Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 32

નિ - વિપૂલ્યો જિ-મુગ્ન-ì ૧૫૧૪૪૩॥
હતિ સ્વરૂપ કર્મમાં નિ ધાતુને; મુગ્ન સ્વરૂપ કર્મમાં વિ + રૂ ધાતુને અને ∞ સ્વરૂપ કર્મમાં વિ + ની ધાતુને ચવું પ્રત્યય થાય છે. નિ; વિ+ રૂ અને વિ + ની ધાતુને ઉપર જણાવ્યા મુજબ કર્મમાં આ સૂત્રથી ત્ પ્રત્યય. ‘હ્રસ્વય૦ ૪-૪-૧૧રૂ' થી નિ ધાતુના અન્ને તૂ નો આગમ વગેરે કાર્ય થવાથી નિત્યો હાલઃ; વિપૂો મુઝ્ઝ અને વિનીયઃ : આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ ક્રમશઃ- જીતવા યોગ્ય હલિ (વ્યકૃતિવિશેષ). સાફ કરવા યોગ્ય મુગ્ધ નામનું ઘાસવિશેષ. દૂર કરવા યોગ્ય ક્રોધ અથવા કલહ. હતિ-મુગ્ધ-વૃતિ વિમ્?= આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ નિ; વિ + રૂ અને વિ + ની ધાતુને અનુક્રમે હ્રિ મુગ્ધ અને ∞ સ્વરૂપ જ કર્મમાં પૂ પ્રત્યય થાય છે. તેથી હૃદ્ધિ મુગ્ધ અને ∞ સ્વરૂપ કર્મ ન હોય ત્યારે નિ; વિ + પૂ અને વિ + ની ધાતુને આ સૂત્રથી ચપ્ પ્રત્યય થતો નથી. પરન્તુ “ય ઘ્વાત: ૬-૧-૨૮' થી ય પ્રત્યય થાય છે. જેથી ‘નામિનો॰ ૪-૩-૧’ થી ર્ ર્ફે ને ગુણ ૬ અને ૭ ને ગુણ સ્રો આશાદિ કાર્ય થવાથી તૈયમ્ વિપદ્મમ્ અને વિનેયમ્ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ જીતવા યોગ્ય. સાફ કરવા યોગ્ય. દૂર કરવા યોગ્ય. ૪૩॥
...
पदा 5 स्वैरि - बाहूया - पक्ष्ये ग्रहः ५ | १ | ४४ ॥
પવ ઝસ્વૈરિ (પરતન્ત્ર) વાદ્યા અને વક્ષ્ય આ અર્થમાં પ્ર ્ ધાતુને પ્ પ્રત્યય થાય છે. પ્રવૃર્ત-વિશેષેળ જ્ઞાયતે આ અર્થમાં ત્ર + વ્ર ્ ધાતુને આ સૂત્રથી પૂ પ્રત્યય. આવી જ રીતે પ્ર ધાતુને; ગ્રામ + પ્ર ્ ધાતુને અને શુળ + પ્રધ્ ધાતુને આ સૂત્રથી ચપ્ પ્રત્યય. ‘ગ્રહદ્રસ્વ૦ ૪-૧-૮૪' થી પ્ર ્ ધાતુના ર્ ને ઋ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી અનુક્રમે પ્રવૃત્યં પવમ્, વૃદ્ધા: પરતંત્રા; ગ્રામવૃદ્યા (વાદ્યા) અને ગુટ્ટા (મુળ
....
૨૭