Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 288

अनुलोम्येचा ५|४|८८ ॥
અન્વર્ અવ્યયનો યોગ હોય તો આનુલોમ્ય (અનુકૂળતા) અર્થ ગમ્યમાન હોય ત્યારે તુલ્યકર્તૃકાર્થક રૂ ધાતુને ધાતુના સમ્બન્ધમાં વા અને મ્ પ્રત્યય થાય છે. બન્યા મૂત્વા; અન્વામૂય; અન્વભાવમાÒ અહીં મૂ ધાતુને વા પ્રત્યય અને મ્ પ્રત્યય. મ્ ની પૂર્વે મૂ ધાતુના ” ને “નામિનો॰ ૪-૩-૧૧' થી વૃદ્ધિ સૌ આદેશ. ‘તૃતીયો રૂ9-૬૦' થી વિકલ્પે સમાસ, સમાસમાં ‘અનગ:૦ રૂ-૨-૧૪' થી વક્ત્વા ને યર્ આદેશ વગેરે કાર્ય થાય છે. અર્થ - પરિચત્તને અનુકૂળ થઈને રહે છે. ગાનુજોય કૃતિ હિમ્?= આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ આનુલોમ્ય અર્થ ગમ્યમાન હોય ત્યારે જ અન્વર્ અવ્યયનો યોગ હોય તો તુલ્યકર્તૃકાર્યક મેં ધાતુને ધાતુના સમ્બન્ધમાં વા અને મ્ પ્રત્યય થાય છે. તેથી અદ્ ભૂત્વા વિનયતે અહીં આનુલોમ્ય અર્થ ગમ્યમાન ન હોવાથી મૂ ધાતુને આ સૂત્રથી વા કે ળમ્ પ્રત્યય થતો નથી. તેથી ‘પ્રાવાત્તે ૧-૪૪૭' થી વક્ત્વા પ્રત્યય થાય છે. અર્થ - પાછળ થઈને વિજય પામે છે.।।૮।।
इच्छार्थे कर्मणः सप्तमी ५ | ४ | ८९ ॥
ઈચ્છાર્થક ધાતુ ઉપપદ હોય તો તુલ્યકર્તૃકાર્થક કર્મભૂત (ઈચ્છાર્થક ધાત્વક્રિયાની કર્મભૂતક્રિયાર્થક) ધાતુને સપ્તમી નો પ્રત્યય થાય છે. મુગ્ગીયેતિ કૃતિ અહીં મુખ્ ધાતુને આ સૂત્રથી સપ્તમીનો ર્ડ્સ પ્રત્યય થયો છે. અર્થ - ખાવાની ઈચ્છા કરે છે. અહીં ભોજનક્રિયા ઈચ્છાનું કર્મ છે. તદર્થક મુન્ ધાતુ ઈચ્છાર્થક ધાતુનું કર્મ છે એ સ્પષ્ટ છે. છાર્થ તિ મૂિ?= આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ ઈચ્છાર્થક જ ધાતુ ઉપપદ હોય તો તુલ્યકર્તૃકાર્થક કર્મભૂત ધાતુને સપ્તમી નો પ્રત્યય થાય છે. તેથી મોખો યાતિ અહીં ઈચ્છાર્થક ધાતુ ઉપપદ ન હોવાથી
૨૮૩
-