na paDinnavejjA sayaNAsaNAI sejjaM nisejjaM taha bhattapANaM / gAme kule vA nagare va dese mamattabhAvaM na kahiM pi kujjA / / na pratijJApayecchayanAsanAni zayyAM niSadyAM tathA bhaktapAnam / / grAme kule vA nagare vA deze mamatvabhAvaM na kvacitkuryAt // saMskRta- gihiNo veyAvaDiyaM na kujjA abhivAyaNaM vaMdaNa pUyaNaM ca / asaMkilijeMhi samaM vasejjA muNI carittassa jo na hANI / / saMskRta- gRhiNo vaiyAvRtyaM na kuryAdabhivAdanaM vandanaM pUjanaM ca / asaMkliSTaH samaM vasenmunizcAritrasya yato na hAniH / / mUla na vA labhejjA niuNaM sahAyaM guNAhiyaM vA guNo samaM vA / ekko vi pAvAI vivajjayaMto viharenja kAmesu asjjmaanno||
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya viviktacaryA cUlikA 285 (7) caupAI- maya-mAMsa-syAgI munirAya, vikRti-rahita bhojana cita lAya / puni puni kAyotsarga kareya, dhyAna, zAstra-svAdhyAya kareya // artha-- madya-mAMsa kA abhojI sAdhu bAra-bAra vikRtiyoM (dUdha, dahI Adi) ko na khAye, mAtsarya-rahita rahe, bAra-bAra kAyotsarga kare tathA svAdhyAya aura dhyAnayoga meM prayatnazIla rhe| caupAI- vicarata sAdhu na zapatha karAya, gRhijana ko aisA batalAya / mAsana-zayana na para ko doje, jaba lauTU taba mujhako doje / prAma nagara kula deza-maMjhAra, mamatA bhAva na rakhe lagAra / ni:spRha bhAva rakha kare vihAra, vItarAgatA hiya meM dhAra // arSa- sAdhu vihAra karate samaya gRhastha ko aisI pratijJA na dilAve ki yaha zayana, Asaya, upAzrama Adi jaba maiM lauTakara AUM, taba mujhe hI denA (aura ko mata denA) / isI prakAra bhaktapAna bhI mujhe hI denA, aisI pratijJA bhI na karAve / grAma, kula, nagara yA deza meM kahIM bhI mamatA-bhAva na rkhe| copAI- gehI kA abhivAdana vandana, vaiyAvRtya kare nA pUjana / paleza-rahita santoM ke saMga, vidharaM jyoM vrata rahe abhaMga / / artha-sAdhu gRhastha kA vaiyAvRtya na kare, usakA abhivAdana, (svAgata), vandana aura pUjana na kare / muni ko sadA saMkleza-rahita sAdhuoM ke sAtha rahanA cAhie, jisase cAritra kI hAni na hove| (10) caupAI- bahuguNi, sama-guNi nAhiM milAya, to ekAko sAghu rahAya / vicaraM pApoM se rahi dUra, saMyama-rata rahakara bhara-pUra // arSa-yadi kadAcita apane se adhika guNI athavA apane samAna guNavAAla
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 dazavakAlikasUtra saMskRta- na vA labheta nipuNaM sahAyaM guNAdhikaM vA guNataH samaM vaa| eko'pi pApAni vivarjayan viharetkAmeSvasajjana // mUla saMvaccharaM cAvi paraM pamANaM vIyaM ca vAsaM na tahiM basejjA / suttassa maggeNa carejja bhikkhU suttassa attho jaha ANaveha // saMskRta - saMvatsaraM vApi paraM pramANaM dvitIyaM ca varSa na tatra vaset / sUtrasya mArgeNa cared bhikSa : sUtrasyAoM yathA jJApayati / / (12) jo puvattAvararattakAle saMpikkhaI appagamappaeNaM / ki me kaDaM kiM ca me kiccasesaM ki sakkaNijjaM na samAyarAmi // saMskRta- yaH pUrvarAvApararAtrakAle saMprekSate AtmakamAtmakena / kiM mayA kRtaM kiM ca me kRtyazeSaM ki zakanIyaM na samAcarAmi / / bhUla-. ki me paro pAsai kiM va appA ki vAhaM khaliyaM na vivajjayAmi / icceva sammaM aNupAsamANo ____ agAgayaM no paribaMdha kujjA / kiM mama paraH pazyati kiM vAtmA kiM vAhaM skhalitaM vivarjayAmi / ityevaM samyaganupazyan __ anAgataM no pratibandhaM kuryAt / / saMskRta
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya viviktacaryA cUlikA 287 nipuNa sAthI na mile to pApakarmoM kA parihAra karatA huA aura kAma-bhogoM se anAsakta rahatA huA sAghu akelA hI vihAra kare / (11) mAsa adhika jahaM vAsA hoya / caumAsA na tahAM puni kare || caupAI - caumAsA ika pUrA doya mAsa antara vina hoya, kare, artha - jina gAMva yA nagara meM muni varSAkAla meM cAra mAsa aura zeSa kAla meM eka mAsa raha cukA ho, do cAturmAsa aura do mAsa kA antara kiye binA muni ko nahIM rahanA cAhie / sAghu sUtra ( Agama) mArga se cale aura sUtra kA artha jaisI AjJA de, usI prakAra se cale / (12) caupAI -- pUraba aura apara nizikAla, AtmAlocana kare saMbhAla / kInA kyA karanA kyA zeSa rahA pramAda-vaza mujha se zeSa || artha - jo sAghu rAtri ke pahile aura pichale pahara meM apane Apa apanA Alocana karatA hai ki maiMne kyA kiyA aura kyA kArya karanA zeSa hai / vaha kauna-sA kArya