Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 282

અનુપ્રવેશમ્ ને દ્વિત્વ વગેરે કાર્ય ઉપર જણાવ્યા મુજબ થયું છે. વીપ્સા કે આભીણ્ય અર્થમાં સમાસસ્થળે શબ્દશક્તિના સ્વભાવને લઈને દ્વિત્ત થતું નથી. સમાસ ન હોય ત્યારે ઉપર જણાવ્યા મુજબ વીપ્સામાં સ્યાદિ વિભક્ષ્યન્તને દ્વિત્વ થાય છે. અને આભીણ્યમાં ત્યાઘન્તને તેમજ અવ્યયસંજ્ઞક કૃદન્તને દ્વિવ થાય છે. - અહીં મ્ પ્રત્યયાન્ન કૃદન્તને ‘વા - તુમમ્ 9-9-રૂબ' થી અવ્યયસંજ્ઞા વિહિત છે એ યાદ રાખવું. આવીજ રીતે ગેહં શેહમનુપ્રપાત, શૈહાનુપ્રવાતમાÒ; શેહમનુપ્રપાતમનુપ્રપાતમ્, गेहानुप्रपातमास्ते; गेहं गेहमनुप्रपादं गेहानुप्रपादमास्ते; गेहमनुप्रपादमनुप्रपादं, गेहानुप्रपादमास्ते । गेहं गेहमवस्कन्दं, गेहावस्कन्दमास्ते; गेहमवस्कन्दमवस्कन्दं, ગેહાવન્દ્રમાÒ અહીં ક્રમશઃ વીપ્સામાં અને આભીક્ષ્યમાં અનુ + X + પત્; નુ + x + qવું અને બવ + વું ધાતુને આ સૂત્રથી પ્ પ્રત્યય. પત્ અને પર્ ધાતુના ૬ ને િિત ૪-૩-૬૦' થી વૃદ્ધિ ગા આદેશ.... વગેરે કાર્ય ઉપર જણાવ્યા મુજબ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં અનુ + x + વિશ્ વગેરે ધાતુને આ સૂત્રથી મ્ પ્રત્યય ન થાય ત્યારે ‘પ્રાવાત્તે ૧-૪-૪૭’ થી વવા પ્રત્યય. વક્ત્વા ને ‘અનઞઃ૦ રૂ-૨-૧૯૪’ થી યપુ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી પેઢું શેહમનુપ્રવિણ્ય; તેહમનુપ્રવિશ્વાનુંવિશ્યા ડડસ્તે..... ઈત્યાદિ પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ- ઘર ઘરમાંપ્રવેશ કરીને રહે છે. ઘરમાં વારંવાર પ્રવેશ કરીને રહે છે. ઘર ઘરમાં જઈને રહે છે. ઘરમાં વારંવારં જઈને રહે છે. ઘર ઘરમાં જઈને રહે છે. ઘરમાં વારંવાર જઈને રહે છે.ઘર ઘરને ઘેરીને રહે છે. ઘરને વારંવાર ઘેરીને રહે છે. ૮૧૫
.
-
कालेन तृष्यस्वः क्रियाऽन्तरे ५।४।८२ ॥
દ્વિતીયાન્ત કાલવાચક નામની સાથે યોગ હોય તો ક્રિયાવ્યવધાયકાર્થક તુલ્યકર્તૃકાર્થવાચી તૃપ્ અને અસ્ (૧૨૨૬) ધાતુને ધાતુના સમ્બન્ધમાં વિકલ્પથી પમ્ પ્રત્યય થાય છે. હું તર્જ વતર્યું નાવઃ પિત્તિ અહીં
૨૭૭