________________
કલ્પના કરવાની જરૂર નહીં રહે. આમ કહીને તેમણે ત્રણ મુનિઓમાં સૌથી પછી થએલા ભાષ્યકારનું પ્રાધાન્ય સૂચવ્યું છે. ન વવાઃ II (૩-૩-૫૯) પર કંટ કહે છે કે વાર્તિકકાર પ્રમાણે એ નિષ્ઠાયામનિટ ત વચમ્ | વાળા પ્રમાણે , નૃચ, સુન વગેરમાં શુત્વ થાય છે. સૂત્રકાર પ્રમાણે ન વવ થી પ્રતિષધ થાય છે. પરંતુ અત્રકાર કરતાં વાર્તિકકાર વધુ પ્રમાણભૂત હોવાથી તેમના મત પ્રમાણે જ સુત્વે થશે કે નહીં તે જાણવું જોઇએ. નાગેશ કહે છે કે ભાષ્યકારે તેમનું પ્રત્યાખ્યાન નથી કર્યું તે તેમના અજ્ઞાનને કારણે નહી પરંતુ સ્ત્રકાર તેમના સમયે ઓછાં લક્ષ્ય જાયાં હતાં તેથી અને વાર્તિકકારનું તા કામ જ
સ્ત્રમાં કહ્યું હોય, ન કહ્યું હોય અથવા બરાબર ન કહ્યું હોય તેનો વિચાર કરવાનું છે.' ત્રહમૃગવૃg વિવV પત્રમાં ત્રા વગેરે ઉપપદ હોય તો જ હનું ધાતુને ભૂતકાળના અર્થમાં વિવધૂ લાગે છે અને તેમાંથી કોઇ ઉપપદ હોય ત્યારે દન ધાતુને વિવર્ પ્રત્યય જ થાય છે અન્ય કોઇ પ્રત્યય નહીં અમ દ્વિવિધ નિયમનું વિધાન છે, પરંતુ કાશિકાકાર વ.બીજા અહીં ચાર પ્રકારના નિયમ છે તેમ કહે છે. નાગેશ કહે છે કે એ ભાગથી વિરુદ્ધ છે તેથી સ્વીકારવા ન જોઇએ, કારણ કે સત્રકાર જે ભૂલી ગયા હોય અથવા જે તેમના ખ્યાલમાં ન આવ્યું હોય તે વાર્તિકકાર કહે અને તેમના ખ્યાલમાં ન આવ્યું હોય તે ભાષ્યકાર કહે છે. તેથી જ આ પાણિનીય વ્યાકરણને ત્રિમુનિ વ્યાકરણ કહે છે. ' આ બતાવે છે કે નાશ વગેરે ભાગ કા રને આપ્તતમ ગણે છે. પરંતુ જેમ જેમ પછી ના મુનિ તેમ તેમ વધુ પ્રમાણભૂત એ બાબતમાં પં.યુધિષ્ઠિર મીમાંસ કહે છે કે આધુનિક વિદ્વાનોની ચોત્તર મુનીનાં પ્રામાખ્યા એ કથન પ્રમાણહીન છે અને તે પ્રમાણે રવીકારીએ તો ભાષ્યકારની અપેક્ષાએ વાર્તિકકાર અને સ્ત્રકારને અને વાર્તિકકારની અપેક્ષાએ ત્રકારને મુર્ખ માનવા પડશે વગેરે વાસ્તવમાં થોત્તર વગેરે વૈયાકરણાની પરંપરાગત માન્યતા છે અને અને તે દ્વારા પત્રકારના પ્રક વંયાકરણોની શ્રદ્ધયતા બતાવવામાં આવે છે. સ્ત્રકાર તેમનાથી ઉતરતા છે કે અશ્રદ્ધય કે અલ્પશ્રદ્ધેય છે એમ સચવામાં નથી આવતું તેથી જ આ પાણિનીય વ્યાકરણ ત્રિમુનિવર કહેવાય છે. અર્થાત આ વ્યાકરણ આ ત્રણે મુનિઆના ઉપદેશ રૂપ, ઉચા રણરૂપ છે તથા વધતા જતા સમય સાથે ભાષાન સુસંગત બનાવવાનાં અને વ્યાકરણમહાલયમાં ચઢવાનાં આ સર્વ સાંપાન છે એ કાઇએ કદાપિ ભૂલવું ન જોઇએ.
इति शम्।
'' તે સ્ત્ર પર: નy - - સુત્વે વર્તિકારમતિન પ્રતિ સૂત્રવરતન તું ને વારિતિ પ્રતિષધસઃ - - ત્યાડસ उच्यते । वार्तिककारस्य सूत्रकारात्प्रमाणभूतत्वात्तन्मतेन तु कुत्वस्य भावाभाववगन्तव्यौ। प्र० वार्तिककारस्येति । तस्य भाष्यकृता तदप्रत्याख्यानात् । भाष्यकारस्य चाज्ञानकल्पनापेक्षयैकस्य सूत्रकृतस्तत्काले तावन्मात्रलक्ष्यस्मरणकल्पना युक्तेति भावः। उक्तानुक्तदुरुक्तचिन्ताकरत्वं हि वार्तिककारत्वम् उ० तथा वार्तिककारस्तु चजोः इति सूत्रे निष्ठायामनिटः इति पूरयित्वा न क्वादेः इत्यादि प्रत्याचख्यौ। तेन अर्जितर्जिप्रभृतीनां न कुत्वम्। निष्ठायां सेट्त्वात्। ग्रुचुग्लुग्लुचप्रभृतीनां तु क्वादित्वेऽपि कुत्वं ચાવા સૂત્રવારમતિ તુ વિપરીત પ્રાપ્તમ્ તથા થોત્તર મુનીનાં પ્રામાય ન થવઃ ત્ર પર સિ.કો. :: જુઆ એ સૂત્ર પર ઉમતો નિયમોચમ્ | ગ્રાષ્યિવ હૃન્તમૃત વિવમતા વિવેવ હન્તમૃત પ્રશ્નાર્થાત મ અન્વે
સ્વાદીપુરુષ સ્તુર્વિધો નિયમ વ્યાતિઃ સમાવિયાન્નદ્રિઃ I ૩૦, તથા જુઓ મૃતદષ્ટ વા સૂત્ર तत्स्फुटम्। वाक्यकारो ब्रवीत्येवं तेनादृष्टं च भाष्यकृत् ॥ अत एव च पाणिनीयमेतत् त्रिमुनिव्याकरणं वदन्ति सन्तः ॥ ५६.(५.८) 21 યુમી મહાભાષ્યમ્ ભા.૧(પૃ. ૧૫, ૨૮-૮૮. ૪૧૬ ). - થોત્તર્માતા ઉર વૈયાવરાનમઃT (ન વેઃ II ની સિ.ક.પર બા.મ).
पूर्वाचार्यान् नमस्कृत्य नाम नाम गुरूस्तथा। प्रारब्धो मेऽनुवादोऽयं सटीकः पूर्णतां गतः॥
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