hai, jise maiM kara sakatA hUM, para pramAda-vaza nahIM kara rahA hUM / (13) copAI - lavaM anya kyA mero bhUla, dekhUM yA apanI hI bhUla / kauna cUka maiM tajI na abaloM, yoM vicAra aba to maiM saMbhaloM // Age kA nidAna naha kare, vartamAna mamatA parihare / nindA gaharA muni nita kare, zAntabhAva rakha nita hI vicare // artha - kyA mere pramAda ko koI dekhatA hai, athavA apanI bhUla ko maiM svayaM dekha letA huuN| vaha kaunasI cUka hai, jise maiM nahIM chor3a rahA hUM ? isa prakAra bhalI-bhAMti se Atma-nirIkSaNa karatA huA sAdhu anAgana kA pratibandha na kare, arthAt na asaMyama meM baMdhe aura na Age ke lie nidAna kare /
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 - mUla saMskRta - mUla - saMskRta mUla saMskRta (14) jatyeva pAse kaha duppauttaM kAeNa vAyA adu mANaseNaM / tattheva dhIro paDisAharejjA Aio khippamiva kkhalINaM // yatra va pazyetkvaciduSprayukta kAyena vAcA'tha mAnasena / tatrava dhIraH pratisaMharedAkIrNakaH kSipramiva khalinam // (15) joga jir3a diyassa dhimao sappurisassa niccaM / jasseriyA tamAhu loe febuddhajIvI so jIvai yasyezA yogA jitendriyassa dhRtimataH tamAharloke satpuruSasya nityam / pratibuddhajIvinaM sa jIvati saMyamajIvitena || saMjamajIvieNaM // (16) appA khalu sayayaM rakairoat savvadiha susamAhihi / arakkhio jAipahaM uvei surakkhio savvaduhANa muccai // dazavaikAlikasUtra = AtmA khalu satataM rakSitavyaH sarvendriyaiH susamAhitaiH / arakSito jAtipatha mupaiti surakSitaH sarvaduHkhebhyo mucyate // viiyA vivita cariyA cUlikA sammattA | -tti - iti bravImi
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya viviktacaryA cUlikA (14) mana vaca kAya kuvRtti labeya, turata sAdhu mana meM saMbhaleya / khIMcata jAti - azvalagAma, sAvadhAna cAle sulalAma // artha - jahAM kahIM bhI mana, vacana aura kAyA ko duSpravRtta hotA huA dekhe, to dhIra vIra sAdhu ko turanta vahIM saMbhala jAnA cAhie / jaise ki uttama jAti kA ghor3A lagAma ko khIMcate hI saMbhala jAtA hai / caupAI caupAI - - (15) jisake aisA yoga rahAya, sAvadhAna so muni kahalAya / saMyama se jIvita vaha rahe, dhIra jitendriya usako kaheM // artha - jisa jitendriya, dhairyavAn satpuruSa kI yoga sAdhanA isa prakAra kI hotI hai, vaha loka meM pratibuddhijIvI kahA jAtA hai aura vahI saMyamI jIvana ke sAtha jItA hai / (16) nija Atama meM tana mana dhare / surakSa // dUrahi raho / janma-maraNa pAve asurakSa, vulase chUTa yAteM muni, saMyama-rata raho, viSaya-bhogata jisase hove ber3A pAra, pahu~co ziva sukha ke AgAra // sadA laupAIM - hoya jitendriya rakSA kare, 16 289 artha - ataeva indriyoM ko apane vaza meM karake sAdhu ko apane AtmA kI sadA rakSA karanI caahie| kyoMki arakSita AtmA jAti-patha (janma-maraNa ke mArga ) ko prApta hotA hai aura surakSita AtmA saba duHkhoM se mukta ho jAtA hai / aisA maiM kahatA hUM / dvitIya viviktacaryA cUlikA samApta /
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasahAra caupAI- svAmi sudharmA gati je ahaI, nija suziSya baMbU ko kahaI / jo kachu sunyo vIra jina pAhIM, so hoM kahIM aura kachu maahiiN| zikhariNI ahiMsA siddhAntaM yadi sujana kAntaM bhavi-hitaM, guNAnAmAgAraM sukhaba matisAraM havi ghRtam / munInAmAcAraM vimalamaticAra sucaritaM, tato boSAtItaM sugatiramaNI taM barayati / prantha-paricaya dohA- barAvakAlika sUtra meM, Alyo muni-AcAra / mAMti-mAMti mAsita kiyo, saMjati ko vyavahAra // 1 // 'sajjamava' ganivara sughara, nija suta 'manika' nihAra / alapa Ayu SaTamAsa lakhi, Agama nirati apAra // 2 // sUtra anya ko mathi kari, saMta - paMca * navanIta / kAr3hi par3hAyo sutani koM, rahyo sugahi muni-rIta // 3 // mana hI rAkhyo bhAva saba, pitA pUta ko pyAra / jaba vA sutane tanu tajyo, bahI nayana - jala - dhAra // 4 // taba saba sAvuni ne kahA, 'nAya, kahA yaha bAta' ? taba ganineM paragaTa kahI, huto yaha tanu - jAta // 5 // taba sAni vinatI karI, 'nAtha, kaho ki na Apa / rakhate unako lAr3a se, yaha hama-mana ati tApa' // 6 // taba ganivara aise kahI, 'hama jo karata prakAsa / hoto tumare pyAra te, vAko kAja vinAsa' // 7 // 290
