Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 105

ભૂતાર્થ- ક્રિયાર્થક વસ્ ધાતુને લઘતની નો પ્રત્યય થાય છે. કોઈ એક વ્યક્તિ પહેલી તારીખે બહારગામ જઈને તે જ દિવસે પાછી ઘરે આવે અને બીજી તારીખની રાત્રિના ચરમપ્રહર સુધી ઉઘે નહિ - તે વ્યક્તિને કોઈએ બીજી તારીખના સૂર્યોદયથી મધ્યરાત્રિના અથવા પ્રથમ પ્રહરના અન્તના કાલ દરમ્યાન પૂછ્યું ‘“હ્યં રાત્રી વવાડવસઃ ?” તેના ઉત્તરમાં તે વ્યકૃતિ જણાવે છે કે ‘અમુત્રાવાતમ્' અહીં વસ્ ધાતુને આ સૂત્રથી અદ્યતનીનો અમ્ પ્રત્યયાદિ કાર્ય (જીઓ સૂ. નં. -૨-૧) થાય છે. અહીં બીજી તારીખના ચરમ પ્રહર સુધીના કાળમાં થોડીવાર પણ જો કર્તા સૂતો હોય અથવા ત્રીજી તારીખે પ્રશ્ન કરાય તો અમુત્રાડવસમું આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- હું અહીં રહ્યો. IIFII
अनद्यतने हूयस्तनी ५|२|७॥
અદ્યતન (જાઓ સૂ. નં. -૨-૬) કાલથી ભિન્ન ભૂતકાલાર્થક ધાતુને વતની નો પ્રત્યય થાય છે. હ્ર ધાતુને આ સૂત્રથી સ્તની નો વિવ્ (તા) પ્રત્યય. ‘ગર્ ધાì૦ ૪-૪-૨૬' થી ધાતુની પૂર્વે ગર્. ‘ાતનાવેશ: રૂ-૪-૮રૂ' થી વિવ્ ની પૂર્વે ૩ પ્રત્યય. ‘નામિનો॰ ૪-૩-૧' થી હૈ ના ને ગુણર્ આદેશ. ‘૩-શ્નોઃ ૪-૨-૨' થી ૩ ને ગુણ જે આદેશ... વગેરે કાર્ય થવાથી બરોતુ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- તેણે કર્યું. શાળા
ख्याते दृश्ये ५|२|८॥
- લોકમાં પ્રસિદ્ધ હોય અને પ્રયોા ધારે તો દેખી શકે - એવી પરોક્ષ ભૂતકાલીન ક્રિયા છે અર્થ જેનો- એવા ધાતુને દ્યસ્તની વિભક્તિનો પ્રત્યય થાય છે. ‘“બહળતું સિદ્ધાનો 5 વન્તીમ્' અહીં ગ્રન્થકારશ્રીના સમયે કરાએલા આ પ્રયોગના કર્તા દ્વારા લોકમાં પ્રસિદ્ધ એવી
૧૦૦