Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
ધાતુના અનુપ્રયોગમાં ત ધ્વમુ દિ અને સ્વ પ્રત્યય થાય છે. તેથી વ્રીહીનું વપ સુનીટિ પુનીટિ રૂત્યેવં વપતિ સુનાતિ પુનાતિ આવો પ્રયોગ સાચો મનાતો નથી. કારણ કે અહીં સામાન્યક્રિયાઈક ધાતુનો અનુપ્રયોગ નથી .. ૪૩.
निषेधेऽलं-खल्वोः क्त्वा ५।४।४४॥
નિષેધાર્થક કમ્ અને વહુ ઉપપદ હોય તો ધાતુને વિકલ્પથી વક્ષ્યા (વા) પ્રત્યય થાય છે. ૪ કૃત્વા અને વહુ કૃત્વા અહીં આ સૂત્રથી કૃ ધાતુને વત્તા પ્રત્યય થયો છે. અર્થ - કરવાથી સર્યું. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી વત્તા પ્રત્યય ન થાય ત્યારે મારું વિતેન ઈત્યાદિ સ્થળે વવવત્ પ-૧-૧૭૪ થી ત્ ધાતુને વર્ત પ્રત્યયાદિ કાર્ય થાય છે. વિતેને અહીં “વૃતાર્થે ૨-૨-૪૭’ થી તૃતીયા વિભતિ થાય છે. અહીં વક્વા પ્રત્યય ભાવમાં થાય છે. સ્વી પ્રત્યયના યોગમાં જ વહુ શબ્દ નિષેધાર્થક હોવાથી વિકલ્પપક્ષમાં રિતે આ દૃષ્ટાન્તની જેમ તેનું ઉદાહરણ નથી .. વગેરે યાદ રાખવું. અર્થ - રડવાથી સર્યું. ૪૪
पराऽवरे ५।४।४५॥
પર અને વર અર્થ ગમ્યમાન હોય તો ધાતુને વિકલ્પથી સર્વ પ્રત્યય થાય છે. અતિશય નહીં રિટ અને પ્રાણ ની િિરક અહીં પર અને અવર અર્થ ગમ્યમાન હોવાથી ગતિ + ધાતુને અને નગુ પૂર્વક પ્ર + બાપુ ધાતુને આ સૂત્રથી વત્તા પ્રત્યય. “નગ:૦ રૂ-ર-૦૧૪' થી સ્વા ને વધુ (વ) આદેશ.....વગેરે કાર્ય થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ વેસ્વા પ્રત્યય ન થાય ત્યારે મનદ્ -રૂ-૨૪ થી ક્ષતિ મુ ધાતુને સન પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી અને “ત્રિય જીિ: - રૂ-૧૦” થી નમ્ પૂર્વક પ્ર + બાપુ ધાતુને જીિ પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી
૨૫૫