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasaMhAra 291 binu saMbana sevana kiye, bina tapa kone tAta ? kyoM kaTate bAke karama, neka vicAraha bAta' // 8 // taba sabane aise kahI-'dhanya dhanya - prabhu bApa // bhava-bhaya - maMjana - hAra ho, Apahi sAMce bApa // // aise bayA- nidhAna * kRta, yaha Agama ko sAra / saMta puruSa dhArana karata, turata lahata bhava-pAra // 10 // saMgati ke vyavahAra ko hai yaha uttama paMpa / 4 gRhastha hU jo gahai, sahaja bahai sata-paMca // 11 // hisAdika puraguna taje, maja sakala guna sAra / / sarala vinaya-saMjuta rahe, lahai avasa bhava-pAra // 12 // bhASA patrakAra kA nivedana so prAkRta meM pATha hai, TIkA TavA aneka / baba bAnI ke padani meM, aba laga huto na eka // 1 // zrIyuta mizrImalla muni, mosoM Ayasu bIna / taba maiM Agama-vacana gahi, paba-racanA yaha phona // 2 // kaluka pATha anusAra hai, bhalI bhAMti anuvAda / kahU~ kachuka vistAra kari, sahana gayo ata-svAda // 3 // sAra bhAva sarabata gayo, visama badyau kachu nAhiM / caka hoya so kari kRpA, sAghu sudhArahiM tAhi // 4 // upAdhyAya zrI Atma muni-tilaka-mASya kRta eka / tAke adhika adhAra soM, viracyo sahita viveka // 6 // gagana naMda vidhi iMdu para, dIpAvali dina pAya / jodha nagara meM yaha banyo, mAravAra ke mAMga // 6 // prAma kucerA-vAsi huM mApura amRtalAla / 'bhASA - bhUSaNa' tina karI, chaMdobaDa rasAla /
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavakAlika ke mUla padoM va hindI padyoM kA vivaraNa adhyayana nAma adhyayana patra saMkhyA adhyayana nAma adhyayana paca saMkhya 1 dramapuSpikA 5 9 vinayasamAdhi prathama uddezaka 17 2 zrAmaNyapUrvaka , dvitIya uddezaka 23 3 kSullakAcAra kathA 15 , tRtIya uddezaka 15 SaDjIvanikA padya saH " pica sU0 7 5 piNDaSaNA prathama uddezaka 1.0 10 sa bhikSa , dvitIya uddezaka 50 prathama rativAkyA cUlikA mahAcAra kathA vAkya-zuddhi AcAra-praNidhi dvitIya viviktacaryA " caturtha uddezaka (gadya sU0 7 gadya sU0 18 57 ___ saMkhyA chanda nAma dohA caupAI hindI para saMkhyA krama 182 15 235 16 17 chanda nAma poTaka mAryA mAlinI upendravajA motiyAdAma mm kavitta " r ur vetAla 1 20 6 21 . 22 . soraThA sarvayA chappaya nArAca paddharI tomara arilla dra tavilambita tribhaMgI zikhariNI viyoginIvat 2 23 12 24 . harigItikA gopikAgItivata rolA vasantatilakA lAvaNIvat jihiteM anya 1 27 kula-518 paca 262
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghaNeza, subhASita pAribhASika zabda-koza
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zavaikAlika ke subhASita 1 dhammo maMgalamukkiTTha / 2 acchaMdA je na bhujaMti na se cAitti buccai / 3 sAhINe cayai bhoe se hu cAi tti vuccai / 4 paDhamaM nANaM tao dayA / 5 soccA jANai kallANaM soccA jANaDa pAvagaM / 6 dullahA hu muhAdAI muhAjIvI vi dullahA / 7 kAle kAlaM samAyare / 8 alAbho tti na soejjA, tavo tti ahiyAsae / e adINo vittimesejjA 10 ahiMsA niuNaM diTThA savvabhUesa saMjamo / 11 je siyA sannihI kAme gihI pavvaie na se / 12 mucchA pariggaho vRtto / 13 saccA vi sA na vattabvA jao pAvassa Agamo / 14 vaejja buddha hiyamANulomiyaM / 15 miyaM bhAse / 16 AsurattaM na gacchejjA / 17 dehe dukkhaM mahAphalaM / 18 suyalAbhe na majjejjA / 16 se jANamajANaM vA kaTTu AhammiyaM payaM / saMvare khiSpamappANa bIyaM taM na samAyare // 20 aNAyAraM parakamma neva gUhe na niNhave / 21 jarA jAva na pIlei vAhI jAva na vaDDhaI / jAvidiyA na hAyaMti tAva dhammaM samAyare // 265 101 22 23 4|10 4|11 5 / 1 / 100 5 / 224 5 / 26 5 / 2 / 26 68 6118 7 / 11 756 816 825 827 8130 8 / 32 832 8 / 35
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 dazavakAlata 8.46 22 kohaM mANaM ca mAyaM ca lohaM ca pAvavaDaNaM / bame cattAri dose u icchaMto hiyamappaNo / 8.36 23 koho pII paNAsei mANo viNayanAsaNo / mAyA mittANi nAsei loho svvvinnaasnno|| 837 24 uvasameNa haNe kohaM, mANaM maddavayA jiNe / mAyaM cajjavabhAveNa, lobhaM saMtosao jiNe // 8.38 25 rAiNiesu viNayaM uje / 8.40 26 nidaca na bahumannejjA / 8.41 27 bahussuyaM pjjuvaasejjaa| 8.43 28 apucchio na bhAsejjA bhAsamANassa aNtraa| 46 26 piTThimaMsaM na khAejjA / 8 / 46 30 diLaM miyaM asaMdiddha paDipuna viyaM jiyaM / ayaMpiramaNunviggaM bhAsaM nisira attavaM / / 848 31 AyArapannattidharaM diThivAyamahijjagaM / vaivikkhaliyaM naccA na taM