Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 259

સૂત્ર નિયુક્તિ... વગેરે કર્મના ભેદથી ભિન્ન એવી ક્રિયાવિશેષાર્થક ધિ ધાતુને આ સૂત્રથી સ્વ પ્રત્યયાદિ કાર્ય થયું છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી સ્વ પ્રત્યય ન થાય ત્યારે ઉપર જણાવ્યા મુજબ વર્તમાના નો તે પ્રત્યય વગેરે કાર્ય થવાથી સૂત્રથીત નિર્વતિથીતે; માધ્યમથીતે; ફફ્લેવમીતે તે વા, આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - તે સૂત્ર ભણે છે, નિર્મુતિ ભણે છે, ભાષ્ય ભણે છે - આ રીતે ભણે છે.
व्रीहीन् वपत लुनीत पुनीतेत्येवं यतध्वे; व्रीहीन् वप लुनीहि पुनीहीत्येवं વેષ્ટપ્લે, અહીં મધ્યમપુરુષ બહુવચનાન્ત પુખદર્યબોધક સામાન્ય ક્રિયાર્થક થતà અને ચેષ્ટà આ અનુપ્રયોગ હોવાથી વધુ જૂ અને પૂ ધાતુને આ સૂત્રથી ત અને દિ પ્રત્યય થયો છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી અને હિ પ્રત્યય ન થાય ત્યારે વર્તમાનાનો ઉપર જણાવ્યા મુજબ થ પ્રત્યય થવાથી વ્રીહીન વપથ સુની પુનીશ્રેત્યેવં યતà(MÀ વા) આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- તમે વહીને વાવો છો. કાપો છો. સાફ કરો છો. આ રીતે પ્રયત્ન કરો છો.
सूत्रमधीध्वं नियुक्तिमधीध्वं भाष्यमधीध्वमित्येवमधीध्वे; सूत्रमधीष्व નિવૃતિમથીષ્ય માધ્યમથીષ્યત્વેવમથીà, અહીં મધ્યમપુરુષ બહુવચનાન્ત યુષ્મદર્થબોધક વચ્ચે આવો અનુપ્રયોગ હોવાથી જુદા જુદા કર્મની અપેક્ષાએ ભિન્ન-વિશેષક્રિયાના વાચક ઘ + ધાતુને આ સૂત્રથી ધ્યમ્ અને સ્વ પ્રત્યય થયો છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી ધ્વમ્ અને ૨ પ્રત્યય ન થાય ત્યારે ઉપર જણાવ્યા મુજબ વર્તમાન નો ā પ્રત્યય વગેરે आय. थवाथी. सूत्रमधीध्ये नियुक्तिमधीध्वे भाष्यमधीध्वे, इत्येवमधीध्वे આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - તમે સૂત્ર ભણો છો. નિયંતિ ભણો છો ભાષ્ય ભણો છો- આ રીતે ભણો છો.
સામાન્યાર્થીતિ વિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ ક્રિયાવિશેષોનો સમુદાય ગમ્યમાન હોય તો તદર્થક ધાતુને ક્રિયા સામાન્યાર્થક જ ધાતુનો અનુપ્રયોગ હોય ત્યારે સર્વવિભૂતિ - વચનોમાં દિ અને સ્ત્ર પ્રત્યય થાય છે. તેમ જ બહુતવિશિષ્ટ પુષ્મદર્શક સામાન્ય ક્રિયાર્થક જ
૨૫૪