uvahase muNI // 32 kujjA sAhUhiM sNthvN| cA52 33 na yAvi mokkho guruhiilnnaae| 34 sussUsae aayriymppmtto| 6 / 1 / 17 35 dhammassa viNao mUlaM / 62 / 2 36 asaMvibhAgI na hu tassa mokkho| 2 / 22 37 muhuttadukkhA hu havaMti kaMTayA aomayA te vi to suuddhraa| vAyAduruttaNi duruddharANi verANubaMdhINi mahanmayANi // 37 38 guNehi sAhU aguNehisAhU / 6311 36 suyaM me bhavissai tti ajjhAiyavvaM / sU0 6 / 415 40 egaggacitto bhavissAmi tti ajjhAiyavvaM / sU0 6 / 45 41 nijjaraThyAe tavamahiDhejjA / sU0 6 / 46 42 vaMtaM no pddiyaayii| 101 43 attasame manejja chppikaae| 1015 44 neya vuggahiyaM kahaM kahejjA / 10 / 10 45 puDhavi-same muNI hvejjaa| 46 attANaM na smukkse| 1018 47 maNuyANa jIviekusaga jalabiMdu caMcale / cU0 sU0 1116 48 caejja dehaM na u dhammasAsaNaM / cU0 1117 10113
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUla zabda ahabhUmi aDavAya akkhoDa agaMdhana (sarpa) aciyatta ajjhoyara aNA iSNa aNAinna aNimisa hi aNujANa anussina aNohAiva annAyau cha apaThi arai pAribhASika zabda koza sthala 5 / 1 / 24 sU0 4 / 11 " 4 / 16 26 5 / 1 / 17 51/52 3|1|10 72 5 / 1 / 73 10 / 13 6 / 14 52 21 ca0 101 hindI artha vaha sthAna jahAM para bhikSuoM kA jAnA manA ho / nAza karanA, viyukta karanA / thor3A yA eka bAra jhAr3anA / vaha sAMpa jo vamana kiye (kATe gaye) viSa ko maMtravAdI dvArA prerita kiye jAne para bhI vApisa nahIM cusatA, bhale ho agni praveza karanA par3e / aprItikara yA apratItikara vaha bhojana jo gRhastha dvArA muni ke nimitta adhika pakAve | sAdhuoM ke yogya nahIM karane vAle kAryaM / jisakA AcaraNa nahIM kiyA gayA / ananAsa phala / chala - rahita anumodana karanA / agni dvArA nahIM ubAlA gayA / saMyama se bAhara nahIM gayA huA / apanA paricaya diye binA aparicita gharoM se thor3I-thor3I bhikSA lene vAlA / | 6|3|4 10 / 16 5 / 1 / 13 utsukatA - rahita / 8 / 37 arati mohanIya ke udaya se utpanna hone vAlI mAnasika aprIti / 267
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 mallIna-palINa-gutta aviheDama asapara asaMvimAgi asaccamosA masatya pariNaya dazavakAlikasUtra 8 / 40 indriya aura mana se saMyata / 110 aviheThaka, dUsaroM kA tiraskAra nahIM karane vaalaa| 7.33 asaMstRta, phala-bhAra dhAraNa karane meM asamartha / 6 / 2 / 22 sadharmA zramaNoM ko bhakta-pAna kA samucita vibhAga nahIM karane vaalaa| 73 asatyAmaSA, vyavahArabhASA, jo na satya ho aura na asatya, aisI AmaMtraNI, AjJApinI bhaassaa| 5 / 1 / 23 vaha vastu-jisakI sacittatA kisI virodhI vastu dvArA naSTa na huI ho| 5 // 198 asUpika, vyaMjana rahita / 14 yathAkRta, gRhastha dvArA apane lie banAyA gayA bhojana / cU0 2 / 14 AkIrNaka, uttama jAti kA ghodd'aa| 36 AturasmaraNa, Atura avasthA meM pahale bhoge hue bhogoM kA smaraNa krnaa| 7.56 AnulomikA, anukUla bhASA / cU0 111 zIghraghAtI roga / 5 / 2 / 34 AyatArthI, mokSArthI / 6 / 2 / 4 bhAcAra-gocara, kriyA-kalApa / 5 335 16.53 Adi bhadrAsana, binA takiye kA Asana / ahAgara Ainsama bAurassaraNa ANulomiyA AyaMka Apachi mAyAra-goyara AsaMdI bhAsaba 1105 Asrava, kamoM kA mAtmA meM aanaa| AsAyaNA bAsAlaya Ahiyaggi cu0 2-3 indriya-vijaya-yukta-pravRtti / 9 / 12 Adi guru kA apamAna, asabhya vyavahAra / 6 / 53 AzAlaka, takiyA vAlI kursii| 6 / 111 AhitAgni, agni kA upAsaka, agni ko 31 sadA prajvalita rakhanevAlA brAhmaNa / 5165 IMTa kA ttukdd'aa| cU0 11 itvarika, alpakAlika / 5 / 28 aipithikI, gamanAgamana-sambandhI pratikramaNa kriyA / ihAla ittariya hariyAvahiyA
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa : zabdakoSa 261 ihaloga uMcha ukkaTTha ukkA uttiga ubagaboNI uhasiya uppilovagA ummiya unbheiya uvavanna ubahi ussakkiyA ussiciyA 843 Adi ihaloka, vartamAna jIvana / S8.23 nAnA gharoM se liyA huA thor3A AhAra / 110 / 17 5 // 1 // 34 phaloM ke sUkSma khaMDa, pattoM ke ttukdd'e| sU0 4 / 20 ulkA, vaha jyotipiMDa jisake girane ke sAtha camakatI rekhA dikhAI detI hai| 51156 zapa kIr3I nagarA, jantu vizeSa / 7 / 27 udakadroNI, jala kI kuNddii| 312 Adi sAdhu ke uddeza se banA AhAra / 7.39 dUsarI nadiyoM dvArA jisakA vega baDhe aisI ndii| sU0 46 bhUmi ko phor3akara nikalane vAlA jIva / 6 / 13 samudra ke pAnI se banA namaka / 6 / 2 / 5,6 rAjA Adi kI savArI meM kAma Ane vAlA vAhana 6 / 21 Adi vastra, pAtrAdi upakaraNa / 51166 jalate hue cUlhe meM Idhana DAlakara / 5 / 163 adhika bhare pAtra meM se kucha nikAlakara / (sh|25 ucca, aizvarya-sampanna / / 7 / 35 Upara uThA huaa| 5 / 2 / 48 bher3a ke samAna gaMgApana / 13 Adi AhAra Adi kI khoja karanA / 5 / 1136 Adi nirdoSa bhakta-pAna / cU0 sU0 111 nIca manuSya / cU0 216 vaha jomanavAra- jisameM thor3e logoM ke lie bhojana banAyA gayA ho aura khAnevAle adhika A jaaveN| 5 // 1063 Aga para rakhe pAtra ko nIce utAra kara / zaza63 aupaghAtika, coTa pahuMcAne vaalaa| 5163 agni para rakhe anna ko dUsare pAtra meM ddaalkr| sU0 46 upapAta janmavAle dev-naarkii| 5 / 114 avapAta, gaDDhA, utAra / / cU0 117 avasanna, nimagna, DUbA huaa| UsaDha elayamUyayA evaNA esaNiya bomajaNa omANa maoyAyariyA movaghAiya movattiyA movavAiya movAya mosanna
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 mAsa bhaviSThA. mahAvina ohAriNI kAyatinja kAlamAsiNI kAsava-nAliyA koyagaDa kuMDamoya phukkula kutati kummAsa phulalao phusIla kejja kola 1. saMghIya loNa khAima khANa bela gaMDiyA gaMNA (sarpa) gaMbhIravijaya ca 2 / 6 cu0 1 zlo0 6 sAvadhAnIpUrvaka dekhakara lAyA huA / sAghutva se patita / Re rAvaNI, nizcayAtmaka bhASA / 738 kAyatArya, tairakara pAra karane yogya / pUrNagarbhavatI | zrIparNI vRkSa kA phala / 5140 52 21 83 / 1 5 / 1 / 55 6 / 50 5 / 1134 cU0 1 zloka 7 5 / 1 / 68 853 6 / 58 10118 745 sU0 4 / 32 52 21 21 { cU0 2 / 14 5 / 1 / 47 Adi dazavekAlikasUtra krItakRta, sAdhu ke lie kharIdA huaa| kAMDe ke AkAra yA hAthI ke paira ke AkAra vAlA miTTI kA baratana / dhAnya- kaNa-yukta tuSa, bhUsA / kutRpti, duzcintA / 5 / 1 / 47 Adi 8 / 18 7 / 28 218 kulmASa, ur3ada / kulalakas, billI se / nindya AcaraNa vAlA / kreya, kharIdane ke yogya | ghuna / bera, bora / skandha, vRkSa kA tanA, jisase zAkhAeM nika latI haiM / sU0 4 / 8 skandhabIja, vaha vanaspati jisakA skandha hI bIja ho / khalina, ghor3e kI lagAma / khAdima, khAdya, khAjA Adi khAne ke yogya padArtha | sthANu kucha Upara uThA huA vRkSa kA kaTA ThUMTha / kSvela, zleSa, kapha / gaMDikA, aharana, airana / sAMpoM kI vaha jAti, jo vamana kiye viSa ko vApisa pI ( cUsa letA hai, gandhana kahalAtI hai / 6 / 55 U~ce chedavAlA / 1
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa : zabda-koza gala cU0 1 zlo0 7 vaMzI, machalI phaMsAne kA kaaNttaa| 8 / 11 gahana, vana, vRkss-nikuNj| gAma-kaMTana 10 / 11 grAma-kaMTaka, kAMToM ke samAna cubhane vAle indriya viSaya / gAyA-bhaMga 39 gAtrAmyaMga, zarIra kI mAliza / gihatara-nisemjA 25 ghara ke bhItara baiThanA, do gharoM ke bIca meM baitthnaa| gihi-mata 313 gRhAmatra, gRhastha kA varatana, pAtra / gujjaga 122 / 10 guhyaka, yakSa, deva / gujjhANucariya 7.53 guhyakAnucarita, AkAza / gocchaga sU0 4 / 23 pAtra DhAMkane ke vastra ko sApha karane kA vastra / goNa 5 / 1 / 12 baila / gobhi 7 / 19 gomAna , puruSa kI prazaMsA-sUcaka zabda / gobhiNI 716 gominI strI kI prazaMsA-sUcaka zabda / gorahaga 724 bl| ghasA 6 / 61 polI jamIna / caMgabera 728 kASTha pAtra, kATha kI pyaalii| cAuloga za175 cAvala kA dhovana / 1111. prItikara yA pratItikara / cullapiu 718 pitA kA choTA bhAI, kAkA, caacaa| chaviya 106 nimaMtrita kara / 651 hiMsA karanA / chaviDaya 7.34 phlii-yukt| chAya 17 jisake zarIra meM kazAghAta se ghAva ho gaye hoM, bhuukhaa| chAriya 5 / 17 kSAra-(rAkha) sambandhI / chivAr3I / 2 / 20 mUga Adi kI phlii|| cU0 1 zlo0 5 kSipta pheMkA huA, bandI kiyA huaa| 4 zlo0 11, 11 kSeya, hita / jaMtalaTThi 28 yaMtra-yaSTi, kolhU kI lakar3I, lATa / jaganissiya 8 / 26 jIva-rakSA meM tatpara / 195 vya
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 dazavakAlikasUtra pugamAyA musira sosaittA TAla tanjAyasaMsaTTha tattanipura tattaphAsupa tiriccha saMpAima tupaTa tegicchA 5 / 16 Adi yjny| 8 / 18 zarIra kA maila / 634 yApana, jIvana-nirvAha / 6 / 114 Adi jAti-patha, saMsAra / 5 / 113 yugamAtrA, cAra hAtha-pramANa / 551166 zuSira, polaa| cU0 1 sU0 1 sukhAkara / 7.32 komala phala, guThalI utpanna hone se pahilI avasthA kA phl| 26 tajjAtasaMsRSTa, sajAtIya dravya se lipta / 5 / 2 / 22 garma hokara ThaMDI huI vastu / 6 tapAkara nirjIva humA padArtha / 5 / 18 ur3akara A girane vAle choTe jantu / 5 / 170 kadda phala, tU baa| sU0 4 / 22 sonA, karavaTa lenaa| 3 / 4 roga kI cikitsA krnaa| S611 16 / 3 / 12 stambha, ahNkaar| kA 6 / 2 / 3 grvonmtt| 521115 ITa Adi se rokA huA dvAra / 3 / 3 dAMta ghonaa| 39 dAtuna krnaa| 521115 jala-gRha / gIlI miTTI, kiicdd'| // 136 7424 damya, damana karane ke yogya, bojhA Dhone ke yogy| 5 / 1 / 14 jaldI yA utAvala se calanA / 5 / 1 / 32 kar3achI, dAla Adi parosane kA cammaca / 15 // 1 // 35-36 5 / 2 / 31 darzita, dikhAyA huaa| 7.24 dohae, duhane ke yogya / 5 / 2 / 32 dustoSaka, jo sahaja meM santuSTa na ho| baMga piggala bantapahoyaNA bagamaTTiyA kuttosama
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghAya pariziSTa : zabda-koza duSparikata cU. 1 sU01 jisakA pratikramaNa na kiyA ho| dummaNiya __38 daurmanasya, khoTI manovRtti / durahidivya 64 duradhiSThita, durdhara / bugvihiya cu0 1 zloka 12 vidhi-vidhAna se pratikUla AcaraNa / bussenjA 8 / 27 sone kI viSamabhUmi / beha-paloyaNA 33 darpaNa Adi meM zarIra dekhnaa| 7.51 subhikSa / (420 ghaNa 19 jhAr3anA, hilaanaa| / 6 / 67 dhuvajogi 106 mana, vacana, kAya kI sthira pravRtti vaalaa| visIlayA 8 / 4. dhra va-AcaraNa, zIla ke aThAraha hajAra bhedoM kA pAlana / dhUmakeu za6 agni / dhUvatti 8 // 4. dhUmanetrI, dhUma pIne kI nalI, cilama / naMgala 7 / 28 lAGgala, hala / nat giya 7.18 nAtI, beTI kA beTA, ghevatA / nata NiyA 7 / 15 nAtinI, beTI kI beTI, ghevtii| nANApiTa 115 aneka gharoM se lAyA bhojana / nAlIya 3 / 4 pAsA DAla kara khelA jAnevAlA juA / lit 6 / 214 niyantraNa krnaa| nigAmasAI 4 / 26 kAla-maryAdA se adhika sone vaalaa| 3 / 11 indriya aura mana kA nigraha karane vaalaa| 8 / 32 mukara jaanaa| 7.57 jhaadd'kr| nippulAma 1116 nippulAka, nirdoSa / niryAta 5 / 2 / 37 nikRti, vaMcanA, maayaa| 32 nityAgra, nimaMtrita kara nitya diyA jAne vAlA 6 / 48 bhojn-paanaadi| mirAsaya 14 sU06 zlo04 nirAzaka, pratiphala kI AzA na rakhane vaalaa| nibbagyi 6 / 24 nipatita girA huaa| nisaMta 9 / 1 / 14 nizAnta, prabhAtakAla / nisira 8 / 48 bAhara nikaalnaa| nisohiyA zarAra niSIdhikA, svAdhyAyabhUmi / niyAga
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 dazavakAlikasUtra nissiya nihA nihuma nosA pairikkayA poma paMga paMsukhAra pakkhoDa pacchAkamma panjaya pajjiyA pahAgA paDimAya paDikucha paDiggaha 104 nizrita, Azrita / 108 saMcaya kraanaa| nizcala, sthira citta vaalaa| 21145 cakkI kA pATa / cU0 2 / 5 pratiriktatA, ekAntatA / / 2 / 16 pratoda, cAbuka / 7 / 12 paMDaka, napuMsaka / 308 Upara kA khAra, nonI mittttii| sU0 4 / 19 bAra-bAra jhttknaa| 5 / 135 sAdhu ko bhikSA dene ke bAda sacitta jala se 6 / 52 hAtha dhonA Adi kArya / 7 / 18 paradAdA, paranAnA / 7 / 15 paradAdI, prnaanii| cU0 1 0 1 patAkA, patavAra / 101 vApisa pInA (vApisa lenA) 5 / 1 / 17 niSiddha / 127 Adi pratigraha, grahaNa krnaa| 5 // 1136 5 / 1138 6 / 33 pratIcIna, pazcima dizA-sambandhI / 21028 Adi niSedha krnaa| cU0 1 sU01 vApisa pInA yA vApisa lenaa| 5 // 1 // 25 pratilekhana karanA, nirIkSaNa karanA / 5 / 2 / 5 cU0 2 / 2 / 3 pratisrota, bhoga-virakti / 5 / 1256 panaka, kAI, sAdhAraNa nigodiyA jIvavAlI 8 / 11 vanaspati / 7 / 45 paNya, becane yogya vastu / 7 / 37 paNyArtha, svArthasiddhi ke lie apane prANoM ko khatare meM DAlanevAlA, yA prANoM kI bAjI lagAkara beMca-kharIda krnevaalaa| 5 // 118 bolnaa| lenaa| pariccha paDiNa paDimAiksa paDiyAiyaNa parileha paDisoya paNaga paNiya paNiya
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa : zabda-koSa 305 pameila payattalaThTha payAvaMta paragya pavIla pANahA pANipanjA 7/22 prsaad| 742 prayatna se sundara kiyA gayA / sU0 416 bAra-bAra sukhAtA huaa| 7 / 43 parAya, bahumUlya / 4 sU0 16 nicodd'naa| 304 upAnaha, juutaa| 7 / 37 prANipeyA, taTa para baiThe prANiyoM ke dvArA pIne yogya jala vAlI ndii| 5 // 1 // 55 sAdhu ko dene ke lie udhAra liyA anna-pAna / 7 / 32 pAkakhAdya-bhUse Adi meM rakhakara pakAne ke bAda khAne yogya phala / 8 / 43 paratra, prlok| 5 / 1 / 18 prAvAra, kambala Adi or3hane kA vastra / 7 / 15 pitRsvasA, pitA kI bahina, bunaa| 647 annapiMDa, bhojana / pAminca pAyakhajja pAvAra piussiya piDa (51 // 33 piSTa, aattaa| piTTha piTiThamaMsa piNNAga piyAla pihukhajja pihujaNa / 2 / 22 8 / 46 cuglii| / / 22 tila-sarasoM Adi kI khlii| 5 / 2 / 24 ciroNjii| 7.34 pRthukhAdya, civar3A banAkara khAne yogya / cu0 1 zlo0 13 sAdhAraNa manuSya / 4|suu0 21 mora pNkh| 4|suu21 mor-picchii| 5 / 6 puruSakAritA, puruSArtha, udyoga / 5 // 1 // 32 puraH karma, bhikSA dene ke pUrva sacitta jala se / 653 hAtha Adi dhonA / 10 / 16 unmatta, pAgala / pihuNa pihuNahatya purisakAriyA purekamma pula 15 / / 22 pUrti, durgndh-yukt| pUikamma 5 / 1155 vaha bhojana Adi, jisameM sAdhu ke lie banAye bhojana Adi kA aMza milA ho|
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ poya poyaya porabIya (118 phaliha phANiya kuma bahudivya bahunivaTima bahuvAhara bahusaMbhUya dazavakAlikasUtra cU0 1 zlo0 4 pUjya / 5 / 171 pUpa, puaa| 2 / 4 prekSA, dRSTi / 8.53 pota, bccaa| 4|suu0 6 potaja, jarA-rahita utpanna hone vaalaa| 4 / 08 parva bIja, jisakI pora hI bIja ho, aise gannA aadi| 5 / 1167 phalaka, takhtA, kATha kA pATiyA / 1727 19 paridha, daravAje kA aagl| 65.1171 1 617 phANita, rAva, drv-gudd'| 4AsU0 21 phuuknaa| 7 / 18 bApa, pitaa| 7 / 52 balAhaka, megha / 5 / 173 bahuta bIja yA nsaa-jaalvaalaa| 7.33 guThalI vAlA phala / 7.36 adhikAMza bharA huaa| 17 // 33 jisa vRkSa ke adhika phala paka gaye hoN| 27.35 6 / 17 kRtrima namaka / 5 / 1173 bilva, bela kA phala / 22 / 24 vibhItaka, baheDA / 4|suu08 bIjaruha, bIja se hone vAlI vanaspari 7.34 bharjanIya, bhUnane ke yogya / 133 Adi bhakta, bhojn| 65 / 2 / 33 bhadraka, bhalA, zreSTha vyakti / 8 / 22 7 / 18 bhAgineya, bahina kA putra, bhAnajA / 7 / 15 bhAgineyA, bahina kI putrI, bhaanjii| 6 / 61 bhUmi kI darAra, phaTI huI jamIna / 7 / 33 bhUtarUpa, vaha vRkSa-jisake phaloM meM guThalI na par3I hii| 6 / 15 saMyama-maMga ke sthAna kA tyAgI / bihelaga bIyasaha manjima bhatta bhaddA mAiNenja mAiNajjA bhilugA bhUyatva bheyAyayaNavani
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa : zabda-koza mahaa maMca maM magadaMtiyA maNosilA malla mahaggha mahalla mahAgara mahiyA mahugAra mAula mAussiyA mAyaNNa mAlohaDa mihokahA mIsajAya mRNAliyA mummura muhAjIvI muhAbAI muhAlaya mUlaga mUlagattiyA 307 728 matika, boye hue bIjoM ko DhAMkane kA eka kASTha-upakaraNa, khetI kA eka aujAra / maMcAna / khATa / [51167 5 / 1 / 67 6 / 53 518 5 / 2 / 14, 16 5 / 1 / 33 312 mAlA / 7146 mahArghya, bahumUlya / 7/26 hA |1|16 4|suu0 16 5 / 18 115 7 / 16 7 / 15 523 5 / 2 / 26 bera Adi kA cUrNaM / mogare kA phUla, mAlatI - puSpa | manasila / 5 / 2 / 18 4 sU0 20 1 / 66 - 100 {xipice-198 {zAhaE 824 5 / 1 / 100 5 / 1 / 66 mahAna, bar3A-bUr3hA | mahAna AkAra, mahAna guNoM kI khAna / mihikA, kuharA, dhUara / 5 / 1 / 66 UparI maMjila se lAyA huA bhaktanpAna / 841 rahasyapUrNa yA ekAnta kI bAta / 5 / 1 / 55 bhauMrA / mAtula, mAmA / mAtRsvasA, mAM kI bahina, mausI / bhakta - pAnAdi kI mAtrA kA jAnakara / gRhastha va sAdhu ke lie mizrita pakAyA bhojana / kamala nAlikA | murmura, agnikaNa-yukta rAkha / nidAna yA Asakti-rahita jIne vAlA / phala kI icchA kiye binA denevAlA / maMtra-taMtrAdi kiye binA prApta / 5 / 2 / 23 mUlA, mUlI / 5 / 2 / 23 mUlI kI phAMka /
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 vazavakAlikAtra marega rasadayA rasaninjaTa rasaya rassi rAigiya rApiTa romAloNa layaNa lahassaga lAina sUsa 5 / 2 / 36 pahalI bAra khIMcA gayA mada / 4 sU0 23 rajoharaNa, ossaa| 7.25 dUdha dene vaalii| / 21 rasa-sahita / 4 sU06 rasa meM utpanna hone vAlA jIva / cU* 1 sU01 razmi, lagAma / 11 / 16 gupta sthAna / ra 725 hrasva, choTA / 584. rAlika, pUjya, dIkSA-jyeSTha / 3 323 rAjA kA AhAra / 38 khAna kA namaka / 851 ghr| cU0 1 0 1 laghusvaka, tuccha / 7.34 javaNIya, kATane ke yogya / 5 / 1 / 68 todd'naa| [4 sU0 18 25 miTTI kA ddhelaa| ra 38 Adi lavaNa, namaka / 6 / 63 lodhra eka sugaMdhita dravya / 5 / 1 / 22 bchdd'aa| 521151 kRpaNa, kaMjUsa / 52 / 1. vanIpaka, kRpaNa / 5 // 134 varNikA, pIlI mittttii| 39 vastikarma, enimA lenaa| 7.14 714 vRSala, zUdra, puruSa kA apamAna-sUcaka avyaya / 7 / 16 vaSalA, zUdrA, strI kA apamAna-sUcaka avyaya / 5 // 175 gur3a ke ghar3e kA dhoyA huA paanii| 6 / 5 vipula sthAnabhAgI, saMyamasevI / ___731 viTapI, vRkss| 22 / 18 palAza kA kanda, kSIra virAlI vanaspati / 4 gA / loNa lota baNimaya vaNImaga paNiyA vatyikamma vasula basulA pAraghoSaNa viulaTalANamA pirima birAliyA
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa : zabda-koSa visotiyA biyaNa vIyAveuNa behima sahakAla saMkama saMDi saMdhAya saMDima saMpara saMcAra saMpaNolliyA saMsaThakappa saMseima saMsehama sakkuli satyapariNaya sannira sannivesa sabIya, savIyaga samaddiyA sammucchima sarIsiva savijjavijjA 5119 4 sU0 11 {annel, clic 6 / 37 havA karane ke lie / 732 do Tukar3e yA phAMka karane ke yogya phala / 26 smRtikAla, bhikSA kA ucita samaya / 520114 pula, jala ko lAMghane ke lie rakhA kATha yA patthara / 7 / 36-37 saMskRti, bhoja, jImanavAra / 40 23 saMghAta, eka jagaha avasthAna / 5 / 1 / 12 bAlakoM ke khelane kA sthAna / 522 tRpta honA, nirvAha karanA / 8 / 17 vistara, bichonA / { hAzama 130 cU0 226 4 / sU0 6 5 / 1 / 75 5 / 1 / 71 4 / 04 se 8 citta-vilupti, saMyama se mana kA mur3anA / vidhuvana, paMkhA / 5 1 / 70 5 / 2 / 5 4 / sU0 8 226 sU0 4 / sU0 8 410 206 hilAkara / saMsRSTakalpa, bhojya vastu se lipta kar3achI Adi se AhAra lene kI vidhi / saMsvedaja, pasIne se utpanna hone vAlA jIva / saMsekima, ATe kA dhovana / zaSkuli, tilapapar3I / zastrapariNata, virodhI vastu ke dvArA acitta kI huI vastu / zAka-bhAjI | gAMva | bIja Adi daza avasthAoM se yukta vanaspati / mardana kara, kucala kara / binA bIja ke Ugane vAlI vanaspati / binA garbha ke idhara-udhara ke pudgala-paramANuoM ke sammelana se utpanna hone vAlA jIva / 7/22 sarIsRpa, sAMpa Adi peTa ke bala se sarakane vAle jIva / 6069 AtmavidyA kA jJAna /
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 sasaraksa sAima sANa sANI sAluya sAsavanAliyA siMgavera siMdhava siMvali silegga sihi sukhapuDhavI sukhAgaNi sukhobaga sunidivya sulaTTha suhaha dazakAlikasUtra / 4sU0 18 sacitta raja-yukta / 11 / 17 Adi 4sU0 16 Adi svAdima, svAda yukta mevA Adi padArtha / / 1 / 12, 22 zvAna, kuttaa| 716 apamAna-sUcaka zabda / 5 / 1 / 18 sana kI banI cika / 5 / 2 / 18 kamala kA kanda / 636 Adi sAvadya, pApa-yukta / 5 / 2 / 18 sarasoM kI nAla / 317 Adi zRMgabera, adaraka / 28 seMdhA namaka / 5 / 1173 sema kI phlii| 6 / 4 sU0 67 prshNsaa| 3 zikhi, agni / . 85 zastra-apariNata sacitta pRthvI / 4|suu0 20 dhUma aura jvAlA-rahita agni / 4|sU0 16 antarikSa jala / 7 / 45 bahuta acchA pakAyA gyaa| 7 / 41 bahuta sundr| 741 bahuta acchA haraNa kiyA huA / 8 / 25 subhara, alpa AhAra se tRpta hone vAla. 5 / 198 sUpika, masAledAra vyaMjana / 5 / 1 / 12 nv-prsuutaa| 315 sAdhu jisake ghara meM rahe usakA AhAra / sh|38 madirApAna kI Asakti, unmattatA / 5 / 1134 saurASTra kI miTTI, gopIcandana / 38 saMcala yA saMcura namaka / / 6 / 4 sambodhanArthaka avyaya / 26 jala meM utpanna hone vAlI vanaspati / 2183 hastaka (rumAla) mukhvstrikaa| 4|suu0 19 bhUmi ko bhedakara nikale jala-bindu / suiya senjAyara-piTa soMgyA soraThyiA sobaccala hatyaga harataNaga
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa :zabda-koza hassa-kuhama hAbha 7.16 mitra kA sambodhana / 7.16 strI kA sambodhana / 6.34 agni / 10 / 20 haMsAne ke lie kutUhala-pUrNa ceSTA krnevaalaa| 1835 kSINa honaa| 18 / 40 64 sU0 16 hima, pAlA, tuSAra / 16 1714 puruSa kA apamAna-sUcaka zabda / 116 7 / 16 strI kA apamAna sUcaka zabda /
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamAre matvapUrNa prakAzana aprApya 10) 1 zrI marudhara kesarI abhinandana graMtha 2 pANDava yazorasAyana (mahAbhArata) 3 zrI marudhara kesarI graMthAvalI bhAga 1 4 , bhAga 2 5 jainadharma meM tapa : svarUpa aura vizleSaNa 6 jIvana jyoti 7 sAdhanA ke patha para 8 pravacana prabhA 9 dhavala jJAna dhArA 10 pravacana sudhA 11 saMkalpa vijaya 12 sapta ratna 13 marudharA ke mahAna saMta 14 himmata vilAsa 15 siMhanAda 16 budha-vilAsa bhAga 1 17 , bhAga 2 18 zramaNa surataru cArTa 19 madhura paMcAmRta 20 takadIra kI tasvIra (zrIpAla caritra) 21 tIrthaMkara mahAvIra 22 karmagrantha (bhAga 1 se 6 taka) 2 cscccee6666 (presa meM zrI marudhara kesarI sAhitya-prakAzana samiti popaliyA bAjAra (byAvara)